Tiểu luận Chế độ cấp dưỡng trong Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000

ải có khả năng cấp dưỡng. Nghĩa vụ cấp dưỡng chỉ có thể thực ủhiện được khi người có nghĩa vụ cấp dưỡng có khả năng kinh tế đủ để đảm bảo cuộc sống chính mình. Ngĩa vụ cấp dưỡng phỉa căn cứ vào khả năng, thu nhập thực tế của ngườu có nghĩa vụ cấp dưỡng. 1.2. Căn cứ chấm dứt nghĩa vụ cấp dưỡng. Theo quy định tại Điều 61 Luật HN-GĐ năm 2000 thì nghĩa vụ cấp dưỡng chấm dứt trong các trường hợp sau đây: - Người được cấp dưỡng đã là thành niên hoặc có khả năng lao động - Người được cấp dưỡng có thu nhập hoặc tài sản để tự nuôi mình - Người được cấp dưỡng được nhận làm con nuôi - Người được cấp dưỡng đã trực tiếp nuôi dưỡng người được cấp dưỡng - Người được cấp dưỡng hoặc người có nghĩa vụ cấp dưỡng chết - Bên được cấp dưỡng sau khi li hôn đã kết hôn với người khác - Các trường hợp khác theo quy định của pháp luật. Trong từng trường hợp cụ thể, căn cứ vào hoàn cảnh cụ thể của các bên, trên cơ sở bảo vệ quyền và nghĩa vụ chính đáng của người được cấp dưỡng và người có nghĩa vụ cấp dưỡng, cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép chấm dứt nghĩa vụ cấp dưỡng. * Thủ tục chấm dứt cấp dưỡng: Trong các trường hợp 3,4,5,6, nghĩa vụ cấp dưỡng có thể chấm dứt một cách đương nhiên. Trong các trường hợp còn lại, sẽ rất khó nếu các bên chấm dứt nghĩa vụ cấp dưỡng theo thỏa thuận mặc nhiên rồi sau đó một thời gian, người có quyền được cấp dưỡng lại yêu cầu người có nghĩa vụ thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng trở lại, thậm chí, cấp dưỡng cả cho thời gian giữa ngày thỏa thuận mặc nhiên và ngày yêu cầu cấp dưỡng lại.  Nói chung, thực tiễn giao dịch thừa nhận khái niệm cấp dưỡng không liên tục: nếu đến hạn cấp dưỡng mà người có nghĩa vụ cấp dưỡng không thực hiện nghĩa vụ và người được cấp dưỡng không yêu cầu mà cũng không nêu lý do, thì có thể coi như người được cấp dưỡng không có nhu cầu; đến hạn kế tiếp, người được cấp dưỡng có yêu cầu, thì người có nghĩa vụ cấp dưỡng phải đáp ứng, nhưng người được cấp dưỡng chỉ có quyền đòi phần cấp dưỡng tương ứng với kỳ hạn đó chứ không thể đòi cả phần cấp dưỡng của kỳ hạn trước đó (mà mình đã không đòi).                Nghĩa vụ cấp dưỡng sau khi chấm dứt, vẫn có thể được xác lập lại một khi lại có một bên lâm vào cảnh túng thiếu và bên kia có khả năng. Nhưng quy tắc này không áp dụng cho trường hợp người được cấp dưỡng là vợ hoặc chồng đã ly hôn và đã kết hôn với người khác. 1.3. Mức cấp dưỡng và phương thức thực hiện cấp dưỡng. a. Mức cấp dưỡng. Theo quy định tại Điều 53 Luật HN-GĐ năm 2000, mức cấp dưỡng do người có nghĩa vụ cấp dưỡng và người được cấp dưỡng hoặc người giám hộ của người đó thỏa thuận dựa căn cứ vào thu nhập, khả năng thực tế của người có nghĩa vụ cấp dưỡng và nhu cầu thiết yếu của người được cấp dưỡng; nếu không thỏa thuận được thì yêu cầu Tòa án giải quyết. Khi có lý do chính đáng, mức cấp dưỡng có thể thay đổi. Việc thay đổi mức cấp dưỡng do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì yêu cầu Tòa án giải quyết. Lí do chính đáng để yêu cầu thay đổi mức cấp dưỡng có thể là người cấp dưỡng (hoặc người được cấp dưỡng) lâm vào tình trạng khó khăn hơn do bị bệnh tật, tai nại, không có việc làm hoặc các thu nhập hợp pháp khác. b. Phương thức thực hiện cấp dưỡng. Theo quy định tại Điều 54 Luật HN-GĐ năm 2000 quy định: “Việc cấp dưỡng có thể được thực hiện định kỳ hàng tháng, hàng quý, nửa năm, hàng năm hoặc một lần”. Như vậy, phương thức thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng được thực hiện rất linh hoạt, mềm dẻo. Điều đó tạo điều kiện cho các bên dễ dàng thỏa thuận lựa chọn cách thức thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng sao cho phù hợp nhất với hoàn cảnh cụ thể của mình. Thông thường nghĩa vụ cấp dưỡng được thực hiện theo định kỳ. Khoản 1 Điều 18 Nghị định 70/2001/NĐ-CP quy định: “Người có nghĩa vụ cấp dưỡng hoặc người được cấp dưỡng hoặc người giám hộ của người đó thỏa thuận về phương thức thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng bằng tiền hoặc tài sản. Nghĩa vụ cấp dưỡng được ưu tiên thực hiện theo phương thức định kỳ hàng tháng, hàng quý, nửa năm hoặc hàng năm”. Trong trường hợp đặc biệt, nếu người có nghĩa vụ cấp dưỡng có khả năng thực tế và người được cấp dưỡng cũng đồng ý, thì nghĩa vụ cấp dưỡng có thể được thực hiện một lần. Các bên có thể thỏa thuận thay đổi phương thức cấp dưỡng, tạm ngừng cấp dưỡng trong trường hợp người có nghĩa vụ cấp dưỡng lâm vào tình trạng khó khăn về kinh tế mà không có khả năng thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng; nếu không thỏa thuận được thì yêu cầu Tòa án giải quyết. 1.4. Người có quyền yêu cầu thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng. Theo quy định tại Điều 55 Luật HN-GĐ năm 2000 và Điều 162 Bộ Luật tố tụng dân sự, những người sau đây có quyền yêu cầu thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng khi người có nghĩa vụ cấp dưỡng không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ đó: - Người được cấp dưỡng hoặc người giám hộ của người đó theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự có quyền tự mình yêu cầu Tòa án hoặc đề nghị Viện kiểm sát yêu cầu buộc người không tụ nguyện thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng phải thực hiện nghĩa vụ đó. - Viện kiểm sát theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự quyền yêu cầu Tòa án buộc người không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng phải thực hiện nghĩa vụ đó. - Cơ quan tổ chức sau đây theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự có quyền tự mình yêu cầu Tòa án hoặc Viện kiểm sát yêu cầu Tòa án buộc người không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng phải thực hiện nghĩa vụ đó: Ủy ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em; Hội liên hiệp phụ nữ. - Cá nhân, cơ quan, tổ chức khác có quyền đề nghị Viện kiểm sát xem xét, yêu cầu Tòa án buộc người không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng phải thực hiện nghĩa vụ đó. Như vậy, người có quyền yêu cầu thực hiện nghĩa vụ rất rộng. Điều đó nhằm đảm bảo lợi ích của người được cấp dưỡng, đặc biệt là người già và trẻ em, vì thông thường những chủ thể này rất ít khi tự mình yêu cầu thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng. 1.5. Đảm bảo thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng. Nhà nước ta đã xây dựng một hành lang pháp lý cần thiết để đảm bảo cho nghĩa vụ cấp dưỡng được thực hiện. Chế định cấp dưỡng trong hệ thống pháp luật hiện hành đã tạo ra một cơ chế pháp lí cần thiết hướng hành vi ứng xử cho mỗi thành viên trong gia đình và xã hội trong việc thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng và là cơ sở pháp lý để giải quyết khi có yêu cầu về cấp dưỡng. Theo quy định của pháp luật, khi có người thuộc diện được cấp dưỡng thì những người có nghĩa vụ cấp dưỡng theo thứ tự hàng cấp dưỡng mà pháp luật đã quy định phải cấp dưỡng cho họ trên cơ sở sự tự nguyện. Trong trường hợp người có nghĩa vụ cấp dưỡng không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ thì sẽ bị Tòa án buộc thực hiện nghĩa vụ theo quy định tại Điều 55 Luật HN-GĐ và khoản 1 Điều 20 Nghị định số 70/2001/NĐ - CP. Cùng với các biện pháp cưỡng chế là buộc phải thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng, Nhà nước ta còn ban hành các quy phạm pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình. Điều 107 Luật HN-GĐ năm 2000 quy định: “Người nào…không thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng…thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự”. Điều 12 Nghị quyết số 87/2001/NĐ-CP ngày 21-11-2001 của Chính phủ về xử phạt hành chính trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình quy định: “1. Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 20.000 đồng đên 100.000 đòng đối với hành vi từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng giữa vọ và chồng sau khi li hôn, anh chị em với nhau, giữa ông bà nội, ông bà ngoại và cháu thoe quy định của pháp luật. 2. Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 50.000 đồng đến 200.000 đồng đối với hành vi từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng cha mẹ, nghĩa vụ cấp dưỡng cho con sau khi li hôn theo quy định của pháp luật” Điều 152 Bộ luật hình sự năm 1999 còn quy định chế tài hình sự cho hành vi từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng: “Người nào có nghĩa vụ cấp dưỡng và có khả năng thực tế để thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng đối với người mà mình có nghĩa vụ cấp dưỡng theo quy định của pháp luật mà cố ý từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử lí hành chings thì bị phạt cảnh cáo, cỉa tạo không giam giữ đến hai năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến hai năm”. 2. Cấp dưỡng giữa các thành viên trong gia đình. 2.1. Cấp dưỡng của cha mẹ đối với con. Nghĩa vụ cấp dưỡng của cha mẹ đối với con phát sinh trên cơ sở cha mẹ có “nghĩa vụ cùng nhau chăm sóc, nuôi dưỡng con” (Điều 36). Khi cha mẹ vì những lí do nhất định mà không trực tiếp nuôi dưỡng con thì có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con. Nghĩa vụ cấp dưỡng của cha, mẹ đối với con là một bước phát triển so với Luật HN-GĐ năm 1986. Trong Điều 45 Luật NH-GĐ năm 1986 mới chỉ mới chỉ quy định “ đóng góp phí tổn nuôi dưỡng” nhưng chưa được gọi là nghĩa vụ cấp dưỡng như trong Luật HN-GĐ năm 2000. Trong thực tế, việc cha mẹ cấp dưỡng cho con có thể xảy ra trong hai trường hợp là khi hôn nhân đang tồn tại và khi cha, mẹ li hôn. * Cha mẹ cấp dưỡng cho con khi hôn nhân đang tồn tại: Khi hôn nhân đang tồn tại, mà cha mẹ không có điều kiện trực tiếp nuôi dưỡng con (do đi công tác xa, do phải chấp hành án phạt tù, do bệnh tật phải điều trị lâu dài…), con được giao cho người khác trông nom, chăm sóc thì cha mẹ có ngh vụ cấp dưỡng cho con. Trong trường hợp cha, mẹ bị hạn chế quyền cha, mẹ đối với con chưa thành niên theo quy định tại Điều 41 Luật HN-GĐ thì không được thực hiện quyền chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục, quản lí tài sản của con nhưng vẫn phải có nghĩa vụ cấp dưỡng ( khoản 3 Điều 43 Luật HN-GĐ năm 2000) * Cha, mẹ cấp dưỡng cho con khi li hôn: Khi li hôn cha hoặc mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con. Điều 56 Luật HN-GĐ quy định: “ Khi li hôn, cha hoặc mẹ không trực tiếp nuôi con chưa thành niên hoặc con đã thành niên nhưng tàn tật, mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình có nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi con”. Điều 92 Luật HN-GĐ quy định: “ Sau khi li hôn, vợ, chồng vẫn có nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, giáo dục, nuôi dưỡng con chưa thành niên hoặc con đã thành niên nhưng bị tàn tật, mất sức năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình. Ngườu không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi con”. Nghĩa vụ cấp dưỡng cho con khi cha mẹ li hôn được đặt ra khi đáp ứng đủ hai điều kiện sau đây: Thứ nhất, bên được cấp dưỡng (con) phải là người chưa thành niên hoặc đã thành niên thì thuộc diện bị tàn tật, bị mất năng lực hành vi, không có khả năng lao động. Đối tượng được cha mẹ cấp dưỡng bao gồm tất cả các con chưa thành niên, hoặc con đã thành niên nhưng bị tàn tật, mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi sống mình. Khi cha, mẹ li hôn thì con đã thành thai trong thời kì hôn nhân và sinh ra sau khi hôn nhân chấm dứt mà còn sống cũng được cấp dưỡng. Thứ hai, cha, mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con. Về mức cấp dưỡng cho con do cha mẹ thỏa thuận. Theo Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP thì: “Tiền cấp dưỡng nuôi con bao gồm chi phí tối thiểu cho việc nuôi dưỡng, học hành của con và do các bên thỏa thuận. Trong trường hợp các bên không thỏa thuận được thì tùy vào từng trường hợp cụ thể, vào khả năng của mỗi bên mà quy định mức cấp dưỡng nuôi con cho hợp lí”. Về phương thức cấp dưỡng nuôi con do các bên thỏa thuận định kỳ hàng tháng, hàng quý, nửa năm, hàng năm. Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP hướng dẫn: “Trong trường hợp các bên không thỏa thuận được thì tòa án quyết định phương thức cấp dưỡng định kỳ hàng tháng”. Khi điều kiện thay đổi, hoặc thay đổi người trực tiếp nuôi con theo quy định tại Điều 93, thì các bên có thể thỏa thuận thay đổi về người cấp dưỡng, mức cấp dưỡng và phương thức cấp dưỡng nuôi con trên cở xở vì lợi ích của con. Thực tế giải quyết việc li hôn tại các địa phương trong cả nước cho thấy Tòa án đã vận dụng tốt các quy định về việc cha, mẹ cấp dưỡng cho con khi li hôn. Thông qua công tác hòa giải, Tòa án đã giải thích cho vợ chồng hiểu rõ về nghĩa vụ của mỗi bên đối với con chung nếu li hôn. Dưới sự giúp đỡ của Tòa án, trong phần lớn các vụ li hôn vợ chồng đã thỏa thuận về việc nuôi con và cấp dưỡng cho con một cách thỏa đáng. Bên cạnh đó việc vận dụng các quy định về cấp dưỡng cho con khi li hôn vẫn còn những hạn chế: - Thực tế còn nhiều trường hợp Tòa án công nhận sự thỏa thuận của vợ chồng về việc một bên trực tiếp nuôi con và bên không trực tiếp nuôi con không phải cấp dưỡng cho con. Thực chất đây là thỏa thuận trái pháp luật nhưng vẫn được nhiều cặp vợ chồng thực hiện vì xuất phát từ nguyện vọng muốn được nuôi con nên một bên đã thỏa thuận với bên kia là chấp nhận cho họ nuôi con thì họ sẽ không yêu cầu cấp dưỡng cho con. Có bản án quyết định giao con cho một bên nuôi và tuyên bố bên kia không có nghĩa vụ cấp dưỡng mà không đưa ra một lí do nào. - Việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con thuộc diện cần được cấp dưỡng trong trường hợp li hôn do một bên mất tích hoặc vắng mặt chưa thực sự thỏa đáng. Khi giải quyết li hôn, tòa án chỉ quyết định giao con cho bên trực tiếp cho bên ở nhà trực tiếp nuôi mà không mà không quyết định bên kia phải cấp dưỡng. Như vậy, quyền và lợi ích hợp pháp của con không được đảm bảo. Để bảo vệ quyền lợi của con cần phải có biện pháp thích hợp đói với tình huống này. - Vấn đề cấp dưỡng cho con đã thành niên nhưng đang học tập ở các trường phổ thông, đại học, trung cấp chuyên nghiệp, trung học hoặc dạy nghề chưa được Tòa án quan tâm. Luật HN-GĐ quy định khi li hôn, cha mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con chưa thành niên hoặc con đã thành niên nhưng tàn tật mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động và không xó tài sản để tự nuôi mình. Người đã thành niên không chỉ là người tàn tật người mất năng lực hành vi dân sự mà còn bao gồm người có sức khỏe nhưng phải dành toàn bộ thời gian cho việc học tập nên không thể tham gia lao động để có thu nhập nuôi sống bản thân. Thực tế thì chưa có bản án nào quyết định việc cấp dưỡng cho con đã thành niên đang học tập trong các trường. - Qua thực tế tại một số địa phương có thể nhận định rằng trường hợp cha mẹ cấp dưỡng cho con khi trốn tránh nghĩa vụ nuôi dưỡng con chưa được tòa án giải quyết. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do quy định về nghĩa vụ cấp dưỡng khi người có nghĩa vụ trốn tránh thực hiện việc nuôi dưỡng người thân thích chưa được hiểu đúng. Thực tế đã có không ít trường hợp vợ hoặc chồng có hành vi thiếu trách nhiệm trong việc nuôi con, không đóng góp thu nhập của mình vào khối tài sản chung của vợ chồng khi nuôi con nhưng khi bên kia yêu cầu tòa án buộc họ phải cấp dưỡng thì tòa án lại cho rằng không có quy định về việc cấp dưỡng cho con khi vợ chồng không li hôn, do đó tòa án không thụ lí và giải quyết các yêu cầu cấp dưỡng đó. 2.2. Cấp dưỡng của con đối với cha, mẹ. Luật HN-GĐ năm 1959 và năm 1986 đều chưa quy định rõ nghĩa vụ cấp dưỡng của con đối với cha mẹ. Luật HN-GĐ năm 2000 đã quy định một cách cụ thể về nghĩa vụ cấp dưỡng của con đối với cha mẹ tại Điều 57: “Con không sống chung với cha mẹ có nghĩa vụ cấp dưỡng cho cha mẹ không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình) Việc cấp dưỡng của con đối vơi cha, mẹ chỉ đặt ra khi đủ hai điều kiện sau: +Thứ nhất, con đã thành niên và không sống chung với cha mẹ. Việc cấp dưỡng không đặt ra đối với mọi người con mà chỉ những người con đã thành niên. Nếu người con chưa thành niên thì dù có tài sản riêng, có thu nhập cao (chẳng hạn đứa con này là một lập trình viên hoặc một diễn viên nổi tiếng…) thì người con này cũng không phải thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng theo quy định của pháp luật. Hơn nữa nghĩa vụ cấp dưỡng chỉ đặt ra đối với người con không sống chung với cha mẹ. Nếu như người con đã là thành niên và đang sống chung với cha mẹ thì vấn đề thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng không được đặt ra. + Thứ hai, cha mẹ không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi sống bản thân. Không có khả năng lao động được hiểu là cha mẹ do những nguyên nhân như già yếu, ốm đau, bệnh tật…nên không đủ sức khỏe để làm việc có thu nhập nuôi sống bản thân. Không có tài sản để tự nuôi sống bản thân được hiểu là cha mẹ hoàn toàn không có một chút tài sản nào hoặc có nhưng đó là những vật dụng thiết yếu không thể bán đi để lấy tiền sinh sống được như đồ thờ cúng, quần áo thiết yếu… Thực tế tại các tòa án cho thấy, án kiện về nghĩa vụ cấp dưỡng của con đối với cha mẹ không nhiều. Thực trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Trước hết là các nguyên nhân tích cực. Theo quy định của pháp luật con chỉ phải cấp dưỡng cho cha mẹ khi cha mẹ không có đủ khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình (Điều 57), trong khi người Việt Nam thường hay lo xa, khi có thu nhập thì dành dụm một số tiền để “ dưỡng già” nên phần lớn cha mẹ khi già đều có tài sản để tự nuôi mình, do đó nghĩa vụ cấp dưỡng của con đối với cha mẹ không có điều kiện phát sinh. Bên cạnh những nguyên nhân tích cực còn có những nguyên nhân tiêu cực. Thực tế vẫn có những trường hợp con không nuôi dưỡng hoặc cấp dưỡng cho cha mẹ khi cha mẹ không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình nhưng vụ việc không được đưa ra tòa án giải quyết vì những lí do khác nhau. Thứ nhất là các cơ quan đoàn thể ở địa phương chưa vận dụng triệt để các quy định của Luật HN-GĐ về nghĩa vụ nuôi dưỡng và cấp dưỡng của con đối với cha mẹ. Khi có hành vi vi phạm thì biện pháp được áp dụng là giáo dục vận động mà chưa có biện pháp chế tài đối với người vi phạm. Thứ hai do ý thức pháp luật của một số bộ phận dân cư chưa cao dẫn đến để việc tình cảm lấn át. Nhiều trường hợp cha mẹ già yếu không được con chăm sóc phụng dưỡng nhưng không yêu cầu các con cấp dưỡng và tự ái hoặc vì tâm lí ngại “ vạch áo cho người xem lưng”… 2.3. Cấp dưỡng giữa anh, chị, em. Điều 58 Luật HN-GĐ quy định: “1. Trong trường hợp không còn cha mẹ hoặc cha mẹ không còn khả năng lao động và không có tài sản để cấp dưỡng cho con thì anh, chị đã thành niên không chung sống với em có nghĩa vụ cấp dưỡng cho em chưa thành niên không có tài sản để tự nuôi mình hoặc em đã thành niên không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình. 2. Em đã thành niên không chung sống với anh, chị có nghĩa vụ cấp dưỡng cho anh, chị không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.”. Đây là quy định hoàn toàn mới so với Luật HN-GĐ năm 1959 và năm 1986. Khoản 1 Điều 58 đã xác định rõ nghĩa vụ cấp dưỡng của anh, chị đối em trong hoàn cảnh đặc biệt. Nghĩa vụ này phát sinh khi thõa mãn đồng thời các điều kiện sau đây: + Thứ nhất, người được cấp dưỡng là người chưa thành niên và không có tài sản để tự nuôi sống bản thân hoặc là người đã thành niên nhưng không có khả năng lao động hoặc không có tài sản để tự nuôi mình. + Thứ hai, điều kiện đới với cha mẹ người được cấp dưỡng: Cha mẹ không còn hoặc cha mẹ còn nhưng không có khả năng lao động và không có tài sản để cấp dưỡng cho con. Như vậy pháp luật đã khẳng định nghĩa vụ cấp dưỡng người chưa thành niên và không có tài sản để tự nuôi mình hoặc người đã thành niên nhưng không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình trước hết thuộc về cha mẹ. Chỉ trong trường hợp cha mẹ không còn hoặc cha mẹ còn nhưng không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình thì nghĩa vụ đó mới thuộc về các anh chị trong gia đình. + Thứ ba,điều kiện đối với người có nghĩa vụ cấp dưỡng: là người đã thành niên và không chung sống với người em. Khoản 2 Điều 58 Luật NH-GĐ năm 2000 đã quy định rõ nghĩa vụ cấp dưỡng của em đối với anh, chị của mình. Theo đó, người em có nghĩa vụ cấp dưỡng đối với anh chị của mình khi đầy đủ các điều kiện sau: + Thứ nhất: người được cấp dưỡng là người đã thành niện không có khả năng lao động và không có tài sản để tụ nuôi sống mình. + Thứ hai: người có nghũa vụ cấp dưỡng phải là người đã thành niên và không sống chung với anh, chị. Trong trường hợp em đã thành niên mà thuộc diện được cấp dưỡng từ người khác (do người em không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình) thì đương nhiên nghĩa vụ cấp dưỡng của ngườ em không tồn tại đối với các anh, chị của mình. Thực tế các vụ kiện về cấp dưỡng giữa anh chị em được giải quyết ở tòa rất ít. Tình trạng này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau nhưng nguyên nhân chủ yếu vẫn là do nghĩa vụ này được thực hiện dựa trên sự tự nguyện và thỏa thuận của các bên. Khi có anh chị em cần được cấp dưỡng thì những người khác tự nguyện thực hiện nghĩa vụ của mình với tình cảm gắn bó, chia sẻ, đùm bọc. Hơn nữa, nghĩa vụ cấp dưỡng giữa anh chị em với nhau đứng sau nghĩa vụ cấp dưỡng giữa cha mẹ và con, giữa vợ chồng nên tình huống xảy ra nghĩa vụ cấp dưỡng giữa anh chị em không nhiều. 2.4. Cấp dưỡng giữa ông bà nội, ông bà ngoại và cháu. Điều 59 cuả Luật HN-GĐ năm 2000 điều chỉnh quan hệ cáp dưỡng giữa ông bà và cháu. Đây là quy định hoàn toàn mới so với Luật HN-GĐ năm 1986:“1. Ông bà nội, ông bà ngoại không sống chung với cháu có nghĩa vụ cấp dưỡng cho cháu trong trường hợp cháu chưa thành niên hoặc đã thành niên không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi sống mình và không có người khác cấp dưỡng theo quy định tạo Điều 58 của Luật này. 2. Cháu đã thành niên không sỗng chung với ooing bà nội, ông bà ngoại có nghĩa vụ cấp dưỡng cho ông bà nội, ông bà ngoại trong trường hợp ông bà không có khả năng lao đọng, không có tài sản để tự nuôi sống mình và không có người khác cấp dưỡng theo quy định của Luật này” Khoản 1 Điều 59 Luật HN-GĐ năm 2000 đã quy định rõ nghĩa vụ cấp dưỡng của ông bà đối với cháu. Theo đó, nghĩa vụ cấp dưỡng của ông bà đối với cháu chỉ phát sinh khi có những điều kiện nhất định. Cụ thể, người cháu chỉ có thể được cấp dưỡng từ phái ông bà nếu thỏa mãn đồng thời ba điều kiện sau đây: + Thứ nhất, người cháu phải là người chưa thành niên (tức là chưa đủ 18 tuổi) hoặc đã là thành niên nhưng không có khảnăng lao động. Như vậy, đối với những người đã thành niên có khả năng lao động thì dù có túng thiếu thì cũng không phải là đối tượng mà pháp luật chấp nhận được hưởng cấp dưỡng thừ ông bà. + Thứ hai, người cháu phải không có tài sản để tự nuôi mình. Điều này có nghĩa là nếu như người cháu chưa thành niện hoặc đã thành niên mà không có khả năng lao động nhưng có tài sản để tự nuôi mình, thì người này không được hưởng sự cấp dưỡng từ phái ông bà của mình. + Thứ ba, phải là đối tượng không có người cấp dưỡng theo quy định tại Điều 58 Luật HN-GĐ năm 2000. Khoản 2 Điều 59 Luật HN-GĐ năm 2000 đã quy định rõ nghĩa vụ cấp dưỡng của cháu đối với ông bà. Theo đó, nghĩa vụ cấp dưỡng của cháu đối với ông bà đặt ra khi đủ các điều kiện: +Thứ nhất, người cháu có nghĩa vụ cấp dưỡng đã thành niên và không sống chung với ông bà +Thứ hai, ông bà không có khả năng lao động, không có tài sản để tự nuôi sống mình và không có người khác cấp dưỡng (không còn con hoặc còn nhưng con không có khả năng lao động, không có tài sản để thực hiện ngĩa vụ cấp dưỡng). Thực tế việc giải quyết yêu cầu cấp dưỡng giữa ông bà và cháu tại tòa án rất hiếm. Qua thực tế tại một số tòa án huyện, thị xã, thành phố tại một số địa phương cho thấy chưa có trường hợp cấp dưỡng giữa ông bà và cháu. Hiện tượng này là do những nguyên nhân chủ quan, khách quan. Nguyên nhân thứ nhất là do phong trào vận động người cao tuổi sống vui, khỏe, có ích nên phần lớn các cụ vẫn có những hoạt động kinh tế phù hợp với sức khỏe và khả năng của mình. Vì vậy các cụ vẫn có thu nhập để nuôi sống bản thân. Đồng thời trong số người cao tuổi thì một phần là có thu nhập thường xuyên như trợ cấp hưu trí, trợ cấp mất sức lao động… Số không có trợ cấp thường xuyên thì luôn có ý thức khi còn trẻ giành dụm một số tiền để dưỡng già nên dù không có khả năng lao đọng nhưng vẫn có tài sản để đảm bảo cuộc sống. Do đó số người cao tuổi cần con cháu cấp dưỡng không nhiều. Nguyên nhân thứ hai là hầu hết các trường hợp khi ông bà hoặc cháu cần nuôi dưỡng hay trợ cấp thì người có nghĩa vụ tự nguyện thực hiện nghĩa vụ của mình. Nguyên nhân thứ ba có thể là do một số người nghĩ rằng đó chỉ là nghĩa vụ đạo đức chứ không phải là nghĩa vụ pháp lí nên khi nghĩa vụ này không được thực hiện tự nguyện thì họ không yêu cần tòa án bảo vệ quyền của mình. 2.5. Cấp dưỡng giữa vợ và chồng. Vấn đề cấp dưỡng giữa vợ và chồng đã được quy định trong Luật HN-GĐ năm 1959 (Điều 30) và Luật HN-GĐ năm 1986 (Điều 43). Luật HN-GĐ năm 2000 đã kế thừa và phát triển vấn đề cấp dưỡng giữa vợ và chồng so với hai bộ Luật trên. Thể hiện ở chỗ: khoản cấp dưỡng và thời gian cấp dưỡng hoàn toàn do bên cấp dưỡng quyết định tùy theo khả năng kinh tế của mình, chứ không cần phải có sự thỏa thuận của người được cấp dưỡng như trước đây: “ Khi ly hôn, nếu bên khó khăn, túng thiếu có yêu cầu cấp dưỡng mà có lý do chính đáng thì bên kia có nghĩa vụ cấp dưỡng theo khả năng của mình.”(Điều 60) Quan hệ cấp dưỡng giữa vợ và chồng sau khi ly hôn là loại quan hệ có điều kiện. Tức là chỉ trong những trường hợp nhất định, nghĩa vụ cấp dưỡng mới phát sinh. Nghĩa vụ cấp dưỡng giữa vợ và chồng chỉ phát sinh khi có các điều kiện sau: + Thứ nhất, bên được cấp dưỡng có khó khăn túng thiếu; chưa kết hôn với người khác. Trong trường hợp ng