Tóm tắt Luận án Nghiên cứu căng thẳng khu vực tài chính tại Việt Nam

á trị cực đại tương ứng với mức căng thẳng cao nhất được xác định phân vị phần trăm thứ 99. 8 1.3. Tác động của căng thẳng khu vực tài chính đến nền kinh tế thực 1.3.1. Căng thẳng khu vực tài chính làm suy giảm các hoạt động đầu tư mới 1.3.2. Căng thẳng khu vực tài chính làm suy giảm các hoạt động kinh tế dẫn đến suy giảm sản lượng 1.4. Kinh nghiệm quốc tế về căng thẳng khu vực tài chính 1.4.1. Kinh nghiệm của Singapore 1.4.1.1. Bối cảnh kinh tế của Singapore Kể từ khi dành độc lập năm 1965, Singapore đã đạt được sự phát triển kinh tế rất nhanh chóng. Singapore là một ví dụ điển hình của một quốc gia nhỏ bé với nền kinh tế mở và đạt được tốc độ tăng trưởng GDP và GDP trên đầu người rất cao. Singapore là một trong những trung tâm tài chính lớn trên thế giới, ngoài rất nhiều các ngân hàng trong nước lớn và đa dạng, Singapore còn hấp dẫn rất nhiều các ngân hàng quốc tế lớn cung cấp rất nhiều các dịch vụ ngân hàng và phi ngân hàng. 1.4.1.2. Giai đoạn căng thẳng tài chính Căng thẳng tài chính ở Singapore xảy ra trước hết do ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính toàn cầu. Phần lớn cú sốc đến Singapore thông qua khu vực thương mại và các dòng chu chuyển vốn và tài chính đến nền kinh tế thực. The periods of 1998 and 2008 were the periods with the highest FSI, reflecting the financial stress of Singapore 1.4.1.3. Ảnh hưởng của căng thẳng tài chính Sự lan truyền từ kênh thương mại và tài chính đã dẫn đến nền kinh tế thực, thể hiện trong chỉ số sản xuất công nghiệp của singapore (IPI). Từ tháng 3 năm 2008 đến tháng 2 năm 2009, IPI cho cả khu vực sản xuất giảm 28%. Khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất là điện lực, giảm 40%, theo sau là hóa học (33%), ngành dệt may cũng giảm khoảng 24%. Khi sản xuất công nghiệp giảm, niềm tin của các doanh nghiệp cũng suy giảm và đầu tư giảm. Theo cơ quan thống kê của Singapore, các chỉ số trong quý 4 năm 2008 giảm mạnh: kỳ vọng của doanh nghiệp giảm 57%, lao động giảm 28%, sản lượng giảm 52%, lượng đặt hàng mới cũng giảm 39%. Tất cả những biến động này khiến cho tăng trưởng GDP thực giảm từ 6,7% vào quý 1 năm 2008 xuống -4,1% vào quý 4/2008. Tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư giảm từ 30% trong quý 1/2008 xuống -10% vào quý 4/2008 và -10,2% vào quý 1 năm 2009. Tăng trưởng tiêu dùng công và tư nhân cũng suy giảm xuống còn 0,9% và 0% vào quý 4/2008. 1.4.1.4. Giải pháp của chính phủ * Giải pháp để duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính Thứ nhất, để duy trì sự ổn định của các tổ chức tài chính, MAS đã tăng cường giám sát các TCTC thông qua việc giám sát chặt chẽ sự lành mạnh tài chính, thường xuyên thảo luận 9 với ban quản trị, kiểm toán viên của các tổ chức tài chính; đối với các tổ chức tài chính nước ngoài, thường xuyên trao đổi với các nhà quản lý ở nước chủ quản và kiểm toán viên của trụ sở chính. Thứ hai, thực hiện các giải pháp đảm bảo sự vận hành tốt các chức năng của thị trường. Thứ ba, thực hiện các biện pháp để duy trì lòng tin của các nhà đầu tư ở Singapore do đây là trung tâm tài chính quốc tế. Thứ tư, chính sách của MAS được điều chính nhằm duy trì định hướng trung hạn và đảm bảo duy trì sự ổn định của đồng đô la Singapore, đặc biệt trong giai đoạn căng thẳng tài chính tăng cao. * Giải pháp hỗ trợ tăng trƣởng kinh tế Đầu tiên là Kế hoạch tạo việc làm trị giá USD5,1 tỷ trong đó chính phủ trợ cấp cho các ông chủ thông qua việc trả 12% trong 2500$ đầu tiên tiền lương tháng của mỗi công nhân nhằm tránh việc cho công nhân nghỉ việc. Biện pháp chính sách thứ 2 nhằm đảm bảo duy trì dòng tín dụng cho các doanh nghiệp là kế hoạch chia sẻ rủi ro đặc biệt cho các khoản vay ngân hàng. Biện pháp thứ 3 là giảm thuế thu nhập cho các doanh nghiệp thông qua việc giảm thuế suất từ 18% xuống còn 17%. Thứ tư là để tăng sức cạnh tranh cho người lao động, chính phủ sẽ trả tới 90% chi phí đào tạo lại lao động. Thứ năm là chính phủ dành tới USD4,4 tỷ để cải thiện các điều kiện cơ sở hạ tầng về sức khỏe, nhà ở . 1.4.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc 1.4.2.1. Bối cảnh kinh tế Kể từ khi Trung Quốc thực hiện công cuộc cải cách kinh tế vào đầu năm 1979, nền kinh tế Trung Quốc đã có những bước tăng trưởng kinh tế đáng kinh ngạc và trở thành nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới. Tuy nhiên, từ năm 2011 cho đến nay, tốc độ tăng trưởng của quốc gia này đã có sự chững lại đáng kể và tình trạng này được dự báo sẽ còn kéo dài trong tương lai. 1.4.2.2. Giai đoạn căng thẳng khu vực tài chính Nguồn: Sun và Huang, 2016 Hình 1.12: Chỉ số CNFSI phản ánh các giai đoạn căng thẳng khu vực tài chính 1.4.2.3. Ảnh hưởng của căng thẳng tài chính 10 Khu vực xuất khẩu của Trung Quốc chịu ảnh hưởng nghiêm trọng của khủng hoàng toàn cầu và căng thẳng tài chính xảy ra trong nước khi nhu cầu của nền kinh tế thế giới có dấu hiệu suy giảm. Tăng trưởng GDP Trung Quốc giảm mạnh từ 14,2% năm 2007 xuống 9,6% năm 2008 và 9,2% vào năm 2009. 1.4.2.4. Giải pháp của chính phủ a. Giải pháp hướng tới ổn định tài chính Thứ nhất, Trung quốc đã có những bước tiến mạnh mẽ hướng tới hệ thống tài chính định hướng thị trường, bao gồm những cải cách như tái cấu trúc vốn hệ thống ngân hàng, tạo ra thị trường vốn mới, giới thiệu cơ cấu pháp chế bền vững, mở cửa thị trường tài chính theo sau sự gia nhập WTO và từng bước cải cách chính sách lãi suất và tỷ giá. Thứ hai, để phá vỡ vòng luẩn quẩn của giảm giá đồng RMB, các dòng vốn ra khỏi Trung Quốc gia tăng, năm 2016, Chính phủ Trung Quốc đã phải áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn chặt chẽ hơn và yêu cầu dự trữ với các khoản tiền gửi RMB của các tổ chức tín dụng nước ngoài. Thứ ba, đối với khu vực chứng khoán, các công ty hàng đầu đã được tái cấu trúc, kế hoạch bảo vệ các nhà đầu tư được thiết lập. b. Giải pháp hướng tới tăng trưởng kinh tế Thứ nhất, để tránh đưa nền kinh tế suy thoái, Chính phủ Trung Quốc đã đưa ra những gói cứu trợ kinh tế lớn để khôi phục đà tăng trưởng của nền kinh tế. Thứ hai, để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, từ tháng 9 đến tháng 12 năm 2008, lãi suất được cắt giảm 5 lần, ngày 26 tháng 11 năm 2008, cắt giảm tơi 108 điểm cơ bản. Thứ ba, chính phủ thực hiện chính sách ưu đãi về thuế như: tăng hoàn thuế VAT cho xuất khẩu, giảm thuế cho các doanh nghiệp nhỏ bằng cách giảm thuế suất từ 6% xuống còn 3%, tăng mức giảm trừ gia cảnh trong thu nhập hàng tháng từ 5.000 CNY lên mức 10.000 CNY 1.4.3. Bài học cho Việt Nam 1.4.3.1 Bài học về phòng ngừa nguy cơ xảy ra căng thẳng tài chính - Tiếp tục thực hiện mở cửa khu vực tài chính một cách thận trọng và kiểm soát hiệu quả dòng vốn.. - Đảm bảo sự ổn định và lành mạnh của hệ thống ngân hàng. 1.4.3.2. Bài học về thực hiện các giải pháp nhằm giảm thiểu tác động của căng thẳng tài chính - Xây dựng hệ thống cảnh bảo sớm căng thẳng khu vực tài chính. - Phát triển lành mạnh thị trường tài chính, đa dạng hóa các kênh dẫn vốn cho nền kinh tế. - Nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống giám sát tài chính, giám sát an toàn vi mô. - Thực hiện các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp và hộ gia đình, giảm thiểu tác động của căng thẳng tài chính. 11 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 Chương 1 đã hệ thống hóa và khái quát lí luận về căng thẳng khu vực tài chính. Khái niệm và đặc điểm của căng thẳng khu vực tài chính đã được xem xét kỹ lưỡng để từ đó nghiên cứu về các nguyên nhân đến căng thẳng khu vưc tài chính, cũng như những tác động của căng thẳng khu vực tài chính đến nền kinh tế thực. Trong chương 1, tác giả cũng nghiên cứu kinh nghiệm của Singapore và Trung Quốc trong việc quản lý căng thẳng khu vực tài chính, từ đó rút ra những bài học quý báu cho Việt Nam liên quan đến các biện pháp phòng ngừa căng thẳng khu vực tài chính và các biện pháp quản lý nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của căng thẳng khu vực tài chính đến nền kinh tế. 12 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CĂNG THẲNG KHU VỰC TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN TỪ NĂM 2005 ĐẾN 2017 2.1 Tổng quan về khu vực tài chính Việt Nam 2.2 Thực trạng căng thẳng khu vực tài chính Việt Nam thời kỳ từ năm 2005 đến 2017 2.2.1. Căng thẳng thị trường tiền tệ Các giai đoạn chênh lệch TED gia tăng là giai đoạn những năm 2007 (chênh lệch TED là 4,77%), cuối năm 2008 đầu năm 2009 (chênh lệch TED là 2,97%) và giai đoạn cuối năm 2011 và đầu năm 2012 (chênh lệch TED là 1,68%). 2.2.2. Căng thẳng khu vực ngân hàng Hình 2.10: Tỷ lệ Huy động/GDP và Cho vay/GDP giai đoạn 2005-2017 Nguồn: Báo cáo tài chính các NHTM Hình 2.11: Tỉ lệ nợ xấu hệ thống NHTM Việt Nam 2005-2017 Qua quan sát hình 2.10 và hình 2.11 có thể thấy giai đoạn 2008 - 2011 chứng kiến sự biến động mạnh mẽ trong quy mô huy động và cho vay của hệ thống ngân hàng, chất lượng tài sản của hệ thống ngân hàng cũng suy giảm nghiêm trọng khi tỷ lệ nợ xấu tăng cao trên mức 3% vào các năm 2006 và giai đoạn từ năm 2011 – 2014. 2.2.3. Căng thẳng thị trường chứng khoán Giai đoạn giảm điểm năm 2008 Do tình hình kinh tế vĩ mô bất ổn, cùng với một loạt thông tin xấu, bất lợi cho thị trường đã khiến thị trường chứng khoán Việt Nam rơi vào tình trạng căng thẳng, gia tăng mức độ không chắc chắn của các nhà đầu tư, giảm sự sẵn sàng nắm giữ tài sản khiến giá tài sản liên tục sụt giảm, từ đầu năm 2008 đến cuối năm 2008, chỉ số VNINDEX giảm gần 700 điểm, hàng trăm ngàn tỷ đồng giá trị tài sản đã bốc hơi. Cuối năm 2007, giá trị vốn hóa của HSX đạt 333.529 tỷ đồng và cuối năm 2008 chỉ còn lại 169.346 tỷ đồng, bất chấp khối .000 .200 .400 .600 .800 1.000 1.200 .000% 20.000% 40.000% 60.000% 80.000% 100.000% 120.000% 2 0 0 5 Q 1 2 0 0 6 Q 3 2 0 0 8 Q 1 2 0 0 9 Q 3 2 0 1 1 Q 1 2 0 1 2 Q 3 2 0 1 4 Q 1 2 0 1 5 Q 3 2 0 1 7 Q 1 Cho vay/Tiền gửi CV/GDP TG/GDP .00% .500% 1.00% 1.500% 2.00% 2.500% 3.00% 3.500% 4.00% 4.500% 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 Tỷ lệ nợ xấu 13 lượng cổ phiếu niêm yết mới tăng gần 53% trong năm đó. HNX cuối năm 2007 đạt vốn hóa 130.633 tỷ đồng và năm 2008 còn lại 50.400 tỷ đồng. Giai đoạn năm 2011 Năm 2011 là một năm khó khăn của nền kinh tế Việt Nam, theo đó thị trường chứng khoán vốn là phong vũ biểu của nền kinh tế, cũng phản ánh rõ điều này với xu hướng giảm điểm là chính và chủ đạo. Từ đầu năm đến cuối năm, chỉ số VNINDEX đã giảm mạnh 27,46%, xuống còn 350 điểm vào cuối năm 2011, 62% số cổ phiếu trên cả 2 sàn có thị giá dưới mệnh giá. 2.2.4. Căng thẳng thị trường ngoại hối Tác động tiêu cực của khủng hoảng toàn cầu và các bất ổn kinh tế vĩ mô trong nước đã khiến cho thị trường ngoại hối và tỷ giá VND/USD liên tục bị biến động mạnh. Chỉ trong năm 2008, NHNN đã 3 lần nới rộng biên độ giao dịch tỷ giá, thực hiện các biện pháp nhằm kiểm soát thị trường ngoại hối tự do nhằm tập trung ngoại tệ vào ngân hàng. Tuy nhiên cung cầu USD vẫn mất cân đối trầm trọng, thị trường ngoại hối trở lên vô cùng căng thẳng, tỷ giá VND/USD bất ổn định nhất khi mà trên thị trường đầu năm 2008 tỷ giá chỉ xoay quanh ở mức 15.000 đến 16.000 VND/1 USD, đến cuối năm 2008 con số này suýt soát chạm ngưỡng 19.500 VND. Để bình ổn thị trường ngoại hối cũng như tỷ giá VND/USD, bên cạnh những biện pháp chính sách tiền tệ và hành chính, NHNN đã phải sử dụng quỹ dự trữ ngoại hối để can thiệp vào thị trường khiến cho quy mô quỹ dự trữ ngoại hối có dấu hiệu suy giảm mạnh và liên tiếp từ cuối năm 2008 đến năm 2011, từ mức 23,9 tỷ đô cuối năm 2008 xuống mức 12,2 tỷ đô vào quý 1 năm 2011, tương đương với 1,5 tháng nhập khẩu, thấp hơn so với ngưỡng an toàn 3-4 tháng mà IMF khuyến nghị (IMF, 2000). 2.2.5. Đo lường căng thẳng khu vực tài chính Việt Nam bằng chỉ số FSI 2.2.5.1. Tiêu chuẩn lựa chọn các biến số cho FSI Việt Nam để xác định giai đoạn căng thẳng khu vực tài chính Các biến số được lựa chọn để xây dựng chỉ số căng thẳng khu vực tài chính cho Việt Nam cần thỏa mãn các tiêu chuẩn: mức độ bao quát hệ thống tài chính, khả năng biểu hiện căng thẳng trong từng cấu thành của hệ thống tài chính, mức độ sẵn có của dữ liệu tài chính, và các biến số phải có mối liên hệ với nền kinh tế thực. 2.2.5.2. Xây dựng chỉ số căng thẳng tài chính a. Lựa chọn biến số Chỉ số căng thẳng khu vực tài chính được xây dựng để đo lường căng thẳng tài chính tại Việt Nam trong giai đoạn 2005-2017 bao gồm các chỉ số phản ánh căng thẳng của 4 khu vực thị trường: thị trường tiền tệ, khu vực ngân hàng, thị trường chứng khoán và thị trường ngoại hối. * Thị trường tiền tệ 14 Tác giả sử dụng chênh lệch (spread) giữa lãi suất liên ngân hàng và lãi suất tín phiếu kho bạc cho thời hạn 3 tháng (TED_spread). Nguồn: Tính toán của tác giả từ số liệu của NHNN Hình 2.22: Chênh lệch TED trên thị trƣờng tiền tệ Việt Nam giai đoạn 2005-2017 * Khu vực ngân hàng Dữ liệu bảng cân đối được sử dụng trong nghiên cứu là tỷ lệ cho vay/huy động tại các NHTM. Theo Sun và Huang (2016), tỷ lệ này tăng phản ánh căng thẳng và rủi ro vỡ nợ của khu vực ngân hàng tăng lên. Đồ thị cho thấy giai đoạn 2011-2012 là giai đoạn tỷ lệ cho vay/huy động tăng xấp xỉ 1, phản ánh những căng thẳng trong khu vực ngân hàng giai đoạn 2011-2012. Điều này cũng hoàn toàn phù hợp với những diễn biến về tăng trưởng tín dụng và tăng trưởng tiền gửi trong những giai đoạn này. Nguồn: Tính toán của tác giả từ tổng hợp BCTC của một số NHTM Hình 2.23: Tỷ lệ cho vay/huy động tại các NHTM Việt Nam giai đoạn 2005-2017 * Thị trường chứng khoán Một trong những biến số phổ biến được sử dụng để đánh giá rủi ro trên thị trường chứng khoán chính là biến động chỉ số chứng khoán (realized volatility). Độ biến động của chỉ số VNINDEX (sd_vni) chính là độ lệch chuẩn của VNINDEX phiên trong từng quý. Nguồn: Tính toán của tác giả Hình 2.24: Mức biến động của chỉ số VNINDEX 4.773 2.969 1.676 -5.000 .000 5.000 10.000 2 0 0 5 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 7 TED_spread 0 1 2 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 Loan_Deposit .000 50.000 100.000 150.000 2 0 0 5 Q 1 2 0 0 5 Q 4 2 0 0 6 Q 3 2 0 0 7 Q 2 2 0 0 8 Q 1 2 0 0 8 Q 4 2 0 0 9 Q 3 2 0 1 0 Q 2 2 0 1 1 Q 1 2 0 1 1 Q 4 2 0 1 2 Q 3 2 0 1 3 Q 2 2 0 1 4 Q 1 2 0 1 4 Q 4 2 0 1 5 Q 3 2 0 1 6 Q 2 2 0 1 7 Q 1 2 0 1 7 Q 4 sd_vni 15 * Thị trường ngoại hối Để phản ánh căng thẳng trên thị trường ngoại hối, tác giả đã sử dụng tỷ giá hối đoái và thay đổi dự trữ ngoại hối để tính toán chỉ số EMP. Theo Elekda và Selim (2009) EMP được xác định như sau: Trong đó, e (dEX) và RES (dFEX) lần lượt là phần trăm thay đổi theo quý của tỷ giá danh nghĩa giữa đồng nội tệ và đồng đô la Mỹ và dự trữ ngoại hối.  và  là giá trị trung bình và độ lệch chuẩn của hai đại lượng thành phần xác định EMP. Nguồn: Tính toán của tác giả Hình 2.25: Chỉ số căng thẳng thị trƣờng ngoại hối giai đoạn 2005-2017 Hình 2.26 cho thấy đồ thị biểu diễn chỉ số EMP và dự trữ ngoại hối có mối quan hệ ngược chiều, và hoàn toàn phù hợp với những diễn biến trên thị trường ngoại hối. Trong suốt giai đoạn 2008-2011, trước những biến động lớn từ nền kinh tế thế giới cùng với những bất ổn của nội tại nền kinh tế Việt Nam khiến cho thị trường ngoại hối biến động mạnh. NHNN nhiều lần phải sử dụng dự trữ ngoại hối để can thiệp thị trường khiến cho quy mô quỹ dự trữ ngoại hối có dấu hiệu suy giảm mạnh và liên tiếp từ cuối năm 2008 đến năm 2011. b. Xây dựng chỉ số căng thẳng tài chính sử dụng phƣơng pháp trọng số phƣơng sai bằng nhau Theo Balakrishnan và các tác giả (2009 và 2011), các biến được chuẩn hóa theo công thức như sau: Biến chuẩn hóa = ̅ Nguồn: Tính toán của tác giả Hình 2.26: Chỉ số căng thẳng tài chính của Việt Nam giai đoạn 2005-2017 -5 0 5 2 0 0 5 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 7 EMP -1 0 1 2 2 0 0 5 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 7 FSI 16 Theo Yiu, Ho và Jin (2010), phương pháp đơn giản nhất để xác định giai đoạn căng thẳng là giai đoạn chỉ số FSI đạt đỉnh cao nhất, còn khi FSI thấp tương đối là khi khu vực tài chính tương đối ổn định. Đồ thị cho thấy, thời điểm khu vực tài chính trải qua căng thẳng nhất là vào quý 1 năm 2011 và vẫn tiếp tục cho đến quý 3 năm 2012 mới có dấu hiệu suy giảm. Một cách khác để xác định giai đoạn căng thẳng tài chính là so sánh FSI với đường xu hướng dài hạn. Nguồn: Tính toán của tác giả Hình 2.27: Đƣờng xu hƣớng dài hạn của FSI và độ lệch so với đƣờng xu hƣớng Sau khi xác định được đường xu hướng, tác giả tham khảo tiêu chí của Balakrishnan và các đồng sự (2009 và 2011) và Cardarelli, Elekdag, và Lall (2008 và 2011) để xác định giai đoạn căng thẳng tài chính khi mà chỉ số FSI có độ lệch so với xu hướng là từ 1-1,5 lần độ lệch chuẩn (của xu hướng). Như vậy, bằng cả phương pháp sự kiện và phương pháp định lượng so sánh FSI với đường xu hướng dài hạn nêu trên đều chỉ ra giai đoạn 2011- 2012 là giai đoạn chứng kiến căng thẳng tài chính rõ nét nhất. 2.2.6. Nguyên nhân dẫn đến căng thẳng khu vực tài chính Việt Nam 2.2.6.1. Nguyên nhân từ bên ngoài Dòng vốn vào gia tăng mạnh mẽ giai đoạn trước năm 2009 có thể coi là nguyên nhân cơ bản dẫn đến căng thẳng khu vực tài chính ở Việt Nam Tác động lan truyền của khủng hoảng tài chính thế giới đến nền kinh tế Việt Nam 2.2.6.2. Nguyên nhân bên trong Cấu trúc hệ thống tài chính còn chưa hợp lý Sự thiếu linh hoạt trong điều hành chính sách của các cơ quan quản lý, khuôn khổ thể chế và các qui chế an toàn, quy định pháp lý còn chưa phù hợp với thực tiễn biến động, đặc biệt giai đoạn trước năm 2010 đã góp phần khiến tình trạng căng thẳng khu vực tài chính xảy ra và gây ra những tác động tiêu cực đến nền kinh tế thực. Năng lực thanh tra giám sát của NHNN giai đoạn trước đây còn một số hạn chế Chưa có cơ quan thực hiện giám sát an toàn vĩ mô toàn hệ thống tài chính một cách đầy đủ. 2.3 Thực trạng tác động của căng thẳng khu vực tài chính đến nền kinh tế thực -0.6 0.4 1.4 2.4 3.4 -1 -0.5 0 0.5 1 1.5 2 0 0 5 Q 1 2 0 0 5 Q 4 2 0 0 6 Q 3 2 0 0 7 Q 2 2 0 0 8 Q 1 2 0 0 8 Q 4 2 0 0 9 Q 3 2 0 1 0 Q 2 2 0 1 1 Q 1 2 0 1 1 Q 4 2 0 1 2 Q 3 2 0 1 3 Q 2 2 0 1 4 Q 1 2 0 1 4 Q 4 2 0 1 5 Q 3 2 0 1 6 Q 2 2 0 1 7 Q 1 2 0 1 7 Q 4 Cycle FSI Trend 1SD+trend 17 2.3.1. Tác động của căng thẳng khu vực tài chính đến hoạt động đầu tư Nguồn: Tổng cục thống kê Hình 2.33: Tốc độ tăng vốn đầu tƣ, tỷ lệ đầu tƣ/GDP giai đoạn 2005-2017 Hình 2.33 cho thấy những diễn biến trong tốc độ tăng vốn đầu tư qua các năm tương đối phù hợp với lý thuyết về tác động của căng thẳng khu vực tài chính đến hoạt động đầu tư. Trong những giai đoạn khu vực tài chính có những căng thẳng và bất ổn, hoạt động đầu tư suy giảm rõ rệt. Năm 2008, do ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế toàn cầu, các doanh nghiệp cảm thấy bất ổn về những triển vọng trong tương lai, sự sụt giảm của tổng cầu khiến tình hình tài chính doanh nghiệp suy yếu, hoạt động đầu tư giảm mạnh với tốc độ tăng vốn đầu tư nằm dưới đường xu hướng, chỉ tăng 15,91% so với năm 2007. Năm 2011, 2012 và 2013, tốc độ tăng vốn đầu tư tiếp tục nằm dưới đường xu hướng, tỷ lệ vốn đầu tư trên GDP giảm ở mức 30% GDP. Hình 2.34: Tỷ trọng vốn đầu tƣ trong GDP theo thành phần kinh tế giai đoạn 2005-2017 Nguồn: Tổng cục thống kê Hình 2.35: Cơ cấu vốn đầu tƣ phân theo thành phần kinh tế giai đoạn 2005-2017 Nếu nhìn vào cơ cấu vốn đầu tư/GDP có thể thấy, tỷ lệ vốn đầu tư/GDP đạt đỉnh năm 2007 ở mức 42,68%, năm 2007, quy mô vốn đầu tư/GDP giảm mạnh xuống dưới mức 40% vào năm 2008, và xu hướng giảm mạnh này tiếp tục diễn ra trong ba năm 2011, 2012, 2013, trong đó năm 2013, tỷ lệ vốn đầu tư/GDP giảm thấp nhất, chỉ còn 30,54%. .000% 10.000% 20.000% 30.000% 40.000% 50.000% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Tỷ lệ đầu tư/GDP Tốc độ tăng vốn đầu tư Linear (Tốc độ tăng vốn đầu tư) .000% 20.000% 40.000% 60.000% 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 Vốn đầu tư/GDP Kinh tế Nhà nước Kinh tế ngoài nhà nước Khu vực có vốn đầu tư nước ngoài .000% 50.000% 100.000% 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 Khu vực có vốn đầu tư nước ngoài Kinh tế ngoài nhà nước Kinh tế Nhà nước 18 Nguồn: CEIC Hình 2.37: Mức tăng chỉ số sản xuất công nghiệp Hình 2.37 cho thấy diến biến mức tăng chỉ số sản xuất công nghiệp trong giai đoạn 2005 – 2017. Qua đó có thể thấy những thời điểm mức tăng trưởng chỉ số sản xuất công nghiệp nhận giá trị âm là tháng 12/2008 (-0,915%), tháng 2/2010 (-1,028%), tháng 1/2012 (- 2,407%) và mức tăng trưởng thấp nhất là tháng 02/2013 (-10,1%). Đây cũng là những thời điểm khu vực tài chính Việt Nam chứng kiến tình trạng căng thẳng trên thị trường chứng khoán, thị trường tiền tệ, thị trường ngoại hối và khu vực ngân hàng. 2.3.2. Tác động của căng thẳng khu vực tài chính đến tăng trưởng kinh tế Diễn biến tăng trưởng tín dụng ở Việt Nam tương đối phù hợp với lý thuyết về tác động của căng thẳng khu vực tài chính. Giai đoạn 2007-2010 là giai đoạn chứng kiến tăng trưởng tín dụng nóng ở Việt Nam, với mức tăng trưởng tín dụng lên tới trên 30%, tuy nhiên năm 2008, mức tăng trưởng tín dụng giảm đột ngột từ 49,79% (2007) xuống 27,6% (2008) và tăng bật trở lại mức 45,32% (2009). Kể từ năm 2011, tăng trưởng tín dụng có dấu hiệu chậm lại, đặc biệt trong hai năm 2011 và 2012, mức tăng trưởng tín dụng/GDP giảm xuống mức -11,58% và -4,8%. Căng thẳng khu vực tài chính khiến cho tăng trưởng tín dụng giảm, các hoạt động đầu tư của doanh nghiệp có chiều hướng thu hẹp, nguy cơ mất việc làm, sụt giảm thu nhập trong điều kiện nền kinh tế hồi phục chậm chạp đã khiến đa số hộ gia đình và cá nhân thắt chặt tiêu dùng. Tiêu dùng tư nhân giảm liên tục trong khoảng thời gian dài từ mức đỉnh năm 2008 là 70,87%GDP xuống mức đáy 64,5% GDP vào năm 2012. Quy mô vốn đầu tư giảm, đồng thời với việc sử dụng vốn đầu tư chưa hiệu quả chính là một trong những nguyên nhân ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. 2.3.3. Đánh giá tác động của căng thẳng khu vực tài chính đến nền kinh tế thực bằng mô hình véc tơ tự hồi quy ngƣỡng 2.3.3.1. Mô hình nghiên cứu Để đánh giá tác động của căng thẳng khu vực tài chính đến nền kinh tế thực tại Việt Nam trong giai đoạn 2005-2017, luận án sử dụng mô hình véc tơ tự hồi quy ngưỡng - TVAR được sử dụng trong các nghiên cứu của Roye (2012), Li & St-Amant (2012), Ahma et al. (2014) -20 0 20 40 2 0 0 5 -0 1 2 0 0 5 -0 7 2 0 0 6 -0 1 2 0 0 6 -0 7 2 0 0 7 -0 1 2 0 0 7 -0 7 2 0 0 8 -0 1 2 0 0 8 -0 7 2 0 0 9 -0 1 2 0 0 9 -0 7 2 0 1 0 -0 1 2 0 1 0 -0 7 2 0 1 1 -0 1 2 0 1 1 -0 7 2 0 1 2 -0 1 2 0 1 2 -0 7 2 0 1 3 -0 1 2 0 1 3 -0 7 2 0 1 4 -0 1 2 0 1 4 -0 7 2 0 1 5 -0 1 2 0 1 5 -0 7 2 0 1 6 -0 1 2 0 1 6 -0 7 2 0 1 7 -0 1 2 0 1 7 -0 7 Mức tăng chỉ số sản xuất công nghiệp (%) 19 2.3.3.2. Lựa chọn biến Trên cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu trước về các biến khi xem xét tác động của chỉ số FSI đến nền kinh tế thực, tác giả lựa chọn các biến sau vào mô hình TVAR: GDP, CPI, INT, FSI 2.3.3.3. Kết quả nghiên cứu Bảng 2.10: Kết quả ƣớc lƣợng mô hình TVAR đến GDP với biến ngƣỡng là chỉ số căng thẳng khu vực tài chính (FSI) Chế độ 1 Chế độ 2 FSI(-1) =0.3062018 Số quan sát 42 quan sát (82,4%) 9 quan sát (17,6%) Hệ số hồi quy Giá trị t p-value Hệ số hồi quy Giá trị t p-value Hằng số 0.023236 2.544423 0.014800 0.100173 3.565756 0.000900 GDP(-1) 0.652164 4.962285 0.000000 -0.331978 -2.313395 0.025800 FSI(-1) -0.005913 -0.702597 0.486300 -0.130317 -4.726012 0.000000 CPI(-1) -0.076877 -1.160887 0.252400