Tiểu luận Thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Lêi më ®Çu X· héi loµi ng­êi ®· tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, tõ thÊp ®Õn cao. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i ®ã, lµ sù ph¸t triÓn cña nh÷ng kiÓu tæ chøc kinh tÕ - x· héi, tõ nÒn kinh tÕ tù cÊp, tù tóc ®Õn nÒn kinh tÕ hµng ho¸, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt vËt chÊt - yÕu tè ®¶m b¶o cho con ng­êi tån t¹i, ph¸t triÓn. Ngµy nay, tÊt c¶ c¸c n­íc ®Òu ph¶i x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng. Tuy nhiªn, trong chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, kinh tÕ thÞ tr­êng ®­îc sö dông víi môc ®Ých kh¸c nhau. Trong c¸c n­íc t­ b¶n, ®ã lµ kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa. Cßn ë n­íc ta, ®ã lµ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ thµnh tùu chung cña v¨n minh nh©n lo¹i. Nã lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u, ®ång thêi lµ ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. X©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa võa phï hîp víi xu h­íng ph¸t triÓn chung cña nh©n lo¹i, võa phï hîp víi yªu cÇu x©y dùng kinh tÕ cña n­íc ta. Néi dung I- C¬ së lÝ luËn VÒ sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 1. Quan niÖm vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn, lÞch sö loµi ng­êi chøng kiÕn ®· tõng cã nh÷ng kiÓu tæ chøc kinh tÕ - x· héi. §Çu tiªn lµ nÒn kinh tÕ tù cÊp, tù tóc tån t¹i khi mµ nhËn thøc cña con ng­êi cßn thÊp míi ®ang dÇn ph¸t triÓn. S¶n phÈm do lao ®éng t¹o ra nh»m ®Ó tho¶ m·n trùc tiÕp nhu cÇu cña ng­êi s¶n xuÊt. Cµng vÒ sau, nhê nh÷ng thµnh tùu quan träng ®Æc biÖt lµ sù ra ®êi cña nhiÒu c«ng cô s¶n xuÊt míi lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cïng víi nhËn thøc cao cña con ng­êi mµ n¨ng suÊt lao ®éng ngµy cµng t¨ng, ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng cao vµ sù t¸ch biÖt nhÊt ®Þnh vÒ kinh tÕ cña nh÷ng ng­ßi s¶n xuÊt ngµy cµng râ rÖt. §ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi. Sù ra ®êi cña s¶n xuÊt hµng ho¸ thùc sù lµ b­íc ngoÆt cña x· héi loµi ng­êi. Th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, ph©n c«ng lao ®éng mµ con ng­êi ®i tõ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n ®Õn kinh tÕ hµng ho¸ t­ b¶n vµ ngµy nay b­íc ph¸t triÓn cao lµ kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn d­íi chñ nghÜa x· héi. Theo C.M¸c: s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ lµ hiªn t­îng vèn cã cã nhiÒu h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Nh­ng ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ tån t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸ còng nh­ c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nã do sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt t¹o ra. Nãi vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng cã nhiÒu quan ®iÓm: Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸ trong ®ã tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu dïng ®Òu th«ng qua thÞ tr­êng. Víi quan niÖm nµy kinh tÕ thÞ tr­êng vµ kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng ®ång nhÊt víi nhau, chóng kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn. VÒ c¬ b¶n chóng cïng nguån gèc vµ b¶n chÊt. Hay: KTTT lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸ trong ®ã c¸c quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®­îc tiÒn tÖ ho¸. HoÆc: Kinh tÕ hµng ho¸ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng gäi lµ KTTT. C¶ ba quan niÖm trªn ®Òu cho ta thÊy KTTT cã c¸c ®Æc tr­ng sau: Thø nhÊt: §©y lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt vÒ kinh tÕ v× nã vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ toµn bé c¸c yÕu tè “®Çu vµo” vµ “®Çu ra” cña s¶n xuÊt ®Òu th«ng qua thÞ tr­êng, do thÞ tr­êng quy ®Þnh. Thø hai: Lµ tÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ cao. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n diÔn ra sù c¹nh tranh rÊt gay g¾t. V× vËy ®Ó cã thÓ tån t¹i trong c¬ chÕ nµy, c¸c chñ thÓ kinh tÕ ph¶i kh«ng ngõng häc hái ®Ó ®æi míi, s¸ng t¹o sao cho phï hîp víi nhu cÇu chung cña thÞ tr­êng. Nãi c¸ch kh¸c trong kinh tÕ thÞ tr­êng, nh÷ng phÇn tö yÕu kÐm khã cã thÓ tån t¹i mµ sÏ bÞ c¬ chÕ nµy ®µo th¶i. Thø ba: Gi¸ c¶ thÞ tr­êng do thÞ tr­êng quy ®Þnh lµ chñ yÕu. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, cung cÇu lµ nh÷ng lùc l­îng ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng. Gi÷a chóng cã mèi quan hÖ biÖn chøng lÉn nhau. Sù t¸c ®éng gi÷a chóng h×nh thµnh nªn gi¸ c¶ c©n b»ng hay gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Gi¸ c¶ thÞ tr­êng cßn phô thuéc vµo gi¸ trÞ thÞ tr­êng, søc mua cña ®ång tiÒn. V× thÕ mµ nã chñ yÕu do thÞ tr­êng quy ®Þnh chø kh«ng ph¶i do mét yÕu tè riªng biÖt hay mét chñ thÓ nµo quy ®Þnh. 2. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thùc chÊt lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ sù cÇn thiÕt kh¸ch quan v×: Thø nhÊt: Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ sù lùa chän ®óng ®¾n: Chñ nghÜa t­ b¶n ®· biÕt sö dông c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Ó thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng, ph¸t triÓn kinh tÕ nh­ng kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm riªng cã cña chñ nghÜa t­ b¶n mµ ®ã lµ thµnh tùu v¨n minh cña nh©n lo¹i. C.M¸c ®· chØ râ: kinh tÕ hµng ho¸ tån t¹i trong nhiÒu ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau. Nã chØ kh¸c nhau vÒ quy m«, tr×nh ®é ph¸t triÓn. Kinh tÕ thÞ tr­êng vÉn tån t¹i ngay c¶ d­íi chñ nghÜa x· héi. C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i ®ã ë hÇu hÕt c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa nãi chung vµ ë ViÖt Nam ta nãi riªng gåm c¸c yÕu tè: Mét lµ: Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Ph©n c«ng lao ®éng trong chñ nghÜa x· héi kh«ng mÊt ®i mµ ngµy cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u. Ph©n c«ng lao ®éng trong tõng khu vùc, tõng ®Þa ph­¬ng còng ngµy cµng ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng ®­îc thÓ hiÖn ë tÝnh phong phó, ®a d¹ng vµ chÊt l­îng ngµy cµng cao cña s¶n phÈm ®­îc ®­a ra thÞ tr­êng. KÐo theo ®ã lµ sù chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ngµy cµng s©u. Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ë trong n­íc cßn tiÕn tíi sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c quèc tÕ. Hai lµ: Sù t¸ch biÖt nhÊt ®Þnh vÒ kinh tÕ mµ biÓu hiÖn tr­íc hÕt lµ cßn tån t¹i nh÷ng quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. §ã lµ së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ , së h÷u t­ nh©n ( gåm së h÷u c¸ thÓ, së h÷u tiÓu chñ, së h÷u t­ b¶n t­ nh©n), së h÷u hçn hîp ngay c¶ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ dùa trªn quan hÖ së h÷u cïng së h÷u cïng thµnh phÇn còng cã sù t¸ch biÖt nhÊt ®Þnh. §iÓn h×nh nh­ thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ tËp thÓ tuy cïng dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vÉn cã sù kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh, cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, cã lîi Ých riªng. Thø hai: Kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng nh÷ng tån t¹i kh¸ch quan mµ cßn tÊt cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi. CÇn thiÕt v×: Ngay c¶ chñ nghÜa t­ b¶n còng ®· biÕt sö dông kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Nã cã nh÷ng ­u thÕ næi tréi mang ®Õn nh÷ng hiÖu qu¶ cao cho nÒn kinh tÕ. ë ViÖt Nam, sau khi giµnh ®­îc ®éc lËp chóng ta ®· ®­a nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. §Æc tr­ng cña c¬ chÕ nµy lµ: Nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu víi. §èi víi c¸c doanh nghiÖp, Nhµ n­íc giao kÕ ho¹ch víi mét chØ tiªu ph¸p lÖnh chi tiÕt. Do ®ã c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu ph¶i dùa vµo chØ tiªu ph¸p lÖnh hoÆc lµ quyÕt ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc cÊp trªn, tõ ph­¬ng h­íng s¶n xuÊt, nguån vËt t­, ®Þa chØ tiªu thô s¶n phÈm ®Õn viÖc ®Þnh gi¸, s¾p xÕp bé m¸y. L·i Nhµ n­íc thu, lç Nhµ n­íc bï. C¸c doanh nghiÖp võa bÞ trãi buéc v× kh«ng cã quyÒn tù chñ, võa û l¹i vµo cÊp trªn v× kh«ng bÞ rµng buéc ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Tõ ®ã sÏ lµm cho c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh mÊt ®i tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, chØ biÕt ®i theo chØ tiªu ®· ®Þnh s½n, tr¸ch nhiÖm cña hä trong c«ng viÖc còng kh«ng cao. Ngoµi ra, bé m¸y qu¶n lý c«ng kÒnh, cã nhiÒu cÊp trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng nªn ®· sinh ra mét ®éi ngò c¸n bé kÐm n¨ng lùc qu¶n lý nh­ng phong c¸ch th× cöa quyÒn, quan liªu. M« h×nh nµy kh«ng cã tiªu chuÈn kh¸ch quan ®¸ng gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ bëi lÏ gi¸ c¶ gÇn nh­ kh«ng cã quan hÖ g× víi gi¸ trÞ hµng ho¸, t­¬ng quan cung cÇu bÞ ph¸ vì, mäi sù tÝnh to¸n ®Òu sai lÖch. ChÝnh v× vËy nªn lµm cho s¶n xuÊt tr× trÖ, k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, kinh tÕ chØ ph¸t triÓn chñ yÕu theo chiÒu réng chø kh«ng theo chiÒu s©u. Do ®ã cÇn ph¶i xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung, quan liªu bao cÊp ®Ó chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. Nh­ vËy ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét b­íc ®i tÊt yÕu, lµ giai ®o¹n kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña nh©n lo¹i vµ x· héi ho¸ s¶n xuÊt kh«ng thÓ lÊy ý chÝ chñ quan mµ xo¸ bá nã ®­îc. §iÒu nµy ®· ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc ta kh¼ng ®Þnh trong §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (th¸ng 12-1986) khi quyÕt ®Þnh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 3.T¸c dông to lín cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng. T¸c dông to lín ®Çu tiªn mµ kinh tÕ thÞ tr­êng mang l¹i lµ: t¹o ®éng lùc thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, x· héi ho¸ lao ®éng vµ s¶n xuÊt. Do c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ buéc mçi chñ thÓ s¶n xuÊt ph¶i c¶i tiÕn kÜ thuËt, ¸p dông c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt ®Ó gi¶m chi phÝ xuÊt ®Õn møc tèi thiÓu nhê ®ã cã thÓ c¹nh tranh ®­îc vÒ gi¸ c¶, ®øng v÷ng trong c¹nh tranh. Qu¸ tr×nh ®ã ®· lµm cho c«ng cô s¶n xuÊt ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn,hiÖn ®¹i h¬n, hiÖu qu¶ h¬n. §iÒu ®ã ®· thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n©ng cao tay nghÒ ng­êi lao ®éng, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. TiÕp ®Õn trong kinh tÕ hµng ho¸, d­íi t¸c ®éng vèn cã cña kinh tÕ thÞ tr­êng l¹i diÔn ra trong m«i tr­êng c¹nh tranh ®ßi hái ng­êi s¶n xuÊt ph¶i c¨n cø vµo nhu cÇu ng­êi tiªu dïng, cña thÞ tr­êng ®Ó quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt s¶n phÈm g×, víi khèi l­îng bao nhiªu, chÊt l­îng nh­ thÕ nµo. Do ®ã kinh tÕ hµng ho¸ kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña chñ thÓ kinh tÕ. T¸c dông thø ba cña kinh tÕ thÞ tr­êng lµ thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Nh­ ta ®· nãi, ph©n c«ng lao ®éng xÉ héi lµ ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng ho¸. §Õn l­ît nã, sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ sÏ thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. §iÒu nµy sÏ gióp chóng ta ph¸t huy ®­îc tiÒm n¨ng, lîi thÕ cña tõng vïng, tõng ®Þa ph­¬ng còng nh­ lîi thÕ cña ®Êt n­íc cã t¸c dông më réng quan hÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi. II. Nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. Tõ sau ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (th¸ng 12-1986), chóng ta ®· xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ®Ó chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. Nh­ng ®ã kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tù do theo c¸ch cña c¸c n­íc t­ b¶n, tøc lµ kh«ng ph¶i kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa. Nh­ng còng ch­a hoµn toµn lµ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa bëi chóng ta cßn ®ang ë trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi, cßn cã sù ®an xen gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi, võa cã võa ch­a cã ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu tè x· héi chñ nghÜa. V× thÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: Thø nhÊt: kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ mét m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Thùc chÊt cña m« h×nh nµy lµ sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc. §©y lµ m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t vÒ sù kÕt hîp gi÷a nh÷ng c¸i chung cña kinh tÕ thÞ tr­êng víi c¸i riªng ®Æc thï cña mét x· héi. C¸i chung cña kinh tÕ thÞ tr­êng chÝnh lµ nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®· nãi ë phÇn trªn nh­: c¸c chñ thÓ kinh tÕ cã tÝnh ®éc lËp, cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh; gi¸ c¶ thÞ tr­êng chñ yÕu do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh; thÞ tr­êng cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi níi viÖc ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ vµo c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ; cã c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt vÒ kinh tÕ do sù t¸c ®éng cña nh÷ng quy luËt vèn cã cña kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh; ngµy nay nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc vµ lµ nÒn kinh tÕ “më”. Ngoµi nh÷ng ®Æc tr­ng chung cña kinh tÕ thÞ tr­êng, kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam cßn mang ®Æc thï riªng. §ã lµ nã ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa mµ nh©n tè ®¶m b¶o cho KTTT ë ViÖt Nam ph¸t triÓn theo ®óng ®Þnh h­íng lµ sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®Òu cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc ®Ó söa ch÷a mét møc ®é nµo ®ã “nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ tr­êng”. Tøc lµ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc ®Òu lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Thø hai: môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt cho chñ nghÜa x· héi vµ hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt trªn c¶ ba mÆt: quan hÖ së h÷u, quan hÖ ph©n phèi vµ tæ chøc qu¶n lý. Trong nhiÒu ®Æc tÝnh cã thÓ dïng lµm tiªu thøc ph©n biÖt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta so víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc kh¸c, ph¶i nãi ®Õn môc ®Ých chÝnh trÞ, môc tiªu kinh tÕ x· héi mµ nhµ n­íc vµ nh©n d©n ta ®· lùa chän lµm ®Þnh h­íng chi phèi sù vËn ®éng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, ®ã lµ: ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho chñ nghÜa x· héi vµ hoµn thµnh quan hÖ së h÷u trªn c¶ ba mÆt: quan hÖ së h÷u, quan hÖ ph©n phèi vµ tæ chøc qu¶n lý. ViÖt Nam chóng ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, nÒn kinh tÕ cßn nghÌo nµn, l¹c hËu rÊt xa so víi thÕ giíi. V× vËy mµ tiÒn ®Ò ®Çu tiªn ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi lµ ph¶i thùc hiÖn sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Cho nªn, môc tiªu hµng ®Çu cña ph¸t triÓn KTTT n­íc ta lµ gi¶i phãng søc s¶n xuÊt ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt ngµy cµng phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt, ®éng viªn mäi nguån lùc trong n­íc vµ ngoµi n­íc ®Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho chñ nghÜa x· héi. III. Thùc tr¹ng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam cßn kÐm ph¸t triÓn, tr×nh ®é ph¸t triÓn cßn ë giai ®o¹n s¬ khai. BiÓu hiÖn: Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ch­a ph¸t triÓn, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ chËm. NÒn kinh tÕ n­íc ta ch­a tho¸t khái nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá. N«ng nghiÖp vÉn sö dông kho¶ng 70% lùc l­îng lao ®éng, nh­ng chØ s¶n xuÊt kho¶ng 26% GDP, c¸c ngµnh kinh tÕ c«ng nghiÖp cao chiÕm tØ träng thÊp. Mµ nh­ Lª-nin ®· nãi: Nh×n vµo mét n­íc mµ ®a sè d©n c­ sèng trong n«ng nghiÖp th× chøng tá sù ph©n c«ng lao ®éng ch­a ph¸t triÓn. C¬ së vËt chÊt kÜ thuËt l¹c hËu, cßn ë tr×nh ®é thÊp kÐm. Bªn c¹nh mét sè lÜnh vùc, mét sè c¬ së kinh tÕ ®· ®­îc trang bÞ kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i th× trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ vÉn cßn m¸y mãc cò kÜ, c«ng nghÖ l¹c hËu. Theo UNDP, ViÖt Nam ®ang ë tr×nh ®é l¹c hËu 2/7 cña thÕ giíi, thiÕt bÞ m¸y mãc l¹c hËu 2-3 thÕ hÖ thËm chÝ cã lÜnh vùc lµ 4-5 thÕ hÖ. Lao ®éng thñ c«ng vÉn chiÕm tØ träng lín trong sè lao ®éng x· héi. Do ®ã, n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña n­íc ta cßn rÊt thÊp so víi khu vùc vµ thÕ giíi (n¨ng suÊt lao ®éng cña n­íc ta chØ b»ng 30% møc trung b×nh thÕ giíi).. C¬ së h¹ tÇng cßn thÊp kÐm. KÕt cÊu h¹ tÇng nh­ hÖ th«ng ®­êng giao th«ng, bÕn c¶ng, hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c...cßn l¹c hËu kÐm ph¸t triÓn (mËt ®é ®­êng giao th«ng/km b»ng 1% víi møc trung b×nh cña thÕ giíi; tèc ®é truyÒn th«ng trung b×nh c¶ n­íc chËm h¬n thÕ giíi 30 lÇn). Bëi vËy ®· lµm cho c¸c vïng, ®Þa ph­¬ng bÞ chia c¾t, t¸ch biÖt nhau, tiÒm n¨ng cña c¸c ®Þa ph­¬ng kh«ng thÓ khai th¸c ®­îc, c¸c ®Þa ph­¬ng kh«ng thÓ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ®Ó ph¸t huy thÕ m¹nh. C¸c lo¹i thÞ tr­êng ch­a ph¸t triÓn ®ång bé. ë ViÖt Nam, thÞ tr­êng d©n téc thèng nhÊt ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh­ng ch­a ®ång bé, biÓu hiÖn lµ: ThÞ tr­êng hµng ho¸ - dÞch vô ®· h×nh thµnh nh­ng cßn h¹n hÑp vµ cßn nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc (hµng gi¶, hµng nhËp lËu, hµng nhai nh·n hiÖu vÉn lµm rèi lo¹n thÞ tr­êng). ThÞ tr­êng hµng ho¸ søc lao ®éng míi manh nha h×nh thµnh, mét sè trung t©m giíi thiÖu viÖc lµm vµ xuÊt khÈu lao ®éng míi xuÊt hiÖn nh­ng ®· n¶y sinh hiÖn t­îng khñng ho¶ng. ThÞ tr­êng tiÒn tÖ, thÞ tr­êng vèn ®· cã nhiÒu tiÕn bé nh­ng vÉn cßn nhiÒu tr¾c trë, nh­ nhiÒu doanh nghiÖp nhÊt lµ doanh nghiÖp t­ nh©n rÊt thiÕu vèn nh­ng kh«ng vay ®­îc v× v­íng m¾c thñ tôc, trong khi ®ã nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i huy ®éng ®­îc tiÒn göi mµ kh«ng thÓ cho vay ®· dÉn ®Õn ø ®äng trong kÐt d­ nî qu¸ h¹n trong nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· ®Õn møc b¸o ®éng. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi nh­ng còng ch­a cã nhiÒu hµng ho¸ ®Ó mua - b¸n vµ míi cã rÊt Ýt doanh nghiÖp ®ñ ®iÒu kiÖn tham gia thÞ tr­êng nµy. Søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam cßn yÕu. Do c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu nªn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, do ®ã khèi l­îng hµng ho¸ nhá bÐ, chñng lo¹i hµng ho¸ cßn nghÌo nµn, chÊt l­îng thÊp, gi¸ c¶ cao… §iÒu ®ã còng cho thÊy r»ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trªn c¶ thÞ tr­êng trong n­íc vµ thÞ tr­êng n­íc ngoµi cßn rÊt yÕu. VÝ dô nh­ hµng Trung Quèc nhËp sang ®­îc ng­êi tiªu dïng chän mua nhiÒu h¬n hµng ViÖt Nam cïng lo¹i mÆc dï chÊt l­îng hµng ViÖt Nam cao h¬n. V× hµng Trung Quèc mÉu m· ®Ñp, phong phó, gi¸ c¶ l¹i hîp tói tiÒn mµ t©m lý ng­êi ViÖt c¸i quan t©m ®Çu tiªn khi lùa chän hµng ho¸ chñ yÕu lµ gi¸ c¶ vµ mÉu m·. Qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ x· héi cßn yÕu. §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· nhËn ®Þnh: ”HÖ thèng luËt ph¸p, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ch­a ®ång bé vµ nhÊt qu¸n, thùc hiÖn ch­a nghiªm. C«ng t¸c tµi chÝnh, ng©n hµng, gi¸ c¶, kÕ ho¹ch ho¸, quy ho¹ch x©y dùng qu¶n lý ®Êt ®ai cßn yÕu kÐm, thñ tôc hµnh chÝnh... cßn ®æi míi chËm. Th­¬ng nghiÖp nhµ n­íc bæ trèng mét sè ®Þa ph­¬ng quan träng, ch­a ph¸t huy tèt vai trß chØ ®¹o trªn thÞ tr­êng. Qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu cßn nhiÒu s¬ hë, tªu cùc, mét sè tr­êng hîp cßn g©y t¸c ®éng xÊu ®èi víi s¶n xuÊt. ChÕ ®é ph©n phèi cßn nhiÒu bÊt hîp lý. Béi chi ng©n s¸ch vµ nhËp siªu cßn lín. L¹m ph¸t tuy ®­îc kiÒm chÕ nh­ng ch­a v÷ng ch¾c”. (TrÝch- V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII). 2. Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. “TÝnh tÊt yÕu ph¶i tr¶i qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng l¹i cµng ®Æt ra mét c¸ch bøc b¸ch h¬n ®èi víi c¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn. Bëi v× ®©y lµ con ®­êng duy nhÊt, lµ ph­¬ng c¸ch tèt nhÊt ®Ó thùc hiÖn rót ng¾n vµ chèng nguy c¬ tôt hËu ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña n­íc ta. V× vËy ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ yªu cÇu rÊt quan träng ®èi víi §¶ng vµ Nhµ n­íc ta”. (TrÝch- T¹p chÝ céng s¶n) §Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, cÇn thùc hiÖn ®ång bé nhiÒu gi¶i ph¸p: §Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi trªn c¬ së ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, øng dông nhanh tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ: Ph©n c«ng lao ®éng lµ c¬ së chung cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa. V× vËy ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ph¶i ®Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Nh­ng sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi do tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh, cho nªn muèn më r«ng ph©n c«ng lao ®éng x· héi th× cÇn ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt- kÜ thuËt cña nÒn s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i. Thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ së h÷u ®Ó t¹o ra sù t¸ch biÖt nhÊt ®Þnh vÒ kinh tÕ, lµ c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸ vµ g¾n liÒn víi nã lµ sö dông c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiªn ®¹i ho¸ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt, kÜ thuËt. C«ng nghiÖp ho¸ chÝnh lµ qu¸ tr×nh t¹o ra nÒn t¶ng c¬ së vËt chÊt cho nÒn kinh tÕ quèc d©n x· héi chñ nghÜa. Mçi b­íc tiÕn cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét b­íc t¨ng c­êng c¬ së vËt chÊt kÜ - thuËt cho chñ nghÜa x· héi. Do ®ã ngay tõ thËp niªn 60 cña thÕ kØ XX, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra ®­êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ vµ coi c«ng nghiÖp ho¸ lµ nhiÖm vô träng t©m xuyªn suèt thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. N©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng, ®æi míi qu¶n lý cña nhµ n­íc. C¬ së h¹ tÇng thÊp kÐm lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho chóng ta ch­a thÓ khai th¸c hÕt tiÒm n¨ng, thÕ m¹nh cña tõng vïng; c¸c ®Þa ph­¬ng kh«ng thÓ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, g©y khã kh¨n trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ. §©y còng lµ lý do lµm h¹n chÕ ®Çu t­ cña n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam. V× vËy n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng lµ ®iÒu kiÖn, nÒn t¶ng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. HiÖn nay Nhµ n­íc ta còng ®ang ®Çu t­ rÊt nhiÒu ®Ó x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh, thu hót ngo¹i lùc bªn ngoµi. §Ó n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ cña qu¶n lý Nhµ n­íc, cÇn n©ng cao n¨ng lùc cña c¬ quan lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p, thùc hiÖn c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh quèc gia. Cã hÖ thèng chÝnh s¸ch nhÊt qu¸n ®Ó t¹o m«i tr­êng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho ho¹t ®éng kinh tÕ. H¹n chÕ, kh¾c phôc nh÷ng mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Nhµ n­íc thùc hiÖn ®óng chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ vµ chøc n¨ng chñ së h÷u tµi s¶n c«ng, kh«ng can thiÖp vµo chøc n¨ng qu¶n ttrÞ kinh doanh ®Ó c¸c doanh nghiÖp cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ n­íc sö dông c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ lµ chÝnh ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ, chø kh«ng ph¶i b»ng mÖnh lÖnh nh­ thêi bao cÊp tr­íc kia. V× vËy ph¶i tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng vµ gi¸ c¶. Më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña kinh tÕ ®èi ngo¹i. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, chØ cã më cöa kinh tÕ, héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, míi thu hót ®­îc vèn, kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh cña ®Êt n­íc nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ. HiÖn nay cÇn ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lµ träng ®iÓm cña kinh tÕ ®èi ngo¹i. Khi më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ph¶i qu¸n triÖt nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, cïng cã lîi, kh«ng can thiÖp vµo néi bé cña nhau. Më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h­íng ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc kinh tÕ ®èi ngo¹i. HiÖn nay cÇn ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, coi xuÊt khÈu lµ träng ®iÓm cña kinh tÕ ®èi ngo¹i. Gi¶m dÇn nhËp siªu, ­u tiªn nhËp khÈu t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó phôc vô s¶n xuÊt. Tranh thñ mäi kh¶ n¨ng vµ b»ng nhiÒu h×nh thøc thu hót vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi, viÖc thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cÇn h­íng vµo nh÷ng lÜnh vùc, nh÷ng s¶n phÈm cã c«ng nghÖ tiªn tiÕn, cã tû träng xuÊt khÈu cao. ViÖc sö dông vèn vay ph¶i cã hiÖu qu¶ ®Ó tr¶ ®­îc nî, c¶i thiÖn ®­îc c¸n c©n thanh to¸n. Chñ ®éng tham gia tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ, c¸c diÔn ®µn, c¸c tæ chøc,c¸c ®Þnh chÕ quèc tÕ mét c¸ch cã chän läc víi nh÷ng b­íc ®i thÝch hîp. KÕt luËn “ Sù h×nh thµnh m« h×nh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ kÕt qu¶ cña nhiÒu n¨m t×m tßi, ®æi míi, tæng kÕt lý luËn - thùc tiÔn, ®ång thêi lµ sù kh¼ng ®Þnh con ®­êng vµ m« h×nh ph¸t triÓn trong thùc tiÔn mang tÝnh c¸ch m¹ng, s¸ng t¹o cña §¶ng vµ nh©n d©n ta.” (PGS, TSKH NguyÔn V¨n §Æng). Trong nh÷ng n¨m qua, kinh tÕ thÞ tr­êng ®· ®­a l¹i cho chóng ta nhiÒu thµnh tùu to lín vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ. Nã kh¼ng ®Þnh sù lùa chän ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. Tuy nhiªn chóng ta míi ®ang trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi, con ®­êng phÝa tr­íc cßn nhiÒu gian nan. V× thÕ ®©y cßn lµ mét sù nghiÖp l©u dµi, v« cïng khã kh¨n, phøc t¹p v× rÊt míi mÎ, cßn nhiÒu vÊn ®Ò ch­a râ vÒ c¶ lý luËn vµ thùc tiÔn. Nh­ng chóng ta tin t­ëng r»ng, víi nh÷ng ®­êng lèi, chÝnh s¸ch ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, ViÖt Nam sÏ cã nh÷ng quyÕt s¸ch phï hîp, ®ét ph¸ ®Ó sím ®­a n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 ViÖt Nam c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i. N©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho nh©n d©n. §Ó ViÖt Nam cã thÓ s¸nh vai víi c¸c c­êng quèc trªn thÕ giíi. Môc lôc Lêi më ®Çu 1 Néi dung 2 I. C¬ së lÝ luËn vÒ sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 2 1. Quan niÖm vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng 2 2. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa 3 3. T¸c dông to lín cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa 5 II. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam 6 III. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. 8 1. Thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam 8 2. Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam 10 KÕt luËn 13 TµI liÖu tham kh¶o 1.Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin, NXB ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 2002. 2.V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, NXB ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi n¨m 2001. 3.§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: VÒ ®Æc tr­ng cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 4.T¹p chÝ Céng s¶n, sè ra ngµy 27/7/2003. 5. Website §¶ng céng s¶n : 6. Website T¹p chÝ céng s¶n :