Tóm tắt Luận văn Những đóng góp của Nguyễn Minh Châu trong quá trình đổi mới của văn học Việt Nam hiện đại

§¹i häc quèc gia hµ néi Tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n TrÇn thÞ th¸i NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA NGUYỄN MINH CHÂU TRONG QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI CỦA VĂN HỌC VIỆT NAM HIỆN ĐẠI LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN Hµ Néi- 2009 §¹i häc quèc gia Hµ Néi Tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n .. TrÇn thÞ th¸i NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA NGUYỄN MINH CHÂU TRONG QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI CỦA VĂN HỌC VIỆT NAM HIỆN ĐẠI Chuyªn ngµnh: Lý luËn v¨n häc M· sè: 60 22 32 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phạm Thành Hưng Hµ Néi- 2009 MôC LôC më ®Çu ......................................................................................... 1 1. Lý do chän ®Ò tµi. ........................................................................ 5 2. Giíi h¹n ®Ò tµi. ............................................................................ 6 3. LÞch sö vÊn ®Ò. ............................................................................. 7 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu. .......................................................... 11 5. KÕt cÊu luËn v¨n. ....................................................................... 11 Ch-¬ng 1 NguyÔn Minh Ch©u- nhµ v¨n chiÕn sÜ -ng-êi më ®-êng cho mét giai ®o¹n v¨n häc míi .............. Error! Bookmark not defined. 1. NguyÔn Minh Ch©u- c©y bót cña mäi miÒn hËu ph-¬ng- tiÒn tuyÕn................................................. Error! Bookmark not defined. 2. §æi míi- kh¸t väng riªng cña nhµ v¨n vµ nh÷ng yªu cÇu chung cña v¨n häc vµ thêi ®¹i ..................... Error! Bookmark not defined. 2.1. §æi míi lµ mét yªu cÇu tÊt yÕu cña V¨n häc ViÖt Nam sau n¨m 1975 .. Error! Bookmark not defined. 2.2. Kh¸t väng tù ®æi míi cña nhµ v¨ n NguyÔn Minh Ch©u . .... Error! Bookmark not defined. Ch-¬ng 2 Nh÷ng ®ét ph¸ cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u trong tiÕn tr×nh ®æi míi t- duy nghÖ thuËt. Error! Bookmark not defined. 1. Quan niÖm nghÖ thuËt míi mÎ vÒ con ng-êi..... Error! Bookmark not defined. 1.1. Kh¸m ph¸ b¶n chÊt bªn trong cña con ng-êi .. Error! Bookmark not defined. 1.1.1. Sù tha ho¸, biÕn chÊt vÒ ®¹o ®øc vµ nh©n c¸ch cña con ng-êi. .......................................................... Error! Bookmark not defined. 1.1.2. Kh¶ n¨ng tù nhËn thøc cña con ng-êi. ..... Error! Bookmark not defined. 1.2. TiÕp cËn con ng-êi ®êi th-êng.... Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Con ng-êi ®êi t- thÕ sù. ............ Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Con ng-êi c« ®¬n t×m ®Õn víi thÕ giíi t©m linh. ................ Error! Bookmark not defined. 1.3. Con ng-êi dÞ biÖt kh¸c th-êng. ... Error! Bookmark not defined. 2. HÖ thèng ®Ò tµi.............................. Error! Bookmark not defined. 2.1. ChiÕn tranh c¸ch m¹ng .............. Error! Bookmark not defined. 2.1.1. §«i nÐt vÒ v¨n xu«i ViÖt Nam sau n¨m 1975 viÕt vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh c¸ ch m¹ng................................ Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Mét c¸ch nh×n nhËn míi mÎ vÒ hiÖn thùc chiÕn tranh cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u. ........................... Error! Bookmark not defined. 2.1. Ng-êi n«ng d©n. ......................... Error! Bookmark not defined. Ch-¬ng 3 Nh÷ng ®ãng gãp c¸ch t©n cña NguyÔn Minh Ch©u trong nghÖ thuËt v¨n xu«i tù sù Error! Bookmark not defined. 1. NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt...... Error! Bookmark not defined. 1.1 Miªu t¶ t©m lý nh©n vËt. .............. Error! Bookmark not defined. 1.1.1 §éc tho¹i néi t©m. ..................... Error! Bookmark not defined. 1.1.2 Thñ ph¸p dßng ý thøc: ký øc vµ giÊc m¬. .. Error! Bookmark not defined. 1.2 C¸c yÕu tè ngo¹i h×nh. ................ Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Khu«n mÆt vµ ®«i m¾t. ............. Error! Bookmark not defined. 1.2.2 Bµn tay ..................................... Error! Bookmark not defined. 2. NghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng. . Error! Bookmark not defined. 3. KÕt cÊu.......................................... Error! Bookmark not defined. 4. Giäng ®iÖu. ................................... Error! Bookmark not defined. kÕt luËn ...................................... Error! Bookmark not defined. Tµi liÖu tham kh¶o ............................................................. 12 më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi. LÞch sö ®Êt n-íc ta ®· vËn ®éng trong nh÷ng b-íc th¨ng trÇm cña chiến tranh và cách mạng. §¹i th¾ng mïa xu©n n¨m 1975 ®· më ra cho d©n téc ta mét trang sö míi. Cuéc sèng tù do ®· trë l¹i víi ®Êt n-íc chóng ta. Non s«ng ®· ®-îc thu vÒ mét mèi. Cuéc sèng míi ®· t¹o nªn nh÷ng thay ®æi trong x· héi nãi chung vµ nÒn v¨n häc d©n téc nãi riªng. ThÕ nh-ng, nÒn v¨n häc d©n téc ®· kh«ng thÓ chuyÓn m×nh qu¸ gÊp g¸p ®Ó sang trang cïng lÞch sö. Cø vËn ®éng tõ tõ, lÆng lÏ, cïng víi nh÷ng b-íc ®ét ph¸, nÒn v¨n häc ViÖt Nam ®· "trë d¹" vµ nh÷ng “®øa con tinh thÇn” ra ®êi víi nh÷ng diÖn m¹o míi. NÒn v¨n häc ViÖt Nam nãi chung vµ v¨n xu«i ViÖt nam nãi riªng ®· gãp mét phÇn quan träng vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc. Bao giê còng vËy, nÒn v¨n häc lu«n cã mét qu¸ tr×nh tù th©n vËn ®éng cña nã. ThÕ nh-ng khã cã thÓ ph¸t triÓn toµn diÖn nÕu nh- nÒn v¨n häc thiÕu ®i nh÷ng nhµ v¨n mµ ®Æc biªt lµ nh÷ng nhµ v¨n cã tr¸ch nhiÖm vµ ch©n chÝnh. C«ng cuéc ®æi míi cña nÒn v¨n häc n-íc nhµ, nhÊt lµ nÒn v¨n xu«i ®-¬ng ®¹i cÇn h¬n bao giê hÕt ®ã lµ sù tù ®æi míi tõ phÝa c¸c nhµ v¨n. Lµ mét nhµ v¨n lu«n g¾n bã víi ®êi sèng, mét nhµ v¨n lu«n ®Æt l-¬ng t©m vµ tr¸ch nhiÖm lªn hµng ®Çu, NguyÔn Minh Ch©u ®· sím hoµ nhËp vµo guång quay cña cuéc sèng míi vµ t×m cho m×nh mét lèi ®i míi. Nh÷ng ®ãng gãp cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u ®èi víi qu¸ tr×nh ®æi míi v¨n xu«i ViÖt Nam hiÖn ®¹i qu¶ thùc lµ rÊt lín. §· cã kh«ng Ýt nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu, nhiÒu bµi viÕt, nhiÒu nhµ phª b×nh, nhiÒu ®éc gi¶, nhiÒu cuéc héi th¶o, nhiÒu tranh luËn kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ kh«ng thÓ thay thÕ cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u. NguyÔn Minh Ch©u- nhµ v¨n xu«i ®i tiªn phong trong thêi kú ®æi míi cña nÒn v¨n häc d©n téc tõ sau n¨m 1975, ng-êi ®Æt nÒn mãng cho sù ®æi míi v n¨ häc. ThÕ nh-ng ch-a cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo cña häc viªn cao häc nghiªn cøu mét c¸ ch toµn diÖn s¸ ng t¸ c cña NguyÔn Minh Ch©u ®Ó chØ ra nh÷ng ®ãng gãp s©u s¾c cña NguyÔn Minh Ch©u trong qu¸ tr×nh ®æi míi v n¨ xu«i ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Víi vèn kiÕn thøc Ýt ái cña m×nh, chóng t«i mong mái ®-îc gãp mét phÇn nhá bÐ vµo sù nghiÖp nghiªn cøu chung nh»m lµm s¸ng tá c«ng lao cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u vµ tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®ãng gãp xøng ®¸ng cña «ng trong nÒn v¨n häc d©n téc, đÆc biÖt lµ trong qu¸ tr×nh ®æi míi cña v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Nghiªn cøu NguyÔn Minh Ch©u còng lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt, cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh ®èi víi viÖc t×m hiÓu vµ gi¶ng d¹y vÒ t¸c gi¶ vµ nh÷ng s¸ng t¸c cña «ng ë tr-êng phæ th«ng. Vµ ®Æc biÖt lµ lßng ng-ìng mé ch©n thµnh tµi n¨ng vµ tÊm lßng cña nhµ v¨n, chóng t«i chän ®Ò tµi: Nh÷ng ®ãng gãp cña NguyÔn Minh Ch©u trong qu¸ tr×nh ®æi míi cña V¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, luËn v¨n sÏ nghiªn cøu ®Ó nªu lªn mét c¸ch cô thÓ nh÷ng ®ãng gãp cña NguyÔn Minh Ch©u cho sù nghiÖp ®æi míi nÒn v¨n xu«i hiÖn ®¹i nãi riªng vµ v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i nãi chung. §Æc biÖt, luËn v¨n sÏ chØ ra nh÷ng ®æi míi vÒ mÆt t- duy nghÖ thuËt vµ nh÷ng c¸ch t©n s©u s¾c vµ hiệu quả trong nghÖ thuËt v¨n xu«i cña NguyÔn Minh Ch©u. 2. Giíi h¹n ®Ò tµi. Lµ nhµ v¨n n¨ng ®éng kh«ng ngõng s¸ng t¹o, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng trong s¸ng t¸c, NguyÔn Minh Ch©u cßn viÕt tiÓu luËn phª b×nh víi nh÷ng bµi trao ®æi nghÒ nghiÖp ®Çy t©m huyÕt vµ tr¸ch nhiÖm. Nh÷ng ®ãng gãp cña NguyÔn Minh Ch©u cho qu¸ tr×nh ®æi míi cña v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i kh«ng chØ ®-îc thÓ hiÖn trong nh÷ng s¸ng t¸c mµ cßn ë ngay trong chÝnh qu¸ tr×nh ®æi míi t- t-ëng cña nhµ v¨n. Nh-ng ®ãng gãp lín nhÊt cña nhµ v¨n chÝnh lµ ë trong quan niÖm nghÖ thuËt míi mÎ vÒ con ng-êi vµ ë ph-¬ng thøc biÓu ®¹t. Trong khu«n khæ cña ®Ò tµi chóng t«i xin ®Ò cËp và khảo sát các đối tượng tư liệu sau: 1- TËp tiÓu luËn phª b×nh Trang giÊy tr-íc ®Ìn của nhà văn. Trong đó chúng tôi chñ yÕu ®i t×m nh÷ng suy t- tr¨n trë, ®æi míi trong t- duy nghÖ thuËt cña NguyÔn Minh Ch©u. 2 - C¸c t¸c phÈm v¨n häc chñ yÕu cña NguyÔn Minh Ch©u (tõ sau n¨m 1975 ®Õn n¨m «ng mÊt 1989) ®Ó thÊy ®-îc nh÷ng thµnh tùu cô thÓ trong nh÷ng s¸ng t¸c v¨n xu«i cña «ng. Cô thÓ lµ: C¸c tiÓu thuyÕt: MiÒn ch¸y (1977) Löa tõ nh÷ng ng«i nhµ (1977) Nh÷ng ng-êi tõ trong rõng ra (1982). M¶nh ®Êt t×nh yªu (1987) C¸c truyÖn ng¾n: Bøc tranh (1976) Ng-êi ®µn bµ trªn chuyÕn tµu tèc hµnh (1983). Kh¸ch ë quª ra (1984) BÕn quª (1985), Cá lau (1988) Phiªn chî Gi¸t (1988) Mïa tr¸i cãc ë MiÒn Nam (1988) Mét sè t¸c phÈm v¨n xu«i cña «ng thêi kú ®Çu vµ mét sè t¸c phÈm cña c¸c nhµ v¨n cïng thêi. 3. LÞch sö vÊn ®Ò. NguyÔn Minh Ch©u lµ mét trong sè Ýt nh÷ng nhµ v¨n mµ mçi s¸ng t¸c cña «ng ®Òu in dÊu sù vËn ®éng cña nÒn v¨n häc trong c¶ hai giai ®o¹n tr-íc vµ sau n¨m 1975. Qua c¸c t¸c phÈm cña «ng chóng ta cã thÓ thÊy ®-îc b-íc ®i cña nÒn v¨n häc d©n téc. Tr-íc n¨m 1945, chóng ta biÕt ®Õn NguyÔn Minh Ch©u víi c¸c t¸c phÈm nh- Cöa s«ng, DÊu ch©n ng-êi lÝnh, M¶nh tr¨ng cuèi rõng. Hoµ chung trong c¸i ©m h-ëng cña nÒn v¨n häc viÕt vÒ chiÕn tranh, nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u thời kỳ chiến tranh chống Mỹ mang nÐt t-¬i t¾n, hµo hïng, l·ng m¹n. Sau n¨m 1975 NguyÔn Minh Ch©u thùc sù ghi dÊu tªn tuæi cña m×nh trªn v¨n ®µn víi c¸c t¸c phÈm Bøc tranh, Ng-êi ®µn bµ trªn chuyÕn tµu tèc hµnh, Kh¸ch ë quª ra, Phiªn chî Gi¸t, ChiÕc thuyÒn ngoµi xa... Ngßi bót NguyÔn Minh Ch©u ®· trë nªn s©u s¾c h¬n, ®»m th¾m h¬n trong vÎ ®Ñp cña cuéc sèng th-êng nhËt. ThÕ nh-ng dï ë giai ®o¹n nµo th× ngßi bót NguyÔn Minh Ch©u còng vÉn chë ®Çy mét c¶m høng nh©n ®¹o, nh©n v n¨ s©u s¾c. Víi hai mươi chÝn n¨m cÇm bót, NguyÔn Minh Ch©u ®· ®Ó l¹i m-êi ba tËp v¨n xu«i vµ mét tËp tiÓu luËn phª b×nh. Chóng ta ®¸nh gi¸, kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®ãng gãp cña NguyÔn Minh Ch©u kh«ng ph¶i chØ gi¶n ®¬n ë viÖc ®iÓm l¹i sè l-îng nh÷ng ®Çu s¸ch mµ «ng ®· ®Ó l¹i. §iÒu quan träng lµ chóng ta ®i t×m "nh÷ng h¹t ngäc" ®ang Èn s©u trong ®ã. §ã lµ c¶ mét cuéc ®êi cÇn mÉn, lÆng lÏ kiÕm t×m cña nhµ v¨n. Suèt cuéc ®êi m×nh, nhµ v¨n l¨n lén gi÷a nh÷ng hçn t¹p cña cuéc ®êi ®Ó ch-ng cÊt lªn tõ ngßi bót cña m×nh b»ng mét thø mùc tinh tuý nhÊt nh÷ng g× ý nghÜa nhÊt. Hµnh tr×nh ®i kiÕm t×m vµ thai nghÐn "nh÷ng ®øa con tinh thÇn" cña nhµ v¨n qu¶ lµ gian nan vÊt v¶. Nh-ng nh÷ng thµnh qu¶ mµ nhµ v¨n ®¹t ®-îc thËt sù mang ý nghÜa lín lao. S¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u hÊp dÉn, thu hót ng-êi ®äc kh«ng chØ ë vÎ ®Ñp cña h×nh thøc mµ chủ yếu là ë chiÒu s©u nh©n b¶n cña c¸c tÇng ý nghÜa. Nh- nhµ nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc T«n Ph-¬ng Lan ®· nhËn xÐt: “ThËt ra qu·ng thêi gian cÇm bót vµ l-îng ®Çu s¸ch Êy kh«ng thÓ nãi lµ nhiÒu. §iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ víi trÝ tuÖ vµ tr¸i tim mÉn c¶m, NguyÔn Minh Ch©u ®· lµm viÖc, suy nghÜ nghiªm tóc nªn mçi t¸c phÈm cña «ng ngay tõ khi míi ra ®êi ®Òu ®-îc b¹n ®äc còng nh- giíi phª b×nh ®ãn nhËn nång nhiÖt v× nã thùc sù cã Ých cho c¸ch m¹ng, cho cuéc sèng”. Suèt cuéc ®êi cÇm bót cña m×nh, nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u kh«ng ån µo mµ cø lÆng lÏ, cÇn cï viÕt, s¸ng t¹o vµ cèng hiÕn. ¤ng Ýt nãi vÒ m×nh mµ cã nãi th× còng chØ lµ nh÷ng lêi t©m sù rÊt khiªm tèn vÒ nghÒ viÕt b»ng l-¬ng t©m vµ tr¸ch nhiÖm mµ th«i. Chóng ta hiÓu vÒ NguyÔn Minh Ch©u, ®¸nh gi¸ vÒ «ng ch¾c ch¾n ph¶i b¾t ®Çu tõ cuéc ®êi lµm nghÖ thuËt, tõ chÝnh nh÷ng s¸ng t¸c cña nhµ v¨n vµ c¶ tõ nh÷ng lêi nhËn xÐt cña ®ång nghiÖp, b¹n bÌ nhµ v¨n. Đ· cã nhiÒu ý kiÕn ®¸nh gi¸ cao sù t×m tßi, ®æi míi cña NguyÔn Minh Ch©u. Tr-íc hÕt chóng ta ph¶i nãi: ®©y chÝnh lµ nh÷ng lêi ngîi ca tõ phÝa nh÷ng ng-êi ®ång nghiÖp cña nhµ v¨n. Nhµ v¨n Nguyªn Ngäc ®¸nh gi¸: “ThÕ hÖ nhµ v¨n chóng t«i cã thÓ chia lµm ba lo¹i ng-êi: Lo¹i ng-êi thø nhÊt hä ®ang dòng c¶m tù v-ît lªn m×nh, tiÕp tôc s¸ng t¸c, chÊt l-îng s¸ng t¸c ngµy cµng kh¸ h¬n, d¸m chiÕn ®Êu ®Ó trë vÒ víi hiÖn thùc cña chÝnh m×nh. Lo¹i thø hai lµ nh÷ng ng-êi viÕt Ýt hoÆc kh«ng viÕt n÷a nh-ng hä t©m huyÕt víi v¨n häc lµm mäi ®iÒu ®Ó v¨n häc tiÕn lªn, ®Ó ®æi míi thùc sù b»ng c«ng viÖc cña chÝnh hä. Lo¹i thø ba lµ nh÷ng ng-êi mµ chØ riªng sù xuÊt hiÖn cña tµi n¨ng míi kiÓu NguyÔn Huy ThiÖp, hä còng kh«ng chÞu ®-îc. Ng-êi xÕp ®Çu hµng ë lo¹i thø nhÊt lµ NguyÔn Minh Ch©u. Hä lµ nh÷ng ng-êi dòng c¶m nhÊt cña thÕ hÖ chóng t«i” [34, 80]. Vµ mét lÇn nhµ v¨n Nguyªn Ngäc kh¼ng ®Þnh hµnh tr×nh gian nan vµ dòng c°m cña nh¯ v¨n NguyÔn Minh Ch©u trªn con ®­êng ®æi míi: “trong thÕ hÖ ®ã, anh lµ ng-êi c¶m nhËn ra sím nhÊt, s©u xa nhÊt, tËn m¸u thÞt t©m t-ëng m×nh c¸c yªu cÇu bøc b¸ch; sèng cßn cña cuéc trë d¹ nµy nä, mµ ngµy nay chóng ta gäi lµ c«ng cuéc ®æi míi v¨n häc. Vµ lÆng lÏ, ©m thÇm, khiªm nh-êng vµ cùc kú dòng c¶m anh kiªn ®Þnh ®i vµo con ®-êng ®Çy ch«ng gai vµ nguy hiÓm ®ã. LÆng lÏ bëi cuéc ®i t×m kiÕm thùc sù nµo, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ng-êi ®i tiªn phong, bao giê còng Ýt nhiÒu lµ ®¬n ®éc, l¾m khi lÎ chiÕc ®Õn c« ®¬n. Dòng c¶m bëi v× ®èi víi nhµ v¨n, mçi sù cã tÝnh kh¸m ph¸, nh- chÝnh lêi anh nãi bao giê tr­íc hÕt còng l¯ sù ®æi thay “tù thay m¸u“ cña chÝnh m×nh vµ trªn con ®-êng ®ã cho ®Õn h«m nay, trong sè tÊt c¶ chóng ta, t«i nghÜ cã thÓ kh¼ng ®Þnh NguyÔn Minh Ch©u lµ ng-êi ®· ®i ®-îc xa nhÊt. NguyÔn Minh Ch©u thuéc sè nh÷ng nhµ v¨n më ®-êng tinh anh vµ tµi n¨ng nhÊt cña v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i“ [34, 183]. PGS. TS T«n Ph-¬ng Lan vµ nhµ phª b×nh v¨n häc L¹i Nguyªn ¢n cã nhËn xÐt: “Tõ cuéc ®êi cÇm bót cña «ng, cã thÓ nghÜ vÒ mét kiÓu nhµ v¨n, tõ con ®-êng s¸ng t¸c cña «ng cã thÓ nghÜ ®Õn con ®-êng c¸ch t©n ®æi míi v¨n häc“ [34, 247]. Nhµ v¨n Lª Lùu: “Anh lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n duy tr× sù t×m tßi, gãp phÇn lµm cho v¨n häc kh«ng nh¹t, gióp cho v¨n häc cã c¸i ®Ó bµn“. L· Nguyªn ®· ®¸nh gi¸ vÒ hµnh tr×nh s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®Çy gian nan vµ vÊt v¶ cña NguyÔn Minh Ch©u: “Kh«ng ph¶i ngay tõ ®Çu, nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u ®· ®-îc chÝnh giíi v¨n nghÖ chÊp nhËn dÔ dµng. Ph¶n øng lµ tÊt yÕu. Sau n¨m 1975, trªn c¸i nÒn chung cña v¨n häc ViÖt Nam, khi nã ®ang vËn ®éng theo qu¸n tÝnh cña giai ®o¹n tr-íc ®ã, sù tù ®æi míi ë NguyÔn Minh Ch©u tuy diÔn ra ©m thÇm chËm ch¹p nh-ng hÕt søc m¹nh mÏ, cµng vÒ sau cµng trë nªn kiªn quyÕt vµ triÖt ®Ó” [54, 57]. Vµ còng ®óng nh- lêi nhµ v¨n NguyÔn Kh¶i ®· kh¼ng ®Þnh: “M·i m·i nÒn v¨n häc kh¸ng chiÕn, c¸ch m¹ng sÏ ghi nhí nh÷ng cèng hiÕn cña anh Ch©u. Anh lµ ng-êi kÕ tôc xuÊt s¾c nh÷ng bËc thÇy cña nÒn v¨n xu«i ViÖt Nam vµ còng lµ ng-êi më ®-êng rùc rì cho nh÷ng c©y bót trÎ, tµi n¨ng sau nµy. Anh Ch©u bÊt tö” [34, 107]. Bªn c¹nh ®ã lµ rÊt nhiÒu nh÷ng bµi viÕt ®¸nh gi¸ sù ®æi míi cña NguyÔn Minh Ch©u: S¾c ®iÖu míi cña ngßi bót NguyÔn Minh Ch©u - NhÞ Ca [6], NguyÔn Minh Ch©u vµ nh÷ng tr¨n trë trong ®æi míi t- duy nghÖ thuËt – L· Nguyªn [54], Mét ngän löa lu«n ch¸y s¸ng – Nam Hµ [19] Mét sè cuèn s¸ch tËp hîp nh÷ng bµi viÕt vÒ NguyÔn Minh Ch©u ®¨ng trªn c¸c b¸o vµ t¹p chÝ: NguyÔn Minh Ch©u vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, do NguyÔn Träng Hoµn giíi thiÖu vµ tuyÓn chän. NguyÔn Minh Ch©u con ng-êi vµ t¸c phÈm, do L¹i Nguyªn ¢n vµ T«n Ph-¬ng Lan biªn so¹n VÞ trÝ, vai trß, nh÷ng ®ãng gãp cña NguyÔn Minh Ch©u ®-îc c¸c nhµ nghiªn cøu, phª b×nh ®Ò cËp tíi trªn nhiÒu ph-¬ng diÖn, møc ®é kh¸c nhau, cã khi trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp. ThËt khã ®Ó chóng ta cã thÓ kÓ hÕt ra ®©y ®-îc nh÷ng lêi khen ngîi vµ sù quan t©m mµ c¸c nhµ nghiªn cøu, phª b×nh, nh÷ng ng-êi b¹n, ng-êi ®ång nghiÖp, nh÷ng b¹n ®äc yªu quý nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u. Vµ còng kÓ lµm sao hÕt ®-îc c«ng lao vµ nh÷ng ®ãng gãp cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u cho nÒn v¨n häc d©n téc, nhÊt lµ c«ng cuéc ®æi míi cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Nh-ng nh÷ng g× mµ NguyÔn Minh Ch©u lµm ®· cho chóng ta mét niÒm tin m·nh liÖt vµo t-¬ng lai cña mét nÒn v¨n häc ®æi míi víi mét c¸i mãng v÷ng ch·i mµ nhµ v¨n ®· x©y lªn b»ng tÊt c¶ t©m huyÕt cña m×nh. §iÓm l¹i lÞch sö vÊn ®Ò trªn ®Ó chóng ta thÊy r»ng ®· cã nhiÒu ý kiÕn cña giíi nghiªn cøu v¨n häc, cña c¸c nhµ phª b×nh, nhµ v¨n vµ ®éc gi¶ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ xøng ®¸ng cña NguyÔn Minh Ch©u. Cuéc ®êi vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u lu«n ®-îc c¸c thÕ hÖ t×m tßi vµ nghiªn cøu. Nh-ng ch-a cã nh÷ng ý kiÕn lý gi¶i mang tÝnh hÖ thèng vµ toµn diÖn nh÷ng ®ãng gãp lín lao cña NguyÔn Minh Ch©u. Chóng t«i xin ®-îc gãp mét tiÕng nãi theo h-íng nghiªn cøu nµy ®Ó thªm mét lÇn n÷a tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vai trß, vÞ trÝ, nh÷ng ®ãng gãp cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u trong tiÕn tr×nh vËn ®éng ®i lªn cña v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i nãi chung vµ v¨n xu«i thêi kú ®æi míi nãi riªng. 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu. HÖ thèng lý luËn triÕt häc M¸c- Lª Nin lµ ph-¬ng ph¸p luËn chung cña luËn v¨n. Khi nghiªn cøu mét hiÖn t-îng v¨n häc cô thÓ, chóng t«i ®· vËn dông nh÷ng ph-¬ng ph¸p kh¸c nhau: Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu lÞch sö, ph-¬ng ph¸p hÖ thèng, ph-¬ng ph¸p lo¹i h×nh, ph-¬ng ph¸p so s¸nh... 5. KÕt cÊu luËn v¨n. Ngoµi phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o, phÇn néi dung cña luËn v¨n cã kÕt cÊu gåm ba ch-¬ng: Ch-¬ng 1 – NguyÔn Minh Ch©u – nhµ v¨n chiÕn sÜ – ng-êi më ®-êng cho mét giai ®o¹n v¨n häc míi. Ch-¬ng 2 – Nh÷ng ®ét ph¸ cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u trong tiÕn tr×nh ®æi míi t- duy nghÖ thuËt. Ch-¬ng 3 – Nh÷ng ®ãng gãp c¸ch t©n cña NguyÔn Minh Ch©u trong nghÖ thuËt v¨n xu«i tù sù. Tµi liÖu tham kh¶o 1. L¹i Nguyªn ¢n, Thö nh×n l¹i v¨n xu«i mêi n¨m qua, T¹p chÝ v¨n häc, sè 1/1986. 2. L¹i Nguyªn ¢n, S¸ng t¸c truyÖn ng¾n gÇn ®©y cña NguyÔn Minh Ch©u , T¹p chÝ v¨n häc, sè 3/1987. 3. L¹i Nguyªn ¢n , 150 thuËt ng÷ v¨n häc, NXB §¹i häc quèc gia Hµ Néi, 2003. 4. Nguyªn An, NguyÔn Minh Ch©u- ®æi míi ch¾c ch¾n tõ mét søc viÕt dåi dµo, TËp san v¨n häc vµ tuæi trÎ, sè 6/2001. 5. Ng« VÜnh B×nh, Nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u bµn vÒ truyÖn ng¾n , T¹p chÝ v¨n nghÖ qu©n ®éi, th¸ng 4/1999 6. NhÞ Ca, S¾c ®iÖu míi cña ngßi bót NguyÔn Minh Ch©u, T¹p chÝ v¨n nghÖ qu©n ®éi, sè 6/1978. 7. Vò Cao, Mét vµi kû niÖm cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u , B¸o v¨n nghÖ, sè 5/1999. 8. NguyÔn Minh Ch©u, TuyÓn tËp truyÖn ng¾n, NXB v¨n häc, 2006. 9. NguyÔn Minh Ch©u , MiÒn ch¸y- TiÓu thuyÕt, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, 1977. 10. NguyÔn Minh Ch©u, TÝnh chÊt kú l¹ cña con ng-êi, B¸o v¨n nghÖ sè 15/1990. 11. NguyÔn Minh Ch©u, DÊu ch©n ngêi lÝnh, TiÓu thuyÕt, NXB Thanh niªn, 1972. 12. NguyÔn Minh Ch©u, Löa tõ nh÷ng ng«i nhµ, TiÓu thuyÕt, NXB v n¨ häc, 1977. 13. NguyÔn Minh Ch©u, M¶nh ®Êt t×nh yªu, TiÓu thuyÕt, NXB T¸c phÈm míi, 1987. 14. NguyÔn Minh Ch©u, ChuyÖn trß cuèi n¨m, B¸o v¨n nghÖ, sè 1,2/1985. 15. Phan Cù §Ö, MÊy vÊn ®Ò lý luËn cña v¨n xu«i hiÖn nay, T¹p chÝ v¨n häc, sè 5/1986. 16. Hµ Minh §øc, TiÓu thuyÕt vµ cuéc sèng h«m nay, B¸o Nh©n d©n ngµy 25 th¸ng 1 n¨m 1986. 17. Hµ Minh §øc(chñ biªn), Lý luËn v¨n häc, NXB Gi¸o dôc, 2003. 18. NguyÔn §¨ng Duy, V¨n hãa t©m linh, NXB Hµ Néi, 1996. 19. Nam Hµ, Mét ngän löa lu«n ch¸y s¸ng, B¸o v¨n nghÖ, sè 7/1989. 20. Nam Hµ, §Êt miÒn §«ng. 21. Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Kh¾c Phi (®ång chñ biªn), Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, NXB Gi¸o dôc, 2006. 22. NguyÔn V¨n H¹nh, NguyÔn Minh Ch©u nh÷ng n¨m 1980 vµ sù ®æi míi c¸ch nh×n vÒ con ng-êi, T¹p chÝ v¨n häc, sè 3/1993. 23. §ç §øc HiÓu, Thi ph¸p hiÖn ®¹i, NXB Héi nhµ v¨n, 2003. 24. NguyÔn Träng Hoµn, NguyÔn Minh Ch©u vÒ t¸c gi¶ t¸c phÈm, NXB Gi¸o dôc, 2004. 25. NguyÔn TrÝ Hu©n, Chim Ðn bay, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, 1995. 26. NguyÔn TrÝ Hu©n, N¨m 1975 hä ®· sèng nh- thÕ, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, 1985. 27. Lª Quang H-ng, Mét h×nh t-îng n«ng d©n ®iÓn h×nh trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u ( vÒ nh©n vËt l·o Khóng trong Kh¸ch ë quª ra vµ Phiªn chî Gi¸t), T¹p chÝ V¨n nghÖ qu©n ®éi, sè 10/1987. 28. NguyÔn Kh¶i, Thêi gian cña ng-êi, NXB T¸c phÈm míi,1985. 29. Ma V¨n Kh¸ng, TiÓu thuyÕt, nghÖ thuËt kh¸m ph¸ cuéc sèng, B¸o v¨n nghÖ, sè 17/1998. 30. Chu Lai, N¾ng ®ång b»ng, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, 1985. 31. Chu Lai, ¡n mµy dÜ v·ng, NXB Héi nhµ v¨n, 1992. 32. Ph¹m Gia L©m, TiÓu thuyÕt chiÕn tranh Nga X«-ViÕt hiÖn ®¹i: nh÷ngvÊn ®Ò vÒ thi ph¸p cña thÓ lo¹i, T¹p chÝ v¨n häc sè 11/1995. 33. M· Giang L©n, V¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt nam-vÊn ®Ò- t¸c gi¶, NXB Gi¸o dôc, 2005. 34. T«n Ph-¬ng Lan, L¹i Nguyªn ¢n (biªn so¹n), NguyÔn Minh Ch©u, con ng-êi vµ t¸c phÈm, NXB Héi nhµ v¨n, 1991. 35. T«n Ph-¬ng Lan, Nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u, T¹p chÝ v¨n nghÖ qu©n ®éi th¸ng 4/1994. 36. T«n Ph-¬ng Lan, Phong c¸ch nghÖ thuËt NguyÔn Minh Ch©u , NXB Khoa häc x· héi, 2002. 37. T«n Ph-¬ng Lan, Trang giÊy tr-íc ®Ìn, NXB Khoa häc x· héi, 2002. 38. T«n Ph-¬ng Lan, Mét vµi suy nghÜ vÒ con ng-êi trong v¨n xu«i thêi k× ®æi míi, T¹p chÝ v¨n häc sè 9/ 2001. 39. T«n Ph-¬ng Lan, T×m tßi còng lµ sù kh¼ng ®Þnh, T¹p chÝ v n¨ häc, sè 4/ 1987. 40. T«n Ph-¬ng Lan, Mét vµi lo¹i h×nh nh©n vËt trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u, T¹p chÝ v¨n nghÖ, sè 6/1997. 41. T«n Ph-¬ng Lan, V¨n ch-¬ng vµ c¶m nhËn, NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2005. 42. T«n Ph-¬ng Lan, T×m hiÓu t- t-ëng nghÖ thuËt cña NguyÔn Minh Ch©u qua quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng-êi, T¹p chÝ v¨n häc, sè 4/ 1996. 43. Th¸i B¸ Lîi, Thung lòng thö th¸ch, 44. NguyÔn V¨n Linh , Nãi chuyÖn víi v¨n nghÖ sÜ, B¸o v¨n nghÖ sè ngµy 17/10/1987. 45. Ph¹m Quang Long, Th¸i ®é cña NguyÔn Minh Ch©u vÒ con ng-êi niÒm tin pha lÉn lo ©u, T¹p chÝ v¨n häc sè 9/1996. 46. NguyÔn V¨n Long, VÒ c¸ch tiÕp cËn ®¸nh gi¸ v¨n häc ViÖt Nam sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, T¹p chÝ céng s¶n, sè 10/1995. 47. NguyÔn V¨n Long, L· Nh©m Th×n (®ång chñ biªn), V¨n häc ViÖt Nam sau 1975, nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y, NXB Gi¸o dôc, 2006. 48. NguyÔn V¨n Long, V¨n häc ViÖt Nam trong thêi ®¹i míi, NXB Gi¸o dôc, 2006. 49. NguyÔn §¨ng M¹nh, H-íng ®i vµ triÓn väng cña NguyÔn Minh Ch©u , B¸o v¨n nghÖ. sè 364/1970. 50. NguyÔn §¨ng M¹nh, Nh÷ng ngµy cuèi cïng gÆp NguyÔn Minh Ch©u, T¹p chÝ v¨n nghÖ qu©n ®éi. sè 2/1989. 51. §Æng NhËt Minh, Bao giê cho ®Õn th¸ng m-êi, TuyÓn tËp kÞch b¶n ®iÖn ¶nh, NXB ThuËn Hãa, HuÕ, 2002. 52. Lª Thµnh NghÞ, NguyÔn Minh Ch©u vµ ng«i nhµ cã ngän löa Êm, B¸o V¨n nghÖ. sè 5/1999. 53. Nguyªn Ngäc, V¨n xu«i sau 1975 thö th¨m dß ®«i nÐt vÒ quy luËt ph¸t triÓn, T¹p chÝ V¨n häc, sè 4/1991. 54. L· Nguyªn, NguyÔn Minh Ch©u vµ nh÷ng tr¨n trë trong ®æi míi t- duy nghÖ thuËt, T¹p chÝ V¨n häc, sè 2/1989. 55. B¶o Ninh, Th©n phËn cña t×nh yªu, NXB Héi nhµ v¨n, 1990. 56. NguyÔn Träng O¸nh, §Êt tr¾ng, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, 1984. 57. Huúnh Nh- Ph-¬ng, §äc “Ng-êi ®¯n b¯ trªn chuyÕn t¯u tèc h¯nh“, B¸o v¨n nghÖ, sè 32/1984. 58. Ph¹m ThÞ Ph-¬ng, T×m hiÓu tÝnh c¸ch nh©n vËt qua kÕt cÊu truyÖn ng¾n, T¹p chÝ v¨n häc, sè 4/1998. 59. Hå Ph-¬ng, Nhí tiÕc mét tµi n¨ng v¨n häc, B¸o nh©n d©n ngµy 28-1-1989. 60. §oµn §øc Ph-¬ng, ChiÕc thuyÒn ngoµi xa cña NguyÔn Minh Ch©u, T¹p chÝ v¨n häc, sè 9/2006. 61. TrÇn §×nh Sö, BÕn quª- mét phong c¸ch trÇn thuËt cã chiÒu s©u, B¸o v¨n nghÖ, sè 8/1987. 62. TrÇn §×nh Sö, MÊy ghi nhËn vÒ sù ®æi míi cña t- duy nghÖ thuËt vµ h×nh t-îng con ng-êi, T¹p chÝ V¨n häc, sè 6/1986. 63. Bïi ViÖt Th¾ng, TruyÖn ng¾n- nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ thùc tiÔn thÓ lo¹i, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2000. 64. Bïi ViÖt Th¾ng, V¨n xu«i gÇn ®©y vµ quan niÖm vÒ con ng-êi, T¹p chÝ V¨n häc, sè 6/1991. 65. Bïi ViÖt Th¾ng, TruyÖn ng¾n vµ sù s¸ng t¹o t×nh huèng, B¸o v¨n nghÖ trÎ, sè 8/1998. 66. Bïi ViÖt Th¾ng, VÊn ®Ò t×nh huèng trong truyÖn ng¾n NguyÔn Minh Ch©u, T¹p chÝ v¨n häc, sè 2/1994. 67. Bïi ViÖt Th¾ng, TruyÖn ng¾n- nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ thùc tiÔn thÓ lo¹i, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2002 68. TuÊn Thµnh, Anh Vò, NguyÔn Minh Ch©u, t¸c phÈm vµ d- luËn, NXB V¨n häc, 2002. 69 BÝch Thu, Nh÷ng thµnh tùu cña truyÖn ng¾n sau 1975 , T¹p chÝ V¨n häc, sè 9/1996. 70. Lý Hoµi Thu, Sù vËn ®éng cña c¸c thÓ lo¹i v¨n xu«i trong v¨n häc thêi k× ®æi míi, T¹p chÝ V¨n hãa NghÖ thuËt, sè 1/2002. 71. Lý Hoµi Thu , §ång c¶m vµ s¸ng t¹o, NXB V¨n häc, 2005. 72. Mai Thôc, Nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u vµ nh÷ng trang viÕt vÒ ®êi th-êng, B¸o Hµ Néi Míi ngµy 18/1/1989. 73. NguyÔn Kh¾c Tr-êng, M¶nh ®Êt l¾m ng-êi nhiÒu ma, NXB HN, 2004 74. NhiÒu t¸c gi¶, Trao ®æi vÒ truyÖn ng¾n nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña NguyÔn Minh Ch©u, B¸o V¨n nghÖ, sè 27, 28/1985.