Tiểu luận Mối quan hệ giữa Quốc hộ và Chính phủ theo pháp luật hiện hành

LỜI MỞ ĐẦU. Mối quan hệ giữa Quốc hội và Chính phủ là mối quan hệ quan trọng nhất trong tất cả các mối quan hệ giữa các cơ quan nhà nước với nhau. Mối quan hệ này quyết định chính thể của mỗi nhà nước.Bộ máy nhà nước ta là hệ thống các cơ quan từ trung ương tới điạ phương được xây dựng theo nguyên tắc phân quyền.Tuy nhiên “Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp”. Trong đó, Chính phủ và Quốc hội là hai cơ quan hàng đầu trong bộ máy nhà nước ta, nắm giữ những quyền hạn và nhiệm vụ quan trọng trong việc điều hành đất nước, chúng không tồn tại độc lập với nhau mà luôn kiềm chế đồng thời cũng hỗ trợ lẫn nhau tạo nên mối liên hệ bền vững. Với mong muốn tìm hiểu rõ hơn vấn đề trên cho nên em xin chọn đề tài: “Mối quan hệ giữa Quốc hộ và Chính phủ theo pháp luật hiện hành” làm bài tập lớn học kỳ lần này. Bài viết được hoàn thành trong khoảng thời gian có hạn, với nguồn tiếp cận tài liệu còn hạn chế cho nên không tránh khỏi những thiếu xót ,rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô để em có thể hoàn thiện được kiến thức của mình. II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ. 1. Một số nét khái quát về Quốc hội và Chính phủ theo pháp luật hiện hành 1.1. Quốc hội Điều 83 trong Hiến pháp 1992 đã nêu lên một cách khái quát nhất những đặc điểm cơ bản của Quốc hội bao gồm cả vị trí, tính chất, chức năng: “Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là cơ quan duy nhất có quyền lập hiến và lập pháp.Quốc hội quyết định những chính sách cơ bản về đối nội, đối ngoại, nhiệm vụ kinh tế-xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước, những nguyên tắc chủ yếu về tổ chức và hoạt đọng của bộ máy Nhà nước, về quan hệ xã hội và hoạt đọng của công dân, Quốc hội thực hiện quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt đọng của Nhà nước. Như vậy,trong bộ máy Nhà nước ta Quốc hội chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng, đảm nhiệm những quyền hạn và nhiệm vụ hết sức to lớn, toàn diện trên nhiều lĩnh vực với cơ cấu tổ chức chặt chẽ, hình thức hoạt đọng riêng biệt. Những điều này đã được ghi nhận cụ thể trong hiến pháp và luật tổ chức Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện hành. 1.2. Chính phủ Việc thành lập và hoàn thiện các quy định pháp luật về Chính phủ là mối quan tâm của nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam.Về cơ bản, các quy định pháp luật về Chính phủ ở nước ta khá toàn diện.Điều 109 Hiến pháp 1992 đã xác định rõ: “Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội, là cơ quan hành chính cao nhất của nước Cọng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Chính phủ thông nhất quản lý việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại của nhà nước, đảm bảo hiệu lực của bộ máy nhà nước từ trung ương xuống cơ sở, đảm bảo việc tôn trọng và chấp hành Hiến pháp và pháp luật, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đảm bảo ổn định và nâng cao đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân. Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo công tác trước Quốc hội, Chủ tịch nước. Cũng giống như Quốc hội, Chính phủ cũng Qmang có vị trí và mang những quyền hạn, nhiệm vụ, cơ cấu, hình thức hoạt động nhất định trong bộ máy Nhà nước.Điều này cũng được quy định cụ thể trong Hiến pháp và luật tổ chức Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện hành. Mối quan hệ giữa Quốc hội và Chính phủ theo pháp luật hiện hành Trong tổ chức bộ máy Nhà nước Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội và quy trình thành lập của Chính phủ có sự chỉ đạo của Quốc hội.Quốc hội là cơ quan thành lập ra Chính phủ, cơ cấu tổ chức của Chính phủ bao gồm Bộ và cơ quan ngang Bộ(Điều 22 luật tổ chức Chính phủ năm 1992). Số lượng các Bộ, việc thành lập, giải tán các Bộ do Quốc hội quyết định. Quốc hội bầu ra Thủ tướng Chính phủ trong số các đại biểu Quốc hội của mình, các thành viên khác trong Chính phủ do Chủ tịch nước bổ nhiệm trên cơ sở đề nghị của Thủ tướng Chính phủ và được Quốc hội phê chuẩn (Điều 84 Hiến pháp 1992 và điều 2 luật tổ chức Chính phủ năm 1992) và sau này là quy định tại điều 2 luật tổ chức Chính phủ năm 2001.Quốc hội còn có quyền quyết định thành lập hoặc bãi bỏ các Bộ và cơ quan ngang Bộ theo đề nghị của Thủ tướng Chính phủ. Tuy Chính phủ do Quốc hội thành lập nhưng trong việc lựa chọn danh sách các thành phần Chính phủ đã khẳng định được vị trí tương đối độc lập của mình. Hơn nữa thành viên của Chính phủ, ngoài Thủ tướng ra thì không nhất thiết phải là đại biểu Quốc hội. Đây chính là quy định khác so với Hiến pháp 1980. Theo Hiến pháp 1980 thì có quyền bầu và bãi miễn toàn bộ các thành viên của Hội đồng Bộ trưởng và các thành viên của Chính phủ chủ yếu phải là đại biểu Quốc hội. Tuy nhiên, việc thay đổi này không làm thay đổi bản chất mối quan hệ giữa Quốc hội và Chính phủ. Theo TS. Ngô Đức Tuấn: “Sở dĩ các nhà làm luật nước ta chấp nhận điều này là do thực tiễn quản lý năng động với cơ chế giám sát trách nhiệm, mặt nào đấy bảo đảm nguyên tắc: “Bất khả kiêm nhiệm” giữa hành pháp và lập pháp”. Ở nước ta, Quốc hội vừa có quyền lập hiến vừa có quyền lập pháp nên Quốc hội không chỉ có quyền lập ra Chính phủ mà với việc ban hành ra Luật tổ chức Chính phủ Quốc hội còn có quyền quyết định cơ cấu và những nguyên tắc hoạt động của cơ quan này cũng như chế độ làm việc của Chính phủ. Cùng với thẩm quyền thành lập ra Chính phủ thì Quốc hội cũng có quyền bãi nhiệm, miễn nhiệm các thành viên của Chính phủ. Khoản 7 điều 2 luật tổ chức Quốc hội quyết định rõ: “Quốc hội có quyền : Bầu, bãi nhiệm, miễn nhiệm Chủ tịch nước, phó chủ tịch, chủ tịch Quốc hội, các phó chủ tịch Quốc hội và các ủy viên UBTVQH, Thủ tướng Chính phủ, chánh án TANDTC, Viện trưởng VKSNDTC, phê chuẩn đề nghi của Thủ tướng Chính phủ về việc bổ nhiệm, miễn nhiệm cách chức phó thủ tướng, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính phủ….”Rõ ràng trong việc bầu, bãi miễn thành viên chính phủ có sự tham gia của Thủ tướng Chính phủ. Đây cũng là điểm khác biệt của Hiến pháp 1992( sửa đổi, bổ sung năm 2001). 2.2. Trong hoat động của bộ máy Nhà nước 2.2.1. Trong hoạt động xây dựng pháp luật Hoạt động Lập pháp của Quốc hội ngày càng có chất lượng hơn nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa Quốc hội và Chính phủ. Xuất phát từ chức năng của Quốc hội và Chính phủ trong bộ máy Nhà nước, thông qua mối quan hệ giữa hai hoạt động hành pháp và lập pháp ở Việt Nam, Chính phủ xem như chủ thể chính trong việc soạn thảo, trình các dự án luật, pháp lệnh trước Quốc hội, UBTVQH, hay nói cách khác, sáng kiến lập pháp hiện nay chủ yếu từ phía Chính phủ. Điều đó khẳng định một tư tưởng : Trong điều kiện một Đảng cầm quyền ở Việt Nam, việc hoạch định chính sách cũng như xây xựng, ban hành các dự án luật, pháp lệnh không phải chỉ có một cơ quan duy nhất mà là sản phẩm của mối quan hệ mang tính cộng đồng trách nhiệm giữa các chủ thể trình (trong đó có Chính phủ và chủ thể ban hành là Quốc hội, UBTVQH) Chính phủ ngoài sáng quyền lập phápđối với các đạo luật thường còn có thể sử dụng sáng quyền lập pháp đối với các đạo luật về ngân sách bởi Chính phủ thống nhất quản lí việc xây dựng, phất triển kinh tế Quốc dân, thực hiện chính sách tiền tệ Quốc gia. Tuy trong Hiến pháp 1992 không ấn định rõ cơ quan nào có thẩm quyền sáng quyền lập pháp về ngân sách nhưng trong luật ngân sách Nhà nước cũng khẳng định Chính phủ có quyền lập và trình Quốc hội dự toán ngân sách Nhà nước, dự toán điều chỉnh ngân sách Nhà nước trong trường hợp cần thiết. Sáng quyền về các đạo luật nói chung và luật ngân sách nói riêng là biểu hiện của sự tương quan giữa quyền lập pháp và hành pháp. 2.2.2. Trong hoạt động giám sát Việc kiểm tra giám sát đối với hoạt động của Chính phủ là một hoạt động đặc thủ của Quốc hội. Ở Hiến pháp 1946 quyền giám sát của Chính phủ thuộc về UBTVQH thì Hiến pháp 1959, 1980,1992 đều chính thức ghi nhận quyền này do Quốc hội trực tiếp thực thi. Thực hiện hoạt động giám sát Quốc mong muốn Hiến pháp cùng các đạo luật khác được tuân thủ một cách triệt để nhằm đảm bảo nguyên tắc pháp chế XHCN. Theo Hiến pháp 1992 hình thức giám sát quan trọng nhất của Quốc hội là trong các kỳ họp Quốc hội xem xét thảo luận, báo cáo công tác của mình trước Quốc hội ít nhất một lần.Quốc hội xem xét, thảo luận báo cáo của Thủ tướng Chính phủ tại các kỳ họp cuối năm. Để Quốc hội có cơ sở vững chắc khi xem xét báo cáo, theo quy định của chủ tịch Quốc hội hoặc người điều khiển phiên họp,báo cáo của Chính phủ có thể chuyển cho các ủy ban hữu quan của Quốc hội để thẩm tra, nghiên cứu trước. Khi thấy những vấn đề cần thiết cần có điều tra để kết luận, Quốc hội có thể thành lập ủy ban điiều tra đặc biệt( gồm các đại biểu Quốc hội và các chuyên viên thuộc lĩnh vực điều tra), sau khi kiểm tra các ủy ban sẽ báo kết quả trước Quốc hội. Hình thức giám sát thứ hai của Quốc hội đối với Chính phủ là thông qua vai trò chất vấn của các đại biều Quốc hội. Đại biểu Quốc hội có quyền chấn vấn bất kỳ vấn đề gì thuộc thẩm quyền của Quốc hội không phụ thuộc vào vấn đề đó có nêu ra trong chương trình kỳ họp hay không. Do vậy, việc giám sát của Quốc hội đối với hoạt động của Chính phủ được đảm bảo một cách toàn diện và hữu hiệu hơn. Hình thức giám sát thứ ba của Quốc hội là đối với các văn bản của Chính phủ. Khoản 9 điều 84 Hiến pháp 1992 quy định : “ Quốc hội có quyền bãi bỏ các văn bản của Chủ tịch nước, UBTVQH,Chính phủ ,Thủ tướng Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC, khác với Hiến pháp, luật ,Nghị quyết của Quốc hội ”. Trước đây thẩm quyền này thuộc về UBTVQH hoặc Hội đồng Nhà nước (điều 53 Hiến pháp 1959, điều 100 Hiến pháp 1980) nhưng theo Hiến pháp 1992 thì UBTVQH chỉ có quyền đình chỉ các văn bản của Chính phủ trái với Hiến pháp, luật, nghị định của Quốc hội và trình Quốc hội hủy bỏ các văn bản đó.Điều này nhấn mạnh tính quyền lực tối cao của Quốc hội nước ta. Ngoài các hình thức giám sát nêu trên hoạt động giám sát của Quốc hội đối với Chính phurcon do các cơ quan của Quốc hội đảm nhiệm đó là UBTVQH, hội đồng dân tộc và các ủy ban khác của Quốc hội.Hội đồng dân tộc và mỗi ủy ban của Quốc hội có quyền dám sát về những lĩnh vực mà mình phụ trách. Vấn đề này được quy định rõ trong các điều 30, 31,32,33 luật tổ chức Quốc hội 2001. 2.2.3. Trong hoạt động quyết định những vấn đề quan trọng khác của đất nước Tất cả những vấn đề quan trọng của đất nước như kinh tế,quốc phòng, an ninh....Hiến pháp 1992 cũng kế thừa những quy định ấy và đưa vào nội dung Hiến pháp một số điều như 83, 84 cũng như luật tổ chức Quốc hội 1992, 2001. Cụ thể trong hoạt động đối nội của Quốc hội vấn đề then chốt hiện nay là hoạt động kinh tế - xã hội trong đó có lĩnh vực tài chính – ngân sách. Đây là vấn đề quan trọng của mỗi quốc gia, mặt khác việc thông qua ngân sách là một trong những chức năng quan trọng nhất thể hiện rõ nét nhất và trực tiếp nhất quyền lực nhà nước của Quốc hội. Quyền thông qua ngân sách còn là cơ chế kiểm soát quyền lực quan trọng của Quốc hội với cơ quan hành pháp. Theo quy định tại khoản 4 điều 84 Hiến pháp 1992, Quốc hội có quyền quyết định dự toán ngân sách nhà nước, phân bổ ngân sách nhà nước, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước, còn Chính phủ sẽ thực hiện chính sách tài chính tiền tệ quốc gia. Đây cũng chính là một điểm mới của Hiến pháp 1992. Việc quyết định cụ thể quyền về ngân sách nhà nước giúp Quốc hội thực hiện hoạt động quản lý, giám sát việc chi tiêu của Chính phủ cũng như của Chính quyền địa phương nhằm đẩy mạnh hoạt động chống tham nhũng – một nguy cơ lớn mà Đảng luôn nhấn mạnh. Trong hoạt động đối ngoại khoản 12, 13 điều 84 Hiến pháp 1992 cũng quy định: Quốc hội quyết định vấn đề chiến tranh và hòa bình, quyết định việc tuyên bố tình trạng chiến tranh khi mà nước ta bị xâm lược. Quốc hội phê chuẩn hoặc bãi bỏ những điều ước quốc tế đã kí kết hoặc tham gia theo đề nghị của Chủ tịch nước. Trên cơ sỏ đó Chính phủ thống nhất quản lý công tác đối ngoại của nhà nước kí cam kết, tham gia phê duyệt các điều ước quốc tế nhân danh Chính phủ, chỉ đạo việc thực hiện các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia theo điều 112 Hiến pháp 1992. Tính chịu trách nhiệm của Chính phủ trước Quốc hội :Với Hiến pháp hiện hành và luật tổ chức Chính phủ có thể nói mối quan hệ trách nhiệm giữa Chính phủ trước Quốc hội được quy định tương đối cụ thể thể hiện qua việc Thủ tướng Chính phủ là người đứng đầu Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo công tác với Quốc hội, UBTVQH , Chủ tịch nước theo điều 110 Hiến pháp 1992. Phó Thủ tướng chịu trách nhiệm trước Thủ tướng, trước Quốc hội về nhiệm vụ được Thủ tướng phân công. Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính phủ cũng phải chịu trách nhiệm trước Thủ tướng, trước Quốc hội về ngành, lĩnh vực mà mình phụ trách theo điều 117 Hiến pháp năm 1992. Như vậy vấn đề đã nói ở đây so với các bản Hiến pháp trước là mối quan hệ trách nhiệm giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ với Quốc hội, UBTVQH, Chủ tịch nước. Thủ tướng trở nên độc lập hơn trước các thiết chế quyền lực cơ bản của bộ máy nhà nước. Trách nhiệm của các thành viên của Chính phủ trước Thủ tướng cũng như Quốc hội được quy định rõ ràng rành mạch và tập trung hơn. Như vậy, về mặt hoạt động, hai cơ quan này có sự gắn bó tương đối chặt chẽ, thể hiện mối quan hệ tương quan giữa hai nhánh quyền lập pháp và hành pháp. Theo pháp luật hiện hành Chính phủ Vệt Nam có quyền trình dự án luật ra trước Quốc hội và là chủ thể cơ bản nhất trong sáng quyền lập pháp. Cũng chính vì Chính phủ có quyền hạn tương đối lớn như vậy nên trong Hiến pháp nhà nước trao quyền giám sát Chính phủ cho Quốc hội đồng thời Chính phủ phải thực hiện báo cáo công tác và chịu trách nhiệm trước Quốc hội với mọi hoạt động của mình ở những mức độ và theo những quy định cụ thể khác nhau. Tất cả đều được quy định tại Hiến pháp và luật tổ chức Quốc hội, luật tổ chức Chính phủ hiện hành. Một mảng hoạt động rất thường xuyên nữa của hai cơ quan này là việc quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước, Quốc hội luôn là cơ quan có quyền cao nhất trong việc quyết định những vấn đề như chính sách đối nội, đối ngoại, kinh tế - xã hội, an ninh, quốc phòng…trong đó Chính phủ chủ yếu trình những nội dung đó đồng thơi là chủ thể trực tiếp và chủ yếu chịu trách nhiệm triển khai quy định đó trong thực tiễn. Những giải pháp để khắc phục những tồn tại và nâng cao hiệu quả mối quan hệ giữa Quốc hội và Chính phủ ở nước ta Trong vấn đề tổ chức Theo pháp luật hiện hành mặc dù các thành viên của Chính phủ không nhất thiết là đại biểu Quốc hội nhưng trên thực tế 2/3 thành viên Chính phủ là đại biều Quốc hội, do vậy nhiệm vụ của họ chưa mang tính chuyên trách. Đồng thời xem xét kinh nghiệm tổ chức Quốc hội, Chính phủ trên thế giới ta thấy rằng cơ cấu tổ chức của hai cơ quan này có sự tách biệt rõ rang vì vậy để khắc phục tình trạng trên Hiến pháp cần quy định rõ ràng thủ tướng Chính phủ phải là đại biểu Quốc hội các thành viên khác của Chính phủ không phải là đại biểu Quốc hội. Quyết định này sẽ nâng cao hiệu quả hoạt động của đại biểu Quốc hội cũng như các thành viên Chính phủ. Trong vấn đề hoạt động Trong vấn đề xây dựng pháp luật: Trong những năm gần đây quyền sáng lập lập pháp từ Chính phủ chiếm một con số cao (90% dự án luật là do Chính phủ dự thảo, xây dựng). Do vậy, dường như Chính phủ đóng vai trò quan trọng hơn, Quốc hội chỉ là cơ quan thông qua luật chứ không phải là cơ quan làm luật như chức năng vốn có của nó.Mặt khác các dự án luật cũng còn thiếu tính khả thi, thi hành luật còn chậm tiến độ. Để khắc phục tình trạng trên, Quốc hội cần lập ra một tổ chuyên gia tư vấn bao gồm các nhà khoa học pháp luật có trình độ cao trong mọi lĩnh vực để đóng góp ý kiến chủ yếu về mặt kiến thức lập pháp cho Quốc hội. Tổ chuyên gia hoạt động theo nguyên tắc trách nhiệm cá nhân do vậy sẽ hạn chế cơ hội lạm quyền của Chính phủ.Đồng thời cũng khẳng định chức năng của Quốc hội là làm luật chứ không chỉ là thông qua luật, duy trì chức năng cuả Chính phủ trong sáng quyền lập pháp nhưng phải mang tính linh hoạt tức là nâng cao chất lượng thẩm tra dự án luật của Quốc hội. Trong hoạt động giám sát: Theo luật, Chính phủ là cơ quan chịu sự giám sát của Quốc hội chức năng này được giao cho tất cả các cơ quan của Quốc hội như UBTVQH, HĐDT, ủy ban khác…dẫn đến phân tán quyền lực khó kiểm soát trong khi đó hầu hết các lĩnh vực như kinh tế xã hội,… có mối quan hệ mật thiết với nhau, điều này dễ dẫn đến sai sót trong quá trình giám sát. Biện pháp đưa ra là Quốc hội cần xác định rõ cơ chế ủy quyền rành mạch cho các ủy ban Quốc hội để hoạt động giám sát diễn ra một cách hiệu quả. Hay nói cách khác là thành lập ra một ủy ban giám sát với tư cách là một cơ quan chuyên môn, ủy ban chịu trách nhiệm trong lĩnh vực giám sát, thường xuyen báo cáo với Quốc hội .Bỏ chức năng giám sát của UBTVQH và các ủy ban khác để các cơ quan này tập trung vào chức năng thẩm tra các dự án luật nâng cao chất lượng lập pháp. Trong hoạt động quyết định những công việc quan trọng của nhà nước: Trong hoạt động này Quốc hội còn thụ động cho việc xem xét tình hình trước khi đưa ra những quyết định liên quan đến vấn đề quan trọng của đất nước mang tính khả thi cao dẫn đến việc tổ chức thực thi những quyết định đó thuộc về chức năng của Chính phủ còn hạn chế. Do vậy ,luật ban hành VBQPPL cần phải quy định rõ những vấn đề quan trọng của đất nước phải được thể hiện bằng văn bản có chứa những quy phạm pháp luật với một quá trình lập pháp chặt chẽ. Có như vậy Quốc hội với Chính phủ mới hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ quyền hạn của mình xứng đáng là hai thiết chế trung tâm của bộ máy nhà nước. III. KẾT LUẬN Mối quan hệ giữa Quốc hội và Chính phủ là mối quan hệ cơ bản và quan trọng nhất giữa các cơ quan trong bộ máy Nhà nước nước ta hiện nay. Nhận thức được vai trò này, Nhà nước ta không ngừng nâng cao hiệu quả mối quan hai cơ quan này nhằm đảm bảo nguyên tắc hoạt động thống nhất của bộ máy Nhà nước, đồng thời đưa đến một môi trường thật dân chủ cho nhân dân. DANH SÁCH TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình luật Hiến pháp Việt Nam, Trường ĐH luật Hà Nội, NXB Tư pháp,Hà Nội,2010. Khóa luận tốt nghiệp: “ Mối quan hệ giữa Quốc hội và Chính phủ trong lịch sử lập hiến Việt Nam”, Phùng Thị Thơ, Trường ĐH luât Hà Nội, Bộ GD-ĐT, Hà Nội,2010. Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Một số tài liệu tham khảo khác.