Tóm tắt Luận văn Tác động của nền kinh tế thị trường đối với quan hệ giữa con người và tự nhiên

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN TRẦN THỊ NHUNG TÁC ĐỘNG CỦA NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỐI VỚI QUAN HỆ GIỮA CON NGƯỜI VÀ TỰ NHIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Chuyên ngành : Triết học Mã số : 60 22 08 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS DƢƠNG VĂN THỊNH HÀ NỘI, 2008 1 MỤC LỤC Trang PHẦN MỞ ĐẦU 1 Chương 1. Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về quan hệ giữa con ngƣời và tự nhiên 7 1.1. Quan niệm về con người và tự nhiên của triết học Mác - Lênin 7 1.1.1. Quan niệm về tự nhiên 7 1.1.2. Quan niệm về con người 15 1.2. Cơ sở lý luận của quan hệ giữa con người và tự nhiên 22 1.2.1. Về tính thống nhất vật chất của thế giới 22 1.2.2. Về lực lượng sản xuất 25 1.2.3. Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về quan hệ giữa con người và tự nhiên 29 Chương 2. Tác động của nền kinh tế thị trƣờng và nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa đối với quan hệ giữa con ngƣời và tự nhiên 39 2.1. Khái quát về kinh tế thị trường và sự tác động của nó đối với mối quan hệ giữa con người và tự nhiên 39 2.1.1. Khái niệm và đặc điểm kinh tế thị trường 39 2.1.2. Hai hướng tác động của nền kinh tế thị trường đối với mối quan hệ giữa con người và tự nhiên 45 2.2. Sự tác động của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đối với mối quan hệ giữa con người và tự nhiên ở Việt Nam: Thực trạng và một số khuyến nghị 52 2.2.1. Thực trạng sự tác động của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đối với mối quan hệ giữa con người và tự nhiên ở Việt Nam 52 2.2.2. Nguyên nhân của những tác động tiêu cực của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam 80 2.2.3. Một số khuyến nghị để giải quyết mối quan hệ giữa con người và tự nhiên trong điều kiện nền kinh tế thị trường 85 2 định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam PHẦN KẾT LUẬN 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO 92 3 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Dưới ánh sáng của nghị quyết Đại hội của Đảng như: Đại hội lần thứ VIII, IX, X, nền kinh tế của đất nước đã thực sự có sự chuyển mình từ cơ chế kinh tế tập trung, bao cấp sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đưa đất nước sang một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của khoa học, công nghệ, của tri thức, bắt kịp với xu thế của thời đại mới. Trong sự phát triển rất mạnh mẽ ấy của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, có một nhân tố vô cùng quan trọng, nó là “hạt nhân” của sự phát triển, nhân tố đó là con người và tự nhiên. Tự nhiên và con người là hai hệ thống tương đối độc lập, xong nó có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại lẫn nhau; Tự nhiên cần đến con người để ngày càng được cải tạo và phát triển, để tự nhiên “ban tặng” những món quà cho con người và con người cũng rất cần đến tự nhiên như một “lẽ tự nhiên” để tồn tại, duy trì và phát triển. Nhưng vấn đề nan giải ở chỗ, kinh tế thị trường phát triển như thế nào để không gây ảnh hưởng xấu đến mối quan hệ giữa con người và tự nhiên? Cần có biện pháp đặt ra và giải quyết như thế nào cho đúng, kịp thời? đây là câu hỏi lớn đặt ra những nhà nghiên cứu cả về lý luận lẫn thực tiễn. Chủ trương của Đảng về sự chuyển dịch nền kinh tế đã làm cho nền kinh tế nước ta có sức sống mới, có sự phát triển sôi động. Những tiềm năng về con người và tự nhiên của đất nước được phát huy một cách có hiệu quả. Tuy nhiên, nền kinh tế thị trường cũng bộc lộ những mặt trái của nó, đó là nếu không có sự điều tiết một cách đúng đắn sẽ tác động xấu đến tự nhiên, huỷ hoại môi trường sống của con người. Điều đó lại ảnh hưởng xấu đến sự phát 4 triển kinh tế - xã hội của đất nước. Vấn đề đặt ra là phải nghiên cứu sự tác động của kinh tế thị trường như thế nào đến mối quan hệ giữa con người và tự nhiên lại vừa đảm bảo sự phát triển kinh tế, giữ gìn môi trường sống cho con người. Theo tác giả đây là vấn đề khó nhưng rất cần hiện nay, nhất là đối với các nước đang phát triển như ở nước ta. Vì vậy tác giả chọn đề tài: "Tác động của nền kinh tế thị trường đối với quan hệ giữa con người và tự nhiên" làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Quan hệ giữa con người và tự nhiên xuất hiện từ khi con người biết dựa vào tự nhiên để tồn tại. Từ đó những nghiên cứu về mối quan hệ này đã xuất hiện. Mối quan hệ này được nhiều người bàn đến ở các góc độ khác nhau. - Ở nước ngoài: Trong các tác phẩm của C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I. Lênin đã từng nhấn mạnh rằng, nếu con người tác động đến tự nhiên mà phá hoại sự cân bằng sinh thái thì loài người không tách khỏi những nguy cơ đe dọa sự tồn tại của chính mình. Trong tác phẩm "Biện chứng của tự nhiên" Ph.Ăngghen đã nêu lên sự khác nhau giữa loài vật và loài người trong mối quan hệ thích nghi và biến đổi môi trường tự nhiên. Trong tác phẩm "Bản thảo kinh tế - triết học" năm 1844 C.Mác cũng đã phân tích và lập luận rất thuyết phục rằng: "Giới tự nhiên là thân thể vô cơ của con người, con người là một bộ phận của tự nhiên". Về môi trường: Từ sau chiến tranh thế giới lần thứ 2, đặc biệt từ những năm 60, 70 trở lại đây, cùng với việc gia tăng mạnh mẽ khả năng chinh phục tự nhiên của con người thì môi trường ngày càng bị suy thoái. Từ đó xuất hiện những công trình nghiên cứu đề cập đến sự xuống cấp của môi trường và sự cần thiết phải bảo vệ tự nhiên. 5 Ở Liên Xô (cũ) ngay từ những năm 70 đã xuất hiện nhiều công trình nghiên cứu có tính chất phương pháp luận, đề cập đến tính cấp bách, sự cần thiết phải bảo vệ môi trường và khai thác tài nguyên một cách hợp lý. Đó là: tác giả E.K.Phêđôrốp với tác phẩm: "Sự tác động lẫn nhau giữa xã hội và tự nhiên", Lêningrat, 1972; Tập thể tác giả với cuốn: "Những khía cạnh phương pháp luận của việc nghiên cứu sinh quyển, Matxcơva, 1975; V. P. Tugarinôp: "Giới tự nhiên - Văn minh - Con người", Lêningrat, 1978; Tập thể tác giả: "Bảo vệ môi trường và hiệu quả kinh tế - xã hội của nó", Matxcơva, 1980 Gần đây, trong các công trình xuất bản như: "Tiếng chuông cảnh tỉnh cho thế kỷ XXI", 1984 của Daisaku Ikeda và Aurelio Peccei; "Một thế giới không thể chấp nhận được", 1988 của Rênê Duymông; "Chuẩn bị cho thế kỷ XXI", 1993 của Paul Kennedy; "Làn sóng thứ ba"; "Cú sốc tương lai" của Alvin Toffler Các tác giả đã vạch ra cho chúng ta thấy hiện trạng nguy kịch của môi trường tự nhiên, nguyên nhân dẫn đến sự suy thoái môi trường và đồng thời cũng bàn tới tương lai sự tồn tại của hành tinh chúng ta. - Ở Việt Nam: Các tác giả như: Nguyễn Trọng Chuẩn với bài: "Những tư tưởng của Ph.Ăngghen về quan hệ giữa con người và tự nhiên trong "Biện chứng của tự nhiên", tác giả đã chỉ ra nguyên nhân của tình trạng ô nhiễm môi trường và khủng hoảng sinh thái. Năm 1997, tác giả Phạm Thị Ngọc Trầm với tác phẩm "Môi trường sinh thái: vấn đề và giải pháp" đứng từ góc độ triết học - xã hội để xem xét qmh giữa con người và tự nhiên, đã phân tích rất kỹ sự thống nhất của các yếu tố: Con người - Xã hội - Tự nhiên mà sự phát triển khách quan của nó vốn tuân thủ theo nguyên tắc tự điều chỉnh, tự cân bằng, sự làm sạch, tự bảo vệ theo cơ chế của chu trình sinh học hay chu trình trao đổi vật chất, năng lượng thông tin của sinh quyển; vấn đề khủng hoảng sinh thái hiện nay là hậu quả tất yếu của một quá trình tác động lâu dài, mạnh mẽ và mang nhiều yếu tố tiêu cực, tự phát của con người và xã hội lên tự nhiên. Tác giả Chu 6 Tuấn Nhạ với tác phẩm: "Bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa", Tạp chí Cộng sản, số 8 - 1998. Tác giả Phan Hoàng Dũng: "Về vấn đề sinh thái xã hội ở Việt Nam hiện nay". Tác giả Bùi Văn Dũng: "Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường cho sự phát triển lâu bền", Luận án Tiến sĩ Triết học, Hà Nội, 1999. Mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu về quan hệ giữa con người và tự nhiên, về môi trường, về sự phát triển, nhưng những nghiên cứu đó mới chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu từng mảng của vấn đề hoặc là tự nhiên, con người, hoặc là tự nhiên và con người với sự phát triển, hay vấn đề con người và tự nhiên trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Hiện nay khi khoa học ngày càng phát triển, đời sống của con người có sự đổi thay thỡ con người lại càng có điều kiện để chú ý đến nguồn gốc xuất thân cũng như sự tồn tại của mỡnh. Vậy thực tế đời sống của loài người nói chung và con người Việt Nam đặt trong quan hệ với tự nhiên đang phải chịu sự tác động của nền kinh tế thị trường như thế nào? đặc biệt luận giải vấn đề này dưới góc độ triết học thỡ rất hiếm, bởi đây là vấn đề bức thiết và cũng rất khó giải quyết không chỉ của riêng một quốc gia mà là vấn đề chung của toàn cầu. Chính vỡ vậy chúng tôi mạnh dạn nghiên cứu vấn đề này với lòng mong muốn góp phần tìm ra giải pháp để điều chỉnh hoạt động của xã hội nhằm bảo vệ tốt hơn môi trường tự nhiên cho con người. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích Trên cơ sở nghiên cứu quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan hệ giữa con người và tự nhiên, thực trạng sự tác động của nền kinh tế thị trường đối với quan hệ giữa con người và tự nhiên, luận văn chỉ ra một số nguyên nhân và đưa ra lời khuyến nghị để giải quyết tốt hơn mối quan hệ giữa con người và tự nhiên trong điều kiện nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay. * Nhiệm vụ 7 Để thực hiện mục đích trên luận văn có những nhiệm vụ sau: Thứ nhất: Trình bày quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan hệ giữa con người và tự nhiên. Thứ hai: Trình bày khái niệm và đặc điểm kinh tế thị trường và kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa, mặt tích cực và mặt tiêu cực của nền kinh tế thị trường. Thứ ba: Nghiên cứu sự tác động của nền kinh tế thị trường đối với mối quan hệ giữa con người và tự nhiên: mặt tích cực và tiêu cực. Thứ tư: Một số vấn đề đặt ra từ sự tác động của nền kinh tế thị trường định hướng xó hội chủ nghĩa đối với quan hệ giữa con người và tự nhiên ở nước ta hiện nay, đề xuất một số khuyến nghị để giải quyết mối quan hệ giữa con người và tự nhiên trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Mối quan hệ giữa con người và tự nhiên trong điều kiện nền kinh tế thị trường. - Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu sự tác động của kinh tế thị trường đối với mối quan hệ giữa con người và tự nhiên trong những năm gần đây ở nước ta. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận: - Dựa vào quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin về mối quan hệ giữa con người và tự nhiên - Quan điểm của Đảng ta về việc phát triển kinh tế thị trường và vấn đề khai thác tài nguyên tự nhiên, bảo vệ môi trường sống ở Việt Nam hiện nay. 8 Trong luận văn có sử dụng một số kết quả nghiên cứu của một số công trỡnh gần đây có liên quan đến vấn đề này. Phương pháp nghiên cứu: Ngoài việc sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, luận văn cũng sử dụng chủ yếu phương pháp kết hợp giữa lô gíc và lịch sử, phương pháp so sánh, phân tích, tổng hợp, thống kê 6. Những đóng góp mới của luận văn Đánh giá tầm quan trọng của con người đối với tự nhiên và tự nhiên đối với con người trong hệ thống con người - xã hội - tự nhiên, đặc biệt ở Việt Nam hiện nay. Chỉ ra hậu quả tác động của nền kinh tế thị trường đối với quan hệ giữa con người và tự nhiên ở nước ta hiện nay. Chỉ ra nguyên nhân và đưa ra những khuyến nghị để phát huy mặt tích cực và hạn chế mặt tiêu cực của nền kinh tế thị trường tác động đến mối quan hệ giữa con người và tự nhiên . 7. Ý nghĩa của luận văn - Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể sử dụng để làm tài liệu tham khảo cho việc giảng dạy chương trỡnh kinh tế, mụi trường và bảo vệ môi trường. - Luận văn có thể sử dụng làm tư liệu tham khảo trong quỏ trỡnh học tập của sinh viờn cỏc trường Đại học, Cao đẳng và những ai quan tâm đến vấn đề này. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được sắp xếp thành 2 chương 4 tiết. 9 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Lê Quý An (1992), Những vấn đề chủ yếu về môi trường và phát triển tại Hội nghị Rio 92, Tạp chí Thông tin Môi trường, số 3. 2. Trần Lê Bảo (2001), Văn hóa sinh thái nhân văn, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 3. Báo cáo hiện trạng môi trường Việt Nam năm 2002 và định hướng chiến lược để tiến tới phát triển bền vững (2002), Bản dự thảo 8. 4. Báo cáo của UNEP năm 2003. 5. C.Mác (1962), Bản thảo kinh tế - triết học năm 1844, Nxb Sự thật, Hà Nội, tr 91, 92. 6. C. Mác và Ănghhen (1993), Toàn tập, Tập 23, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 269. 7. C. Mác và Ănghhen (1994), Toàn tập, Tập 20, Nxb Chính trị Quốc gia, Sự thật, Hà Nội, tr 36, 475, 645 - 655. 8. C. Mác và Ănghhen (1995), Toàn tập, Tập 3, Nxb Chính trị Quốc gia, Sự thật, Hà Nội, tr 11. 9. C. Mác và Ănghhen (1999), Tuyển tập gồm 6 tập, Tập 2, Nxb Chính trị Quốc gia, Sự thật, Hà Nội, tr 591. 10. C. Mác và Ănghhen (2000), Toàn tập, Tập 42, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 135. 11. C. Mác và Ănghhen (2000), Toàn tập, Tập 42, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 134 -135, 232, 239, 179, 234, 182. 12. C. Mác và Ănghhen (2000), Toàn tập, Tập 23, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 266. 13. C. Mác và Ănghhen (2000), Toàn tập, Tập 3, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 25 - 29. 14. C. Mác và Ănghhen (2000), Toàn tập, Tập 32, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 80. 15. C. Mác và Ănghhen (2000), Toàn tập, Tập 2, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 212. 10 16. Chủ nghĩa Lênin và công cuộc đổi mới trong sự nghiệp xây dựng xã hội chủ nghĩa ở nước ta (1990), Nxb Thông tin Lý luận, Hà Nội. 17. Nguyễn Trọng Chuẩn (1980), Những tư tưởng của Ăngghen về quan hệ giữa con người và tự nhiên trong "Biện chứng của tự nhiên", Tạp chí Triết học, số 4, tr 119 - 136. 18. Nguyễn Trọng Chuẩn (1990), Góp phần vào vấn đề phát triển lực lượng sản xuất ở nước ta hiện nay, Tạp chí Triết học, số 2, tr 12 - 14. 19. Bùi Văn Dũng (1997), Bảo vệ môi trường trong đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Tạp chí Triết học, số 3. 20. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 148. 21. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 23 - 24. 22. Đảng Cộng sản Việt Nam (2008), Văn kiện Hội nghị lần thứ 6 BCHTW khóa X, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 23. Đảng Cộng sản Việt Nam (2008), Tài liệu nghiên cứu các Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6, khóa X, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 140. 24. Phạm Viết Đào (1996), Mặt trái của kinh tế thị trường, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội. 25. Ngô Đình Giao (1997), Môi trường kinh doanh và đạo đức kinh doanh, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 26. Mã Hồng (1996), Kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 27. Lịch sử triết học (2001), Giáo trình cho các trường đại học và cao đẳng, Nxb Giáo dục. 28. Nước - Vấn đề sống còn của nhân loại (2003), Tạp chí Khoa học Công nghệ và Môi trường, số 5. 29. Ph. Ăngghen (1984), Chống Đuy rinh, Nxb Sự thật, Hà Nội, tr 72, 99. 30. Phát biểu của UNDP tại lễ kỷ niệm Ngày nước thế giới và Ngày khí tượng thế giới (22 tháng 3) (2004), Website UNDP Việt Nam ngày 15/6. 11 31. Hỗ Sĩ Quý (chủ biên) (2000), Mối quan hệ giữa con người và tự nhiên trong sự phát triển xã hội, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 32. Trần Cao Sơn (2004), Môi trường xã hội nền kinh tế thị trường - những nguyên lý cơ bản, Sách chuyên khảo, chuyên ngành xã hội học tri thức, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 33. Nguyễn Danh Sơn (1995), Mấy vấn đề suy nghĩ về môi trường kinh tế - xã hội cho quá trình công nghiệp hóa ở Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 34. Phạm Thị Ngọc Trầm (1997), Môi trường sinh thái, vấn đề và giải pháp, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr 112. 35. Phạm Thị Ngọc Trầm (2003), Vấn đề xây dựng đạo đức sinh thái trong điều kiện kinh tế thị trường, Tạp chí Triết học, số 3. 36. Trần Văn Tùng (2005), Ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường ở một số khu công nghiệp phía Bắc tới sức khỏe cộng đồng, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 37. Nguyễn Ngọc Tuân (2002), Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn đổi mới phát triển kinh tế ở nước ta, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 38. Nguyễn Văn Tuyên (1997), Sinh thái và môi trường, Nxb Giáo dục, Hà Nội, tr 197, 191. 39. Tình trạng môi trường Việt Nam: Thách thức và ứng phó (1996), Tạp chí Thông tin Môi trường, số 2. 40. Hà Huy Thành (chủ biên) (2001), Một số vấn đề xã hội nhân văn trong việc sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường ở Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 41. Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô (1960), Lịch sử triết học - triết học thời kỳ tiền tư bản chủ nghĩa (từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII) , Nxb Sự thật, Hà Nội. 42. Jordan Ryan (2003), Chăm sóc nguồn nước tài nguyên chiến lược của thế kỷ XXI.-www. UNDP Việt Nam ngày 15/6/2003. 43. Website: ông bố hiện tượng rừng toàn quốc 2005. 12