Thu hồi đất và vai trò của vốn con người đối với sinh kế của hộ gia đình nông thôn thành phố Cần Thơ

i tiêu của các hộ gia đình Chương 6: Vai trò của vốn con người trong việc hình thành các chiến lược sinh kế và ảnh hưởng đến kết quả sinh kế của hộ gia đình nông thôn trong tình huống tổn thương do thu hồi đất Chương 7: Kết luận và kiến nghị 5 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN Thu hồi đất là quá trình Nhà nước thu hồi quyền sử dụng đất đã giao cho người dân trước đó để phục vụ cho mục phát triển kinh tế và lợi ích công cộng. Khi Nhà nước thu hồi đất, người dân sẽ được bồi thường bằng giá trị quyền sử dụng đất tại thời điểm có quyết định thu hồi. Việc Nhà nước thu hồi đất đã tạo ra cú sốc gây ảnh hưởng đến các hộ gia đình khi bị mất đi tư liệu sản xuất. Có nhiều mô hình để nghiên cứu về hành vi ra quyết định của nông hộ. Theo Mendola (2007), có thể hệ thống các mô hình trên thành ba nhóm: (1) nhóm mô hình tối đa hóa lợi nhuận, (2) nhóm mô hình nông hộ tân cổ điển hỗn hợp sản xuất và tiêu dùng (mô hình tối đa hóa lợi ích), và (3) nhóm mô hình nông hộ sợ rủi ro. Tuy nhiên, các mô hình trên chỉ phù hợp khi môi trường thực tế phải đáp ứng với các giả định ban đầu. Hình 2. 1: Phân tích khung sinh kế của DFID Nguồn: (DFID, 1999) Chính sách, chể chế và tiến trình -Ở các cấp khác nhau của Chính phủ, luật pháp, chính sách công, các động lực, các qui tắc -Chính sách và thái độ đối với khu vực tư nhân -Các thiết chế công dân, chính trị và kinh tế (thị trường, văn hoá) Các chiến lược sinh kế -Các tác nhân xã hội (nam, nữ, hộ gia đình, cộng đồng ) -Các cơ sở tài nguyên thiên nhiên -Cơ sở thị trường - Đa dạng -Sinh tồn hoặc tính Các kết quả sinh kế -Thu nhập nhiều hơn -Cuộc sống đầy đủ hơn -Giảm khả năng tổn thương -An ninh lương thực được cải thiện -Công bằng xã hội được cải thiện -Tăng tính bền vững của tài nguyên thiên nhiên -Giá trị không sử dụng của tự nhiên được bảo vệ Bối cảnh dễ tổn thương - Xu hướng - Thời vụ - Chấn động (trong tự nhiên và môi trường, thị trường, chính trị, chiến tranh) Tự nhiên Tài chính Xã hội Vật chất Con người 6 Sinh kế bao gồm các khả năng, tài sản và các hoạt động cần thiết để đảm bảo cuộc sống của con người. Các tài sản sinh kế (vốn con người, tự nhiên, tài chính, vật chất, xã hội) được xem là trung tâm của cách tiếp cận sinh kế. Vốn con người là yếu tố quan trọng nhất của một quốc gia muốn có sự tăng trưởng và phát triển bền vững. Vốn con người là tập hợp của nhiều yếu tố như học vấn, kinh nghiệm và sức khỏe trong đó yếu tố trình độ học vấn được nhiều nghiên cứu quan tâm nhất. Để đo lường một cách chính xác về vốn con người là một điều không dễ dàng. Vì vậy, nhiều nghiên cứu đã chọn số năm đi học là biến đại diện cho vốn con người. Việc thu hồi đất của Nhà nước sẽ dẫn đến việc hộ gia đình có phản ứng để lựa chọn nghề nghiệp và phương thức sản xuất phù hợp. Nhóm lý thuyết hành vi hộ gia đình sẽ phân tích theo hướng giả định hộ gia đình ra quyết định theo một mô hình hành vi nào đó và tiến hành kiểm chứng thực nghiệm. Khung phân tích sinh kế không giả định hành vi của hộ mà đi tìm để xem các hộ sẽ phản ứng như thế vào trước những cú sốc hay bổi cảnh tổn thương nào đó. Vì vậy cách tiếp cận sinh kế có thể là sự lựa chọn khả dĩ cho việc xem xét đánh giá tác động của việc thu hồi đất vùng nông thôn mang tính thực chứng và dựa trên quan sát thực tiễn, mà không bị ràng buộc bởi những giả định khắt khe của các lý thuyết về người nông dân tối đa hoá. Ngoài ra, có nhiều yếu tố văn hoá và xã hội, thể chế cũng tác động đến quá trình ra quyết định của hộ nông dân, chứ không thuần tuý là các yếu tố kinh tế. Vì vậy, sử dụng tiếp cận sinh kế có thể cho phép phân tích mở rộng đến các nhóm yếu tố này. Lý thuyết sinh kế bền vững cho rằng 5 tài sản sinh kế có vai trò như nhau, nhưng luận án nghi vấn vốn con người là trung tâm trong các tài sản sinh kế và quyết định đến các loại tài sản sinh kế 7 khác. Điểm mới này mang tính lý thuyết. Vì vậy nghiên cứu tác động của việc thu hồi đất đến sinh kế các hộ dân vùng nông thôn bằng sự phối hợp cả phương pháp định tính lẫn định lượng sẽ góp phần làm sáng tỏ thêm các nghi vấn lâu nay về quá trình này. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1 Khung phân tích của Luận án Dựa trên khung phân tích về sinh kế của DFID, các lược khảo lý thuyết và các nghi vấn đã nêu. Nghiên cứu chọn khung phân tích của DFID là nền tảng cho lý thuyết về sinh kế. Nguồn: Scoones (1998), DFID (1999), Babulo và cộng sự (2008) và điều chỉnh của tác giả 10 A. Các tài sản sinh kế hộ gia đình B. Bối cảnh sinh kế Cú sốc:Bị thu hồi đất Xu thế: việc làm nông nghiệp ngày càng ít C. Cấu trúc và tiến trình Thể chế, chính sách, luật lệ, văn hoá, phong tục, tập quán. Chính sách: Phát triển giao thông, bồi thường thu hồi đất D. Các chiến lược sinh kế hộ gia đình Làm nông Làm công hưởng lương không cố định Làm công hưởng lương cố định Tự kinh doanh Khác E. Kết quả sinh kế hộ gia đình Thu nhập, Chi tiêu Vốn con người (Giáo dục, lao động ) Vốn tài chính (tiền, vàng ) Vốn xã hội (tôn giáo, tổ chức CTXH) Vốn tự nhiên (đất đai, sông, hồ) Vốn vật chất (tài sản sản xuất, vật nuôi) 2 1 3 4 6 7 8 9 5 Hình 3. 1: Khung phân tích sinh kế hộ gia đình khu vực nông thôn TP.Cần Thơ 8 3.2. Phương pháp thu thập dữ liệu Mẫu bao gồm 210 hộ gia đình, trong đó có toàn bộ 67 hộ dân bị thu hồi đất trong khuôn khổ giai đoạn 1 dự án khu dân cư vượt lũ Thạnh Mỹ, 69 hộ dân bị thu hồi đất bởi dự án đường cao tốc Lộ Tẻ - Rạch Sỏi và 74 hộ dân không bị thu hồi đất. Việc chọn mẫu điều tra được tiến hành vào tháng 12/2013- 02/2014 và phỏng vấn lập lại vào tháng 12/2015-02/2016 và dữ liệu được thu thập bằng cách phỏng vấn trực tiếp với chủ hộ hoặc lao động chính trong gia đình. Đối với thông tin của dự án Khu dân cư vượt lũ, dữ liệu trước khi bị thu hồi đất (năm 2011) được thu thập bằng phương pháp phỏng vấn hồi cứu. 3.3 Phương pháp phân tích dữ liệu Dữ liệu sau khi thu thập sẽ được mã hóa và phân tích bằng các phần mềm Excel, SPSS và Stata. Các chỉ số về tài chính được đo lường bằng Việt Nam đồng và khử lạm phát, quy về năm gốc là năm 2013. Các mục tiêu nghiên cứu được phân tích bằng các phương pháp sau: Câu hỏi 1: Các tài sản sinh kế của các hộ gia đình khu vực nông thôn thay đổi như thế nào trước và sau quá trình thu hồi đất? Thống kê mô tả với các kiểm định: Chi-squared, T-test và phân tích phương sai ANOVA. Trong một số trường hợp mẫu nhỏ, không đáp ứng được các giả định về phân phối chuẩn của tổng thể, kiểm định phi tham số (Mann-Whitney, Kruskal-Wallis) đã được sử dụng để các kết quả so sánh có ý nghĩa thống kê. Để mô tả sự đa dạng hóa thu nhập của nông hộ, chỉ số Simpson (Simpson Index of Diversity - SID) được sử dụng như sau: = 1 − 9 Để chuẩn hóa số liệu về cùng một thang đo và vẽ sơ đồ mạng nhện, công thức chuẩn hóa số liệu được sử dụng như sau: V’=(v-vmin)*(vmax_chuẩn hóa – vmin_chuẩn hóa) / (vmax-vmin) + vmin_chuẩn hóa Câu hỏi 2: Các nhân tố nào ảnh hưởng đến cấu trúc nguồn thu nhập của hộ gia đình nông thôn sau khi bị thu hồi đất? Để xác định các nhân tố của tỉ lệ thu nhập từ nông nghiệp của hộ gia đình, mô hình FLM được áp dụng để phân tích. Để xác định được tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến cơ cấu thu nhập phi nông nghiệp bởi các nguồn khác nhau đề tài sử dụng mô hình fractional multinomial logit model (FMLM) Bảng 3.1: Định nghĩa và đo lường các biến trong mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến cấu trúc thu nhập hộ gia đình Định nghĩa Đo lường Biến phụ thuộc Tỉ lệ thu nhập hộ gia đình từ hoạt động nông nghiệp % Tỉ lệ thu nhập hộ gia đình từ làm công ăn lương thời vụ % Tỉ lệ thu nhập hộ gia đình từ làm công hưởng lương chính thức % Tỉ lệ thu nhập hộ gia đình từ hoạt động tự kinh doanh % Tỉ lệ thu nhập hộ gia đình từ hoạt động khác % Biến giải thích Tình trạng bị thu hồi dất Tỉ lệ đất hộ gia đình bị thu hồi % tổng diện tích Hộ bị thu hồi đất bởi dự án KDC vượt lũ Có=1; Không = 0 Hộ bị thu hồi đất bởi dự án đường cao tốc Có=1; Không = 0 Vốn con người Tổng số thành viên trong hộ gia đình năm Số người Tỉ lệ phụ thuộc: được tính bằng tổng số người mất sức lao động, dưới 15 tuổi, trên 55 tuổi (nữ), trên 60 tuổi (nam) chia cho tổng số thành viên của hộ % tổng nhân khẩu Số lao động làm việc trong 12 tháng trước thời điểm khảo sát Số người Tuổi chủ hộ Số năm Chủ hộ là nam hay nữ Nam = 1; Nữ = 0 Số năm đi học của chủ hộ Số năm đi học Tuổi trung bình của những người lao động trong hộ Số năm tuổi Học vấn trung bình của những người lao động trong hộ Số năm đi học Vốn tự nhiên 10 Định nghĩa Đo lường Tổng diện tích đất nông nghiệp bình quân của hộ gia đình/ người 1000 m2 Tổng diện tích đất ở bình quân của hộ gia đình/ người m2 Nhà ở giáp với đường giao thông đường bộ Có=1; Không = 0 Nhà ở giáp với đường giao thông thủy Có=1; Không = 0 Vốn xã hội Hộ gia đình có thành viên tham gia các tổ chức chính trị - XH Có=1; Không = 0 Hộ gia đình có thành viên tham gia tôn giáo Có=1; Không = 0 Vốn tài chính Số tiền mặt, tiền gửi ngân hàng và vàng dự trữ tại gia đình VNĐ Số tiền gia đình vay từ các tổ chức tín dụng chính thức trong 24 tháng qua VNĐ Vốn vật chất Giá trị của tất cả tài sản sản xuất của hộ VNĐ Sinh kế trước khi bị thu hồi Trước khi bị thu hồi đất, hộ gia đình làm thuê Có=1; Không = 0 Trước khi bị thu hồi đất, hộ gia đình làm viên chức, công nhân hưởng lương ổn định Có=1; Không = 0 Trước khi bị thu hồi đất, hộ gia đình làm nghề tự kinh doanh Có=1; Không = 0 Công cụ phân tích: Phần mềm sử dụng: SPSS 20 và Stata 14 Câu hỏi 3: Tác động của việc thu hồi đất có ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập và chi tiêu hộ gia đình nông thôn? Bảng 3.2: Phương pháp khác biệt trong khác biệt Thu nhập/Chi tiêu bình quân đầu người (Yit) Năm 2011 Năm 2013 Khác biệt Nhóm đối chứng β0 β0 + β1 β1 Nhóm bị thu hồi đất β0 + β2 β0 + β1 + β2 + β3 β1 + β3 Khác biệt trong khác biệt β3 = ( − | = 1) − − | = 0 Để tính được DID trong mô hình kinh tế lượng, phương trình tính toán sẽ có dạng như sau: Yit = β0 + β1T + β2D + β3 D*T + β4 Zit + εit Trong đó: Yit : là chỉ tiêu phản ánh thu nhập (hoặc chi tiêu) của hộ i tại thời điểm t 11 T = 1: thời điểm thu thập thông tin sau khi bị thu hồi đất T = 0: thời điểm thu thập thông tin trước khi bị thu hồi đất D = 1: hộ khảo khảo sát thuộc nhóm bị thu hồi đất D = 0: hộ khảo sát thuộc nhóm đối chứng Zit : là các biến kiểm soát bao gồm nhóm biến phản ánh 5 nhóm tài sản sinh kế của HGĐ. Bảng 3.3: Định nghĩa và đo lường các biến trong mô hình tác động của thu hồi đất đến thu nhập và chi tiêu người dân khu vực nông thôn Định nghĩa Đo lường Kỳ vọng Biến phụ thuộc Logarit thu nhập bình quân đầu người của HGĐ/ tháng Ngàn đồng Logarit chi tiêu bình quân đầu người của HGĐ/tháng Ngàn đồng Biến giải thích Bị THĐ bởi dự án KDC Vượt lũ Có =1 - Bị THĐ bởi dự án đường Cao tốc Có =1 - Năm đánh giá tác động 2015 =1 - Biến tương tác giữa hai nhóm hộ và hai thời điểm - Chiến lược sinh kế HGĐ Hộ có sinh kế chính là làm thuê, hưởng lương thời vụ Dummy Có=1 - Hộ có sinh kế chính là làm công hưởng lương cố định Dummy Có=1 + Hộ có sinh kế chính là kinh doanh Dummy Có=1 + Hộ có sinh kế chính khác Dummy Có=1 - Vốn con người Qui mô hộ (Tổng số thành viên trong HGĐ) Số người + Tỉ lệ phụ thuộc (Tổng số người tàn tật, dưới 15 tuổi, trên 55 tuổi (nữ), trên 60 tuổi (nam) chia cho tổng số thành viên của HGĐ) Tỉ lệ phần trăm (%) - Số lao động của hộ (lao động làm việc trong 12 tháng trước thời điểm khảo sát) Số người + Tuổi chủ hộ Số năm + Giới tính chủ hộ Nam = 1 + Số năm đi học của chủ hộ Số năm + Học vấn trung bình của những lao động trong hộ Số năm + Vốn tự nhiên Tổng diện tích đất bình quân của HGĐ/ người 1000 m2 + Nhà ở có mặt tiền ra giao thông đường bộ Dummy Có=1 + Nhà ở có mặt tiền ra giao thông đường sông Dummy Có=1 + Vốn xã hội HGĐ có tham gia các tổ chức chính trị, xã hội DummyCó=1 + 12 Định nghĩa Đo lường Kỳ vọng HGĐ có thành viên tham gia các tổ chức tôn giáo DummyCó=1 + Vốn tài chính Số tiền mặt, tiền gửi ngân hàng và vàng tại gia đình VNĐ + Số tiền gia đình vay từ các tổ chức tín dụng chính thức trong 24 tháng qua VNĐ + Số tiền gia đình vay nóng trong 24 tháng qua VNĐ - Vốn vật chất Giá trị của tất cả tài sản sản xuất trên hộ VNĐ + Phần mềm sử dụng: Stata 14.0, SPSS 20 Câu hỏi 4: Vai trò của vốn con người trong việc hình thành các chiến lược sinh kế và ảnh hưởng đến kết quả sinh kế của hộ gia đình nông thôn trong tình huống tổn thương do thu hồi đất như thế nào? Phân tích định tính Nghiên cứu định tính là phương pháp tập trung đa phương thức, bao gồm cách tiếp cận thuyết minh và tự nhiên đối với chủ đề của nó. Ba phương pháp định tính chính bao gồm phỏng vấn nhóm, phỏng vấn sâu và quan sát thực địa được sử dụng để thu thập dữ liệu. Vì nghiên cứu này áp dụng cách tiếp cận trình tự khám phá và giải thích hành vi, các cuộc điều tra định tính đã được tiến hành trong cả hai giai đoạn thu thập dữ liệu. CHƯƠNG 4: SỰ THAY ĐỔI CÁC TÀI SẢN SINH KẾ CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH NÔNG THÔN THÀNH PHỐ CẦN THƠ TRƯỚC VÀ SAU QUÁ TRÌNH THU HỒI ĐẤT Sự thay đổi về diện tích đất của các hộ gia đình trước và sau giai đoạn Nhà nước thu hồi đất không có ý nghĩa thống kê. 13 Hình 4. 1: Điểm trung bình các nguồn vốn sinh kế của các hộ gia đình bị thu hồi đất bởi dự án đường cao tốc trước và sau khi bị thu hồi đất. Hình 4. 2: Điểm trung bình các nguồn vốn sinh kế của các hộ gia đình bị thu hồi đất bởi dự án Khu dân cư vượt lũ trước và sau khi bị thu hồi đất. Hình 4. 3: Điểm trung bình các nguồn vốn sinh kế của các hộ gia đình không bị thu hồi đất trước và sau quá trình nhà nước thu hồi đất các hộ khác trên địa bàn. Vốn con người có liên quan mật thiết đến chiến lược sinh kế của hộ. Các hộ gia đình có thành viên có học vấn cao thường chọn công việc có lương ổn định như trong các cơ quan Nhà nước, công ty 0.00 1.00 2.00 3.00 Vốn con người Vốn tự nhiên Vốn vật chất Vốn tài chính Vốn xã hội Trước khi bị thu hồi đất Sau khi bị thu hồi đất 0.00 0.50 1.00 1.50 2.00 2.50 Vốn con người Vốn tự nhiên Vốn vật chất Vốn tài chính Vốn xã hội Trước khi bị thu hồi đất Sau khi bị thu hồi đất 0.00 1.00 2.00 3.00 Vốn con người Vốn tự nhiên Vốn vật chất Vốn tài chính Vốn xã hội Trước khi bị thu hồi đất Sau khi bị thu hồi đất 14 xí nghiệp lớn. Các thành viên có học vấn thấp thì phụ thuộc nhiều hơn vào điều kiện tự nhiên để lựa chọn nghề làm ruộng (nếu gia đình có đất sản xuất) hoặc đi làm thuê nếu gia đình có ít đất sản xuất. Việc chọn nghề kinh doanh có liên quan đến nhiều yếu tố như học vấn, tài sản, vị trí nhà ở. Vốn xã hội của khu vực nghiên cứu chủ yếu dựa vào các hoạt động của tôn giáo. Nhận thức của người dân về vai trò của các tổ chức chính trị, xã hội nghề nghiệp trên địa bàn chưa cao. Vốn tài chính của các hộ bị thu hồi đất có sự thay đổi đột biến sau quá trình Nhà nước thu hồi đất. Sự gia tăng này xuất phát từ tiền bồi thường đất. Tuy nhiên, chỉ có các hộ bị thu hồi bởi dự án đường cao tốc có sự gia tăng đáng kể và gửi ngân hàng số tiền có giá trị lớn (trung bình là 155 triệu). Các hộ gia đình chủ yếu dùng vốn vay cho tiêu dùng (24,8% sửa nhà, 18,6% chữa bệnh), chỉ có 16,3% số hộ vay vì mục đích sản xuất nông nghiệp. Tài sản sản xuất của các nông hộ chủ yếu tập trung vào các nông cụ đơn giản như ghe, xuồng, máy bơm nước, bình xịt thuốc... Các hộ gia đình thuộc dự án đường cao tốc dù được Nhà nước bồi thường và hỗ trợ tiền để học nghề và chuyển đổi nghề nghiệp nhưng không thấy có sự chuyển biến, đa số các hộ dùng tiền bồi thường để mua bù lại phần đất bị thu hồi, phần dư ra dùng cất nhà và gửi tiết kiệm lấy lãi cho tiêu dùng. Sự ổn định này xuất phát từ việc không có áp lực lẫn nhu cầu để chuyển đổi. Bởi vì đối với các hộ có nguồn thu nhập chính từ nông nghiệp, tiền bồi thường đủ để họ mua lại nhiều hơn diện tích đất đã mất, đó là cách tính đơn giản và an toàn nhất đối với những hộ đã gắn với nghề nông bao đời nay. Ngược lại, với các hộ có vốn con người cao, hiện đang làm công hưởng lương cố định hoặc tự kinh doanh thì họ không có nhu cầu để chuyển đổi vì thu thập của họ hiện đã là cao nhất trong khu vực. 15 CHƯƠNG 5: TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC THU HỒI ĐẤT ĐẾN THU NHẬP VÀ CHI TIÊU CỦA HỘ GIA ĐÌNH KHU VỰC NÔNG THÔN 5.1. Tác động của việc thu hồi đất đến tỉ lệ các nguồn thu nhập của HGĐ Bảng 5.1: Các nhân tố ảnh hưởng đến TLTN từ NN bằng ước lượng FLM Coef. Std. Err. P>|z| Tỉ lệ đất bị thu hồi -0,31 0,34 0,37 Qui mô hộ 0,10 0,09 0,27 Tỉ lệ phụ thuộc 0,50 0,54 0,36 Số lao động hộ -0,42 0,13 0,00 Tuổi chủ hộ -0,02 0,01 0,06 Giới tính chủ hộ 0,38 0,21 0,08 Học vấn chủ hộ 0,03 0,03 0,32 Tuổi bình quân lao động 0,01 0,01 0,41 Học vấn trung bình lao động -0,07 0,04 0,08 Diện tích đất trồng lúa 0,06 0,01 0,00 Diện tích đất ở & vườn tạp 0,10 0,09 0,28 Vị trí nhà ở mặt tiền đường lộ -0,67 0,27 0,01 Vị trí nhà ở mặt tiền đường sông 0,12 0,26 0,63 Hộ có thành viên tham gia các tổ chức CTXH 0,24 0,29 0,42 Hộ có thành viên tham gia tôn giáo 0,15 0,20 0,43 Hộ có làm từ thiện -0,01 0,20 0,98 Tiền mặt và vàng 0,00 0,00 0,00 Số tiền vay chính thức 0,00 0,01 0,80 Số tiền vay không chính thức -0,03 0,02 0,21 Tài sản sản xuất 0,00 0,00 0,85 Dự án thu hồi đất Đường Cao tốc 0,38 0,27 0,16 Khu dân cư vượt lũ -0,70 0,28 0,01 Sinh kế chính trước khi bị thu hồi đất Làm công hưởng lương thời vụ -2,45 0,29 0,00 Hưởng lương chính thức -2,08 0,26 0,00 Tự kinh doanh -1,78 0,28 0,00 Hằng số 0,60 0,76 0,44 Number of obs 200 Wald chi2(28) 997.95 Prob > chi2 0.000 Nguồn: Số liệu điều tra 16 Bảng 5.2: Các yếu tố ảnh hưởng đến tỉ lệ thu nhập phi nông nghiệp của các hộ gia đình sau khi bị thu hồi đất bằng phương pháp FMLM Làm công hưởng lương thời vụ Hưởng lương chính thức Coef. Std. Err. P>|z| Coef. Std. Err. P>|z| Tỉ lệ đất bị thu hồi 0,16 0,438 0,71 0,10 0,748 0,90 Qui mô hộ -0,33 0,132 0,01 -0,30 0,226 0,19 Tỉ lệ phụ thuộc 0,28 0,892 0,76 -0,76 1,502 0,61 Số lao động hộ 0,61 0,205 0,00 0,83 0,269 0,00 Tuổi chủ hộ 0,01 0,014 0,41 0,02 0,018 0,16 Giới tính chủ hộ -0,53 0,308 0,09 -0,78 0,444 0,08 Học vấn chủ hộ 0,01 0,048 0,76 -0,11 0,058 0,06 Tuổi bình quân lao động -0,04 0,021 0,05 -0,02 0,039 0,64 Học vấn trung bình lao động -0,15 0,066 0,03 0,32 0,071 0,00 Diện tích đất trồng lúa -0,03 0,037 0,34 -0,10 0,028 0,00 Diện tích đất ở & vườn tạp -0,27 0,185 0,14 0,10 0,215 0,63 Vị trí nhà ở mặt tiền đường lộ 1,24 0,768 0,11 -0,47 0,531 0,38 Vị trí nhà ở mặt tiền đường sông -0,44 0,333 0,19 1,29 0,489 0,01 Hộ có thành viên tham gia các tổ chức CTXH 0,10 0,501 0,83 -1,15 0,630 0,07 Hộ có thành viên tham gia tôn giáo -0,39 0,289 0,18 -0,48 0,398 0,23 Hộ có làm từ thiện 0,12 0,328 0,71 0,40 0,412 0,34 Tiền mặt và vàng 0,00 0,002 0,73 0,00 0,001 0,05 Số tiền vay chính thức -0,01 0,016 0,65 0,00 0,016 0,76 Số tiền vay không chính thức 0,03 0,020 0,17 0,04 0,024 0,09 Tài sản sản xuất 0,00 0,003 0,57 0,00 0,002 0,83 Dự án thu hồi đất Đường Cao tốc -1,27 0,465 0,01 -0,06 0,770 0,94 Khu dân cư vượt lũ 1,11 0,385 0,00 0,77 0,508 0,13 Sinh kế chính trước khi bị thu hồi đất Làm công hưởng lương thời vụ 2,86 0,358 0,00 1,18 0,700 0,09 Hưởng lương chính thức 0,28 0,601 0,65 3,63 0,504 0,00 Tự kinh doanh -1,47 0,775 0,06 0,19 0,854 0,82 Hằng số 1,89 1,177 0,11 -4,59 1,533 0,00 Number of obs 200 Wald chi2(96) 3292,45 Prob > chi2 0,000 Nguồn: Số liệu điều tra 17 Bảng 5.3:Các yếu tố ảnh hưởng đến tỉ lệ thu nhập phi nông nghiệp của các hộ gia đình sau khi bị thu hồi đất bằng phương pháp FMLM (tiếp theo) Tự kinh doanh Khác Coef. Std. Err. P>|z| Coef. Std. Err. P>|z| Tỉ lệ đất bị thu hồi 1,24 0,609 0,04 0,47 0,764 0,54 Qui mô hộ -0,47 0,176 0,01 -0,02 0,203 0,90 Tỉ lệ phụ thuộc 0,49 0,910 0,59 0,44 0,994 0,66 Số lao động hộ 0,94 0,307 0,00 0,17 0,250 0,50 Tuổi chủ hộ 0,01 0,020 0,76 0,04 0,016 0,02 Giới tính chủ hộ -0,89 0,398 0,03 -0,35 0,370 0,34 Học vấn chủ hộ 0,07 0,080 0,38 -0,03 0,066 0,67 Tuổi bình quân lao động -0,02 0,028 0,40 0,02 0,021 0,30 Học vấn trung bình lao động -0,01 0,109 0,95 0,12 0,081 0,13 Diện tích đất trồng lúa -0,04 0,023 0,08 -0,12 0,025 0,00 Diện tích đất ở & vườn tạp -0,15 0,185 0,42 -0,11 0,175 0,53 Vị trí nhà ở mặt tiền đường lộ 2,10 0,509 0,00 1,12 0,502 0,03 Vị trí nhà ở mặt tiền đường sông -0,39 0,451 0,38 0,94 0,553 0,09 Hộ có thành viên tham gia các tổ chức CTXH -0,29 0,911 0,75 -1,23 0,576 0,03 Hộ có thành viên tham gia tôn giáo 0,00 0,554 1,00 0,23 0,392 0,56 Hộ có làm từ thiện 0,59 0,489 0,23 -0,35 0,420 0,41 Tiền mặt và vàng 0,00 0,001 0,29 0,00 0,001 0,00 Số tiền vay chính thức -0,01 0,012 0,29 0,01 0,016 0,36 Số tiền vay không chính thức -0,84 0,174 0,00 -1,22 0,134 0,00 Tài sản sản xuất 0,00 0,003 0,47 0,00 0,002 0,26 Dự án thu hồi đất Đường Cao tốc 0,04 0,593 0,94 0,50 0,424 0,24 Khu dân cư vượt lũ 0,31 0,561 0,58 0,38 0,537 0,49 Sinh kế chính trước khi bị thu hồi đất Làm công hưởng lương thời vụ -1,37 1,127 0,22 0,88 0,519 0,09 Hưởng lương chính thức 0,78 0,901 0,39 0,71 0,538 0,19 Tự kinh doanh 3,06 0,422 0,00 0,80 0,505 0,11 Hằng số -1,77 1,576 0,26 -5,57 1,684 0,00 Number of obs 200 Wald chi2(96) 3292,45 Prob > chi2 0,000 Nguồn: Số liệu điều tra 18 5.2 Tác động của thu hồi đất khu vực nông thôn đến thu nhập và chi tiêu bình quân đầu người của các hộ gia đình Bảng 5.4: Tác động của THĐ khu vực nông thôn đến thu nhập và chi tiêu bình quân đầu người của các HGĐ Các biến phụ thuộc Logarit thu nhập Logarit chi tiêu Coef P>|t| Coef P>|t| Bị THĐ bởi dự án KDC Vượt lũ 0,122 0,076 0,068 0,234 Bị THĐ bởi dự án đường Cao tốc 0,107 0,132 0,021 0,716 Năm đánh giá tác động (2015) -0,243 0,001 -0,097 0,076 Biến tương tác hộ bị THĐ và năm đánh giá tác động 0,029 0,733 0,015 0,832 Hộ làm thuê, hưởng lương thời vụ 0,048 0,420 0,037 0,462 Hộ làm công hưởng lương cố định 0,486 0,000 0,406 0,000 Hộ kinh doanh 0,315 0,000 0,245 0,000 Hộ có sinh kế chính khác 0,095 0,298 0,058 0,549 Qui mô hộ -0,078 0,000 -0,059 0,000 Tỉ lệ phụ thuộc -0,205 0,110 -0,026 0,755 Số lao động của hộ 0,095 0,000 0,053 0,013 Tuổi chủ hộ 0,002 0,206 0,001 0,394 Giới tính chủ hộ -0,057 0,252 -0,024 0,550 Số năm đi học chủ hộ 0,010 0,176 0,010 0,114 Học vấn TB của lao động trong hộ 0,033 0,000 0,027 0,000 Tổng diện tích bình quân của HGĐ 0,107 0,000 0,090 0,000 Nhà ở có mặt tiền ra GT đường bộ -0,016 0,807 0,018 0,754 Nhà ở có mặt tiền ra GTđường sông 0,027 0,616 0,047 0,340 HGĐ có tham gia các tôn giáo 0,073 0,074 0,042 0,217 HGĐ có tham gia tổ chức CT-XH -0,023 0,730 0,009 0,868 Số tiền mặt, tiền gửi ngân hàng và vàng dự trữ tại gia đình 0,000 0,000 0,000 0,002 Số tiền gia đình vay từ các tổ chức tín dụng chính thức trong 24 tháng 0,000 0,832 0,000 0,459 Vay nóng trong 24 tháng qua (VNĐ) 0,000 0,937 0,001 0,403 Giá trị của tất cả tài sản sản xuất trên hộ 0,001 0,014 0,001 0,000 Hằng số 6,644 0,000 6,659 0,000 Nguồn: Tính toán của tác giả từ số liệu khảo sát 19 5.3 Kết luận Chương 5 Không có sự thay đổi về tổng thu nhập của các hộ gia đình trước và sau khi bị thu hồi đất. Thu hồi đất nông nghiệp ở vùng nông thôn không ảnh hưởng đến tỉ lệ các nguồn thu nhập của hộ gia đình (trong trường hợp tỉ lệ thu hồi trung bình là 23,2%, độ lệch chuẩn 24,5%) từ nông nghiệp, làm công hưởng lương thời vụ, làm công hưởng lương chính thức và công việc tự kinh doanh. Các biến: số lao động, tuổi chủ hộ, học vấn trung bình lao động, nhà có vị trí mặt tiền đường lộ, hộ có sinh kế chính trước khi bị thu hồi đất là làm thuê thời vụ, làm thuê hưởng lương cố định và tự kinh doanh có tương quan nghịch với tỉ lệ thu nhập từ NN. Nhìn chung tổng chi tiêu của hộ gia đình trước và sau khi bị thu hồi đất không có sự thay đổi. Điều này xuất phát từ tổng nguồn thu nhập và tập quán sinh hoạt của người dân khu vực này không có sự thay đổi đáng kể. Nghiên cứu cũng không tìm thấy bằng chứng kinh tế lượng cho rằng việc thu hồi đất vùng nông thôn Cần Thơ có ảnh hưởng đến thu thập và chi tiêu của hộ gia đình sau 2 đến 4 năm kể từ khi thu hồi đất. Các biến có ý nghĩa đến việc tăng thu thập và chi tiêu là nghề nghiệp chính của hộ là làm công hưởng lương cố định, công việc tự kinh doanh, số lao động, học vấn bình quân của những thành viên trong hộ, diện tích đất (Bảng 5.8). Hộ có nghề nghiệp chính của là làm công hưởng lương cố định, công việc tự kinh doanh