Thực trạng huy động vốn FDI ở Việt Nam giai đoạn 1988 - 1999

Lan khi n­íc nµy tuyªn bè th¶ næi ®ång Baht. Ngay sau ®ã ®ång Baht gi¶m gi¸ liªn tôc, sau h¬n 1 th¸ng ®ång Baht mÊt gi¸ h¬n 30%, vµ cïng víi nã chØ sè thÞ tr­êng chøng kho¸n B¨ng Cèc còng mÊt gi¸ trÞ t­¬ng ®­¬ng. §èi víi mét sè n­íc kh¸c trong khu vùc th× ®ång tiÒn cña c¸c n­íc nµy còng trong t×nh tr¹ng t­¬ng tù. Sau mét th¸ng, ®ång Peso vµ ®ång rigit ®· mÊt kho¶ng 25% gi¸ trÞ, cßn ®ång dola singgpore còng mÊt 6% so víi gi¸ trÞ ban ®Çu. Th¸ng 10 n¨m 1997, khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ b¾t ®Çu x¶y ra ë Hµn Quèc (§©y lµ mét quèc gia thuéc khu vùc §«ng B¾c ¸ víi nÒn kinh tÕ hïng m¹nh). Cuéc khñng ho¶ng ®· lµm cho nhiÒu tËp ®oµn then chèt ë Hµn Quèc bÞ ph¸ s¶n, thÞ tr­êng cæ phiÕu vµ ®ång Won gi¶m gi¸ m¹nh...lµm cho nÒn kinh tÕ n­íc nµy l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i. Khi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÌn tÖ “gâ cöa” nÒn kinh tÕ Hµn Quèc lµ lóc ph¹m vi lan truyÒn vµ ¶nh h­ëng cña nã ®· v­ît ra khái khu«n khæ c¸c n­íc §«ng Nam ¸ vµ lan sang c¸c n­íc §«ng B¾c ¸ còng nh­ toµn Ch©u ¸ vµ thÕ giíi. Vµ cuèi cïng lµ NhËt B¶n, mét trong nh÷ng nÒn kinh tÕ hïng m¹nh cña thÕ giíi còng gÆp khã kh¨n víi hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ. §ång Yªn gi¶m gi¸ so víi ®ång USD Mü ®· lµm ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng cña nh©n d©n NhËt B¶n. B¶ng 2 - ThÞ tr­êng tµi chÝnh §«ng Nam ¸ - mét n¨m sau khñng ho¶ng. N­íc Tû gi¸ hèi ®o¸i (gi¸ néi tÖ / USD) ChØ sè gi¸ chøng kho¸n 30/6/97 2/7/97 30/6/98 2/7/98 30/6/97 2/7/97 30/6/98 2/7/98 Th¸i Lan 24,7 29,5 41,2 42,2 527,3 568,8 267 277,9 Indonexia 2.430 2.434 14.750 14.550 731,6 730,2 431 466,3 Malaysia 2,52 2,52 3,98 4,18 1.079 1.085 455 478 Philipin 26,37 26,38 41,49 41,2 2.815 2.765 1.723 1.856 * Th¸i Lan: Baht ; Indonesia: Rupiah Malaysia: Riggit; Philipin: Peso Nguån: Phßng thÞ tr­êng tµi chÝnh - ViÖn nghiªn cøu tµi chÝnh. §Õn cuèi n¨m 1998 mÆc dï c¸c nÒn kinh tÕ cã dÊu hiÖu phôc håi. Nh­ng hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh kh¸ nÆng nÒ. So víi thêi ®iÓm khëi ®Çu c¸c ®ång tiÒn trong khu vùc mÊt gi¸ m¹nh: §ång Baht Th¸i lan 40% ®ång Riggit cña Malaysia 40%, ®ång Rupia cña Indonesia 80%, ®ång Peso cña Philipin 30%, ®ång dola cña singgapore 15%, ®ångkip Lµo 70%, ®ång kyat cña Malaysia 50%, ®ång ViÖt Nam mÊt 15% cïng víi t¨ng tr­ëng chËm, mÊt gi¸ ®ång néi tÖ, t×nh tr¹ng l¹m ph¸t còng trë nªn nghiªm träng h¬n. B¶ng 3 - T×nh tr¹ng l¹m ph¸t cña mét sè n­íc §«ng ¸. N­íc N¨m 1997 1998 Indonesia 60% 78,2% Philipin 10,2% 11,2% ViÖt Nam 3,6% 9,2% Hµn Quèc 6,8% Malaysia 5,6% Th¸i Lan 10,5% 4,7% Cuéc khñng ho¶ng ngoµi viÖc g©y ra ¶nh h­ëng vÒ kinh tÕ nã cßn g©y ra nhiÒu ¶nh h­ëng kh¸c dÉn ®Õn t¸c ®éng xÊu vÒ lao ®éng, viÖc lµm, thu nhËp, bÇn cïng ho¸ mét diÖn rÊt lín d©n c­, g©y mÊt æn ®Þnh vÒ x· héi, g©y nªn mÊt æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ ë mét sè n­íc. B¶ng 4 - Møc ®é khñng ho¶ng cña mét sè n­íc ch©u ¸. N­íc Khñng ho¶ng tiÒn tÖ Khñng ho¶ng tµi chÝnh Khñng ho¶ng kinh tÕ Khñng ho¶ng x· héi Khñng ho¶ng chÝnh trÞ Th¸i Lan x x x x Indonesia x x x x x Malaysia x x x Philipin x x x Hµn Quèc x x x x NhËt B¶n x x x Nguån: B¸o c¸o kinh tÕ ViÖt Nam 1998 - ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ TW. 2.2 Nguyªn nh©n cña cuéc khñng ho¶ng. a, Sù bÊt cËp trong chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m« cña ChÝnh phñ. * Sù chËm trÔ vµ cøng nh¾c trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tû gi¸ khiÕn ®ång b¶n tÖ bÞ ®Þnh gi¸ cao gi¶ t¹o trong mét thê gian dµi so víi ®ång USD Mü. HÇu hÕt c¸c ®ång tiÒn trong khu vùc ®Òu ®­îc c¸c ng©n hµng TW mçi n­íc gi÷ æn ®Þnh theo c¸c ngo¹i tÖ m¹nh cña nhãm G7, ®Æc biÖt lµ ®ång USD. §iÒu ®ã, t¹o ®iÒu kiÖn thu hót vèn tõ bªn ngoµi dæ vµo qua tÊt c¶ c¸c kªnh: FDI, cho vay th­¬ng m¹i, ®Çu t­ gi¸n tiÕp trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, ®iÒu nµy kÝch thÝch sù gia t¨ng tµi s¶n gi¸ trÞ cæ phiÕu còng nh­ còng nh­ c¸c kho¶n môc ®Çu t­ dÔ d·i, kh«ng v÷ng ch¾c b»ng nguån vèn “rΔ bªn ngoµi nh­ lµ kÕt qu¶ mét nÒn kinh tÕ nãng. ChÝnh sù t¨ng gi¸ tµi s¶n, bÊt ®éng s¶n vµ cæ phiÕu ®· tiÒm Èn trong lßng nã nguy c¬ lµm ph¸t sinh vµ gia t¨ng mét nÒn kinh tÕ ¶o hay “nÒn kinh tÕ bong bãng”. * ChÝnh s¸ch tù do ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh«ng ®­îc tiÕn hµnh ®ång bé ®i ®«i víi sù t¨ng c­êng gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c¬ së kinh doanh vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh ng©n hµng. * Cã sù mÊt c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ cña mçi n­íc. MÊt c©n ®èi lín nhÊt vµ ®e do¹ trùc tiÕp ®Õn sù æn ®Þnh cña hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ mçi n­íc lµ sù th©m hôt tµi kho¶n v·ng lai vµ c¬ cÊu vèn n­íc ngoµi ®æ vµo trong n­íc. b, Sai lÇm cña c¸c nhµ ®Çu t­ trong n­íc. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra c¬n bïng ph¸t khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë ch©u ¸ lµ do sù “n«n nãng” dÉn ®Õn cuéc khñng ho¶ng nî ë khu vùc kinh tÕ t­ nh©n. H¬n n÷a, ®iÒu ®ã l¹i ®­îc khÝch lÖ tíi c¬ chÕ gi¸m s¸t láng lÎo cña ChÝnh phñ, bëi sù chªnh lÖch l·i suÊt trong n­íc nµ ngoµi n­íc, bëi th¸i ®é khuyÕn khÝch cña c¸c cñ nî, bëi c¶ nh÷ng kho¶n lîi kÕch xï cã tÝnh ®©ud c¬ mµ hä sÏ nhËn ®­îc trong t­¬ng lai. Do chØ ®¬n thuÇn tÝnh ®Õn nh­ng nh©n tè kh¸ch quan trong qu¸ khø, c¸c doanh nghiÖp s½n sµng m¹o hiÓm “ «m” nh÷ng kho¶n tÝn dông ng¾n h¹n khæng lå ®Ó ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n cã hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp. Sè nî cña nhiÒu doanh nghiÖp v­ît qu¸ tæng sè vèn b¶n th©n doanh nghiÖp tíi 200 - 400%. Do vËy, nhiÒu doanh nghiÖp ®· ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t­ sai, ®Çu t­ qu¸ nhiÒu vµo bÊt ®éng s¶n. NhiÒu c«ng tr×nh qu¸ ph« tr­¬ng, kÐm hiÖu qu¶, bÞ ch«n vèn...dÉn ®Õn mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n g©y ra cuéc khñng ho¶ng kh«ng thanh to¸n lan truyÒn toµn bé nÒn kinh tÕ vµ x· héi. MÆt kh¸c b¶n th©n doanh nghiÖp cßn ch­a b¾t kÞp diÔn biÕn cña thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc ch­a xö lý kÞp thêi c¸c t×nh huèng cung - cÇu, gi¸ c¶ mÆt hµng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm, chiÕn l­îc thÞ tr­êng vµ xuÊt khÈu kh«ng ®ñ ®a d¹ng, dùa qu¸ s©u vµo mét Ýt mÆt hµng chñ lùc truyÒn thèng do ®ã lóng tóng trong c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t­ vµ bá lì c¬ héi kinh doanh tr¶ gi¸ ®¾t h¬n cho c¸c ®Çu t­ cò. T×nh tr¹ng tµi chÝnh doanh nghiÖp ®· xÊu cµng xÊu h¬n. c, C¸c nh©n tè bªn ngoµi v­ît tÇm kiÓm so¸t cña c¸c n­íc trong khu vùc. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ chñ yÕu lµ do c¸c yÕu tè bªn trong nÒn kinh tÕ g©y ra, mét phÇn còng do c¸c yÕu tè bªn ngoµi g©y ra: * Víi søc m¹nh v­ît tréi vÒ ­u thÕ toµn cÇu ho¸ cña nÒn kinh tÕ Mü, sù thay ®æi cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña ChÝnh phñ Mü ®· cã t¸c ®éng ®¸ng kÓ ®Õn “t×nh tr¹ng søc khoΔ c¸c ®ång tiÒn §«ng Nam ¸ vµ §«ng B¾c ¸ mµ sù ®Þnh vÞ gi¸ trÞ cña nã l¹i dùa trªn c¬ së ®ång USD cµng khiÕn cho t¸c ®éng cµng thªm nh¹y c¶m vµ m¹nh mÏ h¬n. Vµo thêi ®iÓm 1995, Th¸i Lan vµ nhiÒu n­íc kh¸c trong khu vùc ®· bÞ ®éng tr­íc viÖc ®ång USD Mü t¨ng gi¸ ®ét ngét nh­ lµ kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn tr­íc ®ã trong nhãm G7, mét nh©n tè n»m ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ch©u ¸. Còng vµo lóc ®ã ®ång Yªn NhËt ®i xuèng (mÊt gi¸ kho¶ng 50% so víi USD) cßn ®ång nh©n d©n tÖ bÞ Trung Quèc chñ ®éng ph¸ gi¸ tíi 30% (n¨m 1994). * Mét vÊn ®Ò kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ h­íng cña nh÷ng ho¹t ®éng tiÒn tÖ tÝn dông n­íc ngoµi cã tÝnh ®Çu c¬ ®· thæi phång c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ vµ lµm t¨ng kh¶ n¨ng l©y nhiÔm. Tû gi¸ cøng nh¾c cïng sù tån t¹i trªn thùc tÕ cña chÕ ®é 2 tû gi¸ cña Th¸i Lan ®· t¹o kÏ hë vµ lµ miÕng måi ngon cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu c¬ tµi chÝnh tiÒn tÖ. ThÞ tr­êng ®Çu c¬ tµi chÝnh tá ra hÊp dÉn ®· xuÊt hiÖn, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu ng­êi n÷a nh¶y vµo cuéc ch¬i nµy, hä lµ nh÷ng ng­êi sö dông c¸c c«ng cô ®¾c lùc cña ho¹t ®éng ®Çu c¬ lµ c¸c hîp ®éng “ mua khèng”, “ b¸n khèng” vµ h­ëng lîi tõ suy gi¶m gi¸ trÞ mµ cã thêi ®· ®È gi¸ lªn cao. Theo lý thuyÕt “ b¸n khèng” chØ cÇn sö dông mét l­îng t­ b¶n nhá còng cã thÓ t¹o ra sù dÞch chuyÓn trªn thÞ tr­êng mét l­îng t­ b¶n lín gÊp hµng tr¨m lÇn. KÕt qu¶ lµ mét sù bÊt æn ®Þnh kh«n l­êng trong thÞ tr­êng tµi chÝnh, vµ cµng khñng khiÕp h¬n nÕu t¹i ®ã thiÕu v¾ng c¸c thiÕt chÕ thÞ tr­êng tù ®éng ®iÒu chØnh nh÷ng hµnh vi nµy mét c¸ch h÷u hiÖu. * Sù tham gia cña mét sè n­íc mµ ®Æc biÖt lµ Trung Quèc vµ Ên §é, vµo thÞ tr­êng xuÊt khÈu cña c¸c n­íc §«ng Nam ¸, sù tham gia cña Trung quèc vµ Ên §é víi c¸c s¶n phÈm cã gi¸ thµnh s¶n xuÊt thÊp ®Ó lµm cho c¸c n­íc §«ng Nam ¸ mÊt lîi thÕ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. 2.3 ¶nh h­ëng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ ®Õn FDI cña khu vùc vµ ViÖt Nam. a, ¶nh h­ëng ®Õn FDI vµo khu vùc. * T¸c ®éng ®Õn m«i tr­êng ®Çu t­. Ngµy nay FDI ®­îc coi lµ mét nguån lùc quan träng gióp c¸c n­íc ph¸t triÓn kinh tÕ. C¹nh tranh trong thu hót FDI ngµy cµng trë nªn gay g¾t, khñng ho¶ng x¶y ra lµm nÒn kinh tÕ khu vùc bÞ x¸o ®éng m¹nh mÏ, m«i tr­êng ®Çu t­ mÊt æn ®Þnh. Trong khi ®ã c¸c ®Þa ®iÓm thu hót FDI kh¸c nh­ Trung què, §«ng ©u, Mü La Tinh ®ang trë thµnh nh÷ng ®èi thñ c¹nh tranh gay g¾t víi khu vùc §«ng Nam ¸. Khñng ho¶ng x¶y ra trong khu vùc nµy ®· lµm cho khu vùc kh¸c cã tÝnh hÊp dÉn h¬n mét c¸ch t­¬ng ®èi trong viÖc thu hót FDI. C¸c nhµ ®Çu t­ sÏ rêi bá khu vùc nµy ®Ó ®Çu t­ sang khu vùc kh¸c. * T¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña FDI. - Khñng ho¶ng ®· lµm cho hÖ thèng ng©n hµng cña nhiÒu n­íc ®Çu t­ trong khu vùc bÞ chao ®¶o vµ nhiÒu ng©n hµng bÞ l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, ph¸ s¶n. ChÝnh phñ c¸c n­íc nµy ph¶i thi hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th¾t chÆt ®Èy l·i suÊt ng©n hµng lªn cao. Nh­ vËy nguån vèn vay ®Ó ®Çu t­ bÞ h¹n chÕ vµ ®Çu t­ cña c¸c n­íc kh¸c vµo khu vùc gi¶m ®i. - ViÖc c¸c n­íc ph¸ gi¸ ®ång néi tÖ ®· lµm cho c¸c chi phÝ nhËp khÈu vµo c¸c quèc gia ®ã t¨ng cao nhËp khÈu trë nªn khã kh¨n h¬n. Víi nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn FDI sö dông nhiÒu yÕu tè ®Çu vµo ngo¹i nhËp nh­ c«ng nghÖ, linh kiÖn, thiÕt bÞ...th× chi phÝ ®Çu vµo t¨ng lµm gi¸ thµnh s¶n phÈm t¨ng khi ®ã viÖc thu hót c¸c dù ¸n sö dông nhiÒu yÕu tè ®Çu vµo nhËp khÈu sÏ gi¶m. - D­íi yªu cÇu cña IMF, c¸c quèc gia trong khu v­c ph¶i thi hµnh chÝnh s¸ch th¾t chÆt tµi chÝnh (gi¶m chi tiªu cña ChÝnh phñ). NhiÒu c«ng tr×nh x©y dùng c¬ së h¹ tÇng sÏ bÞ dõng l¹i hoÆc bá dë, c¸c dù ¸n ®Çu t­ cña Nhµ n­íc bÞ ho·n l¹i v« thêi h¹n. C¬ së h¹ tÇng kh«ng ®­îc c¶i thiÖn khiÕn kh¶ n¨ng kÕt hîp víi n­íc ngoµi cña c¸c nguån lùc trong n­íc bÞ gi¶m ®iÒu nµy kh«ng chØ ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn viÖc thu hót FDI mµ cßn ¶nh h­ëng tíi tíi viÖc triÓn khai vµ thùc hiªn c¸c dù ¸n sau cÊp phÐp. * T¸c ®éng ®Õn ®µu ra cña FDI. - Khñng ho¶ng lµm hµng lo¹t c¸c c«ng ty xÝ nghiÖp s¶n xuÊt bÞ ph¸ s¶n, thu hÑp s¶n xuÊt lµm t¨ng møc thÊt nghiÖp trong n­íc, bªn c¹nh ®ã gi¸ c¶, l¹m ph¸t t¨ng. HËu qu¶ cña c¸c nh©n tè trªn lµm tiªu dïng cña ng­êi d©n gi¶m, trong khi ®ã hÇu hÕt c¸c dù ¸n FDI lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®¸p øng nhu cÇu trong n­íc do vËy lµm cho s¶n xuÊt ®×nh trÖ, tõ ®ã lµm cho søc hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi gi¶m. - §ång néi tÖ bÞ gi¶m gi¸ sÏ lµm cho lîi nhuËn chuyÓn ra n­íc ngoµi cña c¸c nhµ ®Çu t­ bÞ gi¶m t­¬ng ®èi. b, ¶nh h­ëng ®Õn thu hót vèn FDI vµo ViÖt Nam. Cuéc khñng ho¶ng ®ang vµ sÏ cã ¶nh h­ëng ®Õn dßng vèn FDI ®æ vµo ViÖt Nam theo c¸c khÝa c¹nh sau: * Sù mÊt æn ®Þnh chung m«i tr­êng ®Çu t­ - kinh doanh khu vùc khiÕn c¸c nhµ ®Çu t­ e ng¹i “gÆm vèn” chê ®îi, nghe ngãng t×nh h×nh, hoÆc chuyÓn h­íng ®Çu t­ vµo c¸c thÞ tr­êng kh¸c an toµn h¬n. * Trong sè h¬n 700 c«ng ty tõ 62 n­íc ®· n­íc ®· ký kÕt ®Çu t­ vµo ViÖt Nam víi 2317 dù ¸n cã tæng gi¸ trÞ 3.224 triÖu USD (tÝnh ®Õn hÕt 12/1999) th× c¸c n­ícNiCs Ch©u ¸, ASEAN, NhËt B¶n lu«n lµ nh÷ng ®èi t¸c dÉn ®Çu chiÕm kho¶ng 69,8% dù ¸n vµ 67,9% tæng gi¸ trÞ ®Çu t­. Nh­ng c¸c n­íc nµy l¹i bÞ ¶nh h­ëng cña khñng ho¶ng tiÒn tÖ. Do ®ã nguån vèn ®Çu t­ cña c¸c n­íc nµy vµo ViÖt Nam gi¶m sót rÊt nhiÒu, vµ trong nh÷ng n¨m tíi nguån vèn nµy ch¾c ch¾n vÉn cßn gi¶m. * Cuéc khñng ho¶ng sÏ lµm cho ViÖt Nam thªm khã kh¨n vµ chËm trÔ h¬n trong vÊn ®Ò gi¶i ng©n vèn n­íc ngoµi. Kho¶ng 62% sè vèn cam kÕt FDI ch­a ®­îc gi¶i ng©n lµ tõ khu vùc Ch©u ¸. Trong ®ã 50% c¸c vèn cam kÕt ch­a ®­îc gi¶i ng©n l¹i bÞ phô thuéc vµo c¸c dù ¸n ph¸t triÓn bÊt ®éng s¶n. * Cuéc khñng ho¶ng mét mÆt thóc ®Èy c¸c n­íc ASEAN t×m ®Õn nhau, t¨ng c­êng c¸c nç lùc hîp t¸c ®Ó cïng t×m lèi tho¸t v­ît qua khñng ho¶ng, do ®ã, t¨ng nhu cÇu trao ®æi th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ lÉn nhau, t¨ng søc hÊp dÉn chung cña khu vùc ®èi víi ®Çu t­ n­íc ngoµi trë thµnh tù nhiªn vµ ®­îc khuyÕn khÝch nh­ lµ mét lîi Ých chung, lîi Ých khu vùc. MÆt kh¸c cuéc khñng ho¶ng Ýt nhiÒu, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp l¹i ®Èy c¸c n­íc nµy ra xa nhau do c¸c lý do nh­: khã kh¨n vÒ tµi chÝnh gièng nhau, sù c¹nh tranh trong vÊn ®Ò xuÊt khÈu, thu hót FDI...LÞch sö còng cho thÊy lîi Ých kinh tÕ ®· tõng kÐo c¸c n­íc l¹i víi nhau, g¾n hä l¹i song lîi Ých kinh tÕ còng cã thÓ ®Èy hä ra xa nhau h¬n møc cã thÓ. II-/ Thùc tr¹ng huy ®éng vµ sö dông vèn FDI ë ViÖt Nam giai ®o¹n 88 - 99. 1-/ T×nh h×nh chung vÒ ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. 1.1 Sè dù ¸n vµ quy m« c¸c dù ¸n. Sau khi luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi ban hµnh ngµy 19/12/1987, th× n¨m 1988 n¨m ®Çu tiªn thùc hiÖn luËt nµy ViÖt Nam ®· cã 37 dù ¸n ®­îc ®Çu t­ víi sè vèn lµ 336 triÖu USD. §©y lµ kÕt qu¶ cã ý nghÜa hÕt søc quan träng v­ît lªn trªn tÊt c¶ nh÷ng lîi Ých vÒ mÆt kinh tÕ lµ c¸c mèc ®¸nh dÊu sô thµnh c«ng vña c«ng cuéc ®æi míi më cña nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn ®­êng lèi më réng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i. KÕt hîp chÆt chÏ gi÷a viÖc sö dông tèi ®a cã hiÖu qu¶ nguån lùc trong n­íc vµ viÖc tËn dông nguån lùc tõ bªn ngoµi. KÓ tõ khi ban hµnh luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi cho ®Õn hÕt ngµy 20/12/1999 trªn ®Þa bµn cã n­íc ®· cã 2762 dù ¸n ®­îc cÊp phÐp víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 39.520 triÖu USD. B¶ng 5 - FDI thêi kú 88 - 99. §¬n vÞ: TriÖu USD 88-90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 88-99 Sè dù ¸n 213 151 197 269 343 370 325 345 275 274 2762 Vèn ®¨ng ký 1582 1274 2027 2388 3764 6607 8640 4654 3925 1477 39520 Vèn thùc hiÖn 339 161 313 829 1509 2182 2283 2816 1956 1519 14955 Vèn t¨ng 0,3 8 47 230 515 1308 756 1142 876 554 6085 Nguån: Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­. Còng trong thêi gian qua, cïng víi sè vèn cÊp míi cho c¸c dù ¸n, c¸c dù ¸n cò còng ®· t¨ng vèn bæ sung cho ho¹t ®éng cña m×nh, tÝnh ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay ®¹t kho¶ng 6.085 triÖu USD bªn c¹nh ®ã c¸c dù ¸n gi¶i thÓ vµ hÕt h¹n tÝnh ®Õn nay kho¶ng 5868 triÖu USD. Nh­ vËy tÝnh ®Õn nay sè vèn cßn hiÖu lùc kho¶ng 39737 triÖu (bao gåm c¶ vèn bæ sung). Nh×n vµo b¶ng trªn ta thÊy vèn ®Çu t­ tr­c tiÕp vµo n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam t¨ng kh¸ nhanh, b×nh qu©n t¨ng kho¶ng 50%/1 n¨m, nhÊt lµ thêi kú 91 - 95. Quy m« vèn ®Çu t­ cho mét dù ¸n ngµy cµng t¨ng lªn. Tuy nhiªn trong ®ã thêi kú tõ 1997 ®Õn nay do ¶nh h­ëng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ lµm vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi gi¶m ®¸ng kÓ ®Æc biÖt lµ n¨m 1999: n¨m 1997 vèn ®Çu t­ FDI ®¨ng ký lµ: 4654; n¨m 1998: 3927 triÖu USD; n¨m 1999: gi¶m xuèng cßn 1477 triÖu USD. 1.2 C¸c h×nh thøc ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi cña ViÖt Nam quy ®Þnh cã 3 h×nh thøc ®Çu t­ FDI chñ yÕu: hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh xÝ nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi, xÝ nghiÖp liªn doanh. Theo sè liÖu cña Bé kÕ ho¹ch ®Çu t­ c¸c lo¹i h×nh FDI ®­îc ph©n bè nh­ sau: B¶ng 6 - C¸c h×nh thøc FDI ë ViÖt Nam - tÝnh ®Õn cuèi n¨m 1993. Lo¹i h×nh ®Çu t­ Sè dù ¸n Vèn ®Çu t­ Dù ¸n % TriÖu USD % Hîp ®éng hîp t¸c kinh doanh 137 7,1 3216 10 XÝ nghiÖp liªn doanh 1197 62 22.474,2 70 XÝ nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi 597 30,9 61,242 20 Tæng sè 1931 100 32.106 100 Nguån: Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­. Qua b¶ng trªn ta thÊy h×nh thøc ®Çu t­ chñ yÕu hiÖn nay lµ xÝ nghiÖp liªn doanh chiÕm 62% vÒ sè dù ¸n vµ 70% vÒ vèn ®Çu t­, tiÕp theo lµ h×nh thøc xÝ nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi víi 30,9% vÒ sè dù ¸n vµ 20% vÒ vèn ®Çu t­. * H×nh thøc xÝ nghiÖp liªn doanh chiÕm tû träng lín vµ ¸p dông phæ biÕn ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m qua bëi: - C¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi cã thÓ tranh thñ ®­îc sù hiÓu biÕt vµ hç trî cña c¸c ®èi t¸c ViÖt Nam trong tÊt c¶ c¸c kh©u h×nh thµnh, thÈm ®Þnh vµ thùc hiÖn dù ¸n. - Ph¹m vi, lÜnh vùc vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp liªn doanh réng. Tuy nhiªn h×nh thøc nµy ®ang cã xu h­íng gi¶m bít vÒ tû träng, vµ ®Æc biÖt lµ trong n¨m 1999 nhiÒu dù ¸n liªn doanh do nhiÒu nguyªn nh©n ®· dÉn ®Õn viÖc chuyÓn ®æi h×nh thøc ®Çu t­, chuyÓn tõ h×nh thøc liªn doanh chuyÓn thµnh xÝ nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi. * §èi víi h×nh thøc xÝ nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi mÆc dï chiÕm tû träng nhá h¬n h×nh thøc xÝ nghiÖp liªn doanh nh­ng h×nh thøc nµy ®ang ngµy cµng gia t¨ng vÒ tû träng. Thêi kú 88 - 91 h×nh thøc nµy míi chØ chiÕm 6% vÒ sè vèn ®Çu t­ nh­ng ®Õn hÕt n¨m 1995 ®· chiÕm 28,9% sè dù ¸n vµ 17,8% vèn ®Çu t­. §Õn hÕt n¨m 1997 h×nh thøc nµy chiÕm 30,9% sè dù ¸n vµ 20% vèn ®Çu t­. * H×nh thøc hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh vÉn cßn chiÕm tû träng t­¬ng ®èi nhá v× nã th­êng ®­îc ¸p dông trong lÜnh vùc b­u chÝnh viÔn th«ng vµ th¨m dß khai th¸c dÇu khÝ. Ngoµi ra theo luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi cña ViÖt Nam quy ®Þnh vÒ c¸c hîp ®ång BTO, BOT, BT tuy nhiªn vÒ c¸c lo¹i hîp ®ång nµy vÉn ch­a thùc sù thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ bëi c¸c quy ®Þnh vµ c¸c ­u ®·i cho nhµ ®Çu t­ vÉn ch­a ®­îc cao do vËy tÝnh ®Õn hÕt n¨m 1998 míi cÊp phÐp ®­îc 4 dù ¸n víi tæng sè vèn ®¨ng ký 900 triÖu USD: dù ¸n nhµ m¸y n­íc B×nh An vèn ®¨ng ký 300 triÖu USD; dù ¸n nhµ m¸y ®iÖn Wartsila Bµ RÞa Vòng Tµu vèn ®¨ng ký 110 triÖu USD; dù ¸n nhµ m¸y xö lý n­íc Thñ §øc vèn ®¨ng ký 120 triªu USD vµ dù ¸n C¶ng quèc tÕ BÕn §×nh - Sao Mai víi vèn ®¨ng ký 637 triÖu USD. 1.3 C¬ cÊu vèn FDI. a, Vèn FDI theo ngµnh kinh tÕ kü thuËt. Do lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t­ kh«ng ®ång nhÊt víi mong muèn cña bªn ViÖt Nam do vËy lµm cho c¬ cÊu vèn FDI t¹i ViÖt Nam theo ngµnh kinh tÕ cßn nhiÒu bÊt cËp so víi nguyÖn väng cña ChÝnh phñ ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m ®Çu (88 - 90) vèn FDI tËp trung chñ yÕu vµo khai th¸c dÇu khÝ (32,2%) vµ kh¸ch s¹n, c¨n hé cho thuª (20,6%) nh­ng tõ nh÷ng n¨m 1994 trë l¹i ®©y viÖc ®Çu t­ vµo khu vùc s¶n xuÊt vËt chÊt cña nÒn kinh tÕ (nhÊt lµ lÜnh vùc c«ng nghiÖp) ngµy cµng t¨ng tÝnh ®Õn hÕt n¨m 1998 vèn FDI ®Çu t­ vµo ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm 37,8% tæng vèn FDI vµo c¸c ngµnh. B¶ng 7 - C¬ cÊu vèn FDI theo ngµnh kinh tÕ (1988 - 1998). Ngµnh Sè dù ¸n Vèn ®¨ng ký N«ng - L©m nghiÖp 263 1274,9 Thuû s¶n 89 340 C«ng nghiÖp 1208 13418,2 X©y dùng 256 4394,2 Kh¸ch s¹n - du lÞch 194 4664,1 Giao th«ng, vËn t¶i, B­u ®iÖn 134 3280,1 Tµi chÝnh, Ng©n hµng 28 193,1 V¨n ho¸, Gi¸o dôc, Y tÕ 83 449,5 C¸c ngµnh dÞch vô kh¸c 234 7506,8 Tæng 2488 35520,9 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª 1998. C¬ cÊu ngµnh ®­îc ®iÒu chØnh theo h­íng ngµy cµng hîp lý, tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp then chèt chÕ biÕn n«ng l©m, thuû s¶n vµ sö dông cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn thiªn nhiªn, sö dông nhiÒu lao ®éng, vËn dôngc«ng nghÖ cao, kü thuËt hiÖn ®¹i... b, Vèn FDI theo ®Þa ph­¬ng. Trong nh÷ng n¨m ®Çu 1988 - 1992 vèn FDI vµ c¸c dù ¸n tËp trung vµo 3 vïng kinh tÕ träng ®iÓm: Thµnh Phè Hå ChÝ Minh - §ång Nai - Vòng Tµu; Hµ Néi - H¶i Phßng - Qu¶ng Ninh vµ §µ N½ng, c¸c dù ¸n nµy tËp trung chñ yÕu ë phÝa Nam, c¸c tØnh phÝa B¾c chØ chiÕm 25% sè dù ¸n vµ 20% vèn ®Çu t­. B¶ng 8 - C¬ cÊu vãn ®Çu t­ theo ®Þa ph­¬ng tõ 1988 ®Õn 1999 §Þa ph­¬ng Sè dù ¸n Vèn ®Çu t­ TriÖu USD % Thµnh phè HCM 880 9994,7 25,3 Hµ Néi 422 7763,3 19,6 §ång Nai 269 3374,6 8,5 Bµ RÞa - Vòng Tµu 96 2514,9 6,4 B×nh Ph­íc vµ B×nh D­¬ng 263 1676,1 4,2 H¶i Phßng 111 1508,4 3,8 Qu¶ng Ng·i 6 1312,4 3,3 Qu¶ng Nam - §µ N½ng 69 1012,1 2,6 L©m §ång 48 862,9 2,2 Qu¶ng Ninh 43 856,6 2,1 C¶ n­íc 2762 39520 100 Nguån: Bé kÕ ho¹ch ®Çu t­. - Niªn gi¸m thèng kª 1998 NÕu kh«ng tÝnh dù ¸n cña VIETSOVPTRO th× tÝnh ®Õn nay h¬n 80% vèn ®Çu t­ ®¨ng ký tËp trung ë c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm, n¬i tËp trung v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ n¬i cã nhiÒu thuËn lîi vµ kÕt cÊu h¹ tÇng, thÞ tr­êng tiªu thô réng lín, lùc l­îng lao ®éng cã kü n¨ng. Trong sè c¸c ®Þa ph­¬ng cña c¶ n­íc th× TP Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi lu«n lµ hai ®Þa ph­¬ng dÉn ®Çu vÒ thu hót vèn FDI víi tæng sè vèn ®Çu t­ 17,758 triÖu USD vµ chiÕm tíi 44,9% vèn FDI cña c¶ n­íc. TiÕp theo lµ §ång Nai víi sè vèn 3.374,6 triÖu USD, Bµ RÞa - Vòng Tµu: 2.514,9 triÖu USD... Mét ®iÓm dÔ nhËn thÊy lµ ë 10 tØnh, thµnh phè dÉn ®Çu c¶ n­íc vÒ thu hót vèn FDI phÇn lín ®Òu cã ®Æt c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt hay khu c«ng nghÖ cao do vËy kh¶ n¨ng thu hót vèn cao h¬n c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c. ë c¸c vïng khã kh¨n, miÒn nói...nh÷ng n¨m ®Çu hÇu nh­ kh«ng cã dù ¸n nµo ®Çu t­ vµo khu vùc nµy nh­ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do sù khuyÕn khÝch cña Nhµ n­íc nªn ®Çu t­ vµo c¸c khu vùc nµy còng ®ang t¨ng lªn nh­ c¸c tØnh S¬n La, Hoµ B×nh, Ninh B×nh, Hµ TÜnh, BÕn Tre... c, C¬ cÊu vèn FDI theo ®èi t¸c n­íc ngoµi. Trong nh÷ng n¨m qua FDI t¹i ViÖt Nam ®· thu hót ®­îc sù quan t©m cña nhiÒu c«ng ty, tËp ®oµn tõ nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. NÕu trong nh÷ng n¨m ®Çu tiªn chñ yÕu chØ cã nh÷ng c«ng ty cña Hång K«ng, §µi Loan vµ mét sè n­íc T©y ¢u vµo ViÖt Nam. Nh­ng ®Õn nay ®· cã hµng ngµn c«ng ty n­íc ngoµi thuéc 62 n­íc vµ vïng l·nh thæ cã dù ¸n FDI t¹i ViÖt Nam trong ®ã xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu tËp ®oµn, c«ng ty xuyªn quèc gia, cã n¨ng lùc vÒ tµi chÝnh vµ c«ng nghÖ. §øng ®Çu trong danh s¸ch c¸c n­íc ®Çu t­ t¹i ViÖt Nam lµ Singapore, §µi Loan, Hång K«ng.. B¶ng 9 - M­êi n­íc ®Çu t­ lín nhÊt vµo ViÖt Nam (1988 - 1999). §Þa ph­¬ng Sè dù ¸n Vèn ®Çu t­ TriÖu USD % Singapore 239 5881,1 14,9 §µi Loan 514 4557,9 12 Hång K«ng 289 3570,9 9 NhËt B¶n 256 3299,1 8,3 Hµn Quèc 261 3136,7 7,9 Ph¸p 148 2134,8 5,4 QuÇn ®¶o Vigin thuéc Anh 76 1710,7 4,3 Nga 60 1498,4 3,8 Hoa Kú 107 1466,7 3,7 Malaysia 80 1122,1 2,8 Tæng sè c¸c n­íc 2762 39520 100 Nguån: - Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ . - Niªn gi¸m thèng kª 98. Qua sè liÖu ë b¶ng trªn ta nhËn thÊy: - Singapore lµ n­íc dÉn ®Çu trong danh s¸ch 10 nhµ ®Çu t­ lín nhÊt ë ViÖt Nam víi tæng sè vèn 588,1 triÖu USD nh­ng sè l­îng dù ¸n kh«ng nhiÒu víi 239 dù ¸n ®iÒu nµy cho thÊy quy m« ®Çu t­ cho mét dù ¸n kh¸ cao. GÇn ®©y, gia t¨ng ®Çu t­ cña Singapore vµo lÜnh vùc x©y dùng t¨ng m¹nh, c¸c dù ¸n x©y dùng cã sè vèn lín xuÊt hiÖn ngµy mét nhiÒu. C¸c tµi liÖu cho thÊy Singapo ®Çu t­ vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn h¬n §µi Loan nh­ng ë ViÖt Nam th× t×nh h×nh ng­îc l¹i. Sau khi v­ît §µi Loan (§µi Loan dÉn ®Çu c¸c n­íc vÒ FDI t¹i ViÖt Nam trong n¨m 1994, 1995) Singapore tá ra rÊt m¹nh vµ d­êng nh­ kh«ng cã ý ®Þnh nh­êng vÞ trÝ sè 1 cho ai. - §øng thø 2 lµ §µi Loan víi tæng sè vèn ®Çu t­ lµ 4557,9 triÖu USD, nh­ng l¹i lµ n­íc dÉn ®Çu vÒ sè dù ¸n víi 514 dù ¸n do vËy vèn b×nh qu©n mét dù ¸n thÊp. - N»m trong khu vùc Ch©u ¸ nªn sè vèn ®Çu t­ tõ c¸c n­íc Ch©u ¸ 65% tæng sè vèn FDI. Trong sè 10 n­íc ®Çu t­ lín nhÊt t¹i ViÖt Nam th× ®· cã tíi 6 n­íc ë Ch©u ¸ ®ã lµ: Singapore, §µi Loan, Hång K«ng, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Malaysia mµ l¹i toµn lµ nh÷ng n­íc cã sè vèn ®Çu t­ lín nh÷ng n­íc nµy chiÕm tíi 54,6% tæng vèn FDI. NhÞp ®é thu hót vèn FDI vµo ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m ®Çu t¨ng lªn kh¸ nhanh, nh­ng tõ n¨m 1997 khi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ x¶y ra th× ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam gi¶m m¹nh ®Æc biÖt lµ tõ c¸c n­íc khu vùc khi mµ n­íc nµy r¬i vµo khñng ho¶ng. §Õn nay khñng ho¶ng ®· qua ®i c¸c n­íc trong khu vùc phôc håi rÊt nhanh nh­ng viÖc c¸c n­íc nµy ®Çu t­ vµo ViÖt Nam l¹i ch÷ng l¹i hä vÉn cã ®Çu t­ nh­ng quy m« vÉn kh¸ nhá. Trong n¨m 1999 Ph¸p lµ n­íc dÉn ®Çu vÒ FDI t¹i ViÖt Nam víi 12 dù ¸n vµ èn ®¨ng ký 302 triÖu USD, tiÕp theo lµ Singapo víi 18 dù ¸n vµ 168 triÖu USD vèn ®¨ng ký... 2-/ T¸c ®éng cña vèn FDI ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam. 2.1 Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc. C«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ n­íc ta b¾t ®Çu tõ n¨m 1986 víi ®Æc tr­ng lµ sù më cöa cho ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ®· gãp phÇn lµm thay ®æi bé mÆt cña ®Êt n­íc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ ®· vµ ®ang ®i dÇn vµo thÕ æn ®Þnh ®Ó b¾t ®Çu t¨ng tr­ëng. C¸c dù ¸n ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi ®· ®i vµo ho¹t ®éng gãp phÇn c¶i thiÖn c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña nÒn kinh tÕ, t¹o ra c¸c s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng to lín cña nh©n d©n, ®em l¹i nguån thu cho ng©n s¸ch, c¶i thiÖnc¸n c©n th­¬ng m¹i.... * Ho¹t ®éng ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi gãp phÇn gi¶i quyÕt khã kh¨n vÒ vèn. * FDI lµm t¨ng tû lÖ tÝch luü vèn vµ bæ sung nguån vèn. Sù ®ãng gãp cña vèn FDI ®èi víi ®Çu t­ trong n­íc lµ ®Æc biÖt quan träng ë ViÖt Nam khi mµ møc tiÕt kiÖm trong n­íc cßn thÊp kho¶ng 20% GDP vµ ®Çu t­ trong nh÷ng n¨m 80 kh«ng ®em l¹i hiÖu qua nh­ mong muèn (c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, GDP thÊp, lam ph¸t cao..). TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1999 sè vèn FDI ®· thùc hiÖn kho¶ng 14.955 triÖu USD chiÕm mét tû lÖ kh¸ lín trong tæng sè vèn ®Çu t­ toµn x· héi. Trong thêi kú 1991 - 1998 c¸c dù ¸n ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi ®Çu t­ 6,3 tû USD, nÕu trõ ®i phÇn vèn gãp cña bªn ViÖt Nam (chñ yÕu lµ gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt) lµ 1,3 tû USD th× phÇn vèn n­íc ngoµi ®­a vµo thùc hiÖn lµ 5 tû USD chiÕm 30% vèn ®Çu t­ toµn x· héi (vèn ®Çu t­ toµn x· héi thêi kú nµy lµ 16,5 tû USD). Sang thêi kú 1996 - 1999, mÆc dï do ¶nh h­ëng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ nh­ng vèn thùc hiÖn còng t¨ng lªn vÒ l­îng tuyÖt ®èi, trong giai ®o¹n nµy vèn ®Çu t­ thùc hiÖn do bªn n­íc ngoµi ®­a vµo kho¶ng 8,4 tû USD vµ phÝa ViÖt Nam gãp 1 tû USD. B¶ng 10 - Tæng hîp thùc hiÖn vèn FDI (tÝnh ®Õn 20/12/1999). §¬n vÞ: TriÖu USD 91 92 93 94 95 91-95 96 97 98 99 96-99 Vèn thùc hiÖn