Tóm tắt Luận án Nghiên cứu cơ sở địa lý học trong khai thác sử dụng đất đai phục vụ quy hoạch bền vững thành phố đà lạt và vùng phụ cận – Tỉnh Lâm Đồng

phân biệt được ranh giới giữa nó và các khoanh vi đất khác. Như vậy, theo tiếp cận địa lý, các đơn vị đất đai cũng chính là các tổng thể địa lý (không đầy đủ) và là một đơn vị cấu trúc của lớp phủ thổ nhưỡng. Theo đó, nghiên cứu đánh giá tổng hợp các đơn vị đất đai nhằm xác định hướng khai thác sử dụng bền vững cho các mục đích cụ thể của lãnh thổ chính là cách tiếp cận địa lý học trong nghiên cứu khai thác sử dụng đất đai phục vụ quy hoạch và sử dụng đất bền vững. Hay nói cách khác, chính là nghiên cứu bố trí các loại sử dụng đất trên các đơn vị đất đai một cách bền vững, vừa phù hợp với các quy luật địa lý phát sinh, phát triển của lớp phủ 9 thổ nhưỡng, vừa phát huy tối đa tiềm năng đất đai tự nhiên, đem lại hiệu quả kinh tế cao và hạn chế đến mức thấp nhất những tác động xấu đến tài nguyên môi trường đất. Như vậy, việc tích hợp kết quả đánh giá phân hạng đất đai và thoái hóa đất tổng hợp với phân vùng địa lý thổ nhưỡng, sẽ thể hiện hiệu quả hơn các kết quả đánh giá tổng hợp đất đai trong mối liên hệ chặt chẽ giữa các tiểu vùng địa lý thổ nhưỡng. Mục đích của quá trình này là đưa ra được định hướng không gian sử dụng đất và phát triển các vùng lãnh thổ bền vững, làm cơ sở khoa học trong quy hoạch và sử dụng đất của lãnh thổ theo hướng phát triển bền vững. 1.3.2.1. Bản đồ đơn vị đất đai Bản đồ đơn vị đất đai (Land mapping units) là bản đồ cơ sở trong đánh giá, phản ánh một cách đầy đủ, khách quan các tính chất đất đai trong mối quan hệ và tác động tương hỗ với các yếu tố địa lý tự nhiên phát sinh – thoái hóa đất. Phương pháp xây dựng bản đồ đơn vị đất đai là chồng ghép nhiều loại bản đồ đơn tính (Factor Map) thể hiện các tính chất đất đai như: bản đồ đất, độ dốc địa hình, bản đồ đường đẳng trị mưa, nhiệt độ, khả năng tưới, Kết quả xây dựng được các ĐVĐĐ có sự đồng nhất tương đối về tất cả các chỉ tiêu, được thể hiện trên bản đồ là những vùng đất với những đặc tính đủ để tạo nên sự khác biệt với các ĐVĐĐ khác. 1.3.2.2. Đánh giá, phân hạng đất đai Đánh giá, phân hạng đất đai thực chất là quá trình so sánh, đối chiếu những tính chất vốn có của đơn vị đất đai với những tính chất đất đai mà loại sử dụng đất yêu cầu phải có, để phân hạng mức độ thích hợp tự nhiên của đơn vị đất đai với loại sử dụng đất đó. Mức độ thích hợp chính là số đo chất lượng của một đơn vị đất đai đảm bảo tốt đến mức nào nhu cầu của loại sử dụng đất được đánh giá. Việc đánh giá và phân hạng đất đai được xác định theo các nguyên tắc, tiêu chuẩn và mức độ phổ biến sau (FAO, 1976, 1983, 1984, 1985): Nguyên tắc đánh giá: (1) Điều kiện hạn chế, (2) Yếu tố trội; Mức độ thích hợp: (1) Rất thích hợp (S1), (2) Thích hợp trung bình (S2), (3) Ít thích hợp (S3), (4) Không thích hợp (N). 1.3.2.3. Đánh giá thoái hóa đất tổng hợp Bản chất của thoái hoá đất là các quá trình thay đổi các tính chất của đất dẫn đến giảm hoặc mất khả năng sản xuất. Các nguyên nhân gây thoái hóa rất đa dạng, phức tạp và gắn liền với điều kiện phát sinh đất, có nơi chủ yếu do tự nhiên có nơi chủ yếu do con người, theo đó chia ra các dạng khác nhau theo tác nhân thoái hóa (Nguyễn Đình Kỳ, 1987, 1990): (1) Thoái hóa đất tiềm năng là khả năng suy giảm độ phì tự nhiên của đất do các quá trình tự nhiên. Được đánh giá bởi thế năng gây thoái hóa đất của các điều kiện địa lý phát sinh đất (gồm: đá mẹ/tuổi của đá mẹ, vỏ phong hóa, các điều kiện địa hình và khí hậu, thủy văn mang tính chất địa phương) với giả thiết không có lớp phủ thực vật và tác động của con người; (2) Thoái hóa đất hiện 10 tại là sự suy giảm độ phì hiện tại của đất so với độ phì tự nhiên do quá trình khai thác, sử dụng của con người. Được đánh giá bởi thực trạng suy giảm các tính chất lý hóa và sinh học đất dẫn đến giảm khả năng sản xuất của đất; (3) Thoái hóa đất tổng hợp là kết quả dự báo mức độ thoái hóa đất khi được sử dụng cho các mục đích cụ thể. Được đánh giá bởi sự biến động mức độ thoái hóa đất hiện tại trên nền thoái hóa đất tiềm năng theo không gian. 1.3.2.4. Phân vùng địa lý thổ nhưỡng - Hệ thống phân vị được kế thừa trong luận án: Nghiên cứu phân vùng địa lý tự nhiên nói chung chưa có một hệ thống phân vị chung, mỗi nước, thậm chí mỗi tác giả đều dựa vào kinh nghiệm của mình để đưa ra một hệ thống phân vị, nhằm đóng góp một phần vào quá trình tiến tới hệ thống phân vị chung đó. Theo Vũ Tự Lập (2011), mỗi đơn vị đất phát sinh đều mang dấu ấn của các quy luật địa lý tự nhiên cơ bản là quy luật địa đới và quy luật phi địa đới. Sự phân bố của từng đơn vị đất và những kết hợp không gian của chúng, những cấu trúc của lớp phủ thổ nhưỡng trên vùng lãnh thổ tất yếu cũng phải tuân theo các quy luật đó. Vì vậy, khi xác định hệ thống các đơn vị phân vùng ĐLTN cho bất kỳ lãnh thổ tự nhiên nào đều phải phân tích một cách chi tiết và cụ thể sự diễn biến của các quy luật này. Ở Việt Nam, hệ thống phân vị áp dụng cho quy mô lãnh thổ Việt Nam (tỷ lệ 1:1.000.000) do Hội Khoa học đất Việt Nam xây dựng, gồm 4 cấp: Miền - Á miền - Khu - Vùng (Tôn Thất Chiểu, 1996). Các nghiên cứu phân vùng địa lý thổ nhưỡng sau này chủ yếu được phát triển dựa trên kế thừa hệ thống phân vị và dấu hiệu phân vùng nêu trên cho các lãnh thổ khác nhau. Số lượng các đơn vị phân vùng có thể nhiều hay ít tùy thuộc vào quy mô và tính phức tạp của lãnh thổ nghiên cứu. Với các lãnh thổ nghiên cứu không lớn có thể phân chia lãnh thổ thành các đơn vị tiểu vùng. - Nguyên tắc phân vùng địa lý thổ nhưỡng: Bao gồm phát sinh, tổng hợp và nhân tố trội, đồng nhất tương đối, cùng chung lãnh thổ. 1.3.3. Luận cứ khoa học đánh giá tổng hợp đất đai cho quy hoạch và sử dụng đất bền vững thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận 1.3.3.1. Cơ sở xác định ranh giới, phạm vi nghiên cứu: Dựa trên (1) lịch sử phát triển thành phố Đà Lạt qua các thời kỳ; (2) Quy hoạch mở rộng thành phố Đà Lạt đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050; (3) Những đặc thù của điều kiện tự nhiên. 1.3.3.2. Một số nét đặc thù trong khai thác sử dụng đất đai thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận Thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận mang nét đặc trưng cơ bản của khu vực đô thị cao nguyên miền núi, do đó đặc điểm khai thác sử dụng đất đai trên lãnh thổ cũng thể hiện rõ các đặc trưng này, như: 11 - Sự phân hóa lớp phủ thổ nhưỡng đa dạng và phức tạp do chịu sự chi phối của các quy luật phân hóa phi địa đới, nhất là quy luật phân hóa theo đai cao và theo kiến tạo - địa mạo, thể hiện qua hệ thống các loại đất feralit trên các loại đá mẹ và đai cao khác nhau, tạo điều kiện thuận lợi cho khu vực nghiên cứu phát triển đa dạng các loại cây trồng nông lâm nghiệp và hình thành các vùng chuyên canh cây hàng năm và lâu năm lớn trên các cao nguyên. - Diện tích tự nhiên của lãnh thổ chủ yếu là đất lâm nghiệp và đất sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, thực tế hiện nay thảm phủ rừng ở các khu vực núi đã bị suy giảm mạnh, mà nguyên nhân chủ yếu là do phá rừng để mở rộng diện tích đất sản xuất nông nghiệp. Đây cũng là mâu thuẫn chính trong khai thác sử dụng đất đai ở lãnh thổ nghiên cứu. Vì vậy, việc xác định không gian thích hợp, bố trí các loại hình sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp một cách khoa học, không những giải quyết được mâu thuẫn trong khai thác sử dụng đất đai giữa các không gian lãnh thổ, đáp ứng được mục tiêu đảm bảo an ninh lương thực, phát triển kinh tế (cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp chế biến và xuất khẩu) mà còn bảo vệ được tài nguyên đất, nước, rừng, bảo vệ môi trường tự nhiên cho phát triển bền vững lãnh thổ. - Do đặc điểm địa hình cao nguyên và núi với độ dốc lớn nên các quá trình thoái hóa đất tiềm năng (xói mòn, rửa trôi, sạt lở, trượt lở,...) rất mạnh, các khu vực mất đi độ che phủ rừng hoặc sản xuất nông nghiệp thiếu các biện pháp bảo vệ đất đã dẫn đến thoái hóa đất nghiêm trọng. - Là khu vực có các loại sử dụng đất phi nông nghiệp đa dạng và ngày càng tăng. Do đó, trong định hướng không gian phát triển bền vững các vùng lãnh thổ, cần xem xét cơ cấu và đặc điểm các loại sử dụng đất phi nông nghiệp cụ thể trong từng vùng lãnh thổ đó. 1.3.3.3. Đánh giá tổng hợp đất đai cho định hướng không gian và giải pháp sử dụng đất bền vững thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận Theo hướng tiếp cận địa lý học, đánh giá tổng hợp đất đai trên cơ sở tích hợp kết quả đánh giá phân hạng đất đai và đánh giá thoái hóa đất tổng hợp theo phân vùng địa lý thổ nhưỡng sẽ xác định được loại sử dụng đất bền vững cho các đơn vị đất đai trên lãnh thổ, từ đó đưa ra định hướng không gian và giải pháp sử dụng đất phù hợp làm cơ sở khoa học cho quy hoạch và sử dụng đất bền vững thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận. Từ các đặc thù trong khai thác sử dụng đất đai ở lãnh thổ nghiên cứu, với diện tích đất đai tự nhiên cũng như những mâu thuẫn và xung đột trong cơ cấu sử dụng đất đai của lãnh thổ chủ yếu thuộc về không gian sản xuất nông nghiệp và không gian lâm nghiệp, luận án tập trung nghiên cứu, đề xuất định hướng và giải pháp sử dụng đất bền vững cho hai không gian này. Đồng thời, phân tích kết quả định hướng sử dụng đất cho các không gian sản xuất nông nghiệp - lâm nghiệp - đô thị theo từng tiểu vùng địa lý thổ nhưỡng nhằm đề xuất định hướng không gian phát triển ưu tiên cho 12 từng vùng lãnh thổ, hướng tới mục tiêu tổ chức không gian bền vững thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận. 1.4. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu 1.4.1. Quan điểm nghiên cứu: Sử dụng các quan điểm nghiên cứu đặc thù của địa lý tự nhiên tổng hợp gồm quan điểm phát sinh học đất, quan điểm sinh thái học, quan điểm lịch sử, quan điểm hệ thống, quan điểm tổng hợp, quan điểm phát triển bền vững. 1.4.2. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp kế thừa và tổng hợp; Phương pháp khảo sát, điều tra; Phương pháp phân tích đặc tính lý hóa đất trong phòng thí nghiệm; Phương pháp chuyên gia; Phương pháp đánh giá hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất; Phương pháp bản đồ và GIS; Phương pháp đánh giá, phân hạng đất đai; Phương pháp đánh giá thoái hóa đất; Phương pháp phân vùng địa lý thổ nhưỡng. 1.5. Quy trình nghiên cứu Hình 1.5. Sơ đồ các bước nghiên cứu Chƣơng 2. ĐẶC ĐIỂM ĐIỀU KIỆN PHÁT SINH - THOÁI HÓA ĐẤT VÀ TÀI NGUYÊN ĐẤT THÀNH PHỐ ĐÀ LẠT VÀ VÙNG PHỤ CẬN 2.1. Các điều kiện phát sinh – thoái hóa đất 2.1.1. Vị trí địa lý Khu vực nghiên cứu nằm về phía Bắc của tỉnh Lâm Đồng, bao gồm 13 ranh giới hành chính của thành phố Đà Lạt và 4 huyện phụ cận: Lạc Dương, Đơn Dương, Đức Trọng, Lâm Hà (gọi tắt là thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận). Vùng có độ cao trung bình trên 850m so với mực nước biển, với tọa độ địa lý kéo dài từ 11030’27” đến 12019’4” vĩ độ Bắc và từ 108 020’18” đến 108043’39” kinh độ Đông. Tổng diện tích tự nhiên (DTTN) là 415.101,9 ha, chiếm 42,4% DTTN toàn tỉnh. 2.1.2. Đặc điểm địa chất và vỏ phong hóa 2.1.2.1. Đặc điểm địa chất Lịch sử phát triển địa chất lâu dài, đã để lại cho khu vực nghiên cứu nền cấu trúc địa chất phức tạp có mặt cả các trầm tích cổ, các đá xâm nhập hoặc phun trào cổ đến các phun trào bazan và các trầm tích Đệ Tam, Đệ Tứ có tuổi trẻ hơn, được chia thành 5 nhóm đá chính, bao gồm: đá trầm tích và biến chất, đá xâm nhập granit, đá phun trào trung tính đến axit yếu, đá phun trào bazan, trầm tích bở rời Đệ Tứ 2.1.2.2. Đặc điểm vỏ phong hóa Nằm trong quy luật thành tạo vỏ phong hóa (VPH) của vùng nhiệt đới gió mùa ẩm, quá trình feralit hóa (tích tụ sắt và nhôm) với các thành tạo cường độ cao laterit đá ong và laterit – bauxit là xu hướng chủ đạo. Tuy nhiên, do các điều kiện tự nhiên, trong đó đá mẹ và địa hình đóng vai trò quan trọng nhất, mà khu vực nghiên cứu có các sản phẩm phong hóa gồm: VPH saprolit, silicit, sialit, sialferit, ferosialit, alferit. 2.1.3. Điều kiện địa hình và địa mạo Địa hình khu vực nghiên cứu gồm vùng núi (núi trung bình, núi cao), vùng cao nguyên và vùng đồng bằng. Hướng địa hình phổ biến là Đông Bắc – Tây Nam. Địa hình có tính phân bậc rõ ràng, thấp dần từ Bắc xuống Nam, gồm: Bậc cao: là các dãy núi cao trung bình (1000 – 1500 m), cao hẳn lên với những đỉnh trên 2000m (Chư Yang Sin 2.405 m, Lang Biang 2.163 m); Bậc thấp là các cao nguyên dạng đồi dốc lượn sóng mạnh, gồm 2 bề mặt chênh nhau khoảng 500m. Bề mặt trên cao 1500m và bề mặt dưới khoảng 850-1000m. 2.1.4. Đặc điểm khí hậu và thủy văn 2.1.4.1. Đặc điểm khí hậu Khu vực nghiên cứu mang đặc trưng của khí hậu nhiệt đới gió mùa cao nguyên, chịu sự chi phối mạnh mẽ của chế độ hoàn lưu nhiệt đới gió mùa và đai cao. Sự phân hoá của địa hình đã phân chia thành các vùng khí hậu có đặc điểm khác nhau, có thể chia thành 2 vùng: (1) Vùng khí hậu cao nguyên Đà Lạt: Có kiểu khí hậu nhiệt đới gió mùa vùng núi mát và lạnh, nhiệt độ trung bình năm 18,20C, lượng mưa trung bình năm 1865mm/năm và mùa khô dài 3 tháng; (2) Vùng khí hậu Lâm Hà - Đức Trọng - Đơn Dương: Có kiểu khí hậu nhiệt đới gió mùa ấm đến nóng, không có mùa lạnh, nhiệt độ trung bình năm 21,30C, tháng lạnh nhất nhiệt độ cũng đạt 19,60C, lượng mưa trung bình năm 1577,4 mm/năm, mùa khô 3-4 tháng. 14 2.1.4.2. Đặc điểm thuỷ văn a. Nước mặt : Nằm trong khu vực địa hình vùng núi cao chia cắt mạnh và có lượng mưa lớn nên mạng lưới sông suối trong khu vực nghiên cứu khá phong phú. Hai sông chính là sông Đa Dâng và sông Đa Nhim. b. Nước ngầm: Trữ lượng nước ngầm của khu vực nghiên cứu phân phối rất không đồng đều giữa các vùng và có thể được chia ra các đơn vị chứa nước sau: (1) Các tầng chứa nước lỗ hổng; (2) Các tầng chứa nước khe nứt. 2.1.5. Đặc điểm thảm thực vật 2.1.5.1. Thảm thực vật rừng tự nhiên: gồm kiểu rừng kín thường xanh cây lá rộng; kiểu rừng hỗn giao cây lá rộng, lá kim; kiểu rừng thưa cây lá kim; kiểu rừng tre nứa; trảng cây bụi, trảng cỏ. 2.1.5.2. Thảm thực vật nhân tác: quần xã rừng trồng; quần xã cây công nghiệp và cây lâu năm khác; quần xã cây hàng năm. 2.1.6. Các hoạt động của con người trong khai thác, sử dụng đất Việc tăng dân số cơ học những năm qua gây áp lực tới tài nguyên môi trường - nhu cầu sử dụng đất để phát triển kinh tế xã hội lớn. Phần lớn diện tích vùng đã đưa vào sử dụng, trong đó nhóm đất nông nghiệp là 384.808,80 ha, chiếm 92,7% DTTN, bao gồm đất sản xuất nông nghiệp là 157.058,8 ha, chiếm 37,8% DTTN và đất lâm nghiệp là 226.451,24 ha, chiếm 54,6% DTTN; Đất phi nông nghiệp là 24.843,0 ha, chiếm 6,0% DTTN. Ngoài ra còn đất chưa sử dụng là 5.450,1 ha, chiếm 1,3% DTTN. Trong nhóm đất nông nghiệp của vùng, có 7 loại sử dụng đất sản xuất nông - lâm nghiệp chính gồm: Các loại sử dụng đất cây hàng năm (lúa, màu (rau, hoa)); Các loại sử dụng đất cây lâu năm (cà phê, chè, dâu tằm, cây ăn quả); Loại sử dụng đất sản xuất lâm nghiệp (thông ba lá). 2.2. Đặc điểm tài nguyên đất thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận 2.2.1. Các quá trình phát sinh đất: Quá trình rửa trôi và tích tụ sét, quá trình phá hủy khoáng sét và tích tụ sắt nhôm, quá trình tích tụ mùn và hình thành đất mùn trên núi, quá trình glây. 2.2.2. Hệ thống phân loại và đặc điểm các nhóm đất chính Tài nguyên đất khu vực nghiên cứu được chia ra 16 đơn vị đất thuộc 8 nhóm đất. Trong đó, nhóm đất địa đới chiếm ưu thế tuyệt đối với 86,2% DTTN, gồm nhóm đất đỏ vàng (chiếm 85,0% DTTN), các nhóm đất đen, đất xám, đất xói mòn trơ xỏi đá có diện tích không đáng kể; Nhóm đất phi địa đới tại các đai cao trên núi có diện tích chiếm 6,3% DTTN, gồm nhóm đất mùn vàng đỏ trên núi (chiếm 6,1% DTTN) và nhóm đất mùn trên núi cao với diện tích rất nhỏ; Nhóm đất nội địa đới trên bồi tích sông chiếm 6,4% DTTN gồm nhóm đất thung lũng trên sản phẩm dốc tụ (chiếm 3,7% DTTN) và nhóm đất phù sa (chiếm 2,7% DTTN). 2.2.3. Độ phì đất thực tế Bản đồ độ phì đất thực tế phản ánh độ phì đất tại thời điểm nghiên cứu. Trên cơ sở phân tích và tổ hợp các bản đồ thành phần theo các chỉ tiêu có 15 sự phân hóa rõ giữa các loại đất gồm: pHKCl, OM, Nts, P2O5dt, K2Odt , CEC bằng phương pháp cho điểm và tính trung bình cộng, đã phân chia độ phì thực tế khu vực nghiên cứu thành 3 cấp như sau: Diện tích đất có độ phì cao chiếm tỷ lệ lớn ở khu vực nghiên cứu, đạt 61,8% DTTN; Diện tích đất có độ phì trung bình đạt 31,8% DTTN; Diện tích đất có độ phì thấp đạt 5,2% DTTN. Chƣơng 3. ĐÁNH GIÁ, PHÂN HẠNG ĐẤT ĐAI VÀ THOÁI HÓA ĐẤT TỔNG HỢP THÀNH PHỐ ĐÀ LẠT VÀ VÙNG PHỤ CẬN 3.1. Đánh giá, phân hạng đất đai cho sản xuất nông lâm nghiệp thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận 3.1.1. Lựa chọn loại hình sử dụng đất triển vọng Dựa trên kết quả điều tra hiện trạng sử dụng đất và đánh giá hiệu quả kinh tế của các loại sử dụng đất sản xuất nông - lâm nghiệp chính ở khu vực nghiên cứu. Các loại sử dụng đất chiếm ưu thế về diện tích và hiệu quả kinh tế xã hội đã được lựa chọn để đưa vào đánh giá, gồm: lúa nước, cây màu (rau, hoa), cây cà phê vối, cà phê chè, chè, dâu tằm, cây ăn quả, thông ba lá. 3.1.2. Xây dựng bản đồ đơn vị đất đai 3.1.2.1. Lựa chọn và phân cấp các chỉ tiêu Trên cơ sở nghiên cứu yêu cầu sinh thái của các loại sử dụng đất đánh giá và các tính chất đất đai thực tế (gồm: đất, địa hình, khí hậu, thủy văn, tưới tiêu) của khu vực nghiên cứu, lựa chọn được 12 chỉ tiêu để xây dựng bản đồ đơn vị đất đai tỷ lệ 1/50.000: Loại đất, độ dày tầng đất, thành phần cơ giới, độ phì đất thực tế, độ cao, độ dốc, lượng mưa trung bình năm, nhiệt độ trung bình năm, lượng mưa trung bình hai tháng sau thu hoạch (tháng 1,2), phân bố vùng hạn, điều kiện tưới. 3.1.2.2. Bản đồ đơn vị đất đai Bản đồ đơn vị đất đai thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận được xây dựng bằng phương pháp chồng ghép các bản đồ chuyên đề của 12 chỉ tiêu đã lựa chọn. Mỗi đơn vị bản đồ đất đai chứa đựng đầy đủ các thông tin thể hiện trong các bản đồ chuyên đề và phân biệt với các đơn vị khác bởi sự khác biệt của ít nhất một yếu tố. Kết quả tổng hợp đã xác định được 1.129 đơn vị đất đai (LMU), được phân cấp theo quy mô diện tích ở bảng 3.2. Bảng 3.2. Tổng hợp các đơn vị đất đai theo quy mô diện tích TT Quy mô diện tích (ha) Diện tích (ha) Số lượng LMU Tỷ lệ (%) 1 <10 182,7 176 0,1 2 10 - 100 1.352,6 39 0,3 3 100 - 500 181.487,8 693 44,3 4 500 - 1.000 100.111,3 146 24,4 5 > 1.000 126.968,7 75 31,0 Tổng diện tích đất đai 410.103,1 1.129 98,8 Sông, suối, hồ 4.998,8 1,2 Tổng diện tích tự nhiên 415.101,9 100,0 16 3.1.3. Xác định yêu cầu sinh thái của các loại sử dụng đất Trên cơ sở điều kiện tự nhiên ở khu vực nghiên cứu và tham chiếu các giá trị về yêu cầu sinh thái của các loại cây trồng ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới của Sys Ir. C., (1993), đồng thời kế thừa các kết quả nghiên cứu có liên quan, đã xác định yêu cầu sinh thái của các loại sử dụng đất theo 4 mức độ thích hợp: S1 - rất thích hợp, S2 - thích hợp, S3 - ít thích hợp và N - không thích hợp 3.1.4. Kết quả đánh giá, phân hạng đất đai cho sản xuất nông lâm nghiệp Việc đánh giá, phân hạng được thực hiện bằng cách so sánh, đối chiếu các tính chất của các đơn vị đất đai với yêu cầu sinh thái của các loại sử dụng đất lựa chọn, theo 2 nguyên tắc đánh giá (điều kiện hạn chế, yếu tố trội) và 4 mức độ thích hợp đất đai (S1, S2, S3, N) của FAO, trên nền tảng tích hợp phần mềm đánh giá đất đai tự động ALES và hệ thông tin địa lý GIS (mục 1.4.2.7). Kết quả xây dựng được các bản đồ phân hạng thích hợp đất đai cho các loại sử dụng đất sản xuất nông lâm nghiệp của khu vực nghiên cứu ở tỷ lệ 1:50.000 (bảng 3.4). Bảng 3.4. Diện tích mức độ thích hợp đất đai theo loại sử dụng đất LUTs Diện tích/tỷ lệ Mức độ thích hợp Không thích hợp (N) Tổng DT đất đai tự nhiên Rất thích hợp (S1) Thích hợp (S2) Ít thích hợp (S3) 1. Cây lúa Ha 5.336,9 16.256,0 7.467,3 381.042,9 410.103,1 % DTĐĐTN 1,3 4,0 1,8 92,9 100,0 2. Cây màu (rau, hoa) Ha 8.588,3 71.999,1 14.953,7 314.562,0 410.103,1 % DTĐĐTN 2,1 17,2 3,6 77,1 100,0 3. Cây cà phê vối Ha 2.417,8 29.308,9 56.677,1 321.699,3 410.103,1 % DTĐĐTN 0,6 7,1 13,8 78,4 100,0 4. Cây cà phê chè Ha - 52.760,8 111.144,3 246.197,9 410.103,1 % DTĐĐTN - 12,9 27,1 60,0 100,0 5 c Ha - 44.677,7 130.960,3 234.465,1 410.103,1 % DTĐĐTN - 10,9 31,9 57,2 100,0 6. Cây dâu tằm Ha 14.798,4 30.910,2 25.753,0 338.640,6 410.103,1 % DTĐĐTN 3,6 7,5 6,3 82,6 100,0 7 ăn quả Ha 12.360,1 50.169,6 104.992,8 242.580,6 410.103,1 % DTĐĐTN 3,0 12,2 25,6 59,2 100,0 8. Cây Thông ba lá Ha 7.330,5 121.898,1 227.290,9 53.583,5 410.103,1 % DTĐĐTN 1,8 29,7 55,4 13,1 100,0 3.2. Đánh giá thoái hóa đất tổng hợp thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận 3.2.1. Nguyên nhân và các quá trình thoái hóa đất đặc trưng 3.2.1.1. Nguyên nhân gây thoái hóa đất, gồm: a. Các nguyên nhân tự nhiên: Địa hình dốc, phân cắt mạnh; Mưa mùa tập trung và sự phân hóa sâu sắc mùa mưa mùa khô; Hạn hán; b. Các hoạt động khai thác sử dụng đất của con người: Phá rừng lấy đất canh tác nông nghiệp; Canh tác không bền vững trên đất dốc; Sử dụng các loại phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật; Đô thị hóa và phát triển cơ sở hạ tầng; Hoat động khai thác và chế biến khoáng sản. 17 3.1.1.2. Các quá trình thoái hóa đất, gồm: Xói mòn, rửa trôi; Feralit - laterit hình thành kết vón, đá ong; Suy thoái hóa học; Glây; Trượt, lở đất; Ô nhiễm đất. 3.2.2. Đánh giá thoái hóa đất 3.2.2.1. Đánh giá thoái hóa đất tiềm năng a. Lựa chọn và phân cấp các chỉ tiêu đánh giá thoái hóa đất tiềm năng Trên cơ sở đó, phân tích và đánh giá các yếu tố và quá trình phát sinh – thoái hóa đất của khu vực nghiên cứu, cho phép lựa chọn và phân cấp các chỉ tiêu cho đánh giá thoái hóa đất tiềm năng, gồm 7 chỉ tiêu thuộc 4 nhóm sau: Đất (đá mẹ/mẫu chất, vỏ phong hóa và độ dày tầng đất); Địa hình (hình thái địa hình và độ dốc địa hình); Khí hậu (mức độ khô hạn); Mức độ xói mòn tiềm năng. Tổ hợp các bản đồ thành phần tương ứng với các chỉ tiêu đánh giá cho phép thành lập bản đồ thoái hóa đất tiềm năng khu vực nghiên cứu tỷ lệ 1:50.000 theo 3 cấp: Tiềm năng thoái hóa nhẹ (TN1) chiếm diện tích nhỏ nhất 30.579,3 ha tương ứng 7,4% DTTN; Tiềm năng thoái hóa trung bình (TN2) có diện tích 135.007,3 ha, chiếm 32,5% tổng DTTN; Tiềm năng thoái hóa mạnh (TN3) có diện tích rất lớn với 244.516,5 ha, chiếm 58,9% tổng DTTN. 3.2.2.2. Đánh giá thoái hóa đất hiện tại Trên cơ sở các đặc trưng của khu vực nghiên cứu, các chỉ tiêu được lựa chọn và phân cấp để đánh giá thoái hóa đất hiện tại gồm: hàm lượng mùn (OM%), hiện trạng thảm thực vật chỉ thị và mức độ xói mòn hiện tại. Tổ hợp các bản đồ thành phần tương ứng với các chỉ tiêu đánh giá cho phép thành lập bản đồ thoái hóa đất hiện tại khu vực nghiên cứu tỷ lệ 1:50.000 theo 3 cấp: không hoặc thoái hóa yếu (HT1) chiếm ưu thế với 250.168,4 ha, tương ứng 60,3% DTTN; Thoái hóa trung bình (HT2) có 114.133,0 ha, chiếm 27,5% DTTN; Thoái hóa mạnh (HT3) có 45.801,6 ha, chiếm 11,0% DTTN. 3.2.2.3. Đánh giá thoái hóa đất tổng hợp Trên cơ sở ma trận tổ hợp thoái hóa đất tiềm năng và thoái hóa đất hiện tại, cho phép đánh giá mức độ thoái hóa đất tổng hợp khu vực nghiên cứu trên bản đồ tỷ lệ 1:50.000 theo 3 cấp: Thoái hóa nhẹ (TH1) có diện tích 92.684,8 ha, chiếm 22,3% DTTN; Thoái hóa trung bình (TH2) có diện tích lớn nhất với 294.168,3 ha, chiếm 70,9% DTTN; Thoái hóa mạnh (TH3) có diện tích nhỏ nhất 23.249,9 ha, chiếm 5,6% DTTN. Chƣơng 4. ĐỀ XUẤT ĐỊNH HƢỚNG KHÔNG GIAN VÀ GIẢI PHÁP SỬ DỤNG ĐẤT BỀN VỮNG THÀNH PHỐ ĐÀ LẠT VÀ VÙNG PHỤ CẬN 4.1. Phân vùng địa lý thổ nhƣỡng thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận 4.1.1. Tính đặc thù trong phân hóa lớp phủ thổ nhưỡng Sự phân hóa LPTN theo vĩ độ địa lý để hình thành các đơn vị phân vùng ĐLTN không thể hiện rõ ràng bằng ảnh hưởng của các yếu tố phi địa đới, trong đó địa hình là yếu tố trội tạo nên phân hóa. Tuy nhiên, tính chất chung của hệ 18 thống đơn vị phân vùng ĐLTN vẫn được quyết định bởi yếu tố khí hậu nhiệt đới gió mùa á xích đạo của nó. 4.1.2. Hệ thống phân vị và chỉ tiêu phân vùng địa lý thổ nhưỡng Hệ thống phân vị sử dụng cho bản đồ phân vùng địa lý thổ nhưỡng thành phố Đà Lạt và phụ cận tỷ lệ 1:100.000 gồm: cấp vùng và cấp tiểu vùng địa lý thổ nhưỡng. Trong đó, mỗi cấp có những chỉ tiêu phân vùng cụ thể như sau (bảng 4.1). Bảng 4.1. Hệ thống phân vùng địa lý thổ nhưỡng vùng ĐLVPC TT Cấp phân vị Chỉ tiêu phân vùng 1 Vùng Tín đồng nhất các tổ hợp đất p n óa t eo độ cao địa hình, sinh khí hậu và đặc điểm đá mẹ/mẫu chất trên lãnh thổ đã ìn t àn nên các vùng ĐLTN Trong đó ếu tố trội phân hóa là yếu tố địa hình. 2 Tiểu vùng Tín đồng nhất các tổ hợp đất phân hóa theo kiểu địa ìn và đặc trưng sử dụng đất của mỗi vùng tách riêng ra các tiểu vùng ĐLTN 4.1.3. Kết quả phân vùng địa lý thổ nhưỡng thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận Trên cơ sở hệ thống phân vị và chỉ tiêu các cấp sử dụng trong phân vùng địa lý thổ nhưỡng thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận tỷ lệ 1:100.000. Lớp phủ thổ nhưỡng lãnh thổ nghiên cứu được phân chia thành 5 vùng ĐLTN với 19 tiểu vùng có đặc đi