Tiểu luận Ứng dụng của tâm lý trong các mặt của đời sống

.- Niềm tin tôn giáo không theo một trật tự tự nhiên, logic.- Nó phụ thuộc nhiều vào trình độ, nhận thức và hoàn cảnh, điều kiện của từng người.c. Chức năng của Tín ngưỡng- Tôn giáo.- Là những cơ chế tâm lý bên trong điều khiển, điều chỉnh hoạt động của con người.- Là chất keo để gắn kết các thành viên của một cộng đồng người.- Là sự lưu giữ, truyền đạt những kinh nghiệm, lối sống, cách ứng xử…Từ thế hệ này qua thế hệ khác.d. Áp dụng trong công tác du lịch.- Cần phải hiểu được tín ngưỡng, tôn giáo của các loại du khách khác nhau, biết được những điều kiêng kỵ của họ, từ đó đưa ra hình thức phục vụ phù hợp.Ví dụ: Đối với du khách theo đạo Thiên chúa giáo thì du lịch cần được bố trí gần nơi có nhà thờ để thứ 7, Chủ nhật còn đi lễ nhà thờ; Đối với những du khách theo đạo phật thì cần phải bố trí gần những nơi có chùa, động… để họ thắp hương nơi cửa Phật, chọn ngày- giờ xuất phát.- Cần phải nắm được tín ngưỡng, tôn giáo của các địa phương nơi tiến hành hoạt động du lịch. Từ đó thiết kế các hình thức, biện pháp phù hợp, tránh xảy ra mâu thuẫn đáng tiếc.5. Tính cách dân tộc.a. Định nghĩa: Tính cách dân tộc là những nét điển hình riêng biệt, mang tính ổn định, đặc trưng trong các mối quan hệ của các thành viên trong cộng đồng đó (ví dụ: người Anh thì lạnh lùng, người Braxin thì sôi nổi, nhiệt tình…).b. Đặc điểm của tính cách dân tộc.- Được hình thành một cách từ từ cùng với sự phát triển của một dân tộc.- Tính ổn định rất cao- Những nét đặc trưng điển hình, phản ánh lối sống, các giá trị văn hoá, nghệ thuật của một dân tộc.- Tính cách dân tộc là phương thức lưu giữ, truyền đạt những tri thức, kinh nghiệm và vốn sống từ thế hệ này qua thế hệ khác, của một cộng đồng nào đó.c. Chức năng của tính cách dân tộc.- Là cơ chế tâm lý bên trong, điều khiển, điều chỉnh hoạt động của con người.- Thông qua tính cách của dân tộc, ta có thể hiểu biết về văn hoá, nghệ thuật, đời sống của một cộng đồng người nào đó.- Là những nét độc đáo, điển hình của nhân cách, giúp ta phân biệt được các nhóm người và cộng đồng người khác nhau.d. Áp dụng trong hoạt động du lịch.- Thông qua tính cách của du khách thuộc về một quốc gia, dân tộc nào đó, người kinh doanh du lịch tạo ra các sản phẩm du lịch và cách thức phục vụ phù hợp với họ.- Giới thiệu với du khách về giá trị, bản sắc văn hoá, dân tộc, tính cách dân tộc, giúp cho du khách hiểu hơn về đất nước và con người Việt Nam.- Cần cho du khách hiểu biết tính cách dân tộc ở nơi tiến hành hoạt động du lịch để tăng cường sự phối hợp với các cơ quan địa phương.6. Hiện tượng nhóm trong du lịch.a. Định nghĩa: Nhóm là sự liên kết tâm lý- xã hội từ hai người trở lên nhằm thực hiện một hoạt động nào đó trong đời sống của họ.Trong hoạt động du lịch, chúng ta gặp lại hai loại nhóm cơ bản:NhómChính thức: các tập thể, công ty… kinh doanh du lịchKhông chính thức: Các nhóm nhỏ trong các nhóm chính thức và các nhóm du kháchỞ đây, chúng ta đi sâu phân tích nhóm không chính thức trong hoạt động du lịch, đặc biệt là nhóm du khách.b. Đặc điểm của nhóm du khách:- Các thành viên liên kết với nhau theo một sở thích nhu cầu, mục đích du lịch nào đó.- Thành phần nhóm thường gồm các lứa tuổi khác nhau (trẻ em, người lớn, người già…), đặc biệt là du lịch gia đình.- Thời gian tồn tại của nhóm ít (từ 10- 15 ngày)- Số lượng thành viên trong nhóm ít (thường từ 15- 30 người)- Các thành viên trong nhóm thường có ngôn ngữ, trình độ, đặc điểm văn hoá, lịch sử, xã hội khác nhau- Việc giao tiếp giữa các thành viên thường bị hạn chế do những bất đồng, các phương tiện phi ngôn ngữ ở đây được sử dụng rất hiệu quảc. Sử dụng các nhóm nhỏ trong du lịch.Tuỳ theo tổ chức hoạt động du lịch mà nên tổ chức nhóm bao nhiêu người để đạt hiệu quả.- Nếu là nhóm leo núi, lướt ván thì nên tổ chức 2 (số chết)±N= 7Nếu có số lượng phù hợp thì các thành viên dễ kiểm soát và hỗ trợ giúp đỡ nhau hơn.- Nên sắp xếp các nhóm du khách theo châu lục bởi như vậy họ thường có những đặc điểm, tính cách, tôn giáo gần giống nhau và do đó sự hiểu biết và tạo dựng các mối quan hệ dễ dàng hơn.- Tạo ra được bầu không khí tâm lý lành mạnh trong tập thể để xây dựng mối quan hệ tốt đẹp. Phải cử các cán bộ có năng lực phụ trách các nhóm du lịch, có sức khoẻ và am hiểu hoạt động du lịch. Có thể dùng các phương pháp test hoặc đánh giá để tuyển nhân viên tốt hơn. 4.Tâm Lý Học Trong Tư Vấn Xã hội công nghiệp hóa với tốc độ thay đổi của xã hội nhanh chóng, những công việc với cường độ cao, những mối quan hệ phức tạp, những vấn đề mới luôn phát sinh, tính cá nhân ngày càng tăng cường… khiến cho không ít người rơi vào tình trạng căng thẳng, bức bối về tâm lý. Stress (căng thẳng) trở thành một bệnh xã hội. Để giải quyết vấn đề này, các bạn cần tìm đến các chuyên gia tư vấn tâm lý.  Tư vấn tâm lý là gì? Tư vấn tâm lý là một mối quan hệ, một quá trình tương tác giữa Nhà tư vấn tâm lý với thân chủ nhằm giúp đỡ thân chủ cải thiện cuộc sống của họ bằng cách khai thác nhận thức và thấu hiểu những suy nghĩ cảm xúc và hành vi của họ. Nhà tư vấn tâm lý là người được đào tạo một cách bài bản trong ngành tâm lý và cụ thể là tư vấn tâm lý. Họ là người được đào tạo chuyên sâu, có đủ các phẩm chất và kỹ năng cần có của một nhà tư vấn để có thể trợ giúp tốt nhất cho khách hàng của mình. Công việc của nhà tư vấn tâm lý?Nhiệm vụ của nhà tư vấn tâm lý phải biết lắng nghe thân chủ, làm chủ các cuộc nói chuyện trong các cuộc gặp gỡ tư vấn, sử dụng các kỹ năng giao tiếp cụ thể để “khai thác” các cảm xúc, trải nghiệm suy nghĩ và quan điểm của thân chủ, và tập hợp các thông tin giúp thân chủ hiểu rõ về tình huống của họ, thể hiện sự thông cảm và thấu hiểu với thân chủ, nhà tư vấn làm việc với họ để xác định các bước họ có thể thực hiện để có thể tìm ra hướng giải quyết tốt nhất cho vấn đề của họ, giúp thân chủ hiểu được các sự kiện trong quá khứ có thể đã góp phần vào các vấn đề hiện tại, giúp thân chủ suy nghĩ và xử sự theo các cách khác nhằm giảm thiểu những ảnh hưởng tiêu cực của các sự kiện quá khứ, giúp thân chủ phân loại các vấn đề trong cuộc sống của họ và khám phá sâu hơn về bản thân mình, giúp thân chủ bày tỏ các cảm xúc của họ và có cái nhìn sâu sắc về việc các cảm xúc này tác động dến cách họ ứng xử, suy nghĩ và ra các quyết định như thế nào.Bình thường khi gặp vấn đề, chúng ta luôn có thể tìm đến và nói chuyện với những người bạn mà chúng ta thấy quý mến họ hoặc chúng ta tìm thấy sự vui vẻ trong những mối quan hệ đó. Khi nói chuyện với bạn bè chúng ta có thể nói về một chủ đề vặt vãnh nào đó hoặc có thể chuyển sang đề tài không mấy thú vị, đôi khi cuộc nói chuyện đó xoay quanh nhu cầu của chính người tham gia nói chuyện cùng chúng ta, đặc biệt họ có thể áp đặt cho chúng ta phải làm thế này thế kia. Nhưng với tư vấn họ phải luôn luôn tôn trọng ranh giới chuyên môn giữa thân chủ và nhà tư vấn, đảm bảo tính khách quan chuyên nghiệp.Nhà tư vấn phải đặt các nhu cầu của mình sang một bên và tôn trọng tối đa các nhu cầu của khách hàng, họ tập trung tối đa để xoay quanh vấn đề của thân chủ. Đó là một quá trình trợ giúp dựa trên các kỹ năng, trong đó một người dành thời gian, sự quan tâm, và sử dụng các kỹ năng của họ một cách rõ ràng và có mục đích để giúp đỡ thân chủ khai thác tình huống, xác định và triển khai những giải pháp khả thi trong giới hạn cho phép, sao cho thân chủ cảm thấy thoải mái nhất sau cuộc nói chuyện mà nhà tư vấn không hề áp đặt những gì họ cho là tốt cho thân chủ. Về đào tạo, bộ môn TVTL mới chỉ được giảng dạy như một môn học chung. Nó chưa được coi như một chuyên ngành sâu. Sinh viên chỉ học môn này trong khoảng từ 2-6 đơn vị học trình, việc thực hành còn rất sơ sài. Do vậy tính chuyên nghiệp của những người làm tư vấn chưa cao. Phần nhiều những người làm tư vấn thường đưa ra những lời khuyên với khách hàng dựa trên sự nhìn nhận vấn đề của mình, đôi khi mang tính áp đặt. Điều này sẽ dẫn đến việc khách hàng bị lệ thuộc, trong khi nhà tư vấn lại không chịu trách nhiệm về lời khuyên của mình. Vì vậy vấn đề đạo đức nghề nghiệp rất được coi trọng trong lĩnh vực này. Tại một số nước phương Tây, muốn hành nghề tư vấn phải có bằng hành nghề cấp quốc gia do hội đồng nghề tư vấn sát hạch.  5.Tâm lý học trong thiết kế website Một website được thiết kế tốt là website hướng tới việc thu hút nhiều đối tượng mục tiêu ghé thăm website của bạn, chứ không phải là thiết kế cho các designer. Những người sử dụng internet thường xuyên thì rất dễ nhận biết được một website nào có giá trị hay không. Khi bạn truy cập vào một website lần đầu tiên thì ngay lập tức bạn đã có ấn tượng về chất lượng và sự hợp lý của nó. Mặc dù nó là vô thức, nhưng thông thường cảm nhận đó rất chính xác. Theo báo cáo năm 2006 của BBC News chỉ ra bộ não đưa ra quyết định chỉ trong 1/20 của giây khi xem một trang web. Và ấn tượng đầu tiên đó sẽ theo bạn trong suốt quá trình duyệt web, cả về nội dung và độ chuyên nghiệp. Từ đó bạn có thể thấy tại sao việc tạo ấn tượng ban đầu tốt đẹp lại được nhấn mạnh đến thế.Bạn liệu có đặt ra câu hỏi làm thế nào được như thế?Nó đơn giản nằm ở việc nhìn nhận – bạn phải nhìn nhận dưới góc độ kết hợp cả tâm lý học con người nói chung và các yếu tố thiết kế website (không có cái nào độc lập với cái nào) ở một mức độ cao,ví như việc bạn sắp xếp rất nhiều chữ cái lộn xộnlại cùng với nhau thành một từ cụ thể và có nghĩa. Tâm lý luôn đóng vai trò là 1 phần trong việc sử dụng internet, và đó chỉ mới bắt đầu hiểu sự sâu sắc về tầm ảnh hưởng của nó. Khi chúng ta chia nhỏ vấn đề ra thì việc thiết kế website đơn giản là đưa các nội dung hình ảnh lên website để xuất hiện một cách phù hợp nhất theo nhận thức của đối tượng mục tiêu mà website hướng tới.Tâm lý học hữu ích như thế nào đối với thiết kế website?Cộng đồng tâm lý học đã thực hiện các nghiên cứu từ những ngày đầu tiên có internet. Tôi nhớ đã từng đọc một thông tin một năm trước đây chỉ ra rằng website nếu như sử dụng màu xanh bích hoặc màu nâu làm màu chủ đạo thì sẽ nhận được sự phản hồi từ người dùng tốt hơn so với các giao diện sử dụng các màu sắc khác. Nó có thể có nhiều lý do, tuy nhiên đối với cá nhân tôi nghĩ nó xuất phát từ chính những yếu tố tự nhiên xung quanh chúng ta. Ví dụ, những nghiên cứu không liên quan cho thấy những bé gái có xu hướng thường bị thu hút bởi các màu xanh bích. Bên cạnh đó, 70% trái đất bao phủ bởi nước, và cơ thể của chúng ta cũng cấu thành từ nước với cùng 1 tỉ lệ đó, chưa kể đến bao trùm trên đầu chúng ta là bầu trời xanh thăm thẳm. Nếu đã từng ghé vào website của Barack Obama, bạn sẽ thấy nó thực sự thu hút. Và theo tôi thì khó có màu nào khác tạo được sự thu hút như thế.Một ví dụ khác về tâm lý ảnh hưởng tới website là việc đọc chữ màu đen trên nền trắng. Ngay từ những ngày mới bắt đầu đọc sách, chúng ta đã được đọc những cuốn sách với các dòng chữ đen trên nền trắng. Vì thế, nó là lý do so với các màu sắc khác, thì chúng ta luôn thấy dễ dàng khi đọc những dòng chữ đen trên nền trắng.Vậy còn những yếu tố thiết kế website là gì?Hầu hết mọi người không phải là những nhà thiết kế website hay designer đều không thực sự biết tại sao một site trông đẹp mắt, họ chỉ biết được là họ thích nó. Tất nhiên là có những nguyên lý cơ bản về thiết kế web được làm nền tảng chính cho các designer dựa vào, đó là: bố cục rõ ràng, điều hướng dễ dàng, các bức ảnh phù hợp và gây sự thu hút… Tuy nhiên khi bạn cố gắng tạo một website theo những chuẩn đó thì thật khó để thực hiện được, bạn cần những thông tin cụ thể hơn. Dưới đây là một số chi tiết bạn có thể nhớ khi thiết kế website: Những bức ảnh nào phù hợp với nội dung nhất? Đâu là điểm nhấn của website? (Hoặc là: nơi nào là điểm thu hút mắt nhất trên trang?) Tiêu điểm của site đã được đặt đúng hay chưa? Nếu chưa thì làm thế nào để chỉnh lại? (Ví dụ: thay đổi màu sắc, hình dáng của phần Call-to-action đặt trên site) Đâu là đường “trọng tâm của mắt”? (Đường trọng tâm của mắt là đường mà mắt tập trung vào nhiều nhất khi theo dõi nhanh trang web). Dưới đây là đường trọng tâm phổ biến nhất: Những website nổi tiếng trong lĩnh vực của bạn trông như thế nào? Điều này là hết sức quan trọng. Những công ty lớn cùng ngành tạo nên các cách thiết kế phổ biến tới nhiều người, giống như là các site báo chí, phóng sự, forum … và nếu bạn đang thiết kế một trong số các loại site này thì bạn cần xét tới những yếu tố này để tạo một trang web thân thiện. Càng đơn giản càng tốt – Những thiết kế đơn giản nhất thường tốt nhất. Bạn không muốn bị choáng bởi một website nhồi nhét quá nhiều thứ (ảnh, nội dung …) và tất nhiên bạn cũng không muốn người đọc phải mất tận 30 giây chỉ để tìm thấy những gì họ đang tìm trong mớ hỗn độn trên website. Hãy tạo sự cân bằng tốt nhất, cố gắng tạo mọi thứ thật đơn giản, và giản tiện website càng nhiều càng tốt. Khi mọi thứ được đặt đúng cách theo một trật tự nhất định, nó sẽ tạo ấn tượng chuyên nghiệp và dễ sử dụng. Đồng thời nếu sắp xếp khoa học thì việc mở rộng website về sau cũng sẽ dễ dàng hơn. Cách tốt nhất để hiểu những yếu tố thiết kế đó và không thiếu sót là dành nhiều thời gian phân tích các website khác cùng ngành nghề và lĩnh vực để nhìn ra được những gì mà các designer khác đã làm tốt và những điểm không tốt từ đó. Từ đó tìm ra những phương pháp để nâng cao các yếu tố của website mà bạn đã sử dụng.Bạn cần chú ý rằng thiết kế web và tâm lý không hề tách biệt nhauTâm lý học và thiết kế web luôn song hành cùng nhau, thậm chí trước cả khi những nghiên cứu được tiến hành. Một yếu tố để xem xét cho cả hai, và một yếu tốt quan trọng phổ biến cho cả 2, là sự bảo mật. Tất cả mọi người đều cần cảm thấy an toàn, và trên môi trường internet điều đó được xem xét thường xuyên hơn bất cứ nơi nào khác. Với việc ngày càng nhiều có các website lừa đảo, gian lận xuất hiện trên toàn thế giới, việc bảo mật trở thành một vấn đề lớn nhất trong ngành công nghiệp thương mại điện tử. Điều đó dẫn tới là một website PHẢI tạo ra cảm giác an toàn cho một khách ghé thăm trước khi họ thực hiện tương tác gì đó trên website.Có nhiều cách để thực hiện điều đó: xây dựng các quy chế, chính sách gắt gao, đăng ký chứng thực từ các các thương hiệu bảo mật tốt … Nhưng có một cách đơn giản nhất là nêu rõ tất cả liên quan thông tin về website của bạn, sản phẩm hay việc kinh doanh của bạn. Người dùng rất hay bị mất phương hướng và thiếu thông tin. Và những thông tin quan trọng dạng này thường được xếp vào những vùng không quan trọng hay cho cỡ chữ nhỏ hoặc là bị ẩn đi. Nếu bạn có một website trung thực, hãy làm cho mọi người nhận ra điều đó.Ngoài ra, trong lĩnh vực thương mại điện tử, việc sử dụng một hệ thống thanh toán nổi tiếng (ví dụ như của các ngân hàng lớn, Paypal, SecurePay, ClickBank …) với các đơn hàng bảo đảm thường giúp mọi người cảm thấy an toàn hơn để quyết định mua hàng.Đó là một số các ví dụ nổi bật. Hãy bỏ một chút thời gian và bạn sẽ có những điều hữu ích về việc thiết kế website. Cố gắng chú ý vào ấn tượng đầu tiên của những người ghé thăm và khiến cho nó thật hiệu quả. Lưu ý những gì bạn cảm thấy khi bạn nhìn vào một site và cố gắng hiểu tại sao bạn lại cảm thấy thế. Sau một thời gian, bạn sẽ bắt đầu chú ý tới những chi tiết nhỏ hữu ích để thu hút những khách hàng của bạn, đó là những gì và thiết kế web phải làm được. 6.Tâm Lý Trong Lao Động Một sinh viên it học rất giỏi mới ra trường nhưng chỉ xin được vào một công ty nào đó thuộc chuyên ngành với mức lương chỉ có 2 triệu ,nhưng 1 sinh viên khác cũng mới ra trường học lực chỉ thuộc loại trung bình khá nhưng mức lương lại cao hơn và làm ở một công ty danh tiếng hơn . Bởi vì sao ? dễ hiểu thôi . Anh sinh viên có học lực trung bình khá nhưng có kinh nghiệm trong lĩnh vực đó hơn anh sinh viên giỏi nhưng chưa có kinh nghiệm làm việc . tâm lý của các nhà tuyển dụng bao giờ cũng đánh giá cao những hồ sơ tuyển dụng của những người có kinh nghiệm và dựa vào năng lực của họ chứ không phải dựa trên bằng cấp mà họ đánh giá. 7.TÂM LÝ TRONG NGÀNH TÀI CHÍNH Các nhà đầu tư sẽ có hành vi không hợp lý khi họ không phân tích và xử lý “đúng” những thông tin mà họ có (và thị trường cung cấp), từ đó dẫn đến những kỳ vọng lệch lạc về tương lai của cổ phiếu mà họ đầu tư vào. Ngoài ra, trong một số trường hợp, dựa trên kinh nghiệm hay nhận thức sẵn có, họ cũng mắc phải những “lệch lạc trong nhận thức” (cognitive biases). Những nghiên cứu về các hành vi không hợp lý tiêu biểu trong thị trường tài chính là kết hợp giữa tâm lý học, mà chủ yếu là trường phái tâm lý nhận thức (cognitive psychology) với trường phái tâm lý hành vi (behavioral psychology). Có một số dạng lệch lạc trong nhận thức tiêu biểu trong thị trường chứng khoán như sau: *Phụ thuộc vào kinh nghiệm hay thuật toán (Heuristics). Các kinh nghiệm, hay quy tắc học được thường giúp chúng ta ra quyết định nhanh chóng và dễ dàng hơn nhiều (chính các trường dạy về kinh tế về mặt nào đó cũng chỉ ra một số các quy tắc quyết định cho một số trường hợp kia mà). Nhưng trong một số trường hợp, dựa dẫm quá nhiều vào các quy tắc đôi khi sẽ dẫn đến sai lầm, đặc biệt là khi các điều kiện bên ngoài thay đổi. Và đặc biệt là người ta thường đề cao hiệu quả của những quy tắc đơn giản, gần gũi và dễ nhớ, kiểu hiệu ứng mà Tversky và Kahneman (1979) gọi là hiệu ứng quy tắc có sẵn (availability heuristic). Shiller (2000) đã đưa ra một ví dụ là khi nhiều người đều dùng internet thì họ dễ dàng nghĩ đến những điển hình thành công và những đổi mới hấp dẫn đang diễn ra trên mạng, thế là họ nghĩ ngành kinh doanh này sẽ thành công, rốt cuộc đã dẫn đến vụ bùng nổ giá cổ phiếu các Công ty công nghệ cao, dot.com vào cuối những năm 1990. Một ví dụ khác gây bất ngờ là của Benartzi và Thaler (2001) khi họ ghi nhận qua thí nghiệm cho một số người N lựa chọn cho việc đầu tư tiền tiết kiệm, nhiều người nhanh chóng áp dụng quy tắc 1/N (đa dạng hoá đầu tư kiểu đơn giản nhất, đầu tư 1/N số tiền vào mỗi loại hình đầu tư), trong khi nếu phân tích kỹ, họ sẽ đầu tư theo những quy tắc khác (như chia phần nào vào cổ phiếu, phần nào vào chứng khoán thu nhập cố định, và tuỳ vào điều kiện thị trường, v.v…). *Lệch lạc do tình huống điển hình (Representativeness), thường được diễn tả một cách đơn giản là xu hướng không quan tâm nhiều đến những nhân tố dài hạn, mà thường đặt nhiều quan tâm đến những tình huống điển hình ngắn hạn. Ví dụ khi giá cổ phiếu bắt đầu tăng liên tục 3, 4 năm hoặc dài hơi hơn (như trường hợp của Mỹ và Tây Âu từ 1982 đến 2000, hay Trung Quốc trong 10 năm trở lại đây, và có lẽ cũng có cả Việt Nam chúng ta nữa), trong đầu nhiều người bắt đầu suy nghĩ rằng lợi nhuận cao từ cổ phiếu là việc “bình thường”. Nếu trở lại giai đoạn 2001, 2002 của thị trường Việt Nam khi giá chứng khoán đi xuống, chắc hẳn những qi kinh doanh cổ phiếu niêm yết (không tính cổ phiếu OTC) trong giai đoạn này sẽ thấy sự khác biệt, một mức lợi nhuận 30-50% thời điểm ấy là không bình thường, song trong 1, 2 năm gần đây là quá “bình thường”. Tversky và Kahneman (1974) đưa ra một định nghĩa hàn lâm hơn cho tình huống này là người ta đánh giá xác suất xảy ra của những sự kiện trong tương lai dựa vào mức độ “tương tự” với một tình huống điển hình nào đó. Điểm quan trọng là người ta thường chỉ quan tâm đến một tình huống điển hình của một giai đoạn ngắn thay vì quan tâm đến một mẫu hình điển hình trong một giai đoạn dài (điều này gọi là luật số quan sát nhỏ, “law of small numbers”). Chẳng hạn cho rằng điều kiện hiện nay của nền kinh tế Việt Nam “tương đồng” với giai đoạn này trong năm 2006 nhiều hơn là giống với năm 2001 thì đương nhiên sẽ cho rằng xác suất giá cổ phiếu còn lên nữa là cao hơn xác xuất giá cổ phiếu sẽ giảm. Nhưng nếu nhìn cho một giai đoạn 2000-2006, người ta sẽ thấy thị trường lúc lên, lúc xuống, không phải lên mãi không ngừng, thì sẽ có đánh giá khác về xác suất tăng, giảm. *Bảo thủ (conservatism). Khi điều kiện thay đổi (thông tin mới về triển vọng nền kinh tế chẳng hạn), người ta có xu hướng chậm phản ứng với những thay đổi đó, và gắn nhận định (anchoring) của mình với tình hình chung trong một giai đoạn dài hơi trước đó. Tức là khi có tin nền kinh tế suy giảm, họ cho rằng kinh tế kém đi chỉ là tạm thời, dài hạn vẫn là đi lên, mà không nhận thấy có thể tin đó phát đi tín hiệu một chu kỳ suy thoái nhiều năm đã bắt đầu. Hiệu ứng này (gắn với kinh nghiệm dài hạn) là ngược lại với hiệu ứng lệch lạc do tình huống điển hình (đặt nặng vào các tình huống điển hình ngắn hạn). Phối hợp 2 hiệu ứng này có thể giúp giải thích hiện tượng phản ứng chậm (undrrreaction) trên thị trường chứng khoán. Ví dụ, khi ban đầu tin tức công bố của một Công ty cho thấy lợi nhuận giảm, người ta vẫn tin rằng đây chỉ là giảm tạm thời, và phản ứng chậm với thông tin này, nên giá cổ phiếu Công ty có tin xấu vẫn giảm chậm. Đến khi liên tục vài quý sau, tình hình vẫn xấu, thì người ta đã “phát hiện” ra một tình huống điển hình mới: Công ty này quý trước cũng kinh doanh kém, quý này cũng kinh doanh kém, vậy nên bán tống cổ phiếu Công ty này đi tránh lỗ. Thế là mọi người đổ xô đi bán cổ phiếu. Kết quả, lại dẫn đến phản ứng thái quá. *Quá tự tin (overconfidence) Có nhiều nghiên cứu tâm lý học trên thị trường tài chính cho thấy các nhà đầu tư tỏ ra quá tự tin (một số bằng chứng thí nghiệm đã được trình bày trong các tác phẩm “Irrational Exuberance” (2000) của Shiller, một số khác trình bày trong “A survey of behavioral finane” (2003) của Barberis và Thaler). Bằng chứng gần đây nhất là việc nhiều nhà đầu tư ít đa dạng hoá danh mục của mình và đầu tư nhêìu vào những Công ty mà mình quen thuộc (một số nghiên cứu tranh cãi rằng có thể vì họ có thông tin nội bộ về những Công ty đó, nhưng những nghiên cứu gần đây trong lĩnh vực quản trị Công ty đã bác bỏ luận cứ này). Như vậy, một cách giải thích khả dĩ là các nhà đầu tư ít đa dạng hoá này tự tin quá mức vào tầm hiểu biết của mình đối với Công ty, Barber và Odean (2001) còn công bố một kết quả thú vị là những nhà kinh doanh chứng khoán là nam thì quá tự tin nhiều hơn nữ, và nam càng thực hiện nhiều giao dịch thì… kết quả càng tệ hại hơn nữ. *Định nghĩa hẹp (narow framing) cô lập một khái niệm hay phân tích một vấn đề trong một khuôn khổ hạn hẹp, tách biệt, và cố gắng đưa ra quyết định tối ưu cho khuôn khổ hạn hẹp ấy, thay vì cho toàn cục. Phương pháp này có thể hữu ích trong một số trường hợp giới hạn về nguồn lực, hay không đủ thời gian phân tích nhiều. Tuy nhiên, nó cũng có thể đưa đến sai lầm. *Tính toán bất hợp lý (mental accounting). Đây là một dạng của định nghĩa hẹp. Chúng ta có xu hướng tách riêng các quyết định mà đúng ra phải được kết hợp lại với nhau vào các tài khoản ảo trong trí tưởng tượng của chúng ta (metal account) và tối đa hoá lợi ích từng tài khoản. Và vì thế, đôi khi chúng ta đưa ra các quyết định nhìn tưởng là hợp lý, mà thật ra là sai lầm. Ví dụ, có người có xu hướng tách biệt ra 2 ngân sách gia đình, một dành cho mua thức ăn trong gia đình, một dành cho đi ăn nhà hàng cuối tuần. Và khi chi tiêu mua đồ ăn, người này thường không mua hải sản cao cấp vì nghĩ rằng nó mắc và chỉ ăn thịt bình thường, nhưng khi vào ăn nhà hàng, người này lại gọi tôm hùm, thay vì ăn một bữa thịt bình thường (đương nhiên rẻ hơn tôm hùm). Nếu thay vì như vậy, người này đi mua tôm hùm cho bữa ăn tại nhà, và chỉ ăn thịt bình thường trong nhà hàng, anh ta có thể tiết kiệm tiền. Vấn đề nằm ở chỗ anh ta đã tách biệt ra 2 tài khoản riêng cho thức ăn tại nhà và đi ăn cuối tuần ! Sử dụng tính toán bất hợp lý và định nghĩa hẹp, chúng ta có thể giải thích nhiều hiện tượng như lựa chọn nghịch với sở thích (preference reversals), sợ thua lỗ (loss aversion), và hiệu ứng phân bổ tài khoản khá phổ biến, thể hiện cơ bản ở chỗ người ta sẵn sàng thực hiện ngay những lệnh mang lại lời nhỏ, nhưng trì hoãn không thực hiện lệnh dừng lỗ khi xuất hiện những khoản lỗ nhỏ. Ví dụ, khi mua cổ phiếu giá 30.000, sau đó giá giảm xuống 22.000, người ta vẫn không bán cổ phiếu (thậm chí còn mua tiếp) và chờ đến khi giá lên trên 30.000 một chút mới bán ngay kiếm lời. Giá có giảm tiếp người ta cũng cứ giữ cổ phiếu đó tiếp. Vì họ đã tách biệt giữa “tài khoản lời” và “tài khoản lỗ” trong tâm trí của mình, cho nên họ cố tối đa hoá tài khoản lời, và tối thiểu hoá tài khoản lỗ, nên giá lên một chút thì bán, giá xuống thì cứ giữ, xem như nó chưa bị chuyển qua tài khoản lỗ. Hiệu ứng phân bổ tài khoản này cũng có thể được lý giải bằng hiệu ứng tự lừa dỗi (sợ rằng nếu bán mà bị lỗ thì sẽ cảm thấy bản thân ra quyết định đầu tư kém), hay hiệu ứng tiếc nuối (lỡ bán rồi mà giá lên thì sao). Hiệu ứng phân bổ tài khoản lý giải một phần vì sao trong thị trường tăng giá thì khối lượng giao dịch tăng cao hơn khi thị trường giảm giá tại Mỹ và Nhật. Trên đây chỉ là một số hiệu ứng tâm lý đã được đề cập và đưa vào một số mô hình tài chính hành vi. Còn nhiều hiệu ứng tâm lý khác nhau có thể tác động đến các quyết định lệch lạc của nhà đầu tư, có thể được tổng hợp trong bảng . Bảng : Các trường phái tâm lý và ứng dụng trong tài chính hành vi Trường phái chính Các hiệu ứng chính Ứng dụng trong tài chính Tâm lý hành vi Do John B.Watson sáng lập năm 1913, nghiên cứu các điều kiện khiến con người sẽ hành động theo một cách nào đó -Tin vào điều thật ra không tồn tại (magical thinking) -Ưa thích sự chắc chắn