Thực tiễn áp dụng nguyên tắc Tối huệ quốc (MFN) và Đối xử quốc gia (NT) trong thương mại quốc tế

ại lệ chung theo Điều XX của GATT 1994: Điều khoản XX của GATT 1994 cho phép các thành viên được hạn chế nhập khẩu từ hoặc xuất khẩu đến những nguồn cụ thể. Những biện pháp này được áp dụng vì những mục đích cụ thể, gồm: • Bảo vệ đạo đức công cộng • Bảo vệ cuộc sống của con người, động vật hay thực vật và bảo vệ sức khoẻ • Bảo đảm sự tôn trọng pháp luật và các quy tắc không bất tương thích với các quy định của hiệp định này • Liên quan tới các sản phẩm sử dụng lao động của tù nhân • Bảo vệ di sản quốc gia có giá trị nghệ thuật, lịch sử hay khảo cổ • Liên quan tới việc gìn giữ nguồn tài nguyên có thể bị cạn kiệt, nếu các biện pháp đó cũng được áp dụng hạn chế cả với sản xuất và tiêu dùng trong nước • Thi hành nghĩa vụ của một hiệp định liên chính phủ về một hàng hoá cơ sở ký kết phù hợp với các tiêu thức đã được đệ trình và không bị phản đối • Hạn chế với xuất khẩu nguyên liệu do trong nước sản xuất và cần thiết có đủ số lượng thiết yếu nguyên liệu đó để đảm bảo hoạt động chế tác trong thời kỳ giá nội được duy trì dưới giá ngoại nhằm thực hiện một kế hoạch ổn định kinh tế của chính phủ, với điều kiện các hạn chế đó không dẫn tới tăng xuất khẩu hay tăng cường mức bảo hộ với ngành công nghiệp trong nước và không vi phạm các quy định của GATT về không phân biệt đối xử • Nhằm có được hay phân phối một sản phẩm thuộc diện khan hiếm chung trong nước hay tại một địa phương. - Ngoại lệ về an ninh theo Điều XXI của GATT 1994: Điều XXI của GATT cho phép các thành viên được hạn chế nhập khẩu từ và xuất khẩu đến những nước cụ thể vì lý do bảo vệ an ninh quốc gia. - Ngoại lệ liên quan đến việc thực hiện nguyên tắc đối xử khác biệt và thuận lợi hơn cho các nước đang phát triển. Ngoại lệ này cho phép các nước dành các đối xử khác biệt và thuận lợi hơn cho các nước đang phát triển mà không đòi hỏi có sự đối đẳng từ các nước đang phát triển và không phải áp dụng cho các nước phát triển khác. Ngoại lệ này được áp dụng trong các trường hợp sau: • Hệ thống ưu đãi phổ cập (GSP): đây là hệ thống thuế quan ưu đãi mà các nước phát triển dành cho các nước đang phát triển; • Đối xử khác biệt và thuận lợi hơn đối với các biện pháp phi thuế quan dành cho các nước đang phát triển; • Các thoả thuận giữa các nước đang phát triển với nhau không phải áp dụng cho các nước phát triển; • Đối xử đặc biệt dành cho các nước kém phát triển. - Các ngoại lệ khác được GATT công nhận (thuế chống phá giá, thuế chống trợ cấp, trả đũa theo quy định về giải quyết tranh chấp): Các hiệp định WTO cho phép áp dụng những biện pháp cụ thể sau khi đã áp dụng các thủ tục cụ thể dưới hình thức thuế đối kháng, thuế chống phá giá, các biện pháp trả đũa theo quy trình giải quyết tranh chấp. Các biện pháp này được áp dụng dưới hình thức sản phẩm bắt nguồn từ các nước thành viên cụ thể của WTO. - Các hiệp định nhiều bên: Các Hiệp định của WTO bao gồm 4 Hiệp định được gọi là các Hiệp định nhiều bên. Đó là: Hiệp định Thương mại về Máy bay Dân dụng, Hiệp định về Mua sắm Chính phủ, Hiệp định Quốc tế về Sữa và Hiệp định Quốc tế về Sản phẩm Thịt bò. Các Hiệp định này chỉ áp dụng cho các thành viên thoả thuận chấp nhận chúng, nên những quyền lợi dành cho các thành viên của các hiệp định này chỉ giới hạn cho những thành viên nào đã chấp nhận từng hiệp định đó. Trường hợp này gọi là MFN có điều kiện: là việc dành MFN căn cứ vào một số điều kiện mà nước được hưởng phải đáp ứng. Do đó quy chế thành viên của một hiệp định có thể là một điều kiện. Điều này đôi khi được gọi là MFN với điều kiện cùng tham gia một hiệp định. Nguyên tắc Đối xử quốc gia (NT- National Treatment) Lịch sử ra đời và khái niệm Cùng với MFN, nguyên tắc NT được đề cập trong nhiều hiệp định thương mại song phương và đa phương. Nguyên tắc này nhằm đảm bảo rằng những sản phẩm nước ngoài và đôi khi là nhà cung cấp những sản phẩm đó được đối xử trong thị trường nội địa không kém ưu đãi hơn các sản phẩm nội địa hay các nhà cung cấp những sản phẩm đó. Trong một số tài liệu cũ, đôi khi nguyên tắc này còn được gọi là "sự ngang bằng nội địa". NT tưởng như là một vấn đề đơn giản, nhưng nguyên tắc này đã gây ra nhiều sự tranh chấp, một phần là vì sự giải thích chặt chẽ của nguyên tắc NT trên thực tế có thể gây ra sự bất lợi cho các nhà cung cấp nước ngoài. Vì lý do này, nguyên tắc NT đã được chỉnh lý qua nhiều năm để cho phép đối xử khác nhau hoặc ưu đãi hơn một cách chính thức đối với các sản phẩm nước ngoài nếu như đó là cách duy nhất để bảo đảm rằng các sản phẩm nước ngoài không bị kém lợi thế hơn. Tất nhiên, đôi khi các nước cố tình dành cho các nhà đầu tư nước ngoài những ưu đãi hơn so với chế độ NT nhằm thu hút đầu tư. Trước GATT 1947, không một Hiệp ước đa phương nào có quy định về NT. Sau khi được đưa vào Điều III của GATT 1947, NT đã trở thành nguyên tắc phổ biến trong các hiệp định thương mại song phương và đa phương. Theo Điều III của GATT, NT đối với hàng hoá là sự bình đẳng về cơ hội cạnh tranh. Trong Tuyên bố của OECD năm 1976 về Đầu tư Quốc tế và các công ty đa quốc gia, đã đề cập đến NT. Văn kiện này thiết lập một tiêu chuẩn được quốc tế công nhận về sự đối xử nhằm giúp xoá bỏ sự phân biệt đối xử đối với các nhà đầu tư nước ngoài trong các nước thành viên OECD. Đây không phải là sự cam kết có tính chế định nhưng dựa trên những thủ tục định chế được thoả thuận. WTO được thành lập là một bước ngoặt trong việc mở rộng phạm vi áp dụng của nguyên tắc NT. Lần đầu tiên có một điều khoản liên quan đến Đối xử quốc gia trong dịch vụ, (Điều XVII Hiệp định chung về thương mại và dịch vụ-GATS), để đảm bảo cho các nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài và các dịch vụ tương ứng của họ được đối xử ngang bằng so với các nhà cung cấp dịch vụ trong nước và các dịch vụ mà họ cung cấp. - Quy tắc NT được hiểu là hàng hóa nhập khẩu,dịch vụ và quyền sở hữu trí tuệ nước ngoài phải được đối xử không kém thuận lợi hơn so với hàng hóa cùng loại trong nước. - Quy chế này thể hiện sự đối xử công bằng giữa hàng hóa nhập khẩu và hàng hóa nội địa, tạo điều kiện cạnh tranh lành mạnh giữa các loại hàng hóa này. Theo BTA về quy chế đối xử quốc gia, 2 bên chấp nhận dành cho nhau quy chế đối xử quốc gia như quy định của WTO: + Phía Hoa Kỳ cam kết dành ngay quyền kinh doanh XNK tại Hoa Kỳ cho mọi pháp nhân và thể nhân ở Việt Nam. + Còn Việt Nam sẽ thực hiện từng bước theo lộ trình từ 0 đến 7 năm sau khi HĐ có hiệu lực, các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp từ Hoa Kỳ được phép kinh doanh XNK và sản xuất tại Việt Nam. Cơ sở pháp lý và cách thức áp dụng Cơ sở pháp lý: Nguyên tắc đãi ngộ quốc gia (National Treatment - NT), quy định tại Điều III Hiệp định GATT, Điều 17 GATS và Điều 3 TRIPS. Cách thức áp dụng: Trong lĩnh vực hàng hóa: Đối với hàng hóa, việc áp dụng nguyên tắc NT là một nghĩa vụ chung có nghĩa là hàng hóa nước ngoài sau khi đã đóng thuế quan hoặc được đăng ký bảo vệ hợp pháp được đối xử bình đẳng như hàng hóa và trong nước đối với thuế và lệ phí nội địa, các quy định về mua, bán, phân phối vận chuyển. Trong lĩnh vực dịch vụ: Điều 17 GATS quy định “Mỗi thành viên phải dành cho dịch vụ và nhà cung cấp dịch vụ của bất kỳ thành viên nào khác sự đối xử không kém thuận lợi hơn sự đối xử mà thành viên đó dành cho dịch vụ và nhà cung cấp dịch vụ của mình”. Theo hiệp định, Việt Nam cam kết mở cửa cho Hoa Kỳ tham gia từng bước vào kinh doanh 53 phân ngành trong số 155 phân ngành theo quy định của WTO. Tùy từng lĩnh vực, Việt Nam sẽ cho phép Hoa Kỳ lập các công ty liên doanh hoặc 100% vốn theo một lộ trình với các thời hạn khác nhau. Về phía Hoa Kỳ, Hoa Kỳ cam kết mở cửa thị trường cho 103 phân ngành dịch vụ của Hoa Kỳ cho Việt Nam như các thành viên WTO khác. Trong lĩnh vực đầu tư: Theo nguyên tắc đối xử quốc gia được quy định tại điều 2 TRIMS, có 5 biện pháp đầu tư cụ thể bị cấm áp dụng: Cấm các quốc gia đặt ra biện pháp đối xử với hàng hóa nhập khẩu kém thuận lợi hơn hàng hóa trong nước, nếu làm như thế sẽ vi phạm nguyên tắc đãi ngộ quốc gia: Yêu cầu tỉ lệ nội địa hóa Yêu cầu cân bằng mậu dịch, quy định không được sử dụng các hạn chế số lượng đối với hàng nhập khẩu và xuất khẩu. Yêu cầu cân bằng mậu dịch dẫn đến hạn chế nhập khẩu. Hạn chế giao dịch ngoại hối dẫn đến hạn chế nhập khẩu. Yêu cầu tiêu thụ nội địa dẫn đến hạn chế xuất khẩu. Các nước phải chỉnh lý các biện pháp trái với hiệp định này trong một khoảng thời gian ấn định và chỉ có một số trường hợp ngoại lệ. Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ: Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, mỗi bên ký kết, phù hợp với luật và các thủ tục của mình, phải dành cho những tác phẩm của những nhà sáng tạo và nghệ sĩ là công dân hoặc người thường trú của bên ký kết kia và cho các tác phẩm công bố lần đầu tại lãnh thổ của bên ký kết kia sự bảo hộ bản quyền không kém thuận lợi hơn sự bảo hộ mà bên đó dành cho công dân của chính mình. Việt Nam sẽ tuân thủ ngay lập tức Hiệp định về sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại (TRIPS), không có giai đoạn chuyển đổi. Ngoại lệ NT Điều kiện có ngoại lệ: Không được tạo ra sự phân biệt đối xử phi lý giữa các nước có điều kiện như nhau hay hạn chế, ngăn cản thương mại quốc tế. Áp dụng trong trường hợp cần thiết: - Bảo vệ đạo đức công cộng - Bảo vệ cuộc sống và sức khoẻ con người, động vật hay thực vật - Liên quan đến việc xuất hoặc nhập khẩu vàng và bạc Ví dụ: Việc quản lý hoạt động xuất nhập khẩu vàng và bạc được quy định tại Điều 31: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam quản lý hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu vàng dưới dạng khối, thỏi, hạt, miếng của tổ chức tín dụng và các tổ chức được phép kinh doanh vàng. Liên quan đến các sản phẩm sử dụng lao động của tù nhân. Bảo đảm sự tôn trọng pháp luật và các quy tắc không trái với các quy định về áp dụng các biện pháp hải quan, duy trì hiệu lực của chính sách độc quyền, bảo hộ bản quyền, nhãn hiệu thương mại, quyền tác giả và các biện pháp ngăn ngừa gian lận thương mại; di sản quốc gia; gìn giữ nguồn tài nguyên có thể bị cạn kiệt. Ví dụ : Theo Điều 4 Luật Thương mại thì Nhà nước thực hiện độc quyền Nhà nước có thời hạn về hoạt động thương mại đối với một số hàng hóa, dịch vụ hoặc tại một số địa bàn. Cách thức thực hiện : Những ngoại lệ này được quy định trong các văn bản liên quan như Pháp lệnh đối xử tối huệ quốc và đối xử quốc gia trong thương mại quốc tế, Luật Hàng hải, Luật Xuất bản, Luật doanh nghiệp, Luật thuế giá trị gia tăng, Luật thuế tiêu thụ đặc biệt, Luật an ninh quốc gia, Pháp lệnh bảo vệ bí mật Nhà nước, Pháp lệnh bưu chính viễn thông và một số văn bản dưới luật khác. Ví dụ: Điều 10 Luật bưu chính viễn thông còn cấm việc cung cấp, sử dụng dịch vụ bưu chính, viễn thông hoặc sử dụng tần số vô tuyến điện và thiết bị vô tuyến điện, thiết bị bưu chính, viễn thông nhằm mục đích chống lại Nhà nước, gây rối an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Điều 10 Luật Xuất bản cấm một số hành vi như tuyên truyền chống lại Nhà nước; kích động chiến tranh xâm lược Thực tiễn áp dụng MFN và NT Thực hiện theo MFN và NT Thực hiện theo MFN Nghĩa vụ MFN và NT là hai nghĩa vụ cơ bản mà các nước thành viên của WTO phải tuân thủ. Đồng thời nó cũng là nghĩa vụ bắt buộc trong các Hiệp định thương mại song phương, các thoả thuận thương mại khu vực. Vì vậy, hầu như tất cả các nước trên thế giới đều phải thực hiện nghĩa vụ này. Tuy nhiên, song song với các quy định ràng buộc về nghĩa vụ MFN các hiệp định thương mại song phương, đa phương hay các thỏa thuận khu vực cũng cho phép áp dụng các trường hợp ngoại lệ. Nghĩa là một nước có thể sử dụng các ngoại lệ của MFN để dành đối xử MFN cho một hoặc một số nước thay vì toàn bộ các nước thành viên của hiệp định. Mục tiêu cuối cùng của việc áp dụng các ngoại lệ MFN này là làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu từ các nước không được hưởng đối xử MFN. Thực tế cho thấy đã có nhiều trường hợp trong đó một nước quy định dành MFN cho một nước khác chỉ khi một số điều kiện không liên quan đến thương mại được đáp ứng. Ví dụ điển hình là trường hợp Quốc hội Hoa Kỳ thông qua Luật Jackson-Vanik sửa đổi Luật Thương mại 1974 hạn chế việc dành MFN cho các nước cho các nước có nền kinh tế phi thị trường nếu các nước này từ chối quyền di cư đối với công dân của họ, đánh thuế di cư cao hơn mức thuế danh nghĩa, và áp dụng mức thu cao hơn mức danh nghĩa đối với ai muốn di cư. Động cơ đưa ra Luật Jackson-Vanik ban đầu nhằm vào Liên xô cũ, cho đến nay nó vẫn còn hiệu lực và đã được sử dụng trong quan hệ thương mại giữa Hoa Kỳ với Trung Quốc, Việt Nam, Rumani, Mông cổ... Việc Hoa Kỳ từ chối không cho các nước nói trên hưởng MFN có nghĩa là hàng hoá của các nước đó sẽ bị Hoa Kỳ áp dụng thuế suất cao theo Luật Smoot-Hawley. Điều này sẽ làm giảm đáng kể sức cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu của các nước đó trên thị trường Hoa Kỳ. Một ngoại lệ MFN khác được các nước sử dụng khá phổ biến là ngoại lệ về các thoả thuận thương mại “khu vực” mà gần đây thường được gọi đó là “chủ nghĩa khu vực” (regionalism) và thậm chí một số trường hợp còn gọi là “chủ nghĩa song phương” (bilateralism). Do GATT thừa nhận sự tồn tại của các thoả thuận thương mại khu vực như một ngoại lệ của MFN nên trong 4 thập kỷ từ 1950 đến 1990 có 75 thoả thuận thương mại khu vực được hình thành và riêng thập kỷ 1990 đến 2000 đã có tới 82 thoả thuận như vậy ra đời. Tuy nhiên, có tới hơn 100 kiểu “thoả thuận thương mại khu vực” chỉ mang danh nghĩa vì chỉ có một số hàng hoá được đưa vào diện thực hiện. Do đó, nghĩa vụ MFN đang bị đe doạ nghiêm trọng và WTO đã buộc phải thành lập một Uỷ ban để rà soát và kiểm tra các thoả thuận thương mại khu vực này nhưng cho đến nay, các thoả thuận thương mại khu vực và song phương có chiều hướng ngày càng tăng lên. Ngày nay khoảng 50% tổng giao dịch thương mại toàn cầu được tiến hành thông qua các thoả thuận thương mại khu vực. Việc áp dụng MFN có thể chia thành các giai đoạn : Giai đoạn đầu (từ 1947-1954) Việc đối xử công bằng là thực sự cần thiết về cả kinh tế và chính trị đối với các nước sáng lập GATT nhằm tránh được cuộc ganh đua về thuế trong cuộc khủng hoảng 1929-1933 khiến thương mại thế giới giảm hai phần ba giá trị danh nghĩa, do đó, việc không tuân thủ nguyên tắc này chỉ được tuân theo các trường hợp ngoại lệ. Từ 1954 đến 1979 Các quy định ban đầu của GATT, điển hình là MFN, không phân biệt giữa các nước phát triển và các nước đang phát triển. Tất cả các bên tham gia đều có quyền và nghĩa vụ như nhau bất kể trình độ phát triển như thế nào. Tuy nhiên, đến đầu những năm 50, trật tự này bắt đầu bị đặt dấu hỏi, cả ở bên trong và bên ngoài GATT. Bên cạnh đó, số lượng các nước đang phát triển trở thành thành viên GATT cũng tăng lên, nhiều nước quan điểm rằng sẽ là không thực tế nếu kì vọng các nước đang phát triển nghèo với nền kinh tế dễ bị tổn thương có thể canh tranh trong cùng điều kiện với các nước phát triển. Vì vậy, đến năm 1979, vòng đàm phán Tokyo đã đưa ra nguyên tắc đối xử đặc biệt đối với các nước đang phát triển, được gọi là điều khoản thi hành. Điều khoản này hợp pháp hóa các ưu đãi thuế quan cho các nước đang phát triển trong khuôn khổ Hệ thống Ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP) và đồng thời cho phép các ngoại lệ đối với nguyên tắc nhân nhượng lẫn nhau trong đàm phán thuế quan,  ý tưởng là các nước phát triển cần giảm thuế quan với các hàng hóa của các nước đang phát triển mà không đòi hỏi đổi lại việc cắt giảm thuế quan tương tự. Ngoài ra điều khoản này còn cho phép các nước đang phát triển dễ dàng tham gia vào các khu vực thương mại tự do hơn. Thêm vào đó, chính phủ của các nước đang phát triển cũng có thể tăng cường khả năng bảo vệ đối với các doanh nghiệp trong nước nhờ khả năng linh hoạt hơn về rào cản thương mại đối với quyền cung cấp hỗ trợ của chính phủ. Từ 1980 đến nay Nhiều ý kiến muốn các nước đang phát triển tham gia nhiều hơn vào các vòng đàm phán vì người ta ngày càng nhận ra rằng đối xử đặc biệt cũng có cái giá của nó vì đàm phán mà ko có sự phụ thuộc lẫn nhau khiến cho các nước đang phát triển trở nên kém hấp dẫn hơn đối với các đối tác khác. Do đó, khi vòng đàm phán Uruguay bắt đầu, nhiều nước đang phát triển quyết định tham gia tích cực hơn vào vòng đàm phán nhằm đạt được những hỗ trợ cho lợi ích xuất khẩu của họ. Họ chấp nhận tuân thủ MFN ở nhiều phân ngành hơn so với trước (Cụ thể, trong số các thành viên đang phát triển của WTO, 44 nước cam kết dưới 20 phân ngành và 47 nước cam kết từ 21 đến 60 phân ngành. Các nước phát triển đều cam kết từ 60 đến 130 phân ngành.) Tuy nhiên các điều khoản đối xử đặc biệt với các nước đang phát triển vẫn hầu như ko có gì thay đổi. Thực hiện theo NT Trong khuôn khổ WTO, nguyên tắc NT chỉ áp dụng đối với hàng hoá, dịch vụ, các quyền sở hữu trí tuệ, chưa áp dụng đối với cá nhân và pháp nhân. Phạm vi áp dụng của nguyên tắc NT : - Đối với hàng hoá và sở hữu trí tuệ, việc áp dụng nguyên tắc NT là một nghĩa vụ chung (general obligation), có nghĩa là hàng hoá và quyền sở hữu trí tuệ nước ngoài sau khi đã đóng thuế quan hoặc được đăng ký bảo vệ hợp pháp được đối xử bình đẳng như hàng hoá và quyền sở hữu trí tuệ trong nước đối với thuế và lệ phí nội địa, các quy định về mua, bán, phân phối vận chuyển. - Đối với dịch vụ, nguyên tắc này chỉ áp dụng đối với những lĩnh vực, ngành nghề đã được mỗi nước đưa vào danh mục cam kết cụ thể của mình và mỗi nước có quyền đàm phán đưa ra những ngoại lệ (exception). Các nước, về nguyên tắc, không được áp dụng những hạn chế số lượng nhập khẩu và xuất khẩu, trừ những ngoại lệ được quy định rõ ràng trong các Hiệp định của WTO, cụ thể, đó là các trường hợp: mất cân đối cán cân thanh toán (Điều XII và XVIII.b); nhằm mục đích bảo vệ ngành công nghiệp non trẻ trong nước (Điều XVIII.c); bảo vệ ngành sản xuất trong nước chống lại sự gia tăng đột ngột về nhập khẩu hoặc để đối phó với sự khan hiếm một mặt hàng trên thị trường quốc gia do xuất khẩu quá nhiều (Điều XIX); vì lý do sức khoẻ và vệ sinh (Điều XX) và vì lý do an ninh quốc gia (Điều XXI). Một trong những ngoại lệ quan trong đối với nguyên tắc đãi ngộ quốc gia là vấn đề trợ giá cho sản xuất hoặc xuất hay nhập khẩu. Vấn đề này được quy định lần đầu tại Điều VI và Điều XVI Hiệp định GATT 1947 và sau này được điều chỉnh trong thoả thuận vòng Tôkyô 1979 và hiện nay trong Thoả thuận Vòng đàm phán U ruguay về trợ cấp và thuế đối kháng, viết tắt theo tiếng Anh là SCM. Thoả thuận SCM có một điểm khác biệt lớn so với GATT 1947 và thoả thuận Tôkyô ở chỗ nó được áp dụng cho cả các nước phát triển và đang phát triển. Hiệp định mới về trợ giá phân chia các loại trợ giá làm 3 loại : loại "xanh"; loại "vàng" và loại "đỏ” theo nguyên tắc "đèn hiệu giao thông" (traffic lights). Riêng về vấn đề hạn chế số lượng đối với hàng dệt may được quy định trong Hiệp định đa sợi (MFA) và hiện nay được thay thế bởi Hiệp định về hàng dệt may của Vòng đàm phán U ruguay (ATC). Hiệp định ATC đã chấm dứt 30 năm các nước phát triển phân biệt đối xử đối với hàng dệt may của các nước đang phát triển. Các nước phát triển sẽ có một thời gian chuyển tiếp là 10 năm để bãi bỏ chế độ hạn ngạch về số lượng hiện hành. Điều I của Hiệp định ATC cũng quy định điều khoản cứu xét đặc biệt đối với một số nhóm nước; ví dụ như các nước cung cấp nhỏ, các nước mới bước vào thị trường (new entrants), các nước chậm phát triển nhất, các nước đã ký hiệp định MFA từ 1986 cũng như các nước xuất khẩu bông. Việc áp dụng quy chế đãi ngộ quốc gia trên thực tế đã gây ra rất nhiều tranh chấp giữa các bên ký kết GATT/WTO bởi một lý do dễ hiểu là nếu các nước dễ chấp nhận nguyên tắc đối xử bình đẳng đối với các nước thứ ba thì nước nào cũng muốn dành một sự bảo hộ nhất định đối với sản phẩm nội địa. Mục tiêu chính của nguyên tắc đãi ngộ quốc gia là tạo ra những điều kiện cạnh tranh bình đẳng giữa hàng hoá nhập khẩu và hàng hoá nội địa cùng loại. Trong vụ Vênêxuêla kiện Mỹ về thuế môi trường đối với xăng dầu, Bồi thẩm đoàn của GATT đã khẳng định lại. Điều III. 2 Hiệp định GATT quy định nghĩa vụ của các bên ký kết tạo ra những điều kiện cạnh tranh bình đẳng cho cả hàng hoá nhập khẩu và hàng sản xuất trong nước. Trong vụ kiện khác mà Mỹ liên quan đến thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu và bia, Bồi thẩm đoàn của GATT đã khẳng định lại nguyên tắc việc áp dụng thuế nội địa, luật và quy định về mua bán vận chuyển, phân phối và sử dụng hàng hoá không được mang tính chất bảo hộ hàng hoá sản xuất trong nước. Về vấn đề “doanh nghiệp nhà nước độc quyền thương mại”, Hiệp định không cấm các bên ký kết thành lập hoặc duy trì những doanh nghiệp nhà nước kiểu như vậy nhưng phải đảm bảo nguyên tắc đãi ngộ quốc gia vẫn được áp dụng đối với những doanh nghiệp này. Trong vụ Mỹ kiện Thái Lan về những hạn chế số lượng và tăng thuế tiêu thụ đánh vào thuốc lá điếu nhập khẩu, nhóm chuyên gia của GATT đã quyết định rằng chính phủ Thái Lan có quyền thành lập "Thai Tobacco Monopoly" là công ty của nhà nước độc quyền trong lĩnh vực nhập khẩu và phân phối thuốc lá ở Thái lan và có quyền sử dụng công ty này để điều chỉnh giá và hệ thống bán lẻ thuốc lá. Tuy nhiên, ngược lại, Thái Lan cũng có nghĩa vụ theo đãi ngộ quốc gia không được đối xử với thuốc lá nhập khẩu kém ưu đãi hơn so với thuốc lá sản xuất trong nước. Vì vậy, việc Thái lan hạn chế nhập khẩu nguyên liệu sản xuất thuốc lá ngoại và tăng thuế tiêu thụ nội điạ căn cứ vào tỷ lệ "nội hoá" trong thuốc lá là vi phạm Điều III của GATT về đãi ngộ quốc gia. Bồi thẩm đoàn của GATT đồng thời cũng bác bỏ lập luận của Thái lan viện dẫn điều khoản cho phép hạn chế số lượng vì lý do sức khoẻ vì cho rằng mục tiêu thực sự của chính phủ Thái lan không phải là để hạn chế việc tiêu thụ thuốc lá nói chung (việc hạn chế nhập khẩu và tăng thuế không áp dụng đối với sợi và giấy để sản xuất thuốc lá nội địa) mà thực chất là nhằm bảo hộ ngành sản xuất thuốc lá của Thái lan. Nguyên tắc đãi ngộ quốc gia cùng với MFN là hai nguyên tắc nền tảng quan trọng nhất của hệ thương mại đa phương mà ý nghĩa thực sự là bảo đảm việc tuân thủ một cách nghiêm túc những cam kết về mở cửa thị trường mà tất cả các nước thành viên đã chấp nhận khi chính thức trở thành thành viên của WTO. Ngoại lệ MFN và NT Ngoại lệ MFN Ngoại lệ MFN là việc cho phép một thành viên của WTO được hoặc chưa thực hiện những nhiệm vụ nhất định. Ngoại lệ đã được ghi trong các hiệp định giữa các bên riêng lẻ, dành ưu tiên cho một số nước nhất định, hoặc áp dụng các biện pháp tự vệ với một số hàng hóa miễn sao nó thỏa mãn một số điều kiện nhất định. Sự xuất hiện của ngoại lệ: Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT) và Hiệp định chung về thương mại và dịch vụ (GATS) đều đồng ý cho sự xuất hiện của ngoại lệ trong trường hợp cần thiết để tăng tính mềm dẻo trong thương mại quốc tế. Ngoại lệ trợ giúp cho các nước đang phát triển với việc đồng ý cho duy trì hệ thống thuế quan và hạn ngạch một cách tự do hơn. Mục tiêu để giúp tăng mức sống cho các quốc gia này và hỗ trợ các ngành kinh tế mới đang non kém. Tuy nhiên, để bảo vệ nguyên tắc MFN, các nước đã quyết định ngoại lệ chỉ được chấp nhận một lần duy nhất và không được bổ sung thêm. Hiện nay các ngoại lệ đang được xem xét lại như đã quy định và về nguyên tắc thời hạn của chúng là 10 năm. Những trường hợp ngoại lệ cuả MFN : - Các quốc gia nằm trong khối tự do thương mại hoặc các hiệp định tự do thương mại được phép dành cho nhau những đặc quyền mậu dịch hơn so với các nước bên ngoài (ASEAN, NAFTA…) Ví dụ: Điều 24 của GATT công nhận các nước thuộc một thỏa thuận khu vực có thể dành cho nhau những ưu  đãi lớn hơn so với ưu đãi dành cho nước thành viên WTO nằm ngoài thỏa thuận khu vực đó. Như vậy, các nước ASEAN có thể dành cho nhau không chỉ thuế suất thấp hơn mà còn có thể là những tiêu chuẩn kỹ thuật ít ngặt nghèo hơn. Campuchia, Mỹ, Anh... đều tham gia vào WTO được Việt Nam đối xử theo nguyên tắc MFN. Ô tô nhập khẩu được Việt Nam áp 1 mức thuế chung (100-160%) tùy theo từng loại xe để bảo hộ công nghiệp ô tô trong nước. Giá xe ô tô ở Việt Nam rất đắt. Trong khi đó nước Campuchia miễn thuế nhập khẩu ô tô. Giá xe ô tô ở Campuchia rẻ bằng 1 nửa so với Việt Nam. Tuy nhiên theo thỏa thuận khu vực, tại khu kinh tế thương mại Lao Bảo các tất cả các tổ chức, cá nhân hoạt động đầu tư, kinh doanh có trụ sở đăng ký tại Khu KTTM Lao Bảo đều được nhập khẩu ôtô du lịch và đăng ký sử dụng tại Khu KTTM với thuế suất và thuế nhập khẩu bằng 0 và không hạn chế số lượng nhập khẩu, đăng kí biển kiểm soát Lào và Campuchia. Ở vùng này xe ô tô chỉ là một thứ rất bình thường của các gia đình, chỉ với 500-1000 usd bạn cũng có thể sở hữu một chiếc ô tô bình dân. Đã từng một thời Việt Nam rộ lên việc buôn lậu xe biển Lào và Campuchia vào các thành phố. Điều này lý giải tại sao chúng ta rất hay bắt gặp những chiếc xe lạ từ Lào, Capuchia nhưng toàn của các ông chủ Việt Nam. Các Đại gia Việt mua xe xịn nhờ những người ở Campuchia, Lào đứng tên rồi đưa về Việt Nam.  Chỉ sau khi chính phủ áp thuế nhập khẩu ô tô cũ tăng lên hơn 100%, và giảm thời hạn lưu thông xe biển nước ngoài xuống 14 ngày, đã hạn chế được tối đa việc xe lậu (trước đây xe biển nước ngoài cứ sau 1 tháng phải quay lại hải quan để xin gia hạn). Theo cam kết trong ASEAN, đến năm 2018 một số dòng xe nguyên chiếc nhập khẩu sẽ áp dụng thuế suất 0%. Xe nhập khẩu từ các nước thành viên WTO cũng sẽ giảm mạnh theo cam kết giảm 70% sau