Tiểu luận Các giải pháp tiếp tục thực hiện quy chế dân chủ ở xã, phường, thị trấn ở Việt Nam hiện nay

nhiÒu n¬i ®em l¹i hiÖu qu¶ tèt vÒ kinh tÕ, x· héi, t¹o nªn bÇu kh«ng khÝ lµnh m¹nh vµ tin t­ëng trong ®êi sèng chÝnh trÞ ë ®Þa ph­¬ng. Tuy vËy, chóng ta còng ph¶i th¼ng th¾n thõa nhËn r»ng t×nh tr¹ng mÊt d©n chñ ë n­íc ta cßn rÊt nÆng nÒ. Trong chØ thÞ cña Ban ChÊp hµnh Trung ­¬ng ®¶ng kho¸ VIII ngµy 18/12/1998 ®· thõa nhËn r»ng: "Nh×n chung quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n cßn bÞ vi ph¹m ë nhiÒu n¬i, trªn nhiÒu lÜnh vùc, tÖ quan liªu, mÖnh lÖnh, cöa quyÒn, tham nhòng, s¸ch nhiÔu, g©y phiÒn hµ cho d©n vÉn ®ang phæ biÕn vµ nghiªm träng mµ chóng ta ch­a ®Èy lïi, ng¨n chÆn ®­îc. Ph­¬ng ch©m "d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra" ch­a ®­îc cô thÓ ho¸ vµ thÓ chÕ ho¸ thµnh luËt ph¸p". §iÒu ®ã ®­îc tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi IX cña §¶ng: "T×nh tr¹ng mÊt d©n chñ, tÖ quan liªu, cöa quyÒn, tham nhòng, s¸ch nhiÔu d©n, l·ng phÝ cßn nÆng ®ang lµ lùc c¶n cña sù ph¸t triÓn vµ g©y bÊt b×nh trong nh©n d©n". Do ®ã vÊn ®Ò d©n chñ ho¸ x· héi lµ vÊn ®Ò khã kh¨n, phøc t¹p. Sù kiÖn Th¸i B×nh vµ nhiÒu n¬i kh¸c ®· thÓ hiÖn râ ®iÒu ®ã. Nh­ng còng v× thÕ mµ chóng ta kh«ng nãng véi ®­îc bëi v× më réng d©n chñ ®Õn møc kh«ng giíi h¹n sÏ ph¸ vì kû c­¬ng, rèi lo¹n x· héi mÊt æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, nhÊt lµ trong bèi c¶nh kÎ thï ®ang dïng chiªu bµi d©n chñ, nh©n quyÒn ®Ó chèng ph¸ chóng ta. Gi¸o s­, tiÕn sü Lª H÷u NghÜa ®· nãi: "§i lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét n­íc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, bá qua chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa, ch­a tr¶i qua tr­êng häc d©n chñ t­ s¶n nªn x· héi ViÖt Nam kh«ng thÓ bçng chèc cã ngay mét nÒn d©n chñ ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn. Chóng ta ph¶i tõng b­íc x©y dùng chÕ ®é d©n chñ vµ tõng b­íc häc d©n chñ ®Ó lµm d©n chñ. Do ®ã d©n chñ lµ c¶ mét qu¸ tr×nh". 2. Néi dung quy chÕ d©n chñ ë c¬ së x·, ph­êng, thÞ trÊn Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trong ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n­íc cã nhiÒu khuyÕt ®iÓm, nhÊt lµ n¹n tham «, tham nhòng, quan liªu, xa d©n… lµm ph­¬ng h¹i ®Õn uy tÝn cña nhµ n­íc lµm quyÒn lîi cña nh©n d©n bÞ x©m h¹i, vai trß lµm chñ cña nh©n d©n bÞ xem nhÑ. Do ®ã, sù cÇn thiÕt ph¶i cã quy chÕ d©n chñ ë c¬ së lµ mét ®ßi hái tÊt yÕu cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn d©n chñ ë n­íc ta trong ®æi míi. Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë x· (ph­êng, thÞ trÊn) ®­îc ban hµnh theo NghÞ ®Þnh sè 29/1998/N§-CP ngµy 11-5-1998 cña ChÝnh phñ. Quy chÕ gåm lêi nãi ®Çu, 7 Ch­¬ng vµ 25 §iÒu. Nh÷ng néi dung cña b¶n Quy chÕ. Thø nhÊt: Nh÷ng quy ®Þnh chung vÒ môc ®Ých, môc tiªu vµ nguyªn t¾c ¸p dông Quy chÕ. §ã lµ: - Quy chÕ ban hµnh nh»m b¶o ®¶m cho c¸n bé, c«ng chøc, c¸n bé x· (ph­êng, thÞ trÊn - sau ®©y gäi chung lµ c¸n bé x·) chñ ®éng ph¸t huy quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n ®Þa ph­¬ng trong x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c mÆt ë ®Þa ph­¬ng; - B¶o ®¶m sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, trËt tù, an toµn x· héi, n©ng cao d©n trÝ; - X©y dùng §¶ng vµ chÝnh quyÒn v÷ng m¹nh; - Chèng quan liªu, tham nhòng, suy tho¸i ®¹o ®øc trong c«ng vô; - Ph¸t huy vai trß chñ ®éng, tÝch cùc cña Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n; - D©n chñ trong khu«n khæ HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt, ng¨n chÆn t×nh tr¹ng mÊt d©n chñ tõ phÝa Nhµ n­íc, ®ång thêi chèng khuynh h­íng d©n chñ bõa b·i. Thø hai: Nh÷ng viÖc nh©n d©n bµn vµ trùc tiÕp quyÕt ®Þnh. Nh÷ng quy ®Þnh nµy xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm: Nh©n d©n cã quyÒn vµ nghÜa vô thùc hiÖn vµ chÊp hµnh ph¸p luËt, vËn dông nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt nh»m gia t¨ng s¶n xuÊt, huy ®éng nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn. Nh­ng mçi ®Þa ph­¬ng cã ®iÒu kiÖn kh¸c nhau vÒ d©n trÝ, d©n sè, tµi nguyªn, tËp qu¸n, do ®ã còng kh¸c nhau trong viÖc huy ®éng vµ ph¸t triÓn ®êi sèng, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n theo Quy chÕ tù qu¶n. V× thÕ, néi dung nµy n»m ngoµi nh÷ng néi dung quy ®Þnh trong ph¸p luËt. Tuy nhiªn, khi quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò ph¶i võa ph¸t huy tiÒm n¨ng trªn c¬ së tù gi¸c, ®ång thêi kh«ng ®­îc ¸p ®Æt, Ðp buéc d©n. Nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ trong Quy chÕ bao gåm 5 lo¹i c«ng viÖc, nh­ vÊn ®Ò: møc ®ãng gãp cho x©y dùng c«ng tr×nh phóc lîi, lËp c¸c quü phôc vô nhu cÇu ®Þa ph­¬ng kh«ng tr¸i ph¸p luËt… (§iÒu 6, Ch­¬ng III). §©y lµ nh÷ng quy ®Þnh më réng quyÒn tù qu¶n cña nh©n d©n nh»m ph¸t huy néi lùc cña nh©n d©n ®Þa ph­¬ng, phôc vô cho chÝnh nh©n d©n ®Þa ph­¬ng. Thø ba: nh÷ng viÖc nh©n d©n gãp ý kiÕn, chÝnh quyÒn x· quyÕt ®Þnh vµ chÞu tr¸ch nhiÖm. Néi dung nµy ®­îc quy ®Þnh t¹i Ch­¬ng IV, §iÒu 9, 10 cña Quy chÕ. - §©y lµ nhãm nh÷ng c«ng viÖc thuéc chøc n¨ng cña chÝnh quyÒn x·, nhÊt lµ c¸c chøc n¨ng cã tÝnh chÊt x©y dùng chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ - x· héi trªn ®Þa bµn x·. Nh÷ng c«ng viÖc nµy, vÒ mÆt chøc n¨ng vµ tæ chøc thùc hiÖn thuéc vai trß cña chÝnh quyÒn, nh­ng cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi viÖc huy ®éng søc d©n, huy ®éng sù tham gia cña nh©n d©n ®Þa ph­¬ng. V× thÕ, tr­íc khi ban hµnh chÝnh s¸ch, th­êng lµ c¸c nghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n, chÝnh quyÒn cÇn tæ chøc tham kh¶o ý kiÕn nh©n d©n. - VÒ ph­¬ng thøc lÊy ý kiÕn, Quy chÕ quy ®Þnh thùc hiÖn c¸c h×nh thøc ®Ó cã thÓ lÊy ý kiÕn c¸c thµnh viªn chñ chèt nh­: chñ hé, c¸c ®oµn thÓ… Thø t­: nh÷ng viÖc nh©n d©n gi¸m s¸t, kiÓm tra. Nh÷ng quy ®Þnh nµy n»m trong Ch­¬ng V, §iÒu 11, 12 cña Quy chÕ. Quy ®Þnh nµy liªn quan trùc tiÕp ®Õn lo¹i nhiÖm vô thuéc chøc n¨ng cña Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n, g¾n liÒn víi nhãm c¸c c«ng viÖc quy ®Þnh ë phÇn trªn. Tuy nhiªn, hai lo¹i viÖc vµ hai lo¹i quy ®Þnh cã liªn quan nh­ sau: ë ch­¬ng IV: Nh©n d©n gãp ý kiÕn vµo nh÷ng c«ng viÖc mµ chÝnh quyÒn míi x©y dùng, sau ®ã thùc thi. ë ch­¬ng V: Nh©n d©n kiÓm tra, gi¸m s¸t nh÷ng viÖc ®ã (nh÷ng viÖc chñ yÕu) xem chÝnh quyÒn thùc thi nh­ thÕ nµo, kÕt qu¶ ®Õn ®©u. Qua ®ã cho thÊy, c¬ chÕ thùc hiÖn quyÒn d©n chñ g¾n chÆt vµo quan hÖ gi÷a tÝnh chÊt chÞu tr¸ch nhiÖm cña chÝnh quyÒn tr­íc nh©n d©n, ng­êi trao quyÒn vµ cã quyÒn kiÓm tra, gi¸m s¸t hä. §Ó b¶o ®¶m tÝnh kh¶ thi c¸c quy ®Þnh, Quy chÕ ®Þnh ra nh÷ng néi dung chñ yÕu thuéc quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t ®èi víi c¸n bé vµ chÝnh quyÒn x·. V×, nÕu Nhµ n­íc ®Þnh ra nh÷ng quy ®Þnh, nh­ng nh÷ng quy ®Þnh ®ã diÔn ra ë c¬ së, s¸t d©n; nÕu d©n kh«ng lµ ng­êi gi¸m s¸t trùc tiÕp mµ chØ dùa vµo c¬ chÕ gi¸m s¸t trong néi bé bé m¸y chÝnh quyÒn th× ch­a ®ñ. Trªn thùc tÕ, c¬ chÕ ®ã sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶ khi chÕ ®é quan liªu kh«ng ®­îc kh¾c phôc th× viÖc gi¸m s¸t b»ng con ®­êng hµnh chÝnh ch­a ®ñ, mµ ph¶i b»ng c¬ chÕ d©n chñ vµ tù qu¶n. Thø n¨m: Nh÷ng viÖc chÝnh quyÒn cÇn th«ng b¸o cho nh©n d©n biÕt. §©y lµ tËp hîp nh÷ng quy ®Þnh liªn quan ®Õn c¸c lÜnh vùc thuéc chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc (ph¸p luËt, nh÷ng quy ®Þnh liªn quan ®Õn ®Þa ph­¬ng: ng©n s¸ch hµng n¨m, chñ tr­¬ng cña ®Þa ph­¬ng vÒ vay vèn… vµ nhãm c¸c lÜnh vùc vÒ; gi¶i quyÕt tiªu cùc, t×nh h×nh an ninh, chèng tÖ n¹n x· héi, c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ vµ tæng kÕt, s¬ kÕt cña chÝnh quyÒn). §©y lµ nhãm c«ng viÖc quan hÖ trùc tiÕp cña chÝnh quyÒn x· víi chÝnh quyÒn cÊp trªn, nh­ng liªn quan ®Õn lîi Ých vËt chÊt vµ tinh thÇn l©u dµi ë ®Þa ph­¬ng. Trong ho¹t ®éng nµy, nh©n d©n cã vai trß nh­ ng­êi bæ trî, hç trî ®¾c lùc; c¬ quan nhµ n­íc cÊp trªn gi¸m s¸t chÝnh quyÒn cÊp d­íi (vÝ dô: b¸o c¸o lý do, môc ®Ých ®Ó vay vèn ng©n hµng cã ®óng thùc tr¹ng ë ®Þa ph­¬ng vµ nguyÖn väng cña nh©n d©n hay kh«ng?). Nh÷ng quy ®Þnh trong ch­¬ng nµy cßn lµ c¬ së ®Ó chÝnh quyÒn x· tranh thñ sù ñng hé, sù tham gia mét c¸ch tù gi¸c cña nh©n d©n, t¨ng thªm søc m¹nh hç trî ®èi víi ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn. VÒ ph­¬ng thøc thùc hiÖn, Quy chÕ quy ®Þnh chÝnh quyÒn cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi ®oµn thÓ vµ ban tù qu¶n th«n, b¶n, cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin qua s¸u ph­¬ng thøc kh¸c nhau ®Ó nh©n d©n biÕt mét c¸ch thuËn lîi nhÊt. Thø s¸u: X©y dùng céng ®ång th«n (lµng, Êp, b¶n…). Nh÷ng quy ®Þnh trong ch­¬ng nµy nh»m x©y dùng quy chÕ tù qu¶n cña céng ®ång d©n c­ th«n, b¶n bªn c¹nh sù qu¶n lý cña chÝnh quyÒn c¬ së. Nh÷ng quy ®Þnh trong ch­¬ng nµy nh»m ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng vÒ nh©n tµi, vËt lùc cña céng ®ång ®Ó phôc vô chÝnh céng ®ång. ViÖc tæ chøc c¸c tæ qu¶n lý céng ®ång còng do chÝnh nh©n d©n tù quyÕt theo nguyÖn väng cña ®a sè. Trong Quy chÕ quy ®Þnh, c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, tõ cÊp tØnh ®Õn cÊp x·, nhÊt lµ Chñ tÞch UBND x· (ph­êng, thÞ trÊn) cã tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp trong viÖc phæ biÕn, gióp ®ì c¸c th«n, b¶n x©y dùng quy chÕ tù qu¶n phï hîp víi Quy chÕ d©n chñ vµ ph¸p luËt cña Nhµ n­íc. Nh÷ng quy ®Þnh chñ yÕu cña ch­¬ng nµy nh»m vµo c¸c néi dung: Mét lµ, x¸c ®Þnh th«n, lµng, Êp, b¶n kh«ng ph¶i lµ cÊp chÝnh quyÒn; mäi ho¹t ®éng ph¶i theo quy chÕ tù qu¶n, kh«ng ¸p dông c¸c quy ®Þnh hµnh chÝnh. Hai lµ, nguyÖn väng cña nh©n d©n th«ng qua ý kiÕn ®a sè ®­îc thùc hiÖn b»ng héi nghÞ. §©y lµ quy ®Þnh b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng, nhÊt lµ b×nh ®¼ng gi÷a c¸c hé d©n. Ba lµ, tæ chøc qu¶n lý vµ tæ chøc do d©n bÇu ra, kh«ng n¾m quyÒn hµnh chÝnh, mµ chØ thÓ hiÖn ý chÝ tËp thÓ céng ®ång. V× vËy, mäi ho¹t ®éng cña tæ chøc nµy (chñ yÕu lµ ban qu¶n lý th«n, cã tr­ëng th«n) cÇn gi÷ ®óng vÞ thÕ lµ ®¬n vÞ tù qu¶n, kh«ng ph¶i bé m¸y chÝnh quyÒn. Bèn lµ, ho¹t ®éng tù qu¶n chñ yÕu nh»m vµo viÖc gi÷ g×n ®oµn kÕt, t­¬ng th©n, t­¬ng ¸i, gióp ®ì thùc hiÖn ph¸p luËt Nhµ n­íc, trî gióp trong s¶n xuÊt, cïng nhau gi÷ g×n trËt tù, an ninh, an toµn x· héi (trong th«n, b¶n). 3. §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë x·, ph­êng, thÞ trÊn VÒ nh÷ng viÖc chÝnh quyÒn cÇn th«ng b¸o c«ng khai ®Ó nh©n d©n biÕt. Trong nh÷ng n¨m qua b»ng nhiÒu h×nh thøc th«ng tin c«ng khai, th«ng b¸o, c¸c ®Þa ph­¬ng trong c¶ n­íc ®· thùc hiÖn tèt viÖc c«ng khai ho¸ cho nh©n d©n biÕt nh÷ng lo¹i viÖc vÒ chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña Nhµ n­íc, c¸c v¨n b¶n cña c¬ quan Nhµ n­íc cÊp trªn, vÒ t×nh h×nh x©y dùng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë ®Þa ph­¬ng; quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®ai, c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo… Tuy nhiªn, nh×n chung, néi dung nµy vÉn lµ mét kh©u yÕu trong qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së. Mét sè chÝnh quyÒn x·, ph­êng, thÞ trÊn vÉn ch­a thùc sù coi ®©y lµ mét nhiÖm vô träng t©m ph¶i thùc hiÖn ®Ó Quy chÕ thùc sù ®i vµo ®êi sèng. §èi víi nh÷ng viÖc nh©n d©n ®­îc bµn vµ quyÕt ®Þnh trùc tiÕp Nh÷ng viÖc nh©n d©n bµn vµ quyÕt ®Þnh trùc tiÕp trong Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ®· ®­îc cÊp uû, chÝnh quyÒn c¬ së t¹o ®iÒu kiÖn tæ chøc thùc hiÖn nh»m ph¸t huy tèt trÝ tuÖ cña quÇn chóng nh©n d©n, ph¸t huy quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n. NhiÒu n¬i ®· thùc hiÖn néi dung nµy theo mét quy tr×nh chÆt chÏ, kh¸ch quan vµ ®¶m b¶o d©n chñ. NhiÒu x·, ph­êng, thÞ trÊn ®· lµm tèt viÖc ®­a ra nh©n d©n bµn vµ quyÕt ®Þnh trùc tiÕp nh÷ng néi dung c«ng viÖc nh­ viÖc nh©n d©n ®ãng gãp x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng; viÖc lËp, thu, chi c¸c lo¹i quü theo ph¸p luËt; x©y dùng h­¬ng ­íc, quy ­íc; giíi thiÖu ng­êi øng cö ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n cÊp x· t¹i khu d©n c­; bÇu, b·i miÔn, miÔn nhiÖm tr­ëng th«n, tæ tr­ëng d©n phè… VÝ dô trong 5 n¨m 1999 - 2004, nh©n d©n NghÖ An ®ãng gãp 1.160 tû ®ång, chiÕm 55% kinh phÝ x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, trong ®ã: x©y dùng cøng ho¸ 4.700 km ®­êng vµ 3.425 km kªnh m­¬ng, 3.500 km ®­êng d©y h¹ thÕ vµ trªn 30.000 m2 tr­êng häc. VÒ x©y dùng h­¬ng ­íc, quy ­íc mét sè tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng ®¹t trªn 95% nh­: Hµ Néi, Cao B»ng, Phó Thä, Tuyªn Quang, Qu¶ng Ninh, B¾c Ninh, Ninh b×nh, Hµ TÜnh, §µ N½ng, Phó Yªn, §ång Nai, B×nh D­¬ng, Trµ Vinh… TØnh L©m §ång tuy lµ mét tØnh miÒn nói, nh­ng trong n¨m 2005, nh©n d©n ®· ®ãng gãp 4,3 tû ®ång vµ gÇn 48.000 ngµy c«ng x©y dùng h¬n 167 km ®­êng liªn th«n, liªn b¶n; 200 chiÕc cÇu míi, söa ch÷a 64 phßng häc… Qua thùc tiÔn ¸p dông Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë c¸c ®Þa ph­¬ng, cã thÓ thÊy ®©y lµ c¸c néi dung ®­îc nh©n d©n ®¸nh gi¸ lµ thùc hiÖn tèt nhÊt vµ còng cã sù tham gia phèi hîp tÝch cùc cña chÝnh quyÒn c¬ së. Bªn c¹nh sù hç trî tÝch cùc cña Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n x·, ph­êng, thÞ trÊn, th× c¸c néi dung c«ng viÖc nµy ®­îc nh©n d©n ë céng ®ång th«n, lµng, Êp, b¶n, tæ d©n phè quan t©m v× g¾n bã thiÕt thùc tíi quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng­êi d©n, ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng, sinh ho¹t cña nh©n d©n c¶ céng ®ång. §èi víi nh÷ng viÖc nh©n d©n tham gia ý kiÕn, Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n cÊp x· quyÕt ®Þnh. T¹i nhiÒu ®Þa ph­¬ng, tr­íc khi th«ng qua dù th¶o kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi; kÕ ho¹ch chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®ai, dù ¸n huy ®éng c¸c nguån ®ãng gãp cña nh©n d©n, chÝnh quyÒn c¬ së ®· niªm yÕt c¸c dù th¶o nµy t¹i trô së Uû ban nh©n d©n hoÆc ®­a xuèng th«n, Êp, b¶n, tæ d©n phè ®Ó nh©n d©n tham gia ý kiÕn. Qua viÖc tæ chøc cho nh©n d©n tham gia ý kiÕn, c¸c kÕ ho¹ch, dù ¸n ®­îc x©y dùng, hoµn chØnh phï hîp víi thùc tiÔn h¬n, thu hót ®­îc trÝ tuÖ ®ãng gãp cña nh©n d©n vµ qua ®ã lµm cho nh©n d©n hiÓu vµ quan t©m tíi c¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ - x· héi, d©n sinh ®Æt ra ®èi víi ®Þa ph­¬ng. Trong kú bÇu cö ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp nhiÖm kú 2004 - 2009, cö tri t¹i céng ®ång d©n c­ th«n, lµng, Êp, b¶n, tæ d©n phè ®· ph¸t huy quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n, thùc hiÖn quyÒn tham gia x©y dùng chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng th«ng qua viÖc trùc tiÕp th¶o luËn danh s¸ch ng­êi ra øng cö ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n x·, ph­êng, thÞ trÊn. Nh©n d©n ®· ph¸t hiÖn nhiÒu øng cö viªn vi ph¹m ph¸p luËt, tham «, biÕn chÊt… ®· kiÕn nghÞ ®­a ra khái danh s¸ch nhiÒu øng cö viªn t¹i vßng hiÖp th­¬ng lÇn thø nhÊt. MÆc dï néi dung nµy míi ®­îc thùc hiÖn lÇn ®Çu tiªn, song ®­îc nh©n d©n ®ång t×nh, ñng hé vµ ®¸nh gi¸ cao trong viÖc ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n ë c¬ së. §èi víi nh÷ng viÖc nh©n d©n gi¸m s¸t, kiÓm tra Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ®· t¹o c¬ së ph¸p lý ®Ó b¶o ®¶m quyÒn gi¸m s¸t, kiÓm tra cña nh©n d©n ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cÊp c¬ së. ChÝnh quyÒn x·, ph­êng, thÞ trÊn ®· b»ng nhiÒu ph­¬ng thøc, t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho nh©n d©n kiÓm tra, gi¸m s¸t c¸c c«ng viÖc mµ Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n ®·, ®ang vµ sÏ thùc hiÖn. Nh×n chung néi dung c¸c viÖc mµ nh©n d©n ®­îc quyÒn gi¸m s¸t, kiÓm tra ®· ®­îc Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n x·, ph­êng, thÞ trÊn triÓn khai thùc hiÖn vµ ®¹t ®­îc nhiÒu kÕt qu¶ thiÕt thùc trong ®êi sèng chÝnh trÞ - x· héi t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn. Tuy nhiªn, qua tæng hîp t×nh h×nh thùc hiÖn cho thÊy, kÕt qu¶ ®¹t ®­îc chØ míi ë møc ban ®Çu, hiÖu qu¶ ch­a cao nh­ mong ®îi cña nh©n d©n, kh«ng Ýt n¬i viÖc thùc hiÖn cßn mang nÆng tÝnh h×nh thøc vµ ch­a ®¸p øng ®­îc sù kú väng cña nh©n d©n ®Þa ph­¬ng. Nh÷ng néi dung c«ng viÖc mµ nh©n d©n thùc sù gi¸m s¸t, kiÓm tra theo quy ®Þnh cña Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ch­a nhiÒu, chñ yÕu vÉn dõng l¹i ë møc ®é chÝnh quyÒn c¬ së th«ng b¸o cho nh©n d©n biÕt. §iÒu nµy lý gi¶i v× sao ë mét sè ®Þa ph­¬ng c¬ së, t×nh tr¹ng khiÕu kiÖn kÐo dµi, cã n¬i m©u thuÉn gi÷a nh©n d©n víi mét bé phËn l·nh ®¹o chÝnh quyÒn cÊp x· diÔn ra gay g¾t, nh©n d©n bÊt b×nh khiÕu n¹i, tè c¸o v­ît cÊp lªn cÊp trªn. VÒ thùc hiÖn tù qu¶n cña céng ®ång d©n c­ th«n, tæ d©n phæ Qu¸ tr×nh thùc hiÖn Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ®· gãp phÇn uan träng vµo viÖc x©y dùng, cñng cè céng ®ång d©n c­ th«n, lµng, Êp, b¶n, tæ d©n phè ë c¸c ®Þa ph­¬ng. NhiÒu c«ng viÖc liªn quan trùc tiÕp ®Õn ng­êi d©n ®· ®­îc triÓn khai thùc hiÖn c«ng khai, d©n chñ ë céng ®ång d©n c­ do ®ã b¶o ®¶m ®­îc sù ®oµn kÕt trong nh©n d©n, gi÷ v÷ng trËt tù an toµn x· héi. §· x©y dùng ®­îc nhiÒu h­¬ng ­íc, quy ­íc t¹i th«n, tæ d©n phè. C¸c c«ng viÖc chung cña céng ®ång nh­ vÖ sinh m«i tr­êng, x©y dùng cuéc sèng míi ë khu d©n c­, t­¬ng trî gióp ®ì lÉn nhau trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, gi÷ g×, ph¸t huy c¸c truyÒn thèng tèt ®Ñp vµ thuÇn phong mü tôc cña lµng, x· ®· ®­îc g×n gi÷ vµ ph¸t huy qua thùc hiÖn h­¬ng ­íc, quy ­íc. 4. C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë c¬ së hiÖn nay 4.1. TiÕp tôc thùc hiÖn më réng d©n chñ trªn lÜnh vùc kinh tÕ §Ó thùc hiÖn d©n chñ trªn lÜnh vùc kinh tÕ, ph¶i t«n träng vµ ®¶m b¶o lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trªn tinh thÇn b×nh ®¼ng, c«ng khai, t¹o lËp c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cho ng­êi lao ®éng cã c¬ héi nh­ nhau trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô kinh tÕ. Ph¶i thÓ chÕ ho¸ vÒ mÆt ph¸p lý nh÷ng quyÒn c«ng d©n c¬ b¶n trªn lÜnh vùc kinh tÕ, më réng d©n chñ trªn lÜnh vùc kinh tÕ th«ng qua viÖc thùc hiÖn d©n chñ trong qu¶n lý kinh tÕ - x· héi ë c¬ së, cô thÓ: x©y dùng kÕ ho¹ch, ng©n s¸ch, tµi chÝnh mét c¸ch d©n chñ, c«ng khai, phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ cña ®Þa ph­¬ng nh»m n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n. Thùc hiÖn c«ng b»ng, b×nh ®¼ng trong thu c¸c lo¹i thuÕ, c¸c kho¶n thu kh¸c theo ph¸p luËt. Kh«ng thu tïy tiÖn hoÆc thu cao h¬n møc quy ®Þnh víi d©n. Huy ®éng sù ®ãng gãp cña d©n trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn, viÖc qu¶n lý kho¶n ®ãng gãp cña d©n ph¶i c«ng khai, cã kiÓm tra, kiÓm so¸t. Khi nh©n d©n cã khiÕu kiÖn ph¶i gi¶i quyÕt kÞp thêi, ®óng ®¾n, c«ng khai, d©n chñ. 4.2. §æi míi tæ chøc bé m¸y vµ ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña hÖ thèng chÝnh trÞ c¬ së 4.2.1. X©y dùng tæ chøc c¬ së ®¶ng ngang tÇm víi vai trß lµ h¹t nh©n l·nh ®¹o hÖ thèng chÝnh trÞ C¬ së lµ ®Þa bµn quan träng trong hÖ thèng bèn cÊp cña chÝnh quyÒn, sù l·nh ®¹o cña tæ chøc ®¶ng ë c¬ së ph¶i ®èi mÆt trùc tiÕp víi nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ hµng ngµy cña nh©n d©n. CÊp uû c¬ së cÇn tËp trung l·nh ®¹o tèt nh÷ng néi dung sau: L·nh ®¹o, tæ chøc nh©n d©n n¾m ®­îc ®­êng lèi, chÝnh s¸ch, nghÞ quyÕt cña §¶ng, ph¸p luËt cña Nhµ n­íc, quy ®Þnh cña ®Þa ph­¬ng. Lµm râ nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm cña ng­êi d©n khi ®ãng gãp nh÷ng lo¹i c«ng quü ®ét xuÊt: b·o lôt, quü t­¬ng th©n, t­¬ng ¸i. §¶m b¶o cho nh©n d©n quyÒn ®­îc th«ng tin tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quyÒn lîi cña hä. L·nh ®¹o nh©n d©n x©y dùng "quy ­íc", "h­¬ng ­íc" nÕp sèng v¨n minh, lµng v¨n ho¸, téc hä v¨n ho¸, gia ®×nh v¨n ho¸. L·nh ®¹o nh©n d©n, ban thanh tra nh©n d©n kiÓm tra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n, ®ãng gãp x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, thu chi ng©n s¸ch, thi c«ng thanh quyÕt to¸n c¸c c«ng tr×nh, thùc hiÖn tèt chÕ ®é c«ng khai tµi chÝnh tr­íc d©n. §Ó x©y dùng c¬ së ®¶ng trong s¹ch, v÷ng m¹nh, gi÷ v÷ng ®­îc vai trß l·nh ®¹o cÇn: - KiÖn toµn ®éi ngò cÊp uû vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng, gi÷ v÷ng nÒ nÕp sinh ho¹t ®¶ng, ®oµn kÕt thèng nhÊt. - N©ng cao chÊt l­îng ®éi ngò ®¶ng viªn vÒ mäi mÆt: b¶n lÜnh chÝnh trÞ, kiÕn thøc, phÈm chÊt ®¹o ®øc, gÇn gòi quÇn chóng, biÕt tuyªn truyÒn, vËn ®éng quÇn chóng thùc hiÖn ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p luËt cña Nhµ n­íc. Qu¸ tr×nh x©y dùng d©n chñ trong ®¶ng cÇn tiÕn hµnh ®ång thêi víi x©y dùng hoµn thiÖn tæ chøc, thÓ chÕ d©n chñ chung trong toµn x· héi. Thùc hiÖn nghiªm tóc nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ trong ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n­íc vµ thùc hiÖn d©n chñ trong toµn x· héi. Trong ®ã mçi ®¶ng viªn lµ mét tÊm g­¬ng mÉu mùc trong thùc hiÖn d©n chñ vµ quy chÕ d©n chñ cho nh©n d©n noi theo. 4.2.2. X©y dùng bé m¸y chÝnh quyÒn c¬ së v÷ng m¹nh lµ nhiÖm vô trung t©m cña ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ nh»m n©ng cao tr×nh ®é thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së Nhµ n­íc lµ yÕu tè trô cét cña hÖ thèng chÝnh trÞ, v× thÕ viÖc ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ lµ c¬ së ®Ó n©ng cao tr×nh ®é thùc hiÖn d©n chñ, tÊt yÕu ph¶i lÊy x©y dùng chÝnh quyÒn c¬ së lµ nhiÖm vô trung t©m. ChÝnh quyÒn ph¶i lµ chÝnh quyÒn c«ng khai d©n chñ, tÝnh c«ng khai d©n chñ nµy kh«ng chØ ®ßi hái ë cÊp chÝnh quyÒn c¬ së mµ cßn ®ßi hái ë chÝnh quyÒn cÊp trªn, nÕu chØ c«ng khai ë c¬ së kh«ng th«i th× kh«ng ®ñ ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn d©n chñ ë c¬ së mét c¸ch réng r·i vµ bÒn v÷ng. Do ®ã, cÇn ph¶i: - T¨ng c­êng vai trß cña c¬ quan d©n cö: c¸c c¬ quan d©n cö ®­îc nh©n d©n bÇu ra ®Ó ®¹i diÖn cho nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña d©n, nh©n d©n bÇu ng­êi ®¹i diÖn kh«ng ph¶i bÇu xong lµ mÊt quyÒn mµ ng­êi ®¹i diÖn ®ã ph¶i th­êng xuyªn gÆp gì nh©n d©n, l¾ng nghe nguyÖn väng cña nh©n d©n, ®Ò nghÞ, kiÕn nghÞ ®Õn c¬ quan hµnh ph¸p gi¶i quyÕt quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña d©n. - X©y dùng quy chÕ lµm viÖc nghiªm tóc cña c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn c¸c cÊp. Quy ®Þnh râ chøc n¨ng, quyÒn h¹n cña tõng tæ chøc c¸ nh©n, quy ®Þnh mèi quan hÖ c«ng t¸c gi÷a §¶ng, chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ nh©n d©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ - x· héi. - X©y dùng mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a chÝnh quyÒn vµ nh©n d©n, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh©n d©n trùc tiÕp tham gia x©y dùng chÝnh quyÒn c¬ së, tham gia trùc tiÕp vµo c«ng t¸c kiÓm tra, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña bé m¸y chÝnh quyÒn. ChØ khi nµo nh©n d©n tham gia ho¹t ®éng nµy cã hiÖu qu¶ th× míi chèng ®­îc tham nhòng vµ nh÷ng thiÕu sãt mµ bé m¸y nhµ n­íc th­êng m¾c ph¶i. - TiÕp tôc thùc hiÖn c¶i c¸ch hµnh chÝnh trong ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn c¬ së víi môc tiªu lµ x©y dùng mét nÒn hµnh chÝnh d©n chñ, ®ã lµ mét nÒn hµnh chÝnh c«ng quyÒn, s¸t d©n, s¸t c¬ së. C¶i c¸ch hµnh chÝnh ë c¬ së cÇn tËp trung x©y dùng ®éi ngò c«ng chøc cã phÈm chÊt n¨ng lùc hoµn thµnh nhiÖm vô qu¶n lý nhµ n­íc theo chøc danh, chÕ ®é c«ng cô; tËp trung c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh nh»m gi¶m bít sù phiÒn hµ ®èi víi c«ng d©n, xö lý ®óng ®¾n, nhanh gän nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ®êi sèng nh©n d©n. 4.2.3. TiÕp tôc ®æi míi tæ chøc ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña MÆt trËn Tæ quèc vµ c¸c ®oµn thÓ chÝnh trÞ, x· héi c¬ së §æi míi tæ chøc vµ ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c ®oµn thÓ chÝnh trÞ, x· héi ë c¬ së nh»m cñng cè, t¨ng c­êng c¬ së chÝnh trÞ cña quyÒn lùc nhµ n­íc; n©ng cao chÊt l­îng phèi hîp vµ thèng nhÊt hµnh ®éng cña c¸c tÇng líp d©n c­ trong thùc hiÖn ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p luËt cña Nhµ n­íc, tham gia x©y dùng c¸c quyÕt s¸ch chÝnh trÞ cña tæ chøc ®¶ng, nghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n, cïng nh÷ng quyÕt ®Þnh qu¶n lý nhµ n­íc cña chÝnh quyÒn c¬ së. B»ng c¸ch ®ã, nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn quyÒn d©n chñ, ch¨m lo, b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n ®Þa ph­¬ng, b¶o vÖ §¶ng vµ chÝnh quyÒn, gãp phÇn t¨ng c­êng mèi liªn hÖ mËt thiÕt gi÷a nh©n d©n víi §¶ng vµ Nhµ n­íc tõ c¬ së. 4.3. Tõng b­íc hoµn thiÖn h×nh thøc d©n chñ ®¹i diÖn vµ ph¸t triÓn h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp ë c¬ së Hoµn thiÖn c¬ chÕ thùc hiÖn d©n chñ ®¹i diÖn nh»m kh¾c phôc d©n chñ h×nh thøc trong ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan d©n cö vµ ®oµn thÓ chÝnh trÞ, x· héi ë c¬ së. Thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chÕ ®Þnh bÇu cö d©n chñ. Tæ chøc chØ ®¹o thùc hiÖn bÇu cö ®óng ph¸p luËt hiÖn hµnh. §¶m b¶o quyÒn tù do øng cö cña nh©n d©n. Khi quyÕt ®Þnh hµnh vi øng cö, c«ng d©n ®· tù ý thøc ®­îc gi¸ trÞ d©n chñ trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ. §Ó më réng kh¶ n¨ng sö dông quyÒn ®ã, cÇn t¹o bÇu kh«ng khÝ d©n chñ kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc chÝnh trÞ cña c«ng d©n, khuyÕn khÝch tinh thÇn tham gia c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n­íc ë c¬ së. ViÖc bè trÝ BÝ th­ §¶ng uû x· (hay chi bé) kiªm Chñ tÞch UBND hay Chñ tÞch H§ND lµ mét quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n lµm cho c¸c ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn ®óng h­íng l·nh ®¹o chÝnh trÞ cña §¶ng, ph¸p luËt cña nhµ n­íc. Song, viÖc thùc hiÖn chñ tr­¬ng "nhÊt thÓ ho¸" l¹i ph¸t sinh nhiÒu vÊn ®Ò míi cÇn chó ý ®óng møc ë hoµn c¶nh cô thÓ ë tõng c¬ së mµ gi¶i quyÕt. N©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng cña c¸c h×nh thøc d©n chñ ®¹i diÖn, thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh hiÖn thùc ho¸ quyÒn lµm chñ cña céng ®ång d©n c­ ë c¬ së, më réng d©n chñ XHCN, lµm cho mäi ho¹t ®éng qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc ë ®Þa ph­¬ng dùa theo nguyªn t¾c vµ ph­¬ng ph¸p d©n chñ, t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thùc hiÖn tèt quy chÕ d©n chñ ë c¬ së còng chÝnh lµ gãp phÇn hoµn thiÖn h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp ë c¬ së. VÊn ®Ò thùc hiÖn d©n chñ trùc tiÕp ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn ®­îc bµn b¹c, th¶o luËn d©n chñ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn cuéc sèng thiÕt th©n cña d©n nh­ giao quyÒn sö dông ®Êt, vay vèn ph¸t triÓn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn kinh tÕ hé, ®Ò cö, øng cö Héi ®ång nh©n d©n, gãp ý víi cÊp uû ®¶ng vµ chÝnh quyÒn c¬ së vÒ c«ng t¸c l·nh ®¹o, qu¶n lý… X¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò mµ d©n cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh­ møc ®ãng gãp, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, c¸c c«ng tr×nh phóc lîi ë ®Þa ph­¬ng, x©y dùng h­¬ng ­íc, quy ­íc, nÕp sèng v¨n minh, céng ®ång tù qu¶n, thiÕt lËp Ban Thanh tra nh©n d©n, tham gia dù th¶o chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch, nghÞ quyÕt cña c¬ quan l·nh ®¹o vµ qu¶n lý cña ®Þa ph­¬ng tr­íc khi ra quyÕt ®Þnh. X¸c ®Þnh râ quyÒn cña nh©n d©n, thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t, kiÓm tra ho¹t ®éng cña ®¹i biÓu c¬ quan d©n cö; kiÓm tra kÕt qu¶ gi¶i quyÕt c¸c ®¬n th­ khiÕu tè cña d©n, gi¸m s¸t nguån tµi chÝnh do d©n ®ãng gãp, kh¾c phôc tÝnh h×nh thøc trong c«ng t¸c tiÕp d©n; c«ng khai gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò d©n ph¸t hiÖn, xö lý kÞp thêi c¸ nh©n vi ph¹m ph¸p luËt. 4.4. N©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ, ®Æc biÖt lµ v¨n ho¸ d©n chñ, v¨n ho¸ ph¸p luËt cho c¸c tÇng líp x· héi nh»m tÝch cùc ho¸ c¸c nhu cÇu vµ n¨ng lùc thùc hµnh d©n chñ cña quÇn chóng nh©n d©n ë c¬ së Muèn mäi ng­êi d©n cã thÓ lµm chñ ®­îc x· héi, tham gia cã hiÖu qu¶ vµo viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së, cÇn ph¶i x¸c lËp hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ d©n chñ ë c¬ së, ®iÒu nµy ®ßi hái ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®« v¨n ho¸ d©n chñ, v¨n ho¸ ph¸p luËt cho mäi c«ng d©n. Thø nhÊt, båi d­ìng ý thøc d©n chñ theo ®Þnh h­íng XHCN cho c¸c tÇng líp x· héi ë c¬ së. Thø hai, n©ng cao kinh nghiÖm vµ n¨ng lùc thùc hµnh d©n chñ cho tõng c¸ nh©n vµ céng ®ång d©n c­. Thø ba, x©y dùng nh©n c¸ch d©n chñ cña c¸ nh©n th«ng qua c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ ë c¬ së. Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, t¹o hµnh lang ph¸p lý ®¶m b¶o quyÒn lµm chñ thùc sù cña c«ng d©n ë c¬ së, vÝ dô x©y dùng c¸c quy ®Þnh ph¸p lý vÒ "bÇu cö tr­ëng th«n" hay "tæ chøc ban qu¶n lý th«n". §ång thêi, n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸ ph¸p luËt cho mäi c«ng d©n ®Ó mçi c«ng