Thân phận Thiên Sứ trong tác phẩm cùng tên của Phạm Thị Hoài

THÂN PHẬN THIÊN SỨ TRONG TÁC PHẨM CÙNG TÊN CỦA PHẠM THỊ HOÀI Thế Thị Thùy Dương Khoa Ngữ Văn – Đại học Sư phạm Huế Tôi vẫn thường tâm niệm rằng các nghệ sĩ, đặc biệt là những nhà văn là những người may mắn (theo một cách nào đó) vì luôn nhạy cảm nhận ra được sứ mệnh của mình, điều còn lại là có đủ kiên nhẫn và dũng cảm theo đuổi nó hay không? Phạm Thị Hoài có sứ mạng trở thành một nhà văn, một người đổi gió cho văn học. Nhà văn ngay từ những sáng tác ban đầu đã thể hiện là một cây bút cá tính mạnh mẽ, luôn có ý thức cách tân văn học một cách triệt để và quyết liệt. Thiên sứ là tiểu thuyết đầu tay của nhà văn, ngay từ buổi đầu mới ra đời đã tạo sóng gió. Cũng giống như các tác phẩm gây hấn khác như Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh, Ăn mày dĩ vãng của Chu Lai, Bến không chồng của Dương Hướng, Tướng về hưu của Nguyễn Huy Thiệp … Thiên sứ đã khuấy động văn đàn. Những dư luận trái chiều xuất hiện trong một khoảng thời gian dài. Và càng về sau, những ý kiến, nhận định đều gần như thống nhất, khẳng định đây là một trong những tiểu thuyết có giá trị của văn học hiện đại sau 75, thể hiện một lối văn mở đường cho một khuynh hướng tiểu thuyết trong văn học mới. Thiên sứ được dịch sang tiếng Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Ý, Đức và Phần Lan. Năm 1993, bản dịch Thiên sứ bằng tiếng Đức đã đoạt giải “Tiểu thuyết nước ngoài hay nhất” của tổ chức Frankfurt Literaturpreis trao tặng hàng năm cho tiểu thuyết xuất bản tại Đức. Riêng bản dịch tiếng Anh thì đoạt giải Dinny O'Hearn cho thể loại văn học dịch vào năm 2000. Những đánh giá trong và ngoài nước đã cho thấy Thiên sứ là một tác phẩm có giá trị lớn, một bước tiến của tiểu thuyết Việt Nam trên con đường giao lưu, tiếp biến với văn học thế giới. Hiện nay đã có nhiều những công trình nghiên cứu, những bài viết tiếp cận tác phẩm này từ nhiều khía cạnh khác khau. Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi chỉ bàn về nhân vật thiên sứ trong tác phẩm qua đó lí giải rõ hơn về quan niệm về con người, cái đẹp của nhà văn. 1. "Thiên sứ" trong mẫu gốc. Thiên sứ (anges) hay còn gọi là thiên thần là một trong những mẫu gốc có ý nghĩa quan trọng trong biểu tượng văn hoá nhân loại, đặc biệt là trong văn hoá phương Tây. Thiên sứ được xem là "sinh linh môi giới giữa thượng đế và nhân thế, được hình dung dưới nhiều dạng thức khác nhau trong văn bản Akkad, Ougarit, Kinh Thánh và trong các sách thánh khác. Họ hoặc là những sinh linh thuần tuý tinh thần, hoặc là những thân thể bằng thanh khí, không khí, song họ chỉ có thể mang hình dạng của con người (892-11). Thiên sứ thường có vẻ đẹp thánh thiện. Vẻ đẹp của thiên sứ thường được gợi lên từ khuôn mặt. Vì vậy mà biểu tượng phái sinh phổ biến của thiên sứ là gương mặt thiên sứ. Hình dáng ngoài của thiên sứ còn có nét đáng chú ý là đôi cánh trắng và vầng hào quang, thể hiện nét khác biệt của thần linh. Đôi cánh trắng còn gợi đến một biến thể hình hài khác của thiên sứ là hình dáng thiên nga. Mẫu cổ thiên sứ tồn tại song song với quá trình phát triển ý thức nhân loại. Ngay cả khi khoa học phát triển, sản phẩm của trí tưởng tượng ban sơ này vẫn có vị trí nhất định trong đời sống văn hoá, tinh thần của con người. Cổ mẫu thiên sứ có nhiều những ý nghĩa khác nhau, thiên sứ cứu nạn, thiên sứ truyền giải, thiến sứ huỷ diệt, sứ giả của giao ước, thiên sứ đứng chầu Thiên Chúa, cũng có một nhóm thiên sứ ác … Trong các lớp nghĩa biểu trưng đó có 3 ý nghĩa biểu trưng đáng chú ý: Thứ nhất, Thiên sứ đóng vai trò là sứ giả của thượng đế, " thiên sứ là quân đội của chúa trời, triều đình của Ngài, nhà cửa Ngài. Họ truyền những mệnh lệnh của chúa và quan sát thế gian. "(893. 11). Từ ý nghĩa đó, hình ảnh thiên sứ luôn gắn với hình ảnh là hiện thân của chúa trơì, thượng đế, ngọc hoàng. Thiên sứ luôn mang những tin tức tốt lành cho con người, gắn với cái thiện. Thứ hai, Thiên sứ còn đóng vai trò bảo hộ các dân tộc, thánh quốc. Thời trung cổ, các thiên thần can thiệp khi có nguy cơ chiếnh tranh thập tự chinh. Thiên sứ cũng có ý nghĩa là cái thiện, luôn đối đầu với ác quỉ để bảo vệ con người. Thứ ba, thiên sứ còn có ý nghĩa là sự cứu rỗi tâm hồn của con người. Thiên sứ hiện thân cho vẻ đẹp trinh khiết, trắng trong, mang lại sứ thanh tẩy tâm hồn người. "trong một dị bản muộn nhất của một ruyện cổ Ailen, mang tên là "cái chết của Cuchumlainn có mtọ đoạn:người anh hùng xuất chinh và có nguy cơ tử trận thấy hiện lên một đoàn thiên thần và họ hát cho chàng nghe một bản nhạc của thiên đường" (892,11). Sự xuất hiện của thiên sứ cùng bài hát thiên đường tượng trưng cho lễ cầu hôn, rửa tội cuối cùng của con người trước khi lìa xa trần thế. 2. Thiên sứ trong tác phẩm cùng tên của Phạm Thị Hoài. 2.1. Hon- Thiên sứ bị chối từ. Tiểu thuyết Thiên sứ của Phạm Thị Hoài là tác phẩm được viết nhại lại kiểu tiểu thuyết chương hồi, có kết cấu truyện lồng trong truyện và mỗi chương truyện lại có nhan đề riêng. Mỗi chương là một câu chuyện kể xoay quanh những nhân vật khác nhau. Trong đó "Thiên sứ" là chương truyện thứ 3 kể về hành trình cuộc đời của bé Hon. Hành trình của Hon trong câu chuyện kể gắn với hành trình của một thiên sứ, bao gồm 3 giai đoạn: sự chào đời kì lạ (giáng thế), hành động kì lạ - ban phát yêu thương (cứu vớt) và ra đi kì lạ (hóa thân). Sự chào đời kì lạ của Hon gợi đến sự giáng thế của các "tướng nhà trời" trong văn hoá phương Đông: " Bé Hon ra đời, khi mẹ tôi tưởng không thể sinh nở được nữa. Một nữa không hiểu sao cả dây quần áo nhà phơi bị bỏ quên qua đêm ngoài trời. Kì lạ, chỉ riêng bộ đồ lót của mẹ đẫm sương và loang lổ viết từa tựa như chàm (…) Không lâu sau, mẹ mang thai" (tr4)1 Cách kể chuyện hướng mở cho người đọc liên tưởng đến sự hoài thai giữa con người và trời đất, thiên nhiên trong các câu chuyện cổ quen thuộc ( Thánh Gióng, Chàng Cóc…). Sự hiện diện của nhân vật gợi nhắc đến khoảnh khắc vĩnh hằng trong tâm thức của nhân loại: chúa giáng trần. "Con bé lọt lòng, không chịu cất tiếng khóc, mà mỉm cười làm thân với đủ 13 nữ hộ sinh đứng quanh bàn đẻ. Thế là 13, lúc đầu ngơ ngác, sau bật khóc như một dàn đồng ca. mẹ tôi, hoảng hốt cực độ, bắt giọng lĩnh xướng. Họ im bặt khi bố xuất hiện, và con bé lại mỉm cười với bố, khiến ông ngã phịch xuống 1 chiếc ghế"(tr5, 1) 13 nữ y tá gợi đến hình ảnh 13 tông đồ của Chúa. Nụ cười của thiên sứ Hon có ý nghĩa như là nụ cười cứu rỗi linh hồn, ban phát tình yêu thương cho nhân loại. Lời nói và hành động của Hon kì lạ, mang ý nghĩa cứu rỗi linh hồn. Câu nói đầu tiên và cũng là duy nhất của nhân vật là "thơm nào", thể hiện khao khát được trao gửi yêu thương. Thơm trong ý niệm của loài người là " biểu tượng của sự hợp nhất là gắn kết với nhau (tr446, 11) với tư cách là giới chỉ của sự hoà hợp, của sự qui thuận, sự tôn kính của tình yêu. Trong các lí lẽ của nữ thần Ceres nó chứng thực sự hoà hợp tâm linh của con người (tr447,11). Hon luôn muốn được hoà hợp tâm hồn với những người xung quanh, đánh thức tình yêu và hàn gắn nỗi đau trong mỗi linh hồn. Nhà văn xây dựng nhân vật Hon theo motip trong các câu chuyện cố, viết theo lối văn nhại truyền thống, tạo ra sự so sánh về nhiệm vụ các thiên sứ thuở xưa và hiện đại. Nếu như thánh Gióng năm xưa có nhiệm vụ giúp nhân dân đánh giặc Ân cứu nước thì bé Hon trong thời hiện đại có nhiệm vụ mang nụ cười và nụ hôn đến với cuộc sống. Đặt trong sự so sánh đó ta có thể nhận ra rằng nụ cười, nụ hôn cho con người có giá trị cấp thiết, quan trọng như sự hoà bình của cuộc sống. Sự khác biệt lớn nhất so với vị anh hùng xưa là Hon không hoàn tất nhiệm vụ. Thiên sứ Hon trong tác phẩm của Phạm Thị Hoài chỉ đạt được thành công một phần, mang lại một bầu không khí khác lạ trong gia đình, đánh thức những phần người ngủ say trong linh hồn của Hạc trong một khoảng thời gian ngắn. Nhưng ngay sau đó, Hon bị chối từ quyết liệt. Sự chối từ được định hình từ những giây phút đầu tiên giáng thế, "13 nữ y tá khóc thét lên, mẹ hoảng hốt cực độ, bắt giọng lĩnh xướng. Họ im bặt khi bố xuất hiện, và con bé lại mỉm cười với bố, khiến ông ngã phịch xuống 1 chiếc ghế". Hoặc là kinh ngạc quá đỗi, hoặc là hoảng hốt cực độ, không một ai tỏ thái độ vui mừng khi thiên sứ chào đời. Và nó rõ nét dần lên cùng với thời gian. Khi Hon thực thi nhiệm vụ trao gửi nụ hôn, Hon bị chối từ quyết liệt, mẹ "gắt lên, 'ra chỗ khác, thơm với tho gì, không kịp mở mắt ra đây này", bố:" thôi thôi đủ rồi, ướt nhoèn cả mặt người ta… anh Hạc " cút". Hon ra đi, kì lạ như khi xuất hiện. Sự ra đi ấy diễn ra trong cô đơn và lặng lẽ, mang theo nụ cười thiên sứ trên môi, một nhiệm vụ chưa hoàn tất. Hon hoá thân thành linh thể trinh khiết, trở về với bản thể nguyên sơ của thiên sứ trong mẫu gốc. Sự chối từ gợi lên hai lớp nghĩa. Thứ nhất, con người là đối tượng được cứu vớt nhưng lại không thức nhận được tình trạng sống mòn không yêu thương của mình, chối từ thiên sứ. Thứ hai, sự chối từ quyết liệt thể hiện phần "ác quỉ" trong mỗi linh hồn đang chiếm ưu thế, lấn át "phần thiên sứ". Song trùng với hai ý nghĩa đó là hai ý nghĩa biểu trưng của thiên sứ Hon: sứ giả tình yêu thương của thượng đế và phần thánh thiện trong mỗi linh hồn con người. "Sứ giả pha lê yếu ớt, lạc vào thế giới này ban phát nụ cười và môi hôn"(tr6,1) đã không thể chiến thắng những cỗ máy han rỉ. Nhưng sự hiện diện của sứ giả ấy cũng đã phần nào tạo lập lại một trật tự khác trong xã hội (1) Đứa trẻ chào đời mỉm cười 13 nữ y tá, bà mẹ khóc, ông bố kinh hoàng (2) Đứa trẻ hào phóng ban tặng nụ hôn những thành viên trong gia đình chỉ đón nhận hào hứng trong một thời gian đầu rồivà thẳng thừng chối từ. Con mèo không bao giờ từ chối Trật tự thông thường bị phá vỡ. Trong sự đối lập (1) thì đó là sự phá vỡ qui luật tự nhiên, thể hiện sự lạ kì của thiên sứ giáng thế. Ở sự đối lập (2) là sự đảo lộn của các giá trị. (1) là sự đảo lộn của vai trao - nhận thông thường trong cuộc sống. Đứa trẻ trở thành người ban phát yêu thương và người lớn là phía đón nhận và kẻ khước từ. Sự đảo lộn vai trao-nhận thể hiện sự đổi thay của những giá trị cũ, những giá trị mới đang hình thành. (2) Đặt vai nhận người lớn và con mèo trong sự đối sánh ta nhận ra một nghịch lí hài hước mà chua chát. Con mèo với ý thức bản năng không bao giờ từ chối nụ hôn của đứa trẻ. Con người đã đánh mất bản năng yêu thương của loài. Như vậy, biểu tượng thiên sứ mang ý nghĩa mẫu gốc là sứ giả của thiên giới, mang vẻ đẹp thánh thiện, sáng trong. Phạm Thị Hoài mở rộng trường nghĩa của thiên sứ, là phần thiện mà con người đánh mất, có thể tạo lập những giá trị mới trong cuộc sống. Hon là mảnh ghép còn khuyết trong tâm hồn của con người thời hiện đại. Nụ cười, nụ hôn mà Hon hào phóng ban tặng cho bất cứ ai, không phân biệt theo bất cứ một tiêu chí nào cả là phần con người đang thiếu thốn. Khi con người hoả thiêu cỗ quan tài thơm tho chứa đầy nụ cười cũng là lúc con người tự tay đốt phần linh thể trinh khiết trong tâm hồn mình, chối bỏ chiếc cầu nối với bản năng yêu thương mà chúa trời ban tặng. Sự câm lặng, hối lỗi của người mẹ, sự chấp nhận qui luật được-mất, tuần hoàn sinh tử của người bố chỉ là sự nhìn lại sự việc đã qua, chấp nhận sự thật mang tính chất lí tính. Chỉ có nhân vật Hoài là nhận ra phần nào ý nghĩa của sự xuất hiện và ra đi của Hon. Như vậy, ý nghĩa cứu rỗi, lay tỉnh của thiên sứ trong nhận thức chung của con người về thiên sứ đến nhân vật Hon đã rạn nứt. Thiên sứ dù mang sứ mạng cao cả nhưng chỉ là một sinh linh lạc lõng không thể hoà với cuộc sống, bị chối từ quyết liệt. 2.2. Hoài- thiên sứ phải nhượng bộ. Nếu như Hon là hình ảnh hoá thân trọn vẹn của thiên sứ (cả ngoại hình và đặc điểm tính cách, hành động) thì Hoài là hoá thân một phần của thiên sứ. Hoài không mang vẻ đẹp ngoại diện toát lên hào quang thu hút, ở Hoài có sự hiện diện của tâm hồn trinh khiết, trắng trong. Nhân vật là một người khao khát yêu thương và nhìn cuộc sống bằng đôi mắt yêu thương. Từ ô cửa sổ- điểm qua sát thế giới của mình, nhân vật chia loài người làm hai loại, hocmon A- kẻ biết yêu thương và hocmon Z- kẻ không biết yêu. Tiêu chí phân loại trong bảng phân loại của nhân vật không phải là những vẻ ngoại diện, định chức xã hội mà chính là lòng yêu thương của cuộc sống. Hoài là tâm hồn biết phân biệt giá trị duy nhất trong tác phẩm này. Nhân vật ngay từ đầu đã nhận ra những giá trị ảo đang bủa vây xung quanh mọi người, thói sĩ diện của bố, sự giả tạo của thầy Hoàng, sự tha hoá của phần đông những người xung quanh. Hoài cũng là nhân vật duy nhất biểu hiện mối đồng cảm với Hon, đặc biệt là khi Hon ra đi. Hoài còn là điểm tựa của Hằng, là vệ sĩ bé nhỏ mọi lúc, ôm ấp vỗ về Hằng mỗi khi sợ hãi, lắng nghe và chía sẻ những tâm sự … Theo ý hướng đó, Hoài là thiên sứ thực thi nhiệm vụ quan sát thế giới, cứu rỗi tâm hồn của con người. Nhưng Hoài không đi trọn con đường của thiên sứ như Hon. Hoài đã chịu nhượng bộ, bỏ cuộc giữa chừng. Ban đầu, nhân vật đã kiên quyết không đứng vào bất cứ một hàng ngũ nào, không chịu một bộ đồng phục chung đồng nhất, không chịu lớn lên để bảo tồn sự trinh khiết trắng trong. Nhưng ở đoạn cuối tiểu thuyết Hoài lại lớn bổng lên một cách kì lạ, mang vẻ đẹp như chị Hằng. Thế giới người lớn mà nhân vật nhận thức rõ về những mặt trái, thế giới mà Hoài đã phủ nhận hoàn toàn, quay lưng hoàn toàn giờ đây lại là thế giới mà Hoài chọn lựa. Thiên sứ nhượng bộ, tự đánh mất mình để tồn tại. 2.3. Hằng - thiên sứ sa đoạ. Hằng và Hoài là cặp nhân vật sóng đôi trong tiểu thuyết này. Phạm Thị Hoài xây dựng hai nhân vật là cặp song sinh càng gia tăng thêm sự so sánh. Nếu như Hoài nổi bật với tính cách, tâm hồn thì Hằng gây ấn tương với vẻ đẹp ngoại diện, vẻ đẹp choáng ngợp tâm hồn, toát lên sự thánh thiện, trinh khiết. Nhân vật Hoài đã không biết bao nhiêu lần thốt lên "chị đẹp như tiên sa". Sự hiện tồn của Hằng như một biểu trưng về hình tượng thiên sứ sa đoạ. Từ một người luôn có khát khao yêu thương mãnh liệt, ý thức được giá trị bản thân nhân vật trở thành một người " không biết mình muốn gì, không đủ sức theo đuổi tới cùng một xúc cảm nội tại nào, buông thả và một hợp đồng cầu toàn, tối ưu, cái hợp đồng qui định vị trí mỗi tuần ngáp trộm một lần sau lưng ghế bọc nỉ và đầu cơ huân chương nuôi béo một dấu chấm hết khổng lồ." Hằng đã dấn thân vào cuộc hôn nhân không tình yêu và trượt dài trong đó. Đã có lúc nhân vật quay đầu trở lại, rời xa tổ ấm vô hồn của mình nhưng lại quay trở về. Hằng không thể tự sống, phải chấp nhận sự sa đoạ của mình để tồn tại. Nếu như trong mẫu gốc, thiên sứ luôn có ý nghĩa là vẻ đẹp trinh khiết, trắng trong, sự cứu rỗi linh hồn, thì trong tác phẩm của Phạm Thị Hoài, thiên sứ bị chối từ quyết liệt, thiên sứ cũng tự đánh mất mình, sa đoạ … Sự mở rộng dải nghĩa làm gia tăng những lớp nghĩa mới của biểu tượng thiên sứ. Có những lớp nghĩa khác, đối lập và cách biệt hẳn với mẫu gốc. Điều đó thể hiện sự vận động không ngừng của tín hiệu thẩm mĩ, sức sáng tạo , tư duy phủ nhận và tạo lập của người viết. 2.4. Số phận thiên sứ giữa trần gian. Thiên sứ trong các câu chuyện cổ luôn được sự chào đón nồng hậu của cộng đồng, được ca tụng và ghi công. Nhưng trong tác phẩm của Phạm Thị Hoài, thiên sứ chính là những người không thể nhập cuộc theo cách này hay cách khác, không được chấp nhận và thấu hiểu vì vậy là thân phận chung của thiên sứ là lạc lõng, bơ vơ. Trong cuộc hành trình cuộc đời ngắn ngủi của mình, Hon luôn cô đơn. Không một ai hiểu sự hiện tồn của nhân vật. Hành đồng chối từ phủ phàng nhất của cộng đồng không phải là lời nói cay độc của mọi người trong gia đình mà chính là hành động thiêu đốt cỗ quan tài trống rỗng và thơm tho của nhân vật. Ngay cả khi hoá thân trở thế thiên giới, Hon vẫn không được tồn tại dù chỉ là hư ảnh trên thế gian. Sự cô đơn lạc lõng của nhân vật được đẩy lên tận cùng. Hoài cũng là một thiên sứ bơ vơ. Sự bơ vơ của Hoài không mang tính chất định mệnh như nhân vật Hon là có tính lựa chọn. Chính Hoài vì không chấp nhận cộng đồng mà lựa chọn cho mình một vị trí riêng, một con đường riêng và kiên quyết không chịu nhập cuộc. Hành động quan sát thế giới từ ô cửa là biểu hiện ban đầu của sự cô đơn. Hoài tự tách mình ra khỏi cộng đồng chung, đặt mình ra khỏi sự phân loại để quan sát và bình phẩm về thế giới. Từ ô cửa quan sát, nhân vật đã tự chia thế giới thành hai nửa, bên ngoài và bên trong cửa sổ. Bên ngoài là vô vàn con người khác nhau và bên trong là một cô bé quan sát và phân loại con người theo tiêu chí riêng của mình. Sự không nhập cuộc của nhân vật được khẳng định rõ nét hơn khi Hoài kiên quyết không chịu lớn lên, không muốn đi theo con đường chung định sẵn của loài. " Tôi không muốn trở thành người lớn. Tôi từ chối không đứng vào bất cứ một thế hệ nào". Thái độ kiên quyết không nhập cuộc, không chấp nhận một đồng phục chung nào là sự ý thức mạnh mẽ về bản thể và không chấp nhận sự hoà tan vào cộng đồng. Sự cô đơn mang ý nghĩa như một hình thức tranh đấu, chống đối. Hằng cô đơn trong "thế giới đầy rẫy những khuôn hình, thiếu trung thực và không quan tâm đến khát khao yêu thương đích thực, khát khao nguyên thuỷ và bản năng của con người" . Nhân vật đã phải từ giã những ước mơ để quay lại với giới hạn tầm thường "khước từ số phận âm thầm, tủi nhục của kẻ mông mơ cuối cùng sót lại của thé kỉ này, khước từ chỗ dựa lớn lao và bí ẩn, hư vô, khước từ một lần vong thân, và tự do mở ra, choán ngợp dưới hình hài của cô đơn". Sự khước từ ấy không thể hiện ý thức mãnh liệt về bản thân như nhân vật Hoài, nó thể hiện sự đầu hàng, chấp nhận hiện thực trong khổ đau. Hằng nhận ra những gì mình luôn theo đuổi không tồn tại trong thế giới này, những khát khao chỉ làm cho cô trở nên lạc lõng mà thôi. Không chỉ lạc lõng cô đơn, thiên sứ còn là những sinh thể bị vùi dập và tự vuì dập. Hằng đã bị vùi dập ngay trong lần đầu tiên nhân vật ra khỏi nhà mà không có vệ sĩ bé nhỏ-Hoài ở bên. Câu văn ngắn gọn" bông cẩm chướng đã ngẳt" mà khái quát lên cả một thân phận. Nhưng từ khi lựa chọn lế cầu hôn nhốn nháo, cuộc hôn nhân không tình yêu thì chính Hằng tự vùi dập bản thể của mình. Trượt dài không cuộc sống không tình yêu, không điểm tựa và cái giá cao nhất mà nhân vật phải trả chính là ước mơ có một đứa con không bao giờ trở thành hiện thực. Cái đẹp trong cuộc sống luôn bị đe doạ và bị thử thách nghiệt ngã. Hoài, Hằng vì nhượng bộ mà tồn tại như nhữn mảnh vỡ còn Hon vì giữ nguyên vẻ đẹp của mình mà ra đi. Cái chết của Hon có ý nghĩa như là sự bất tử hoá của cái đẹp. Mãi mãi, hình dáng thiên thần, nụ cười thiên thần sẽ trọn vẹn như thế. Còn nhân vật Hoài, vì sự nhượng bộ mà đánh mất vẻ đẹp ban sơ của mình. Qua đó, Phạm Thị Hoài thể hiện cách nhìn bi quan về thân phận của cái đẹp trong cuộc sống. Cái đẹp buộc phải lựa chọn, hoặc là ra đi để bảo tồn hoặc là nhượng bộ để tồn tại và đánh mất bản thể nguyên sơ của mình. Tác phẩm để kết thúc theo lối bỏ ngỏ. Nhà văn trao cho bạn đọc sứ mạng đi tìm câu trả lời cho sự sống của cái đẹp. TÀI LIỆU THAM KHẢO Phạm Thị Hoài, Thiên sứ, Phạm Thị Hoài, Văn và số, Hồ Anh Thái, Bốn lối vào nhà cười HồAnh Thái, Mười lẻ một đêm, NXB Đà Nẵng 3006 Đỗ Việt Hùng, Nguyễn Thị Ngân hoaPhân tích phong cách ngôn ngữ trong tác phẩm văn học, , NXB ĐH Sư phạm Hà Nội, 2004. Nguyễn Thị Ngân Hoa, Tìm hiểu nững nhân tố tác động tới quá trình biến đổi ý nghĩa của biểu tượng trong ngôn ngữ nghệ thuật, Tạp chí ngôn ngữ số 10. 2006. M.Brtin, Lý luận và thi pháp tiểu thuyết / ; Phạm Vĩnh Cư tuyển chọn và dịch từ nguyên bản tiếng Nga. - In lần thứ 2. - H. : Nxb. Hội Nhà văn, 2003. Nguyễn Thị Bình, Những đổi mới của văn xuôi nghệ thuật Việt Nam sau 1975 (khảo sát trên nét lớn) Luận án PTS KH ngữ văn, ĐHSPHN, Thuỵ Khuê, Hậu hiện đại, org Thuỵ Khuê, Phạn Thị Hoài trên sinh lộ văn chươn, Http:// thuykhue.free Lê Bá Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi ; Trần Đình Sử, Từ điển thuật ngữ văn học Đồng ch.b.: bổ sung, chỉnh lí. - Tái bản lần thứ 1. - H. : Giáo dục, 2006. Nhiều tác giả,Từ điển biểu tượng văn hoá thế giới, , NXB Đà Nẵng, 2006