Tiểu luận Nguyên tắc xây dựng đạo đức mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh

A. ĐẶT VẤN ĐỀ. Chủ tịch Hồ Chí Minh là một tấm gương mẫu mực về thực hành đạo đức cách mạng cho toàn Đảng, toàn dân noi theo. Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Người đặc biệt quan tâm tới giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân. Thống kê trong di sản Hồ Chí Minh để lại có tới gần 50 bài và tác phẩm bàn về vấn đề đạo đức, như “Đạo đức cách mạng", "Chớ kiêu ngạo, phải khiêm tố”... Hồ Chí Minh quan niệm đạo đức là nền tảng và là sức mạnh của toàn dân, coi đó là cái gốc của cây, ngọn nguồn của sông nước. Theo đó, Hồ Chí Minh nhấn mạnh công cuộc xây dựng đạo đức trong bối cảnh mới của đất nước dựa trên những nguyên tắc riêng, nhưng hợp nhất lại thành một nền tảng xây dựng đạo đức mới mà toàn Đảng, toàn dân ta cần phải thực hiện. B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ. Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, xây dựng đạo đức mới dựa trên ba nguyên tắc cơ bản: 1. Nói phải đi đôi với làm và phải nêu gương về đạo đức. “Nói đi đôi với làm” là một trong những nguyên tắc cơ bản trong xây dựng đạo đức mới. Nguyên tắc này đã được thể hiện nhiều trong các bài viết của Hồ Chí Minh về đạo đức. Ví như trong bài giảng "Tư cách một người cách mệnh", Hồ Chí Minh đã nêu lên những đức tính cần phải có của một người cách mạng, đó là: đối với mình, đối với người và đối với công việc, trong đó đối với mình được Người đặt lên hàng đầu, bởi cái khó nhất của con người là phải đấu tranh với chính bản thân mình. Bởi thế mà Bác viết: "Tự mình phải: Cần kiệm. Hoà mà không tư. Cả quyết sửa lỗi mình. Cẩn thận mà không nhút nhát…". Bài báo cuối cùng Bác viết về đạo đức là "Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân", nhân dịp kỷ niệm 39 năm ngày thành lập Đảng (3-2-1969) khi sức khỏe của Người đã giảm sút, Người đã sử dụng rất nhiều các cụm từ như “đạo đức mới, đạo đức cách mạng”, “đạo đức xã hội chủ nghĩa”…nhưng tất cả đều chứa đựng nội hàm giống nhau. "Nói thì phải làm", chỉ với bốn từ đơn giản tưởng chừng như rất dễ thực hiện ấy, nhưng suốt cả cuộc đời mình Chủ tịch Hồ Chí Minh đã không ngừng phấn đấu làm gương cho sự thống nhất giữa tư tưởng, lời nói với hành động và hiệu quả. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam quanh vinh và Bác Hồ vĩ đại, nhân dân ta đã đánh đuổi được thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, giành độc lập tự do cho dân tộc, xây dựng một nước Việt Nam hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh. Một trong những yếu tố quan trọng làm nên thắng lợi đó là vai trò to lớn của đạo đức cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Đại đa số chiến sĩ cách mạng là người có đạo đức: Cả đời hết lòng hết sức phục vụ nhân dân, sinh hoạt ngày thường thì làm gương mẫu... Đạo đức ấy có ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp đổi xã hội cũ thành xã hội mới và xây dựng mỹ tục thuần phong". Đối với mỗi người để thực hiện được việc thống nhất giữa lời nói với hành động là điều không dễ. Nó đối lập với thói đạo đức giả “hãy làm theo tôi nói đừng làm theo tôi làm”. Bởi nó đòi hỏi cần phải có sự cố gắng, bền bỉ và một quyết tâm, bởi bất kỳ công việc nào, nhiệm vụ gì, dù lớn hay bé, khó hay dễ, phức tạp hay đơn giản, nhưng nếu không ra sức phấn đấu thì cũng không thể thành công được. Kết quả công việc là thước đo của mỗi người. Với các cán bộ, đảng viên và những người làm công tác lãnh đạo thì lời nói với việc làm lại càng quan trọng và cần thiết, vì cán bộ là gốc của mọi công việc, là những tấm gương để quần chúng noi theo. Phải nêu gương về đạo đức – gương “người tốt việc tốt”. Theo Hồ Chí Minh thì một trăm bài diễn văn hay không bằng một tấm gường sống và Người luôn là hiện thân của một tấm gương sống đối với chúng ta. Người viết: “trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức. Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt trước”. Lời nói đi đôi với việc làm, nói được làm được, sẽ mang lại những hiệu quả lớn, được nhiều người hưởng ứng và làm theo. Để làm được điều đó, khi đề ra công việc tránh cách nói đại khái và khó hiểu, cần phải cụ thể, thiết thực, từ nhỏ đến lớn, từ thấp đến cao, từ dễ đến khó. Ngược lại nói nhiều làm ít hoặc nói mà không làm thì sẽ chỉ mang lại những kết quả phản tác dụng. Nếu chính mình tham ô mà bảo người khác liêm khiết thì không được. Nếu rói rằng phải cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, mà bản thân mình lại sống hoang phí, luôn tìm cách tham ô tiền của Nhà nước và nhân dân... trong khi cuộc sống của đại đa số nhân dân còn nhiều thiếu thốn, thì những lời nói đó sẽ không có tác dụng giáo dục. Với trình độ giác ngộ và dân trí ngày càng cao, không phải cứ nghe cán bộ nói là quần chúng sẽ làm theo mà họ xem việc cán bộ làm. Bác Hồ đã chỉ ra rằng muốn hướng dẫn họ thì mình phải làm mực thước "Cần phải óc nghĩ, mắt trông, tai nghe, chân đi, miệng nói, tay làm. Chứ không phải chỉ nói suông, chỉ ngồi viết mệnh lệnh... Phải thật thà nhúng tay vào việc". Mỗi người, mỗi ngành, mỗi giới, mỗi tầng lớp nhân dân đều có những công việc, nhiệm vụ, cách làm và trách nhiệm riêng. Do đó khi gặp các đồng chí lãnh đạo của từng ngành Bác đều chỉ ra cách làm sao cho thiết thực, nhanh, gọn và đạt hiệu quả cao. Ví như: Với công nhân, những người trực tiếp làm ra của cải vật chất cho xã hội, thì Bác nhắc: "Phải nâng cao kỷ luật lao động. Tình trạng muốn làm thì làm, không muốn làm thì thôi, nghỉ sớm, không ốm cũng cáo ốm để nghỉ, đều là thiếu kỷ luật lao động. Bộ đội không có kỷ luật, đánh giặc nhất định thua; nhà máy không có kỷ luật lao động, không phải là nhà máy tốt. Kỷ luật lao động không phải Bác đưa ra hay ở đâu đưa đến, mà chính là các cô, các chú bàn bạc, thông qua, tự giác thi hành. Thông qua rồi, ai không theo không được”. Lực lượng thanh niên, những chủ nhân tương lai của đất nước, Bác đã chỉ ra cho họ những việc cần phải làm, những đức tính tự mình phải rèn luyện để có thể đảm đương được các trọng trách đó. Đó là những điều như: “các sự hy sinh khó nhọc thì mình làm trước người ta,còn sự sung sướng thanh nhàn thì mình nhường người ta hưởng trước”, “các việc đáng làm, thì có khó mấy cũng cố chịu quyết làm cho kỳ được”, “ham làm những việc ích quốc lợi dân. Không ham địa vị và công danh phú quý”… Năm 1959, khi nói chuyện với giáo viên tại lớp học chính trị về nhiệm vụ vẻ vang của các thầy cô giáo trong công tác giáo dục đào tạo thế hệ trẻ, Bác nhấn mạnh "Giáo viên phải chú ý cả tài, cả đức, tài là văn hoá, chuyên môn, đức là chính trị. Muốn cho học sinh có đức thì giáo viên phải có đức.Ví như bảo học trò phải dậy sớm mà giáo viên thì trưa mới dậy. Cho nên thầy giáo, cô giáo phải gương mẫu, nhất là đối với trẻ con". Ngay bản thân Bác cũng là một tấm gương sáng ngời về đạo đức cách mạng, về cần kiệm liêm chính để chúng ta học tập và noi theo. Sinh thời Bác sống rất giản dị, từ lời nói đến việc làm, tác phong làm việc, từ cách ăn mặc cho đến những sinh hoạt hàng ngày, ngay cả khi Người đã là Chủ tịch nước. Tác phong giản dị ấy mang lại một sự gần gũi, một ấn tượng khó quên với những ai đã được gặp Bác dù chỉ một lần. Bác giản dị và tiết kiệm: "Chỉ có hai bộ áo quần ka-ki, một cái khăn tay vải to và hai đôi bí tất”. Cho đến khi cách mạng thành công, trở về Thủ đô, Bác cũng chỉ ở trong ngôi nhà nhỏ của một người thợ điện, sau đó chuyển sang ở nhà sàn, dành ngôi nhà sang trọng của toàn quyền Đông Dương làm nơi đón tiếp khách của Đảng và Nhà nước. Những bữa ăn thanh đạm của Người "Thường là dưa cà, đôi khi có thịt". Sự tiết kiệm của Bác không chỉ thể hiện ở tác phong hay lối sống mà còn thể hiện trong việc sử dụng đội ngũ cán bộ. Là Chủ tịch nước, nhưng từ những năm tháng sống trên chiến khu Việt Bắc, cho tới khi cách mạng tháng Tám thành công, các đồng chí phục vụ Bác cũng rất ít. Những khi đi công tác xa, Bác thường tạo điều kiện để các đồng chí phục vụ được về thăm gia đình, điều này thể hiện sự quan tâm của Bác và cũng là một hình thức tiết kiệm sức người, tiết kiệm thời gian. Bác luôn luôn đòi hỏi các cán bộ, đảng viên phải tin yêu, quý trọng con người, phải kính già yêu trẻ và Bác là tấm gương mẫu mực về tôn trọng con người. Với đồng bào, chiến sĩ cả nước và bạn bè quốc tế ở khắp năm châu Bác dành trọn vẹn những tình cảm thương yêu, tình đồng chí, tình bạn và tình người thân thiết. Bác đã từng khẳng định: Lòng thương yêu của tôi đối với nhân dân và nhân loại không giờ thay đổi. Trong những năm qua, bài giảng về tư cách một người cách mạng, về đạo đức cách mạng, về "Nói thì phải làm" của Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn còn nguyên giá trị. Trong kháng chiến cũng như trong công cuộc bảo vệ và xây dựng đất nước hôm nay, nhiều cán bộ, đảng viên, nhiều người đã làm tốt những lời Bác dạy, đã có rất nhiều tấm gương tiêu biểu về sự hy sinh, lòng nhân ái, về cần kiệm liêm chính, chí công vô tư... Họ đã biết mang đức và tài của mình ra để cống hiến cho đất nước ngày càng nhiều hơn về vật chất lẫn tinh thần. Song bên cạnh đó chúng ta cũng nhận thấy rằng còn có không ít những cán bộ, đảng viên, đặc biệt một số cán bộ có chức, có quyền vẫn chưa làm đúng những lời dạy của Bác. Nạn tham ô, tham nhũng, hối lộ, lãng phí, quan liêu, cửa quyền... ngày càng nhiều. Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên sa sút về tư tưởng, chính trị và đạo đức, bị tha hoá về lối sống. Tình trạng đạo đức giả, nói mà không làm, nói nhiều làm ít, nói một đằng làm một nẻo, không phải là ít. Tình trạng đó đã gây nên sự giảm sút lòng tin và uy tín của Đảng và Nhà nước trong cán bộ, đảng viên và nhân dân. Bởi vậy, lối sống mình vì mọi người, mọi người vì mình, phương châm và nguyên tắc sống "Nói thì phải làm" cần phải được thực hiện rộng rãi trong cán bộ, đảng viên và nhân dân. Vấn đề nêu gương cần được thực hiện từ gia đình đến nhà trường và ngoài xã hội, từ tập thể nhỏ đến tập thể lớn, từ cơ sở đến thượng tầng kiến trúc, với mội lứa tuổi và trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người. Làm đựơc như vậy là chúng ta đã làm tốt những điều mà lúc còn sống Bác Hồ luôn mong muốn và căn dặn. Lời nói phải đi đôi với việc làm thì mới đem lại hiệu quả thiết thực cho bản thân và có hiệu quả đối với người khác. 2. Xây đi đôi với chống và phải tạo thành phong trào quần chúng rộng rãi. Với nhịp sống luôn luôn thay đổi từng ngày, càng ngày càng trở nên tất bật, bon chen hơn, cái tốt cái xấu, cái đúng cái sai, cái đạo đức và cái vô đạo đức vẫn thường đan xen nhau. Giữa chúng chỉ là một sợi chỉ phân định mỏng manh mà con người có thể dễ dàng phá vỡ. Do vậy, đạo đức mới phải xây đi đôi với chống. “Mỗi con người đều có cái thiện và ác ở trong lòng. Ta phải biết làm cho phần tốt ở trong mỗi con người nảy nở như hoa mùa xuân và phần xấu bị mất dần đi, đó là thái độ của người cách mạng”. Muốn xây phải thực hiện tuyên truyền, giáo dục những phẩm chất đạo đức mới, đạo đức cách mạng cho con người Việt Nam trong thời đại mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Bởi cính Hồ Chí Minh đã nói về vai trò của giáo dục: ngủ thì ai cũng như lương thiện; tĩnh dậy xem ra kẻ dữ hiền; hiền dữ phải đâu là tính sẵn; phần nhiều do giáo dục mà nên. Nhưng tất nhiên, giáo dục đạo đức phải phù hợp với lứa tuổi, ngành nghề, giai cấp, tầng lớp và trong từng môi trường khác nhau. Bên cạnh đó, giáo dục đạo đức phải phù hợp với hoàn cảnh, nhiệm vụ trong từng giai đoạn cách mạng khác nhau, qua đó khơi dậy ý thức lành mạnh ở mọi người để mọi người tự giác, tự giáo dục, tự trau dồi đạo đức của mình. Điều này càng có ý nghĩa lớn lao đối với Đảng. Bởi “một Đảng mà giấu giếm khuyết điểm của mình là một Đảng hỏng. Một Đảng có gan thừa nhận khuyết điểm của mình, vạch rõ những cái đó, vì đâu mà có khuyết điểm đó, xét rõ hoàn cảnh sinh ra khuyết điểm đó , rồi tìm mọi cách để sửa chữa khuyết điểm đó. Như thế là một Đảng tiến bộ, mạnh dạn, chắc chắn, chân chính”. Để việc xây và chống có kết quả, theo Hồ Chí Minh, phải tạo thành phong trào quần chúng rộng rãi, thông qua phong trào quần chúng và các cuộc vận động lôi kéo mọi người thực hiện việc xây và chống cái gì đó rất cụ thể, rõ ràng, để mọi người tự bồi dưỡng và nâng cao phẩm chất đạo đức cách mạng của mình. 3. Phải tu dưỡng đạo đức suốt đời. Hồ Chí Minh thường nhắc lại luận điểm “chính tâm, tu thân để trị quốc bình thiên hạ” để vận dụng vào rèn luyện, tu dưỡng đạo đức cách mạng. Không thể chỉ trong một thời gian ngắn mà mỗi người có thể “chính tâm, tu thân”, bởi nó là cuộc cách mạng trong bản thân mỗi con người để bỏ con người cũ mà trở thành con người mới, bồi dưỡng tư tưởng mới để đánh thắng tư tưởng cũ. Người viết: “đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển củng cố. Cũng như ngọc càng ngày càng sáng, vàng càng luyện càng trong”, “điều gì phải, thì cố làm cho kỳ được, dù là việc nhỏ. Điều gì trái, thì hết sức tránh, dù là một điều trái nhỏ”. Vì vậy, việc rèn luyện, tu dưỡng bền bỉ suốt đời phải như công việc rửa mặt hàng ngày là một trong những yêu cầu có ý nghĩa quan trọng hàng đầu. Hơn nữa khi nước ta giành được thống nhất toàn vẹn lãnh thổ, vấn đề rèn luyện càng phải đặt lên mức cao hơn bởi đã là con người ai cũng có chỗ hay, chỗ dở,chỗ xấu, chõ tốt. Nếu lòng dạ không trong sáng, sa vào chủ nghĩa cá nhân thì có thể ngày hôm qua là vĩ đại, còn ngày hôm nay sẽ không được ai nhắc đến nữa. Bởi vậy, mà Hồ Chí Minh đã nhận định: “chúng ta không sợ sai lầm, chỉ sợ phạm sai lầm mà không quyết tâm sửa chữa. Muốn sửa chữa cho tốt thì phải sẵn sàng nghe quần chúng phê bình và thật thà tự phê bình. Không chịu nghe phê bình và không tự phê bình thì nhất định lạc hậu, thoái bộ. Lạc hậu và thoái bộ thì sẽ bị quần chúng bỏ rơi. Đó là kết quả tất nhiên của chủ nghĩa cá nhân”. Vậy vấn đề đặt ra là ta phải dám nhìn thẳng vào con người mình, không tự lừa dối, huyễn hoặc; thấy rõ cái hay, cái tốt, cái thiện để phát huy và thấy rõ cái dở, cái xấu, cái ác để khắc phục. Đối với mỗi người, tu dưỡng đạo đức phải gắn liền với hoạt động thực tiễn, trên tinh thần tự giác, tự nguyện, dựa vào lương tâm của mỗi người trong mọi hoạt động.   C. KẾT THÚC VẤN ĐỀ. Nói tóm lại, tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung và những nguyên tắc về xây dựng đạo đức mới nói riêng cho đến ngày nay, vẫn còn giữ nguyên tính thời sự, soi sáng cho Đảng và nhân dân ta hoàn thành sự nghiệp vẻ vang, xây dựng nền đạo đức Việt Nam ngang tầm với những yêu cầu của giai đoạn cách mạng mới. Đứng trước bối cảnh ấy, là một người thanh niên cũng như bao con người khác đang cùng bước trên con đường xây dựng đất nước tiến lên Xã hội chủ nghĩa, một nhiệm vụ rất lớn đang đặt ra đó là thưc hiện theo lời dạy của Bác: “Thanh niên bây giờ là thế hệ vẻ vang, vì vậy nên phải tự giác tự nguyện mà tự động cải tạo tư tưởng của mình để xứng đáng với nhiệm vụ của mình. Tức là thanh niên phải có đức, có tài....”. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000. 2. Trần Dân Tiên: Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch, Nxb Sự thật, Hà Nội - 1975 3. Ts. Nguyễn Mạnh Tường: Tư tưởng Hồ Chí Minh – một số nhận thức cơ bản, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội - 2009 4. www.dangcongsan.vn 5. www.tapchicongsan.org.vn 6. www.phuly.edu.vn