Tiểu luận Cấu trúc và vị trí của Án lệ trong các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ Civil Law

A/ MỞ ĐẦU: Civil law là một dòng họ pháp luật lớn nhất trên thế giới với nền tảng là luật La Mã cổ đại. Hệ thống pháp luật thuộc dòng họ Civil Law có cấu trúc nguồn luật rất coi trọng luật thành văn còn án lệ thì thậm chí không được xem là nguồn cơ bản của pháp luật. Nhưng trong thời gian gần đây, án lệ đã dần khẳng định được vị trí và vai trò của mình trong hệ thống pháp luật của các nước thuộc dòng họ Civil Law. Trong bài tập học kỳ lần này, để hiểu sâu hơn về vị trí ngày một quan trọng của án lệ ở các nước thuộc dòng họ Civil Law em quyết định chọn đề bài số 03: “Vị trí của Án lệ trong các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ Civil Law” để tìm hiểu. B/ NỘI DUNG: I/ Khái niệm và cấu trúc Án lệ: Án lệ được hiểu là các bản án đã tuyên hoặc sự giải thích, áp dụng pháp luật được coi như tiền lệ làm cơ sở để để các thẩm phán sau đó có thể áp dụng trong các trường hợp tương tự. Án lệ được chia thành hai phần phần đầu (retio dencidendi) là những cơ sở, lý do, nguyên tắc pháp lý để ra phán quyết và phần này thì có hiệu lực bắt buộc các thẩm phán phải tuân theo. Phần thứ 2 (obiter dictum) là những tuyên cáo, bình luận của các thẩm phán và phần này thì không bắt buộc các thẩm phán phải tuân theo. II/ Vị trí của án lệ trong các hệ thống pháp luật Civil Law: 1. Án lệ trong giai đoạn trước đây không được coi trọng trong hệ thống các pháp luật thuộc dòng họ Civil Law: Như ta đã biết dòng họ Civil Law là dòng họ coi trọng lí luận pháp luật, có trình độ hệ thống hóa và pháp điển hóa cao với bộ luật dân sự ra đời rất sớm và đồ sộ. Theo quan điểm lí luận phổ biến của các hệ thống pháp luật ở Châu Âu, các nguyên tắc, các giải pháp pháp lí rút ra từ án lệ không có cùng giá trị như luật thành văn - nguồn luật quan trọng nhất và được ưu tiên áp dụng trước các nguồn luật khác. Lí do mà án lệ không được áp dụng nhiều là bởi vì đó là các giải pháp không chắc chắn, có thể bị hủy bỏ và sửa đổi bất cứ lúc nào phụ thuộc vào vụ việc mới. Thực tiễn xét xử của tòa án không bị phụ ràng buộc bởi những quy phạm do chính nó tạo ra và cũng không có thể dựa vào các quy phạm đó để biện luận cho quyết định của mình. Án lệ chỉ được áp dụng khi mà thẩm phán thấy nó phù hợp với vụ án đang xét xử. Án lệ không được coi là nguồn cơ bản của pháp luật. Bộ luật dân sự Napoleon của Pháp đã thiết lập một số quy định gây cản trở cho việc phát triển án lệ. Điều 5 Bộ luật dân sự Napoleon đã quy định: “Cấm các thẩm phán đặt ra các quy định chung và có tính lập quy để tuyên án đối với những vụ việc được giao xét xử”. Điều 1351 bộ luật này cũng xác định: “Bản án chỉ có hiệu lực pháp luật đối với một vụ việc. Chỉ được xem là cùng một vụ việc khi yêu cầu về cùng một vấn đề, dựa trên cùng một căn cứ và giữa cùng các bên tranh chấp”. Từ đó ta thấy các nước thuộc dòng họ Civil Law, mặc dù các phán quyết của Toà án ở các nước này đã được thừa nhận nhưng trong ý thức của các thẩm phán, họ thường không phải thừa nhận vai trò tạo ra pháp luật của mình giống như các thẩm phán thuộc dòng họ Common Law. Vì thế, luật thành văn trong hệ thống pháp luật thuộc dòng họ Civil Law vẫn chiếm ưu thế. 2. Án lệ trong thời gian gần đây đang chiếm một vị trí ngày càng quan trọng trong các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ Civil Law: Mặc dù có nhiều cản trở như đã trình bày trên đây, ý nghĩa quan trọng của án lệ ngày càng được thừa nhận và được chứng minh trong quá trình phát triển của pháp luật. Trong xu hướng hội tụ, các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ civil law sẽ ngày càng coi trọng phán quyết của tòa án. Điều này được thể hiện ở hai vấn đề: - Thế kỉ XIX, cơ chế bảo hiến đã ra đời, do đó đã tồn tại các tổ chức bảo hiến (ở Đức là tòa án bảo hiến). Chính vì thế, phán quyết của tổ chức bảo hiến có tính rằng buộc đối với các tòa án cấp dưới. Tại Đức tòa án bảo hiến liên bang và tòa án cấp liên bang khác có toàn quyền trong việc xây dựng án lệ. Tòa án cấp dưới có nghĩa vụ phải thực hiện án lệ của tòa án này, nếu không bản án của họ có thể bị giám đốc thẩm. - Trong quá trình xét xử, để đảm bảo tính thống nhất trong việc xét xử, đảm bảo tính đúng đắn về chuyên môn nghiệp vụ cũng như sự tôn trọng của tòa cấp trên, tòa cấp dưới luôn có xu hướng tham khảo những bản án đã được tuyên, căn cứ vào đó để đưa ra quyết định cho bản án cụ thể của mình. Các phán quyết của tòa án rất hay quy chiếu tới các phán quyết đã tuyên trước đó. Đây cũng có thể coi là những biểu hiện của việc sử dụng án lệ trong hệ thống pháp luật của các nước thuộc dòng họ Civil Law. 2.1/ Ở hệ thống pháp luật Đức: Hệ thống pháp luật ở Đức chủ yếu dựa vào các quy phạm pháp luật thành văn. Các án lệ không có giá trị bắt buộc nhưng trên thực tế thường được tuân thủ và vì thế có vai trò quan trọng, đặc biệt trong việc thống nhất giải quyết các quy phạm pháp luật thành văn. Về mặt lí thuyết, các quyết định của tòa án chỉ rằng buộc các bên tại phiên tòa và không được coi là một tiền lệ như luật ở các nước theo hệ thống pháp luật Anh-Mĩ. Nhưng trên thực tế, nó có thể rất thuyết phục đối với các thẩm phán xét xử các vụ án sau này. Ngày nay án lệ tại Đức cũng đã được công nhận trong một số trường hợp, luật thành văn không quy định rõ ràng hay không có quy định, thì tòa án có thể đưa ra nguyên tắc giải quyết, nếu đáp ứng được một số điều kiện nhất định thì nguyên tắc đó trở thành pháp luật. 2.2/ Ở hệ thống pháp luật Pháp: Ở Pháp án lệ không có tính rằng buộc chính thức, tuy vậy được nghiên cứu kĩ lưỡng và thường được các tòa án cấp dưới và chính tòa phá án tuân thủ. Nhiều quy định của pháp luật Pháp, bao gồm cả phần lớn bộ luật dân sự đã quá cổ, và vì thế đã trở thành đối tượng giải thích của các cơ quan xét xử, việc giải thích ấy đã làm thay đổi hoàn toàn nghĩa gốc của các quy định, làm cho chúng có những bước phát triển hiện đại trong xã hội. Đó là điều đã xảy ra, chẳng hạn, với luật bồi thường dân sự ngoài hợp đồng. Tần quan trọng to lớn mà án lệ có được trên thực tế cho thấy sự khác biệt giữa hệ thống luật của Pháp và hệ thống pháp luật Commonlaw không quá lớn như người ta tưởng. Khi đọc một bản án của tòa án Pháp, thông thường nó rất ngắn, ta cảm tưởng như là lời văn “trần trụi” của pháp luật mà trong đó các phán quyết và phần nghiên cứu của các học giả luật không được viện dẫn, mặc dù thực tế bất cứ phán quyết nào cũng chứa đựng những lí giải được trực tiếp lấy từ các phán quyết trước đây hoặc từ các nghiên cứu của các học giả luật. Tương tự ở Pháp trong lĩnh vực luật hành chính nhờ sự tập trung tư pháp hành chính trong tay Tham chính viện (tòa án hành chính tối cao của Pháp, đồng thời là còn là cơ quan tham mưu cho chính phủ Pháp). Kể từ năm 2000, án lệ ở Pháp đã được cơ quan nhà nước đăng miễn phí trên mạng internet. Trang web này công bố phán quyết của tòa án cùng với tất cả các bộ luật, luật nhằm giúp người dân hiểu được và tiếp cận với pháp luật. Hiện nay ở nhiều nước lục địa Châu Âu đã có các tuyển tập án lệ chính thức như ở Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Italia, Thụy Sĩ, Thổ Nhĩ Kì và án lệ ngày càng được khẳng định là một trong những nguồn không thể thiếu của pháp luật. Qua đó ta có thể thấy đối với hệ thống pháp luật Châu Âu lục địa thì án lệ cũng là một nguồn của pháp luật nhưng nó không phải là nguồn cơ bản của hệ thống pháp luật này. Nhưng ngày nay nó đã dần phát huy được ưu điểm của mình để các nước thuộc dòng họ Civil Law tiếp nhận nó một cách tích cực hơn. C/ KẾT LUẬN: Như vậy ta có thể thấy các dòng họ Civil Law đã biết tiếp nhận và học học hỏi những ưu điểm của án lệ từ dòng học Commonlaw, từ đó sẽ phát huy được thế mạnh của mình đồng thời cũng khác phục được những hạn chế, từ đó dần dần hoàn thiện hệ thống pháp luật của mình hơn. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1/ Giáo trình luật so sánh, trường đại học luật hà nội. 2/ Luật so sánh, Michael Bogdan. 3/ Tập bài giảng luật so sánh, trường đại học Luật Hà Nội. 5/ Tìm hiểu hệ thống pháp luật Châu Âu lục địa, PGS.TS Thái Vĩnh Thắng, tạp chí luật học số 2/ 2004. 6/ 7/ 8/ MỤC LỤC TRANG A/ MỞ ĐẦU.……………………………………………………………..…1 B/ NỘI DUNG…………………………………………………………..…..1 I/ Khái niệm cấu trúc Án lệ ……………………………………. ….1 II/Vị trí của án lệ trong các hệ thống pháp luật Civil Law………1 Án lệ trong giai đoạn trước đây không được coi trọng trong hệ thống các pháp luật thuộc dòng họ Civil Law………… 1 Án lệ trong thời gian gần đây đang chiếm một vị trí ngày càng quan trọng trong các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ Civil Law………………………………………………..2,3,4 C/ KẾT LUẬN…..……………………………………………………….....4 Danh mục tài liệu tham khảo…………………………………………...…5 Mục lục……………………………………………………………………...6