Tiểu luận Vấn đề xây dựng hình thái kinh tế- xã hội ở Việt Nam

vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ vµo chÕ ®é x· héi. Lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh c¸ch thøc vµ tr×nh ®é chinh phôc cña con ng­êi. +Qóa tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn cña x· héi cã nguån gèc s©u xa ë sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt bao giê còng b¾t ®Çu tõ d©n sè, muèn cã lùc l­îng s¶n xuÊt th× tÊt nhiªn ph¶i cã d©n sè, d©n sè ®«ng th× lùc l­îng s¶n xuÊt lín m¹nh. Nh­ng d©n sè lµm sao ph¶i phï hîp víi ®Êt n­íc, kh«ng qu¸ ®«ng, qu¸ Ýt mµ ph¶i võa ®ñ th× viÖc lµm míi ®¸p øng ®ñ víi lùc l­îng s¶n xuÊt ... cßn nÕu thiÕu viÖc lµm th× lùc l­îng s¶n xuÊt sÏ thõa. VËy muèn lùc l­îng s¶n xuÊt ®ñ phï hîp víi ®Êt n­íc th× ph¶i k×m h·m d©n sè ph¸t triÓn víi nh÷ng n­íc ®«ng d©n vµ khuyÕn khÝch sinh ®Î d©n sè víi nh÷ng n­íc cã d©n sè Ýt. V× lùc l­îng s¶n xuÊt lµ nh©n tè chÝnh cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi . + Nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc t¹o ra b»ng n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ng­êi, song kh«ng ph¶i con ng­êi lµm ra theo ý muèn chñ quan. B¶n th©n n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ng­êi còng bÞ quy ®Þnh bëi nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸ch quan nhÊt ®Þnh. Ng­êi ta lµm ra lùc l­îng s¶n xuÊt cña m×nh dùa trªn nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ®¹t ®­îc trong mäi h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi ®· cã s½n do thÕ hÖ tr­íc t¹o ra. Lùc l­îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ng­êi víi giíi tù nhiªn. Tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt thÓ hiÖn tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña loµi ng­êi, lùc l­îng s¶n xuÊt bao gåm: - T­ liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra, tr­íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng . - Ng­êi lao ®éng víi kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, biÕt sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. + §èi t­îng lao ®éng kh«ng ph¶i lµ toµn bé giíi tù nhiªn mµ chØ cã bé phËn cña giíi tù nhiªn ®­îc ®­a vµo s¶n xuÊt , ®­îc con ng­êi sö dông míi lµ ®èi t­îng lao ®éng trùc tiÕp. Con ng­êi kh«ng chØ t×m trong giíi tù nhiªn nh÷ng ®èi t­îng lao ®éng cã s½n, mµ cßn s¸ng t¹o ra b¶n th©n ®èi t­îng lao ®éng. Sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt cã liªn quan víi viÖc ®­a nh÷ng ®èi t­îng ngµy cµng míi h¬n vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. + T­ liÖu lao ®éng lµ vËt thÓ hay lµ phøc hîp vËt thÓ mµ con ng­êi ®Æt gi÷a m×nh víi ®èi t­îng lao ®éng, chóng dÉn truyÒn tÝch cùc sù t¸c ®éng cña con ng­êi vµo ®èi t­îng lao ®éng. + Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña t­ liÖu lao ®éng chñ yÕu lµ c«ng cô lao ®éng lµ th­íc ®o tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña loµi ng­êi, lµ c¬ së x¸c ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt, lµ tiªu chuÈn ®Ó kh¸c nhau gi÷a thêi ®¹i kinh tÕ. §èi víi mçi thÕ hÖ míi, nh÷ng t­ liÖu lao ®éng do thÕ hÖ tr­íc ®Ó l¹i trë thµnh ®iÓm xuÊt ph¸t cña sù ph¸t triÓn t­¬ng lai. V× vËy nh÷ng t­ liÖu ®ã lµ kÕ tôc cña lÞch sö chÝnh nh÷ng tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é kü thuËt cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é quan hÖ s¶n xuÊt, do ®ã xÐt ®Õn cïng lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi nh­ mét qu¸ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn . + Ngµy nay cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i ®· t¹o ra b­íc nh¶y vät lín trong lùc l­îng s¶n xuÊt. Khoa häc trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Khoa häc trë thµnh ®iÓm xuÊt ph¸t cho nh÷ng biÕn ®æi to lín trong kü thuËt s¶n xuÊt, t¹o ra nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt míi, kÕt hîp khoa häc kü thuËt thµnh mét thÓ thèng nhÊt, ®­a ®Õn nh÷ng ph­¬ng ph¸p c«ng nghÖ míi ®em l¹i hiÖu qu¶ cao trong s¶n xuÊt. Do khoa häc trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp mµ thµnh phÇn ng­êi cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt còng thay ®æi. Ng­êi lao ®éng trong lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng chØ bao gåm lao ®éng ch©n tay, mµ bao gåm c¶ kü thuËt viªn, kü s­ vµ c¸n bé khoa häc phôc vô trùc tiÕp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi th× quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt, mét mÆt lµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, lµ yÕu tè ®¶m b¶o tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn tiÕn lªn cña x· héi, quy ®Þnh khuynh h­íng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao. b) Quan hÖ s¶n xuÊt. + Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ng­êi vµ ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc gäi lµ quan hÖ s¶n xuÊt. + Còng nh­ lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt cña x· héi , tÝnh vËt chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc biÓu hiÖn ë chç chóng tån t¹i kh¸ch quan, ®éc lËp víi ý thøc con ng­êi. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n, ban ®Çu vµ quyÕt ®Þnh tÊt c¶ mäi quan hÖ x· héi kh¸c, kh«ng cã nh÷ng mèi quan hÖ ®ã th× kh«ng thµnh x· héi vµ kh«ng cã quy luËt x· héi . Mçi h×nh th¸i kinh tÕ l¹i cã mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cña nã t­¬ng øng víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. + Quan hÖ s¶n xuÊt lµ bé x­¬ng cña c¬ thÓ x· héi nã bao gåm c¸c mèi quan hÖ cña quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt tiªu biÓu cho b¶n chÊt kinh tÕ cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi nhÊt ®Þnh. + Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt c¬ b¶n sau ®©y: - C¸c quan hÖ së h÷u ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt. - C¸c quan hÖ trong tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt. - C¸c quan hÖ trong ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng. +Ba mÆt nãi trªn cã quan hÖ h÷u c¬ v¬Ý nhau, trong ®ã quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ c¸c quan hÖ kh¸c. B¶n chÊt cña bÊt kú quan hÖ s¶n xuÊt nµo còng ®Òu phô thuéc vµo vÊn ®Ò nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu trong x· héi ®­îc gi¶i quyÕt nh­ thÕ nµo. + Trong c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi mµ loµi ng­êi ®· tõng tr¶i qua, lÞch sö ®· ®­îc chøng kiÕn sù tån t¹i cña hai lo¹i h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt: së h÷u t­ nh©n vµ së h÷u c«ng céng. + §­¬ng nhiªn, ®Ó cho së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng trë thµnh " v« chñ" cã chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ râ rµng ®Ó x¸c ®Þnh chñ thÓ së h÷u vµ sö dông ®èi víi nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. + C¸c hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt ë mçi giai ®o¹n lÞch sö ®Òu tån t¹i trong mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. HÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt vµ bé mÆt h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi Êy. V× vËy, khi nghiªn cøu, xem xÐt tÝnh chÊt cña mét h×nh th¸i x· héi nµo th× kh«ng thÓ chØ nh×n ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt mµ cßn ph¶i xÐt ®Õn tÝnh chÊt cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt chÝnh lµ mÆt thø hai cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi ®­îc xo¸ bá vµ ®­îc thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi míi cao h¬n ra ®êi. Nh­ vËy sù xuÊt hiÖn, sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi , sù chuyÓn biÕn tõ h×nh th¸i ®ã lªn h×nh th¸i cao h¬n ®­îc gi¶i thÝch tr­íc hÕt b»ng sù t¸c ®éng cña quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quy luËt ®ã lµ khuynh h­íng tù t×m ®­êng cho m×nh trong sù ph¸t triÓn vµ thay thÕ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. c) Sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt . + Tr¶i qua qu¸ tr×nh lÞch sö th× lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, chóng tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau mµ t¸c ®éng biÖn chøng lÉn nhau h×nh thµnh quy luËt x· héi phæ biÕn cña toµn bé lÞch sö loµi ng­êi, quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quy luËt v¹ch râ tÝnh chÊt phô thuéc kh¸ch quan cña quan hÖ s¶n xuÊt vµo sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §Õn l­ît m×nh quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt . + TÝnh chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ kh¸i niÖm ®­îc ¨ng-ghen sö dông ®Ó ph©n tÝch lùc l­îng s¶n xuÊt trong c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau. Khi nÒn s¶n xuÊt ®­îc thùc hiÖn víi nh÷ng c«ng cô ë tr×nh ®é thñ c«ng, lùc l­îng s¶n xuÊt chñ yÕu lµ mang tÝnh chÊt c¸ nh©n. Khi s¶n xuÊt ®¹t tíi tr×nh ®é c¬ khÝ ho¸, lùc l­îng s¶n xuÊt ®ßi hái ph¶i ®­îc vËn ®éng trong sù hîp t¸c x· héi réng r·i trªn c¬ së chuyªn m«n ho¸. TÝnh chÊt tù cÊp tù tóc, c« lËp cña nÒn s¶n xuÊt nhá lóc ®ã ph¶i ®­îc thay thÕ bëi tÝnh chÊt x· héi ho¸. Tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong tõng giai ®o¹n lÞch sö loµi ng­êi thÓ hiÖn tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng­êi trong giai ®o¹n lÞch sö ®ã. Kh¸i niÖm tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt nãi lªn kh¶ n¨ng cña con ng­êi th«ng qua viÖc sö dông c«ng cô lao ®éng thùc hiÖn qu¸ tr×nh c¶i biÕn giíi tù nhiªn nh»m ®¶m b¶o cho sù sinh tån vµ ph¸t triÓn cña m×nh. Tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë : - Tr×nh ®é cña c«ng cô lao ®éng. - Tr×nh ®é tæ chøc lao ®éng x· héi . - Tr×nh ®é øng dông khoa häc vµo s¶n xuÊt. - Kinh nghiÖm vµ kü n¨ng lao ®éng cña con ng­êi. - Tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng. Quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc h×nh thµnh biÕn ®æi, ph¸t triÓn ®­îc quyÕt ®Þnh bëi lùc l­îng s¶n xuÊt. - Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cïng víi sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt, kü n¨ng s¶n xuÊt, kiÕn thøc khoa häc cña con ng­êi còng tiÕn bé. Lùc l­îng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ho¹t ®éng nhÊt, c¸ch m¹ng nhÊt. Cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ yÕu tè t­¬ng ®èi æn ®Þnh, cã khuynh h­íng l¹c hËu h¬n sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc sh cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th× néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung, néi dung thay ®æi tr­íc, sau ®ã h×nh thøc míi biÕn ®æi theo. -Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt còng h×nh thµnh vµ biÕn ®æi cho phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù phï hîp ®ã lµ ®éng lùc lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nh­ng lùc l­îng s¶n xuÊt th­êng ph¸t triÓn nhanh, cßn quan hÖ s¶n xuÊt cã xu h­íng t­¬ng ®èi æn ®Þnh. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi, quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng cßn phï hîp víi nã n÷a, sÏ trë thµnh ch­íng ng¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nã, sÏ n¶y sinh mÉu thuÉn gay g¾t gi÷a hai mÆt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Sù ph¸t triÓn kh¸ch quan ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn viÖc xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò, thay thÕ b»ng mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é míi cña lùc l­îng s¶n xuÊt, më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. - Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi.Sù t¸c ®éng cña nã trong lÞch sö lµm cho x· héi chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi thÊp lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c cao h¬n. + Sù t¸c ®éng trë l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt : - Sù h×nh thµnh, biÕn ®æi , ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt phô thuéc vµo tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Nh­ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi mµ lùc l­îng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã ®Ó ph¸t triÓn, nã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt, cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. - Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt trë thµnh ®éng lôc c¬ b¶n thóc ®Èy, më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ng­îc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi kh«ng cßn phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, béc lé m©u thuÉn gay g¾t víi lùc l­îng s¶n xuÊt th× trë thµnh " xiÒng xÝch trãi buéc" k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Song nã chØ lµ t¹m thêi, theo tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, cuèi cïng nã sÏ bÞ thay thÕ b»ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña l­îng s¶n xuÊt . - Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt ( thóc ®Èy hoÆc k×m h·m ) v× nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh tæ chøc hÖ thèng qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi; quy ®Þnh ph­¬ng thøc ph©n phèi vµ phÇn cña c¶i Ýt nhiÒu mµ ng­êi lao ®éng ®­îc h­ëng . Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét hÖ thèng chØnh thÓ h÷u c¬ gåm c¶ ba mÆt : quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi. ChØ trong chØnh thÓ ®ã quan hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy con ng­êi hµnh ®éng nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt. + Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt chung nhÊt cña sù ph¸t triÓn x· héi. Quy luËt nµy ®­a loµi ng­êi tr¶i qua c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt: c«ng x· nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t­ b¶n chñ nghÜa vµ ph­¬ng thøc céng s¶n t­¬ng lai. + Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt vËn ®éng, ph¸t triÓn cña x· héi qua sù thay thÕ kÕ tiÕp nhau tõ thÊp lªn cao cña c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. - Sù khñng ho¶ng vµ sôp ®æ cña nhiÒu n­íc XHCN hiÖn nay cã nhiÒu nguyªn nh©n trong ®ã cã nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ kh«ng nhËn thøc vµ vËn dông ®óng c¸c quy luËt x· héi, trong ®ã cã nh÷ng quy luËt c¬ b¶n ë trªn. - Tõ lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt nã cã quan hÖ chÆt chÏ g¾n bã víi nhau, lu«n tån t¹i song song vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau ®­îc. Tõ ®©y nã sÏ h×nh thµnh nªn tæng thÓ cña nÒn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng céng ®ång sÏ h×nh thµnh nªn kiÕn tróc th­îng tÇng cña x· héi. d) KiÕn tróc th­îng tÇng trong h×nh th¸i kinh tÕ x· héi + X· héi d­íi bÊt kú h×nh th¸i nµo ®Òu lµ s¶n phÈm cña quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi. Quan hÖ x· héi cña con ng­êi rÊt ®a d¹ng phong phó, vËn ®éng biÕn ®æi kh«ng ngõng. C«ng lao to lín lµ M¸c vµ ¡ng -ghen lµ tõ nh÷ng quan hÖ x· héi hÕt søc phøc t¹p ®ã ph©n biÖt, nh÷ng quan hÖ vËt chÊt cña x· héi víi nh÷ng quan hÖ tinh thÇn t­ t­ëng cña x· héi, nªu bËt c¬ së h¹ tÇng do quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh gi÷a vai trß quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng bao gåm nh÷ng quan ®iÓm t­ t­ëng vµ nh÷ng thiÕt chÕ t­¬ng øng víi nã. + Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, nh©n tè quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh lÞch sö , xÐt ®Õn cïng lµ nÒn s¶n xuÊt ®êi sèng hiÖn thùc. Nh­ng nh©n tè kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ nh©n tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh, c¸c nh©n tè kh¸c nhau cña kiÕn tróc th­îng tÇng ®Òu cã ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh lÞch sö. NÕu kh«ng tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c nh©n tè ®o th× kh«ng thÊy hµng lo¹t nh÷ng sù ngÉu nhiªn mµ tÝnh tÊt yÕu kinh tÕ xuyªn qua ®Ó tù v¹ch ®­êng ®i cña m×nh. Tõ nh÷ng nh©n tè trªn h×nh thµnh nªn c¬ së h¹ tÇng. + C¬ së h¹ tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. C¬ së h¹ tÇng ph¶n ¸nh chøc n¨ng x· héi cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt víi t­ c¸ch lµ c¬ së kinh tÕ cña c¸c hiÖn t­îng x· héi. - C¬ së h¹ tÇng cña mét x· héi bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ, nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ tµn d­ cña x· héi tr­íc vµ nh÷ng quan hÖ mÇm mèng cña x· héi sau. Nh÷ng ®Æc tr­ng cho tÝnh chÊt cña mét c¬ së h¹ tÇng lµ do quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh. Trong c¬ së h¹ tÇng cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt th× kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ bao giê còng gi÷ vai trß chñ ®¹o. - Trong x· héi th× cã giai cÊp ®èi kh¸ng, tÝnh chÊt giai cÊp cña c¬ së h¹ tÇng lµ do kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh. TÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t nguån tõ ngay trong c¬ së h¹ tÇng, lµ toµn bé c¸c quan hÖ ®Ó h×nh thµnh nªn kiÕn tróc th­îng tÇng . + KiÕn tróc th­îng tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm t­ t­ëng x· héi, nh÷ng thiÕt chÕ t­¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹i cña th­îng tÇng h×nh thµnh nªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh. Mçi yÕu tè cña yÕu tè cña kiÕn tróc th­îng tÇng cã ®Æc ®iÓm riªng, cã quy luËt ph¸t triÓn riªng, nh­ng kh«ng tån t¹i t¸ch rêi nhau mµ liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i, lÉn nhau vµ ®Òu n¶y sinh trªn c¬ së h¹ tÇng, ph¶n ¸nh c¬ së h¹ tÇng. KiÕn tróc th­îng tÇng cña x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp bao gåm hÖ t­ t­ëng vµ thÓ chÕ cña giai cÊp thèng trÞ, tµn d­ cña c¸c quan ®iÓm cña x· héi tr­íc ®Ó l¹i, quan ®iÓm t­ t­ëng vµ tæ chøc cña c¸c tÇng líp trung gian. TÝnh chÊt t­ t­ëng cña giai cÊp thèng trÞ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt c¬ b¶n cña kiÕn tróc th­îng tÇng trong mét h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh. + Trong x· héi kiÕn tróc th­îng tÇng mang tÝnh chÊt ®èi kh¸ng. Bé phËn cã quyÒn lùc lín nhÊt cña kiÕn tróc th­îng tÇng cña x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp nhµ n­íc, c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ tiªu biÓu cho chÕ ®é x· héi vÒ mÆt chÝnh trÞ ph¸p lý. Giai cÊp thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ n¾m vµ gi÷ chÝnh quyÒn nhµ n­íc th× hÖ t­ t­ëng cïng thÓ chÕ cña giai cÊp Êy còng gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ, nã lµ ®Æc tr­ng cña toµn bé kiÕn tróc th­îng tÇng. Mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®Òu cã mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng. + C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng ë mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®Òu cã c¬ së cña nã, do ®ã, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng mang tÝnh lÞch sö cô thÓ gi÷a chóng cã quan hÖ biÖn chøng víi nhau, trong ®ã c¬ së h¹ tÇng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh Þ c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng. C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng thÓ hiÖn ë chç c¬ së h¹ tÇng nµo th× sinh ra kiÕn tróc th­îng tÇng Êy. Giai cÊp nµo chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ nÒn kinh tÕ th× còng chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ trong ®êi sèng tinh thÇn. C¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc th­îng tÇng cã nh÷ngbiÕn ®æi c¨n b¶n trong c¬ së h¹ tÇng sím hay muén sÏ dÉn ®Õn biÕn ®æi kiÕn tróc th­îng. Sù biÕn ®æi ®ã diÔn ra ë tõng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi , còng nh­ khi chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ kh¸c. Khi c¬ së h¹ tÇng cò mÊt ®i th× kiÕn tróc th­îng tÇng do nã sinh ra còng mÊt theo, khi c¬ së h¹ tÇng míi ra ®êi th× mét kiÕn tróc th­îng tÇng míi phï hîp víi nã còng xuÊt hiÖn. TÝnh quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng víi kiÕn tróc th­îng tÇng diÔn ra rÊt phøc t¹p trong qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c. ChÝnh sù t¸c ®éng ®ã ®· biÕn kiÕn tróc th­îng tÇng sÏ t¸c ®éng trë l¹i víi c¬ së h¹ tÇng. +Sù phô thuéc cña kiÕn tróc th­îng tÇng vµo c¬ së h¹ tÇng kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng liªn hÖ phô thuéc cã tÝnh gi¶n ®¬n nh­ mét c¬ chÕ ho¹t ®éng tù ®éng, kh«ng ph¶i bÊt cø sù biÕn ®æi nµo trong kiÕn tróc th­îng tÇng còng ®­îc gi¶i thÝch b»ng nh÷ng nguyªn nh©n kinh tÕ. C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­îng tÇng, ®ång thêi kiÕn tróc th­îng tÇng lu«n lu«n lµ lùc l­îng t¸c ®éng m¹nh mÏ trªn toµn bé c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi vµ t¸c ®éng tÝch cùc trë l¹i c¬ së h¹ tÇng sinh ra nã. + Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, kiÕn tróc th­îng tÇng ®¶m b¶o sù thèng trÞ chÝnh trÞ vµ t­ t­ëng cña giai cÊp gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ. Trong c¸c bé phËn cña kiÕn tróc th­îng tÇng, nhµ n­íc gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng cã t¸c dông to lín ®èi víi c¬ së h¹ tÇng . + C¸c bé phËn kh¸c cña kiÕn tróc th­îng tÇng nh­ triÕt häc, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt còng ®Òu t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn c¬ së h¹ tÇng b»ng nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau, song ph¶i tu©n theo nh÷ng t¸c ®éng cña nhµ n­íc. + KiÕn tróc th­îng tÇng cã t¸c dông to lín víi c¬ së h¹ tÇng khi nã t¸c ®éng cïng chiÒu víi quy luËt vËn ®éng cña c¬ së h¹ tÇng, tr¸i l¹i nã sÏ c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng khi nã t¸c ®éng ng­îc chiÒu víi quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan. Qu¸ nhÊn m¹nh hoÆc thæi phång vai trß cña kiÕn tróc th­îng tÇng, phñ ®Þnh tÝnh tÊt yÕu cña kinh tÕ x· héi , r¬i vµo chñ nghÜa duy t©m chñ quan vµ kh«ng thÓ nhËn thøc ®óng ®¾n trong lÞch sö. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö nhÊn m¹nh r»ng, chØ cã kiÕn tróc th­îng tÇng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¬ së kinh tÕ míi, ph¶n ¸nh nhu cÇu cña sù ph¸t triÓn c¬ së kinh tÕ míi cã thÓ thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn, x· héi tiÕn lªn nÕu ng­îc l¹i sÏ nh­ trªn. e) C¸c quan hÖ d©n téc, quan hÖ gia ®×nh vµ c¸c sinh ho¹t x· héi kh¸c. + C¸c mèi quan hÖ d©n téc, gia ®×nh vµ sinh ho¹t x· héi ®Òu xuÊt ph¸t tõ con ng­êi, cã con ng­êi th× míi ph¸t sinh ra c¸c mèi quan hÖ , tËp qu¸n... + Con ng­êi thùc chÊt cña viÖc nghiªn cøu b¶n chÊt lµ qu¸ tr×nh con ng­êi tù lÊy m×nh lµm ®èi t­îng cña nhËn thøc. Qóa tr×nh ph¶i tr¶ lêi c©u hái con ng­êi lµ g× trong hÖ thèng tù nhiªn, triÕt lý vµ sù tån t¹i vµ ý nghÜa cña ®êi sèng con ng­êi vai trß, vÞ trÝ vµ chøc n¨ng cña hä trong hÖ thèng cña tù nhiªn. + Trong quan hÖ x· héi kh«ng mét ai nhÇm lÉn con ng­êi víi loµi ®éng vËt. Song kh«ng ph¶i v× thÕ mµ c©u hái" con ng­êi lµ g× ?" bÞ gi¶n ®¬n, v× c©u tr¶ lêi chØ lµ ch©n thùc khi con ng­êi cã kh¶ n¨ng b­íc ra khái b¶n th©n m×nh ®Ó nhËn thøc m×nh víi t­ c¸ch lµ hÖ thèng trong qu¸ tr×nh vËn ®éng sinh thµnh. Con ng­êi cã t­ t­ëng, t×nh c¶m, kh¸t väng, môc tiªu lý t­ëng, niÒm tin vµ ý chÝ nªn nã sÏ cã mét quan hÖ biÖn chøng m©u thuÉn. + X· héi lµ mét bé phËn ë cÊp ®é ý thøc sinh ho¹t ®êi th­êng, trong ®ã xuÊt hiÖn nh÷ng quan niÖm vµ sù ®¸nh gi¸ ®a d¹ng c¸c hiÖn t­îng x· héi, nh÷ng thÞ hiÕu vµ t­ t­ëng thÈm mü, nh÷ng phong tôc vµ truyÒn thèng, nh÷ng thiªn h­íng vµ høng thó, nh÷ng h×nh ¶nh, m¬ ­íc vµ l«gic cña l­¬ng tri. + Trong x· héi nµo bao giê còng cã c¸c d©n téc do vËy cÇn ph¶i t¹o ®oµn kÕt g¾n bã gi÷a d©n téc nµy v¬Ý d©n téc kia th× míi thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®­îc. Trong mçi d©n téc l¹i cã c¸c gia ®×nh riªng lÎ, mçi gia ®×nh nµy l¹i cã mét phong c¸ch sèng kh¸c nhau, mét gia ®×nh tèt lµ cã sù ®oµn kÕt, bè mÑ biÕt d¹y con c¸i, con c¸i th× nghe lêi bè mÑ. Cßn ng­îc l¹i bè mÑ kh«ng d¹y con c¸i vµ con c¸i kh«ng nghe lêi bè mÑ th× gia ®×nh ®ã sÏ kh«ng hoµ thuËn. Trong gia ®×nh th× cã sù ¶nh h­ëng cña x· héi rÊt lín. Mét x· héi v¨n minh lÞch sù th× gia ®×nh ®ã còng sÏ tèt h¬n khi tiÕp xóc víi mÆt s¸ng cña x· héi ®ã, nh­ng còng sÏ rÊt tåi khi tiÕp xóc qu¸ nhiÒu víi nh÷ng c¸i xÊu nh­ v¨n ho¸ ®å truþ, x· héi ®en... + VËy mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi lµ mèi quan hÖ biÖn chøng, t¸c ®éng nhau, trong ®ã x· héi gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, mµ nÒn t¶ng cña mèi quan hÖ nµy lµ quan hÖ lîi Ých. Mçi c¸ nh©n cã ¶nh h­ëng tíi x· héi tuú thuéc ë tr×nh ®é ph¸t triÓn nh©n c¸ch. Nh÷ng c¸ nh©n cã nh©n c¸ch lín, nhiÒu tµi n¨ng, cã tr¸ch nhiÖm cao víi x· héi, thùc hiÖn tèt nghÜa vô ®èi víi x· héim th× cã t¸c dông tÝch cùc ®Õn x· héi. Nh÷ng c¸ nh©n bÞ tha ho¸, biÕn chÊt vÒ nh©n c¸ch th× g©y hËu qu¶ xÊu ®Õn x· héi , trë thµnh g¸nh nÆng cho x· héi, cã khi lµ kÎ thï cña x· héi. + C¸ nh©n lµ c¸ thÓ ng­êi riªng lÎ, lµ phÇn tö ®¬n nhÊt t¹o thµnh céng ®ång x· héi, lµ mét chØnh thÓ toµn vÑn cã nh©n c¸ch ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong quan hÖ x· héi nªn c¸c mèi quan hÖ trong x· héi ®Òu b¾t nguån tõ c¸ nh©n. C¸ nh©n sÏ quyÕt ®Þnh nªn tæng thÓ cña x· héi tõ sinh ho¹t gia ®×nh, d©n téc, quan hÖ x· héi theo mçi h­íng kh¸c nhau. II- VÊn ®Ò cÇn x©y dùng h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ë ViÖt Nam 1) VÊn ®Ò x©y dùng h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ë ViÖt Nam + LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö x· héi häc, häc thuyÕt M¸c - Lª nin vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi v¹ch ra nguån gèc ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn x· héi, t×m ra nh÷ng nguyªn nh©n vµ c¬ së cña sù xuÊt hiÖn vµ biÕn ®æi cña nh÷ng hiÖn t­îng x· héi, ®Æt c¬ së khoa häc cho x· héi häc, n©ng x· héi häc lªn thµnh mét khoa häc thËt sù, chèng l¹i quan ®iÓm duy t©m vÒ lÞch sö , coi x· héi häc lµ sù kÕt hîp cã tÝnh chÊt m¸y mãc cña nhiÒu c¸ nh©n vµ gia ®×nh, coi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña x· héi lµ do ý chÝ cña nh÷ng nhµ cÇn quyÒn chi phèi. Coi kü thuËt lµ c¸i chung quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt chÕ ®é x· héi lµ tiªu chuÈn kh¸ch quan ph©n biÖt c¸c h×nh th¸i kinh tÕ kinh tÕ - x· héi. - N­íc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t­ b¶n chñ nghÜa , kh«ng cã nghÜa lµ g¹t bá tÊt c¶ quan hÖ sö h÷u c¸ thÓ, t­ nh©n chØ cßn l¹i chÕ ®é c«ng h÷u vµ tËp thÓ, tr¸i l¹i tÊt c¶ nh÷ng g× thuéc vÒ së h÷u t­ nh©n gãp phÇn vµo s¶n xuÊt kinh doanh th× chÊp nhËn nã nh­ mét bé phËn tù nhiªn cña qu¸ tr×nh kinh tÕ x©y dùng chñ nghÜa x· héi, khuyÕn khÝch mäi h×nh thøc kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao cuéc sèng cña nh©n d©n. - VËy n­íc ta chän lùa con ®­êng x· héi chñ nghÜa kh«ng qua giai ®äan ph¸t triÓn t­ b¶n víi ý nghÜa lµ bá qua chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa ®Æc biÖt lµ vÒ mÆt chÝnh trÞ cña chÕ ®é ®ã- tøc kh«ng thÓ h×nh thµnh mét hÖ thèng chÝnh trÞ cña giai cÊp t­ s¶n, trong ®ã ®a sè sèng phô thuéc vµo lîi Ých vµ quyÒn lùc cña thiÓu sè. §Ó x©y dùng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa, chóng ta chñ tr­¬ng mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn víi c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc nh»m ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ph¸t triÓn m¹nh mÏ lùc l­îng s¶n xuÊt ®Ó x©y dùng c¬ së kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi, tõng b­íc x· héi ho¸ x· héi chñ nghÜa. Trong thùc tÕ nÒn s¶n xuÊt ®i lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa trªn c¬ së lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Qóa tr×nh ®ã ®­îc thùc hiÖn kh«ng ph¶i b»ng sù t­íc ®o¹t, gß Ðp theo chñ nghÜa h×nh thøc nh­ tr­íc ®©y mµ ®­îc thÓ hiÖn tõng b­íc th«ng qua hçn hîp c¸c h×nh thøc së h÷u nh­ c«ng ty cæ phÇn, chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc, c¸c h×nh thøc hîp t¸c x·... ®Ó dÇn h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh doanh lín, trong ®ã c¸c ®¬n vÞ quèc doanh lµ nßng cèt. Tøc lµ chóng ta chØ bá qua nh÷ng g× mµ x· héi míi cã thÓ thay thÕ vµo nh÷ng quan hÖ x· héi cò ®em laÞ hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao h¬n. Chóng ta kh«ng chñ tr­¬ng g¹t bá c¸i cò ®Ó cã c¸i míi mµ thùc hiÖn chuyÓn ho¸ c¸i cò thµnh c¸i m¬Ý. + Muèn lµm ®­îc nh­ trªn ta ph¶i ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa kinh tÕ nh­ s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá vµ hÖ thèng quy luËt kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa th× nhµ n­íc ph¶i sö dông tæng thÓ c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, hµnh chÝnh vµ gi¸o dôc trong ®ã c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ cã vai trß quan träng nhÊt nh»m tõng b­íc x· héi ho¸ nÒn s¶n xuÊt víi nh÷ng h×nh thøc