Tóm tắt Luận văn Pháp luật Việt Nam về quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo

chung, những ngƣời có công với gia đình, làng xóm, đất nƣớc đều đƣợc ngƣời Việt Nam tôn vinh, sùng kính và thần thánh hóa để cầu khẩn sự phù hộ và tìm sự che chở trong bản thân gia đình và cộng đồng. - Ở Việt Nam không có tôn giáo nào được công nhận là quốc đạo Các tôn giáo đều bình đẳng, hoạt động trong khuôn khổ của pháp luật. Đảng và Nhà nƣớc ta luôn chú trọng đề ra chủ trƣơng, chính sách tôn giáo nhằm tạo điều kiện tốt nhất, công bằng nhất cho tất cả các tôn giáo cùng phát triển phục vụ mục tiêu xây dựng đất nƣớc, xây dựng XHCN ở Việt Nam. - Sinh hoạt tôn giáo: Tín đồ tôn giáo hoàn toàn tự do trong việc thực hiện các nghi lễ tôn giáo, bày tỏ và thực hành đức tin tôn giáo của mình. Chức sắc, nhà tu hành các tôn giáo đƣợc tự do trong việc thực hành các hoạt động tôn giáo theo giáo luật. Việc phong chức, bổ nhiệm, thuyên chuyển chức sắc đƣợc thực hiện theo quy định của giáo hội. Các tổ chức tôn giáo đã đƣợc công nhận tƣ cách pháp nhân trong những năm qua đều có sự phát triển về số lƣợng cơ sở giáo hội, về tín đồ, chức sắc nhà tu hành, về việc xây dựng mới hoặc tu bổ các cơ sở thờ tự, bảo đảm kinh sách, các hoạt động tôn giáo theo hiến chƣơng, điều lệ và giáo lý, giáo luật. Các chức sắc, nhà tu hành đƣợc tham gia học tập, đào tạo ở trong nƣớc và nƣớc ngoài hoặc tham gia các sinh hoạt tôn giáo ở nƣớc ngoài. Nhiều tổ chức tôn giáo nƣớc ngoài đã vào giao lƣu với các tổ chức tôn giáo Việt Nam 8 1.1.2. Các tôn giáo ở Việt Nam Trên địa bàn cả nƣớc hiện có 13 tôn giáo với 36 tổ chức tôn giáo và 01 pháp môn tu hành đã đƣợc Nhà nƣớc công nhận và cấp đăng ký hoạt động, với gần 24 triệu tín đồ (chiếm khoảng 27% dân số cả nƣớc), 83.000 chức sắc, 250.000 chức việc, 46 cơ sở đào tạo chức sắc tôn giáo, 25.331 cơ sở thờ tự. 1.2.3. Tín ngưỡng dân gian Với quan niệm cho rằng bất cứ vật gì cũng có linh hồn, nên ngƣời xƣa đã thờ rất nhiều thần linh, đặc biệt là những sự vật có liên quan đến nông nghiệp nhƣ trời, trăng, đất, rừng, sông, núi để đƣợc phù hộ. Đối với các dân tộc thiểu số, mỗi dân tộc có hình thái tín ngƣỡng riêng của mình. Tuy nhiên, đặc trƣng nhất là các hình thái tín ngƣỡng nguyên thủy và tín ngƣỡng dân gian ngày nay còn lƣu giữ đƣợc trong các nhóm dân tộc nhƣ nhóm Tày-Thái, nhóm Hmông-Dao; nhóm Hoa-Sán Dìu-Ngái; nhóm Chăm-Ê đê-Gia Rai; nhóm Môn - Khơ me. Bên cạnh đó, một phong tục tập quán lâu đời phổ biến nhất của ngƣời Việt và một số dân tộc thiểu số khác là việc thờ cúng tổ tiên và cúng giỗ những ngƣời đã mất. Ở các gia đình ngƣời Việt, nhà nào cũng có bàn thờ tổ tiên và việc cúng giỗ, ghi nhớ công ơn của các bậc tiền nhân rất đƣợc coi trọng. Bên cạnh việc cúng giỗ tổ tiên ở từng gia đình, dòng họ, nhiều làng ở Việt Nam có đình thờ thành hoàng. Tục thờ thành hoàng và ngôi đình làng là đặc điểm độc đáo của làng quê Việt Nam. Ngoài ra, ngƣời Việt còn thờ các dạng thần nhƣ thần bếp, thần thổ công Theo thống kê hiện nay có 95% dân số nƣớc ta có đời sống tín ngƣỡng, tôn giáo. Cả nƣớc hiện có gần 8000 lễ hội, trong đó có 7.039 lễ hội dân gian, 332 lễ hội lịch sử cách mạng, 544 lễ hội tôn giáo, 10 lễ hội du nhập từ nƣớc ngoài vào, hơn 40 lễ hội khác. 1.2. Quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo trong pháp luật quốc tế 1.2.1. Khái niệm tôn giáo Từ “tôn giáo” trong tiếng Anh là “religion”, có nguồn gốc của nó từ tiếng Latinh là “relegare” hoặc “relegere”. Từ “relegare” biểu thị “buộc lại với nhau”, “liên kết với nhau”, hàm chứa ý nghĩa “đoàn kết” hoặc “liên kết hữu nghị”; từ “relegere” biểu thị “luyện tập lặp đi lặp lại”, “thực hành khắc khổ”, nói chung là chỉ đặc điểm lặp đi lặp lại của nghi thức tôn giáo. 9 Còn theo nhà nghiên cứu tôn giáo Việt Nam Đặng Nghiêm Vạn, thuật ngữ “Tôn giáo” ngày nay, tiếng Latinh có gốc từ thuật ngữ “legere”, tiếng Anh là “religion”, có nghĩa là thu lƣợm thêm sức mạnh siêu nhiên. Nội hàm của thuật ngữ này cũng có một quá trình biến đổi. Hiện nay, có nhiều quan niệm, quan điểm và cách định nghĩa khác nhau về tôn giáo. Tôn giáo có nguồn gốc xã hội, nguồn gốc nhận thức và nguồn gốc tâm lý. 1.1.2. Quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo trong pháp luật quốc tế Quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo là một trong những quyền cơ bản của con ngƣời, thuộc nhóm quyền dân sự và chính trị, đƣợc ghi nhận trong pháp luật quốc tế về quyền con ngƣời cũng nhƣ trong pháp luật của nhiều quốc gia trên thế giới. Liên hợp quốc đề cao và bảo đảm quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo trong Tuyên ngôn về nhân quyền năm 1948 và Công ƣớc quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966. Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều ghi nhận và bảo đảm thực hiện quyền này trong hệ thống pháp luật của mình. - Hiến chương của Liên hợp quốc năm 1945 tại phần mở đầu, đã tuyên bố: “Khẳng định một lần nữa sự tin tưởng vào những quyền cơ bản, nhân phẩm và giá trị của con người, vào quyền bình đẳng giữa nam và nữ,...”. Khoản 3, Điều 1 (Chƣơng I) đã đề cập đến nội dung quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo theo hƣớng “khuyến khích phát triển sự tôn trọng các quyền của con người và các tự do cơ bản cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, nam nữ, ngôn ngữ hoặc tôn giáo”. - Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền, 1948 (The Universal Declaration of Human Rights - UDHR) đƣợc Đại Hội đồng Liên hợp quốc thông qua và công bố theo Nghị quyết số 217A (III) ngày 10/12/1948, gồm Lời nói đầu và 30 điều. Lần đầu tiên, Đại Hội đồng Liên hợp quốc có một văn bản tuyên ngôn chính thức về nhân quyền, tạo cơ sở để Liên hợp quốc cụ thể hoá thành các công ƣớc mang tính chất pháp lý bắt buộc đối với các quốc gia thành viên trong việc bảo đảm, bảo vệ quyền con ngƣời nói chung, các quyền về dân sự, chính trị nói riêng trong đó có quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo. - Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị, 1966 (The International Covenant on Civil and Political Rights - ICCPR) đƣợc thông 10 qua và để ngỏ cho các quốc gia ký, phê chuẩn và gia nhập theo Nghị quyết của Đại hội đồng Liên hợp quốc số 2200 (XXI), ngày 16-12-1966, có hiệu lực từ ngày 23-3-1976. Quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo đƣợc quy định với bốn nội dung cụ thể, trong đó nội dung thứ nhất quy định gần giống với Điều 18 của bản UDHR. Cho đến nay, nhìn tổng quát, đối với quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo đã đƣợc các văn bản pháp lý quốc tế quy định nhƣ sau: Một là, tuyên bố sự tồn tại của quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo; Hai là, mọi người được thực hiện quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo một cách công khai một mình hay trong cộng đồng; Ba là, nghiêm cấm sự phân biệt đối xử vì lý do tín ngưỡng, tôn giáo. Tuy nhiên, các văn bản chính trị - pháp lý quốc tế cũng khẳng định quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo không phải là một quyền tuyệt đối, mà là một quyền có hạn. Các quốc gia có thể hạn chế việc thực hiện quyền này nếu thấy đó là cần thiết để bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự xã hội, sức khoẻ đạo đức của cộng đồng, hoặc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của ngƣời khác khỏi bị xâm hại. 1.3. Quan điểm của pháp luật Việt Nam về tự quyền do tôn giáo Quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo trƣớc hết đƣợc ghi nhận tại Điều 70, Hiến pháp năm 1992, trong đó khẳng định: “Công dân có quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, theo hoặc không theo một tôn giáo nào. Các tôn giáo đều bình đẳng trước pháp luật. Những nơi thờ tự của các tín ngưỡng, tôn giáo được pháp luật bảo hộ. Không ai được xâm phạm tự do tín ngưỡng, tôn giáo hoặc lợi dụng tín ngưỡng, tôn giáo để làm trái pháp luật và chính sách của Nhà nước”. Quy định này của Hiến pháp đƣợc cụ thể hoá trong Pháp lệnh tín ngƣỡng, tôn giáo năm 2004: “Công dân có quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, theo hoặc không theo một tôn giáo nào. Nhà nước bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của công dân. Không ai được xâm phạm quyền tự do ấy”. Bộ luật dân sự năm 2005 quy định về quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo của công dân nhƣ sau: “Cá nhân có quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo theo hoặc không theo một tôn giáo nào. Không ai được xâm phạm tự do tín ngưỡng, tôn giáo, hoặc lợi dụng tín ngưỡng tôn giáo để xâm phạm lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của người 11 khác”. Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 quy định: Tố tụng hình sự tiến hành theo nguyên tắc mọi công dân đều bình đẳng trƣớc pháp luật, không phân biệt dân tộc, nam nữ, tín ngƣỡng, tôn giáo,... Bất cứ ngƣời nào phạm tội đều bị xử lý theo pháp luật. Bộ luật hình sự quy định về tội phá hoại chính sách đoàn kết trong đó có hành vi “gây chia rẽ người theo tôn giáo với người không theo tôn giáo, chia rẽ các tín đồ tôn giáo với chính quyền nhân dân, với các tổ chức xã hội”, thì bị phạt tù từ năm năm đến mƣời lăm năm. Hoặc “người nào có hành vi cản trở công dân thực hiện quyền hội họp, quyền lập hội phù hợp với lợi ích của Nhà nước và của nhân dân, quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, theo hoặc không theo một tôn giáo nào đã bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến một năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến một năm”. Chương 2 QUYỀN TỰ DO TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH 2.1 Quá trình phát triển trong các quy định của pháp luật Việt Nam về quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo 2.1.1. Giai đoạn 1945 - 1954 Giai đoạn này nhà nƣớc ta còn non trẻ, tuy nhiên chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm khẳng định tầm quan trọng của tôn giáo ngay trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ cách mạng lâm thời (03/9/1945). Những văn bản pháp luật đầu tiên phản ánh rõ quan điểm của Đảng, Nhà nƣớc về tôn giáo nhƣ: Sắc lệnh (không số) ngày 20/9/1945 của Chủ tịch nƣớc; Hiến pháp 1946; Sắc lệnh số 35/SL ngày 20/9/1945 về việc tôn trọng và không đƣợc xâm phạm chùa, lăng tẩm của tôn giáo; Sắc lệnh số 65/SL ngày 23/11/1945 về việc bảo tồn cổ di tích và giao nhiệm vụ bảo tồn tất cả cổ di tích trong toàn cõi Việt Nam cho Đông Dƣơng Bác cổ Học viện; Sắc lệnh số 22/SL ngày 18/12/1946 ấn định các ngày tết, kỷ niệm lịch sử và tôn giáo; Sắc lệnh năm 1949 về thuế đất và hoa màu cho các tôn giáo; Nghị định số 315/TTg ngày 04/10/1953 về chính sách đối với tôn giáo... 12 2.1.2. Giai đoạn 1954 - 1975 Trong giai đoạn này, tình hình tôn giáo ở hai miền Nam, Bắc có sự khác nhau: quan điểm, chính sách về tôn giáo tiếp tục đƣợc khẳng định và có sự bổ sung, hoàn thiện cho phù hợp. Quốc hội Khóa I đã đƣa ra các nguyên tắc về vấn đề tín ngƣỡng, tôn giáo tại kỳ họp thứ tƣ ngày 20/3/1955; Đại hội III tháng 9/1960 của Đảng Lao động Việt Nam đã nhấn mạnh về vấn đề tôn giáo phải vừa đảm bảo tự do tín ngƣỡng, tôn giáo cho ngƣời dân, vừa chống địch lợi dụng tôn giáo chống phá cách mạng ở cả hai miền Nam, Bắc. 2.1.3. Giai đoạn 1975 - 1986 Đây là giai đoạn đất nƣớc hoàn toàn thống nhất, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV (1976) một lần nữa khẳng định chính sách nhất quán tôn trọng đảm bảo quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo của nhân dân. Nhằm cụ thể hóa quan điểm trên của Đảng, Nghị quyết 297-CP ngày 11/11/1977 về một số chính sách đối với tôn giáo của Hội đồng Bộ trƣởng (nay là Chính phủ) đã đƣợc ban hành, dựa trên sự kế thừa Sắc lệnh 234/SL ngày 14/6/1955 của Chính phủ về vấn đề tôn giáo và các văn bản pháp luật ban hành trƣớc đó, đồng thời bổ sung một số nội dung mới về hoạt động tôn giáo của tín đồ và nhà tu hành; quy định về nơi thờ cúng của các tôn giáo; quy định về việc đào tạo những ngƣời chuyên hoạt động tôn giáo; quy định về cơ sở kinh tế, văn hóa, giáo dục, xã hội của các tôn giáo; quy định về tài liệu và đồ dùng việc đạo của các tôn giáo; quy định về quan hệ giữa các tổ chức tôn giáo trong nƣớc với các tổ chức tôn giáo quốc tế... Ngoài ra còn có Hiến pháp năm 1980 và một loạt các văn bản khác cũng có các quy định liên quan đến quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo. 2.1.4. Giai đoạn từ 1986 đến trước khi ban hành Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo (2004) Nghị quyết số 24- NQ/TW ngày 16/10/1990 của Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng khoá VI “Về tăng cƣờng công tác tôn giáo trong tình hình mới” đƣợc cụ thể hóa bằng Nghị định số 69/HĐBT ngày 21/3/1991 của Hội đồng Bộ trƣởng (nay là Chính phủ) về các hoạt động tôn giáo. Đây đã từng là cơ sở pháp lý quan trọng bảo đảm quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo của công dân đồng thời là cơ sở để Nhà nƣớc thực hiện 13 sự quản lý đối với các hoạt động tôn giáo thời kỳ này. Vấn đề tự do tôn giáo tiếp tục đƣợc nêu tại các văn bản: Hiến pháp 1992 (Điều 70); Nghị quyết số 25/NQ của Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng khóa IX ngày 12/3/2003 về công tác tôn giáo; Nghị định số 26/1999/NĐ-CP ngày 19/4/1999 của Chính phủ về các hoạt động tôn giáo; Thông tƣ số 01/1999/TT- TGCP, ngày 16/6/1999 hƣớng dẫn thi hành Nghị định số 26/NĐ ngày 19/4/1999 về các hoạt động tôn giáo; Thông tƣ số 03/1999/TT- TGCP ngày 16/6/1999 của Ban Tôn giáo Chính phủ về sinh hoạt tôn giáo của ngƣời nƣớc ngoài đang cƣ trú hợp pháp tại Việt Nam; Chỉ thị số 37/CT ngày 02/7/1998 của Bộ Chính trị về công tác tôn giáo trong tình hình mới 2.1.5. Giai đoạn từ khi ban hành Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo 2004 đến nay Ngày 01/3/2005, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 22/2005/NĐ-CP hƣớng dẫn thi hành một số điều của Pháp lệnh Tín ngƣỡng, Tôn giáo. Tiếp theo đó là Nghị định 92/2012NĐ/CP ngày 08/11/2012 quy định chi tiết và biện pháp thi hành Pháp lệnh Tín ngƣỡng, tôn giáo. Pháp lệnh tín ngƣỡng, tôn giáo ra đời một lần nữa khẳng định chính sách nhất quán của Nhà nƣớc ta đối với tôn giáo. So với các văn bản quy phạm pháp luật trƣớc đây, Pháp lệnh và Nghị định số 22/2005/NĐ-CP, Nghị định 92/2012NĐ/CP đã thể hiện tinh thần cởi mở, thông thoáng trong cách ứng xử với các tôn giáo. 2.2. Nội dung quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo Nghị định số 22/2005/NĐ-CP đƣợc Chính phủ ban hành ngày 01 tháng 3 năm 2005 hƣớng dẫn thực hiện một số điều của Pháp lệnh tín ngƣỡng tôn giáo. Nghị định đã hƣớng dẫn, cụ thể hóa một số nội dung cơ bản của Pháp lệnh tín ngƣỡng, tôn giáo. Tuy nhiên, trƣớc những thay đổi của cuộc sống, một số quy định trong Nghị định số 22/2005/NĐ-CP đã bộc lộ bất cập; trái với quy định của Pháp lệnh; một số vấn đề chƣa đƣợc hƣớng dẫn trong nội dung của Nghị định này. Những vấn đề bất cập nêu trên về cơ bản đã đƣợc sửa đổi, bổ sung trong Nghị định 92/2012/NĐ-CP của Chính phủ. Nghị định 92/2012/NĐ-CP đã xây dựng mục 8 gồm bốn điều từ điều 14 37 đến điều 41 quy định các vấn đề liên quan đến yếu tố nƣớc ngoài: Việc mời tổ chức, cá nhân là ngƣời nƣớc ngoài vào Việt Nam; việc tham gia hoạt động tôn giáo, khoá đào tạo tôn giáo ở nƣớc ngoài; việc giảng đạo của chức sắc, nhà tu hành là ngƣời nƣớc ngoài tại Việt Nam; sinh hoạt tôn giáo của ngƣời nƣớc ngoài tại Việt Nam; việc xuất cảnh, nhập cảnh liên quan đến tôn giáo. 2.3. Thực tiễn vận dụng pháp luật và những tồn tại trong quy định của pháp luật về quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo 2.3.1. Một số nội dung chưa được quy định trong Pháp lệnh - Về giải thích thuật ngữ: Một số cụm từ trong Pháp lệnh chƣa đƣợc giải thích dẫn đến khó khăn, lúng túng trong quá trình triển khai thực hiện từ phía cơ quan Nhà nƣớc lẫn tổ chức, cá nhân tôn giáo nhƣ: Sinh hoạt tôn giáo; chức việc; tổ chức tôn giáo trực thuộc; đạo lạ, tà đạo; truyền đạo; truyền đạo trái pháp luật; mê tín dị đoan; hoạt động tôn giáo ổn định... - Về quản lý hoạt động của các tổ chức chưa được cấp đăng ký hoạt động; tổ chức đạo lạ, tà đạo: Pháp lệnh tín ngƣỡng tôn giáo và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan chƣa quy định cụ thể đối với hoạt động của các “đạo lạ”, “tà đạo”, “hiện tƣợng tôn giáo mới”. - Về quản lý hoạt động tín ngưỡng: Thực tế hiện nay, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chỉ quản lý lễ hội còn quản lý đối với các cơ sở tín ngƣỡng thì chƣa đƣợc quy định dẫn đến quản lý hoạt động tín ngƣỡng trong đó có quản lý cơ sở tín ngƣỡng còn nhiều lúng túng. Đa số các địa phƣơng đều gặp khó khăn khi xác định cơ quan có thẩm quyền quản lý và tham mƣu quản lý hoạt động này, có địa phƣơng giao cho Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, có địa phƣơng giao cho Ban Tôn giáo (Sở Nội vụ). - Về thành lập, chia, tách, sáp nhập, hợp nhất tổ chức tôn giáo: Pháp lệnh chƣa quy định việc sáp nhập, hợp nhất các tổ chức tôn giáo đƣợc công nhận độc lập có cùng giáo lý, giáo luật, đức tin với nhau nhƣ việc sáp nhập Hội thánh Tin lành Việt Nam (miền Bắc) và Tổng liên hội Hội thánh Tin lành Việt Nam (miền Nam). - Về thẩm quyền đình chỉ các hoạt động tôn giáo vi phạm: Pháp lệnh chƣa quy định về thầm quyền đình chỉ hoạt động tôn giáo khi vi phạm pháp luật thuộc các trƣờng hợp theo quy định tại Điều 15 Pháp lệnh. Cần có quy định vấn đề này (kể cả tổ chức tôn giáo và chức sắc, nhà tu hành). 15 - Về cấp đăng ký hoạt động của Hội đoàn, Dòng tu: Pháp lệnh chƣa quy định về điều kiện để thành lập Hội đoàn, Dòng tu. Thực tế, Hội đoàn và Dòng tu có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, có chức năng, phạm vi hoạt động rộng, liên quan đến các vấn đề xã hội. Do vậy, cần quy định các điều kiện cụ thể để bảo đảm hoạt động của các tổ chức này cũng nhƣ đáp ứng đƣợc yêu cầu quản lý trong thời gian tới. - Chƣa có quy định về tổ chức, cá nhân tôn giáo tổ chức hội nghị, hội thảo, tọa đàm về các vấn đề liên quan của đời sống xã hội hoặc tổ chức, cá nhân tổ chức hội nghị, hội thảo về tôn giáo. 2.3.2. Một số nội dung quy định thiếu cụ thể, không phù hợp với thực tiễn - Về đăng ký, công nhận tổ chức tôn giáo: Việc cho đăng ký, công nhận, tổ chức tôn giáo hiện nay còn nhiều khó khăn, bất cập khi chƣa có cơ sở pháp lý để phân biệt giữa tín ngƣỡng với tôn giáo và hoạt động mê tín, dị đoan; chƣa rõ về số lƣợng tín đồ để đƣợc đăng ký, công nhận, không lƣợng hoá đƣợc số lƣợng tín đồ cũng nhƣ phạm vi địa bàn hoạt động. - Về thẩm quyền thành lập, chia, tách, sáp nhật, hợp nhất tổ chức tôn giáo: Theo quy đỉnh, tại Khoản 2, Khoản 3 Điều 17 Pháp lệnh là không phù hợp với thực tiễn, với quy định này việc thành lập Tổ chức tôn giáo cơ sở (Chùa, Giáo xứ...) thuộc thầm quyền của ủy ban nhân dân cấp tỉnh; Ban Đại diện Phật giáo cấp huyện thuộc thẩm quyền của Thủ tƣớng Chính phủ. Pháp lệnh chỉ quy định việc thành lập, chia, tách, sáp nhập, hợp nhất giáo xứ, chùa... Thực tế, nhiều cơ sở tôn giáo là giáo họ, giáo hạt của đạo Công giáo, hội nhánh của đạo Tin lành có hoạt động tuân thủ pháp luật vì nhu cầu, điều kiện thực tế muốn xin thành lập, chia, tách, sáp nhập, hợp nhất lại không có căn cứ của pháp luật. - Về đăng ký hoạt động tôn giáo hàng năm: Theo quy định tại Khoản 1 Điều 12 và Khoản 4 Điều 3 Pháp lệnh thì chỉ những tổ chức tôn giáo cơ sở mới phải đăng ký hoạt động tôn giáo hàng năm còn những tổ chức khác cấp trên cơ sở nhƣ tổ chức tôn giáo cấp huyện, cập tỉnh và cấp trung ƣơng không phải đăng ký, dẫn đến khó khăn, lúng túng cho cơ quan quản lý Nhà nƣớc trong việc quản lý hoạt động tôn giáo diễn ra trên địa bàn. Quy định này, cũng cần phải đƣợc nghiên cứu để sửa đổi cho phù hợp thực tiễn hoạt động tôn giáo. 16 - Về tổ chức tôn giáo tham gia thực hiện các hoạt động xã hội: Quy định tại Điều 33 Pháp lệnh không phù hợp với thực tiễn và bản chất của tôn giáo, chƣa phát huy đƣợc vai trò của tổ chức, cá nhân tôn giáo trong việc cùng Nhà nƣớc giải quyết các vấn đề xã hội; mâu thuẫn với một số văn bản pháp luật nhƣ Luật Phòng, chống HIV, AIDS; Luật Khám chữa bệnh; Luật Hoạt động chữ thập đỏ và một số quy định về bảo trợ xã hội... - Về sinh hoạt tôn giáo của người nước ngoài cƣ trú hợp pháp tại Việt Nam: một số vấn đề quy định còn thiếu cụ thể nhƣ vấn đề thủ tục đăng ký sinh hoạt, ngôn ngữ sử dụng và các nội dung sinh hoạt đƣợc sử dụng tiếng nƣớc ngoài, quy định về chế tài xử phạt các sai phạm trong sinh hoạt tôn giáo... Quy định tại Điều 37 Pháp lệnh, không phù hợp với thực tiễn và chủ trƣơng chính sách của Đảng ta trong thời gian qua - Về đăng ký sinh hoạt tôn giáo ngoài cơ sở thờ tự cũng còn nhiều quan điểm trái chiều. Phía cơ quan quản lý muốn quản lý tất cả mọi sinh hoạt tôn giáo ngoài cơ sở thờ tự, do đó có nơi có lúc rất cứng nhắc trong việc đăng ký sinh hoạt. Mặt khác, để tránh các thủ tục phức tạp cho việc xin phép, đăng ký, cá nhân, tổ chức tôn giáo đã có các việc làm “lách luật” nhƣ: chỉ đăng ký một nội dung để dễ đăng ký, sau đó lồng ghép nhiều nội dung ngoài chƣơng trình. - Về thủ tục hành chính: Hiện, những quy định liên quan thủ tục hành chính còn nhiều, thời hạn trả lời của có quan nhà nƣớc có thẩm quyền chƣa cụ thể và kéo dài. Do đó, để thực hiện có hiệu quả phƣơng án đơn giản hóa thủ tục hành chính ban hành kèm theo Nghị quyết số 54/NQQ-CP ngày 10 tháng 12 năm 2010 của Chính phủ về việc đơn giản hóa thủ tục hành chính thuộc phạm vi chức năng quản lý của Bộ Nội vụ. Chương 3 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN TỰ DO, TÍN NGƯỠNG TÔN GIÁO 3.1. Tính cấp thiết của việc sửa đổi Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo 2004 trong tình hình hiện nay Pháp lệnh Tín ngƣỡng, tôn giáo đƣợc xây dựng và ban hành trong 17 thời kỳ đầu của công cuộc đổi mới đất nƣớc, trong đó có đổi mới về chính sách tôn giáo qua Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 16/10/1990 của Bộ Chính trị, Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng (khóa VI) về tăng cƣờng công tác tôn giáo trong tình hình mới và Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 12/3/2003 của Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng (khóa IX) về công tác tôn giáo Pháp lệnh đƣợc ban hành. Pháp lệnh đã khẳng định chính sách đúng đắn của Nhà nƣớc về quản lý hoạt động tôn giáo; tạo hành lang pháp lý quan trọng bảo đảm quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo của công dân, là dấu mốc quan trọng trong quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật về tín ngƣỡng, tôn giáo. Tuy nhiên, Pháp lệnh tín ngƣỡng, tôn giáo đã có những hạn chế cần đƣợc nghiên cứu sửa đổi, bổ sung: - Pháp luật về tôn giáo và các pháp luật khác có liên quan đến tôn giáo còn thiếu đồng bộ, chồng chéo, mâu thuẫn dẫn đến việc áp dụng còn khó khăn. Mặt khác, một số nội dung chƣa phù hợp với tình hình thực tiễn. - Một số quy định còn thiếu, chƣa đƣợc điều chỉnh trong Pháp lệnh nhƣ một số khái niệm tổ chức tôn giáo trực thuộc; chức việc; sinh hoạt tôn giáo; tà đạo và quy định về trách nhiệm, nội dung, thẩm quyền quản lý hoạt động tín ngƣỡng. - Một số nội dung khác phát sinh từ thực tiễn đòi hỏi cần sửa đổi, bổ sung cho phù hợp, thống nhất giữa các quy phạm. 3.2. Yêu cầu đặt ra khi sửa đổi Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo 2004 Một là, phải bám sát Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng (khóa IX) về công tác tôn giáo và văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI. Hai là, bảo đảm tính kế thừa Pháp lệnh tín ngƣỡng, tôn giáo ban hành năm 2004; sửa đổi những quy định không rõ ràng, không phù hợp; bổ sung những nội dung chƣa đƣợc điều chỉnh trong Pháp lệnh trong khi nhu cầu quản lý và thực tiễn cần phải sớm có quy định để điều chỉnh; bãi bỏ những quy định không còn phù hợp với thực tiễn và xu hƣớng phát triển trong quản lý hoạt động tôn giáo. Ba là, bảo đảm tính khả thi, thống nhất với Hiến pháp và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Bốn là, nội dung sửa đổi phải đáp ứng yêu cầu, nâng cao hiệu quả 18 của công tác quản lý Nhà nƣớc về tín ngƣỡng, tôn giáo; bảo đảm quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo, quyền theo hoặc không theo một tôn giáo nào của mọi ngƣời; phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, khơi dậy những giá trị tốt đẹp tiềm tàng trong tôn giáo, phát huy mặt tích cực, điểm tƣơng đồng của tôn giáo với chủ nghĩa xã hội, truyền thống yêu nƣớc của đồng bào tín đồ các tôn giáo; bảo đảm tính công khai, dân chủ, minh bạch; tôn trọng các hoạt động nội bộ của tổ chức tôn giáo; giảm thời gian, tiết kiệm chi phí cho tổ chức, cá nhân tôn giáo. Năm là, việc vận dụng các quy định của Điều ƣớc quốc tế trên cơ sở phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam và xu thế phát triển, tình hình thực tiễn của hoạt động tín ngƣỡng, tôn giáo tại Việt Nam. 3.3. Kiến nghị sửa đổi cụ thể một số điều của Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo 2004 3.3.1. Điều 1, sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với quy định tại Điều 24 Hiến pháp 2013, theo đó, đã sửa đổi cụm từ “Công dân” bằng cụm từ “Mọ i ngƣời”. Việc sửa đổi, bổ sung theo tinh thần quy định của Điều 24 Hiến pháp đã khẳng định quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo là quyền của con ngƣời, mọi ngƣời đều đƣợc Nhà nƣớc tôn trọng và bảo đảm quyền đó đƣợc thực hiện trên thực tế, không phân biệt ngƣời Việt Nam hay ngƣời nƣớc ngoài đang sinh sống, làm việc ở Việt Nam. Đây là một bƣớc tiến lớn trong việc thể chế quy định bảo đảm quyền tự do tín ngƣỡng, tôn giáo của Nhà nƣớc ta. 3.3.2. Điều 2, sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với quy định tại Điều 1 và làm rõ chủ thể đƣợc hƣởng quyền và chịu trách nhiệm là công dân Việt Nam: “Điều 2 Người có tín ngưỡng, tôn