Tóm tắt Luận văn Tìm hiểu các hiện tượng ngữ pháp được giới thiệu trong các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài (từ năm 1980 đến nay)

m đối tượng nghiên cứu chủ yếu. Trên cơ sở đó, chúng tôi đưa ra một cái nhìn tổng quan về hệ thống ngữ pháp được chú giải trong các giáo trình này. Với việc mô tả, khảo sát mang tính thực tế, luận văn hy vọng sẽ góp phần tư liệu giải quyết những vấn đề phức tạp trong việc chú giải các hiện tượng ngữ pháp trong giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài. Trong luận văn, chúng tôi thực hiện khảo sát phần chú giải ngữ pháp trong 20 giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài được biên soạn từ năm 1980 đến nay. 3. Mục đích và ý nghĩa của đề tài Qua khảo sát, luận văn cố gắng chỉ ra được những mặt đạt và chưa đạt trong việc biên soạn giải thích các hiện tượng ngữ pháp trong các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài và liên tưởng với những tiêu chuẩn đối với chú giải ngữ pháp. Thực hiện đề tài này, chúng tôi muốn đem đến một cái nhìn tổng quan về quá trình phát triển những cách thức biên soạn các chú giải ngữ pháp trong các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài trong khoảng thời gian 30 năm trở lại đây. Chúng tôi cũng hy vọng sẽ phát hiện được những điểm mạnh cũng như những điểm hạn chế của từng công trình, từng giai đoạn. Chúng tôi đặt ra mục đích nghiên cứu cụ thể là: – Tìm hiểu vai trò của ngữ pháp trong các giáo trình dạy tiếng cho người nước ngoài được biên soạn từ năm 1980 đến nay. – Thống kê các giáo trình khảo sát, phân chia theo trình độ, thống kê và nhận xét các hiện tượng ngữ pháp về số lượng, tên gọi, trình tự giới thiệu, ngôn ngữ và cách thức sử dụng để chú giải. – Nhận xét các hiện tượng ngữ pháp được khảo sát về kiểu loại dựa trên sự phân định từ loại. Trên cơ sở đó, chúng tôi nhận định, phát hiện một số vấn đề ngữ pháp trong liên tưởng với những tiêu chuẩn đối với việc chú giải ngữ pháp một cách hiệu quả. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Các phương pháp được sử dụng trong luận văn là: – Phương pháp thống kê – Phương pháp tổng hợp – Phương pháp miêu tả – Phương pháp so sánh. Trên cơ sở này, chúng tôi thực hiện theo trình tự như sau: – Tiến hành thống kê về các hiện tượng ngữ pháp (chủ điểm ngữ pháp) trong chú giải ngữ pháp ở từng bài trong các giáo trình. – Tìm hiểu vai trò, vị thế ngữ pháp thông qua việc miêu tả về bố cục, mối tương quan giữa phần hội thoại (bài đọc), chú giải ngữ pháp và phần luyện tập trong các giáo trình. Từ đó, đưa ra một số nhận xét chung về ưu điểm, nhược điểm trong từng giáo trình. – Thống kê các hiện tượng chú giải ngữ pháp về số lượng, tên gọi, ngôn ngữ và cách tổ chức của các chú giải ngữ pháp, chủ điểm ngữ pháp. – Đưa ra một số nhận xét về việc giới thiệu và chú giải các hiện tượng ngữ pháp trong các giáo trình. 5. Tƣ liệu Chúng tôi tiến hành khảo sát, mô tả các hiện tượng ngữ pháp được chú giải trong các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài được xuất bản tại Việt Nam từ năm 1980 đến gần đây. Cụ thể là 20 giáo trình sau: 1. Giáo trình cơ sở Tiếng Việt thực hành, tập I, Nguyễn Văn Lai (Chủ biên), Khoa Tiếng Việt, Trường Đại học Tổng hợp, Hà Nội, 1980. 2. Giáo trình cơ sở Tiếng Việt thực hành, tập II, Đặng Ngọc Cừ – Phan Hải (Chủ biên), Khoa Tiếng Việt, Trường Đại học Tổng hợp, Hà Nội, 1980. 3. Tiếng Việt cho người nước ngoài, quyển 1, Bùi Phụng (Chủ biên), Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp, 1987. 4. Tiếng Việt cho người nước ngoài, quyển 2, Bùi Phụng (Chủ biên), Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp, 1987. 5. Tiếng Việt cho người nước ngoài – Learning Morden Spoken Vietnamese, Bùi Phụng (Chủ biên), NXB Đại học và giáo dục chuyên nghiệp, 1992. 6. Tiếng Việt cơ sở – Vietnamese for beginners, Vũ Văn Thi, Khoa Tiếng Việt và Văn hoá Việt Nam cho người nước ngoài, Trường Đại học KHXH & NV, Đại học Quốc gia Hà Nội, NXB Khoa học xã hội, 1996. 7. Tiếng Việt nâng cao (cho người nước ngoài) – Intermediate Vietnamese (for non– native Speakers), Nguyễn Thiện Nam, Khoa Tiếng Việt và Văn hoá Việt Nam cho người nước ngoài, Trường Đại học KHXH & NV, Đại học Quốc gia Hà Nội, NXB Giáo dục, 1998. 8. Tiếng Việt (sách dành cho người nước ngoài), Trình độ B, Đoàn Thiện Thuật (Chủ biên), Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển, NXB Thế Giới, 2001. 9. Tiếng Việt (sách dành cho người nước ngoài), Trình độ C, Đoàn Thiện Thuật (Chủ biên), Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển, NXB Thế Giới, 2001. 10. Giáo trình Tiếng Việt – VSL, tập 1, Nguyễn Văn Huệ (Chủ biên), Khoa Việt Nam học và Tiếng Việt cho người nước ngoài, Trường Đại học KHXH & NV, Đại học Quốc Gia TP. Hồ Chí Minh, NXB Đại học Quốc Gia TP. Hồ Chí Minh, 2003. 11. Giáo trình Tiếng Việt – VSL, tập 2, Nguyễn Văn Huệ (Chủ biên), Khoa Việt Nam học và Tiếng Việt cho người nước ngoài, Trường Đại học KHXH & NV, Đại học Quốc Gia TP. Hồ Chí Minh, NXB Đại học Quốc Gia TP. Hồ Chí Minh, 2003. 12. Giáo trình Tiếng Việt – VSL, tập 3, Nguyễn Văn Huệ (Chủ biên), Khoa Việt Nam học và Tiếng Việt cho người nước ngoài, Trường Đại học KHXH & NV, Đại học Quốc Gia TP. Hồ Chí Minh, NXB Giáo dục, 2003. 13. Giáo trình Tiếng Việt – VSL, tập 4, Nguyễn Văn Huệ (Chủ biên), Khoa Việt Nam học và Tiếng Việt cho người nước ngoài, Trường Đại học KHXH & NV, NXB Đại học Quốc Gia TP. Hồ Chí Minh, 2003. 14. Tiếng Việt cho người nước ngoài – Trình độ nâng cao – Vietnamese for foreigners Intermediate Level, Trịnh Đức Hiển (Chủ biên), Khoa Tiếng Việt và Văn hoá Việt Nam cho người nước ngoài, Trường Đại học KHXH & NV, Đại học Quốc gia Hà Nội, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2003. 15. Tiếng Việt (sách dành cho người nước ngoài) – Trình độ A, tập 1, Đoàn Thiện Thuật (Chủ biên), Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển, 2004. 16. Tiếng Việt (sách dành cho người nước ngoài) – Trình độ A, tập 2 Đoàn Thiện Thuật (Chủ biên), Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển, 2004. 17. Thực hành Tiếng Việt – Practice Vietnamese – Use for Foreigners, Nguyễn Việt Hương, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2004. 18. Tiếng Việt cho người nước ngoài – Vietnamese for foreigners, Mai Ngọc Chừ, NXB Thế Giới, 2006. 19. Tiếng Việt cho người nước ngoài – Chương trình cơ sở – Vietnamese for foreigners, Nguyễn Văn Phúc (Chủ biên) – Đào Văn Hùng – Nguyễn Văn Chính, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2007. 20. Tiếng Việt cho người nước ngoài – Vietnamese for foreigners, Nguyễn Anh Quế, NXB Văn hoá thông tin Hà Nội, 2007. Chúng tôi lựa chọn các tư liệu này để khảo sát vì đây là những giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài đã và đang được sử dụng phổ biến tại Việt Nam. Các giáo trình được phân chia ở cả bậc cơ sở và nâng cao, chúng tôi có điều kiện so sánh và đánh giá mức độ một số vấn đề về nội dung ngữ pháp được chú giải. Hơn nữa, qua việc khảo sát này, chúng ta có thể hình dung được diễn trình thực tế của vị thế ngữ pháp thể hiện trong các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài được biên soạn từ năm 1980 đến nay. 6. Bố cục của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phần nội dung luận văn gồm 3 chương, như sau: Chƣơng 1: NHỮNG CƠ SỞ LÍ LUẬN Chương 1 giới thiệu các vấn đề lý luận liên quan đến ngữ pháp học tiếng Việt nói chung và tầm quan trọng của ngữ pháp dạy tiếng, trong đó lưu ý đến cơ sở phân định từ loại trong lí thuyết ngữ pháp tiếng Việt. Chƣơng 2: TÌM HIỂU SỰ THỂ HIỆN CÁC CHÚ GIẢI NGỮ PHÁP TRONG CÁC GIÁO TRÌNH DẠY TIẾNG VIỆT CHO NGƢỜI NƢỚC NGOÀI Chương 2 tìm hiểu sự thay đổi về vai trò, vị thế của ngữ pháp trong các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài từ 1980 đến nay. Đồng thời, trong chương này, chúng tôi sẽ tiến hành thống kê, phân chia và đưa ra những nhận xét về số lượng các phần chú giải ngữ pháp và chủ điểm ngữ pháp ; cách gọi tên và ngôn ngữ chú giải ; trình tự và cách thức giới thiệu các phần chú giải ngữ pháp trong bài học. Chƣơng 3: MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ VIỆC GIỚI THIỆU VÀ CHÚ GIẢI CÁC HIỆN TƢỢNG NGỮ PHÁP TRONG CÁC GIÁO TRÌNH DẠY TIẾNG VIỆT CHO NGƢỜI NƢỚC NGOÀI Chương 3 là phần đánh giá về một số hiện tượng ngữ pháp mà chúng tôi cho rằng chưa thật hợp lý dựa trên phụ lục từng chú giải ngữ pháp được khảo sát (cung cấp ở cuối luận văn). Về việc nghiên cứu hướng sửa đổi những điều chưa thật hợp lý này và đưa ra những giải pháp thích hợp, chúng tôi cho rằng cần có một công trình nghiên cứu chuyên sâu hơn. PHẦN NỘI DUNG CHƢƠNG 1. NHỮNG CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.1. Vấn đề dạy tiếng Việt cho ngƣời nƣớc ngoài ở Việt Nam 1.1.1. Lịch sử vấn đề Việc dạy học ngôn ngữ hay giáo dục ngôn ngữ theo Rozdextvenxki là “một lĩnh vực của nghiên cứu ngôn ngữ ứng dụng nhằm mục đích phổ biến các tri thức về ngôn ngữ và các kỹ năng sử dụng ngôn ngữ... Giáo dục ngôn ngữ miêu tả ngôn ngữ nhằm mục đích dạy học ngôn ngữ và rèn luyện ngôn ngữ” [45, tr. 337]. Trọng tâm của giáo dục ngôn ngữ gắn với vấn đề dạy tiếng – dạy một ngôn ngữ với tư cách là một ngoại ngữ. Trong xu thế giao lưu thương mại giữa các nước trên thế giới, ngoại ngữ trở thành phương tiện giao tiếp cơ bản nhưng đồng thời cũng là rào cản giao tiếp. Việc dạy và học ngoại ngữ chính là bước loại bỏ từng phần rào cản này. Ở Việt Nam, việc dạy và học tiếng Việt như một ngoại ngữ chắc chắn đã có một lịch sử lâu dài gắn liền với mối giao bang với người nước ngoài. Tài liệu cổ nhất được tìm thấy là cuốn giáo trình giáo khoa dạy hội thoại tiếng Pháp và tiếng Bắc Kỳ do cha xứ M.Bon (cố Bân) và Droket (cố Ân) – giáo trình dẫn đàng nói chuyện bằng tiếng Pháp và tiếng An Nam. Trương Vĩnh Ký và Trương Vĩnh Thống cũng có một số tài liệu dạy tiếng Việt cho các cha cố người nước ngoài. Đến những năm 50 của thế kỉ XX những mối quan hệ quốc tế trong chiến tranh đã làm tăng nhu cầu cấp bách trong việc dạy và học ngoại ngữ. Cho đến nay, việc khoa “Việt Nam học và Tiếng Việt cho người nước ngoài” của Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) được thành lập đã đưa tiến trình giảng dạy tiếng Việt như một ngoại ngữ chính thức trở thành một ngành khoa học chuyên môn có tính lâu dài và phát triển. Ngày nay, nhu cầu học tiếng Việt của những người nước ngoài đến Việt Nam ngày càng nhiều với mục đích khác nhau. Dù với mục đích nào, theo Hoàng Trọng Phiến, yêu cầu chính của họ vẫn là: Một là, học để hiểu biết, sử dụng như một phương tiện giao tiếp trực tiếp với người Việt Nam. Hai là, học để nghiên cứu tiếng Việt và là công cụ văn hoá của ngành Việt Nam học. Ba là, một số rất ít học trong vòng vài ba tuần với số vốn tối thiểu về từ, câu, để giao dịch đời thường trong lúc du lịch tại Việt Nam. [35]. Để đáp ứng nhu cầu đó, từ đây, các cơ sở, trung tâm dạy tiếng Việt cho người nước ngoài xuất hiện ngày càng nhiều, theo đó, số lượng các giáo trình, giáo trình dạy tiếng cho người nước ngoài cũng phát triển phong phú và phục vụ cho những nhu cầu và mục đích khác nhau của người học. 1.1.2. Về giáo trình dạy tiếng Việt cho ngƣời nƣớc ngoài ở Việt Nam hiện nay Cũng như các giáo trình dạy ngoại ngữ, một giáo trình dạy tiếng Việt (cơ sở) phải nhằm giúp cho người học, sau khi học, có khả năng giao tiếp tối thiểu, (nghe, nói, đọc, viết). Muốn vậy, theo Nguyễn Văn Khang “một giáo trình tiếng Việt cơ sở phải giúp cho người học hoàn chỉnh về mặt phát âm (ngữ âm), có một vốn từ tối thiểu (từ vựng) và những mẫu câu cơ bản (ngữ pháp)” [24, tr. 116]. Các giáo trình tiếng Việt (cơ sở) hiện nay hầu hết đều có các phần như vậy. Tuy nhiên, mức độ và cấu trúc của mỗi giáo trình khác nhau. Ở đây, chúng tôi quan tâm tới vấn đề chú giải ngữ pháp ở mỗi giáo trình. Nếu như Tiếng Việt (sách dành cho người nước ngoài, Trình độ A (tập 1, tập 2) của Đoàn Thiện Thuật (Chủ biên) tách biệt riêng phần “ghi chú ngữ pháp” với mục đích làm rõ thêm những điều đã học ở trong bài đọc, Tiếng Việt cho người nước ngoài của Mai Ngọc Chừ chỉ dẫn một số phần “note” nhỏ về ngữ pháp đi kèm phần bài tập thì Tiếng Việt cơ sở của Vũ Văn Thi, Tiếng Việt cho người nước ngoài của Nguyễn Anh Quế, Tiếng Việt cho người nước ngoài của Nguyễn Văn Phúc, Thực hành Tiếng Việt của Nguyễn Việt Hương,... đều đi theo hướng “chú giải ngữ pháp” là một phần chính trong mỗi bài học. Những nghiên cứu về vấn đề chú giải ngữ pháp trong các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài hiện nay chưa nhiều. Có thể nhắc đến một số bài viết, chẳng hạn, “Phương pháp dạy và giải thích ý nghĩa các từ, ngữ của tiếng Việt cho người nước ngoài” của Đào Thanh Lan nhấn mạnh việc áp dụng chức năng dụng học trong việc dạy và giải thích ý nghĩa của các từ, ngữ là khâu quan trọng [26, tr. 140] ; Đào Thản trong bài viết “Dự kiến về một giáo trình Tiếng Việt cho người nước ngoài” nhấn mạnh điểm xuất phát quan trọng của giáo trình là từ đặc điểm của tiếng Việt. [37, tr. 236]. Nguyễn Văn Tu đã dựa trên thực tế “Việc soạn giáo trình và dạy tiếng Việt nhập môn cho người nước ngoài” cho rằng, học ngoại ngữ hay dạy tiếng Việt như một ngoại ngữ cần xoáy sâu vào từng chủ đề cần giảng để sinh viên nắm chắc được các mặt ngữ âm cách dùng từ ngữ và cách đặt câu tiếng Việt một cách thật cơ bản [42, tr. 313-315]. Tuy nhiên, trong các bài viết này, hầu như việc đề cập đến phần chú giải ngữ pháp như là một phần trong bài học còn rất dè dặt. Phải đến những bài viết của Nguyễn Văn Chính, Nguyễn Thị Thuận, Nguyễn Thiện Nam, vấn đề chú giải ngữ pháp mới được đề cập với tư cách là một phần quan trọng đối với mỗi bài học trong giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài. Trong bài “Đôi điều suy nghĩ về các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài”, Nguyễn Văn Chính nhấn mạnh việc giải thích các hiện tượng ngữ pháp được định trước và thường được lồng ghép theo các bài hội thoại, mọi hiện tượng ngữ pháp được đưa vào chú giải đều là những hiện tượng quan yếu trong tiếng Việt, tuy nhiên việc chú giải các hiện tượng ngữ pháp này còn có nhiều bất cập (những bất cập mà tác giả nhắc đến, chúng tôi sẽ lưu ý trong chương 3 của luận văn) [9, tr. 200-203]. Cũng với những bất cập này, khi nghiên cứu một số giáo trình dạy tiếng, Nguyễn Thị Thuận đã cho rằng các chú thích ngữ pháp được đưa ra trong một số giáo trình thực chất là dành cho người dạy chứ không phải người học, đó là những chú giải mang tính “Việt ngữ học”, từ đó tác giả đã đưa ra ba tiêu chuẩn như những yêu cầu cần đạt để có được một chú thích ngữ pháp hiệu quả cho người học, đó là “đúng, đủ – liều lượng hợp lí và đơn giản”. [41, tr. 342-351]. Tiếp đó, đối với việc dạy tiếng Việt như một ngoại ngữ, người dạy cần thông tư tưởng như Bùi Phụng đã nói khi dạy tiếng Việt, quan trọng là anh phải biết không dạy gì chứ không phải là dạy cái gì. [41, tr. 348]. Còn Nguyễn Thiện Nam trong bài viết “Một vài suy nghĩ về khái niệm ngữ pháp trong giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài” nhấn mạnh trong giáo trình dạy tiếng, thứ ngữ pháp hiệu quả nhất được dùng để chú giải ngữ pháp phải là ngữ pháp thực hành, nhằm giới thiệu cho người học các hiện tượng ngữ pháp mang tính đặc trưng nhất, song yêu cầu là đơn giản, nhẹ nhàng, dễ sử dụng đối với người học. [27, tr. 156]. Vấn đề về chú giải ngữ pháp trong việc dạy và học tiếng Việt cho người nước ngoài đang được quan tâm, lưu ý. Việc đưa ra những điều như Bùi Phụng đề cập là không hề đơn giản, vì điều đó không chỉ đòi hỏi kiến thức chuyên môn của người dạy mà còn cần một bề dày thực tế giảng dạy và việc tích lũy những kiến thức, kinh nghiệm từ thực tiễn. Chúng tôi nghĩ rằng, để đạt được những tiêu chuẩn đúng – đủ và đơn giản mà Nguyễn Thị Thuận đưa ra, cần có những tìm hiểu sâu hơn về xu hướng nghiên cứu ngữ pháp giải thích tiếng Việt. 1.2. Một số vấn đề lý luận liên quan đến ngữ pháp học nói chung và ngữ pháp trong giảng dạy một ngoại ngữ 1.2.1. Quan niệm về ngữ pháp Mục đích chính mà chúng tôi nêu ra trong luận văn là tìm hiểu các phần chú giải ngữ pháp trong các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài. Vì thế, những hiện tượng liên quan đến ngữ pháp được chúng tôi nhấn mạnh và đặc biệt quan tâm với hình thức nhận diện là các phần: “ghi chú”, “ngữ pháp”, “ghi chú ngữ pháp” hay “chú giải ngữ pháp” trong các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài. Khi đi vào tìm hiểu vấn đề này, chúng tôi đi từ điểm xuất phát trước tiên là về ngữ pháp nói chung và ngữ pháp tiếng Việt nói riêng. Lịch sử ngôn ngữ học đã chứng kiến, tiếp nhận và sử dụng không ít quan niệm rộng, hẹp khác nhau về ngữ pháp. Tuy nhiên, dù xuất phát từ quan niệm ngữ pháp nào, thì theo Nguyễn Chí Hòa, trong việc dạy tiếng, ngữ pháp bao giờ cũng phải được biểu hiện một cách tường minh bằng các cấu trúc, các kết hợp trên bình diện hình thức vật chất của ngôn ngữ [18, tr. 4]. Ngữ pháp có ba mặt cơ bản có tác động qua lại với nhau, đó là cú pháp – từ vựng – ngữ nghĩa, trong đó: Cú pháp là các nguyên tắc, các đơn vị và mối quan hệ ngữ pháp liên quan đến cấu trúc câu ; từ vựng là các từ, cụm từ và các đơn vị tương đương ; còn ngữ nghĩa: các ý nghĩa liên kết từ của một ngôn ngữ và các mối quan hệ của chúng trong các cấu trúc câu. Nếu như quan niệm truyền thống ngôn ngữ học về ngữ pháp là một hệ thống các quy tắc cấu tạo từ và cấu tạo câu (Diệp Quang Ban) thì xuất phát từ góc độ dạy tiếng Việt thực hành với tư cách một ngoại ngữ, chúng tôi xin đề cập tới một quan niệm sau đây của Nguyễn Thiện Nam: Ngữ pháp học là sự miêu tả cấu trúc của một ngôn ngữ và cái cách mà các đơn vị ngôn ngữ như từ và cụm từ kết hợp lại với nhau để tạo nên câu trong ngôn ngữ. [28, tr. 24]. Như vậy, ngữ pháp của một ngôn ngữ là một bộ của những cấu trúc, những cách thức và quy tắc mà theo đó, các từ ngữ kết hợp được với nhau để tạo nên câu, khiến cho người ta có thể giao tiếp được với nhau. Vì thế, dựa vào những điều trên đây, theo chúng tôi, có thể hiểu một cách đơn giản những phần gọi là chú giải ngữ pháp trong giáo trình dạy tiếng, đó là sự miêu tả, giải thích những hiện tượng ngữ pháp được đề cập trong giáo trình dạy tiếng, về cấu trúc, các quy tắc ngữ pháp mà theo đó các từ ngữ kết hợp được với nhau để người học có thể thụ đắc và sử dụng chúng tạo nên câu để giao tiếp được với nhau. 1.2.2. Ngữ pháp trong việc giảng dạy một ngoại ngữ Ngữ pháp kì thực là một khái niệm trung tâm và được coi là bắt buộc đối với bất kì chương trình giảng dạy về ngôn ngữ, không chỉ trong tiếng mẹ đẻ mà nhất là trong việc học tập một ngoại ngữ nào đó. Với mỗi bài học, các bài khoá, bài luyện tập đều đặt ra vấn đề ngữ pháp, trong đó việc giải thích các hiện tượng ngữ pháp được được đúc kết bằng những quy tắc thành văn, quy tắc bằng mẫu câu. Ngữ pháp gắn liền với việc học ngoại ngữ như một đối tượng đặc biệt. Tuy nhiên, mỗi cách tiếp cận phương pháp khác nhau lại có cách giải quyết khác nhau về vai trò cũng như vị trí ngữ pháp trong việc giảng dạy ngoại ngữ. Có những trường phái giảng dạy ngoại ngữ lại gạt bỏ ngữ pháp ra ngoài, đưa ngữ pháp về vị trí “zero”. Tiến sĩ M.Band trong một khoá tập huấn ngắn hạn tại trường Đại học Hà Nội, đã từng đề cập tới phương pháp giảng dạy này tạm gọi là “mười không”, đó là: không chương trình – không giáo trình – không giáo án – không ngữ pháp – không từ vựng – không kĩ năng riêng biệt (nghe, nói, đọc, viết) – không ngữ âm, ngữ điệu – không phương pháp – không kiểm tra – không tiếng mẹ đẻ. Nói mười không nhưng thực chất là mười có, nói không với ngữ pháp nhưng thực chất là muốn chú trọng đến việc giảng dạy ngữ pháp phải tiến hành trong các ngữ cảnh hơn là dạy đơn lẻ. [16, tr. 14]. Việc sử dụng phương pháp định hướng giao tiếp trong việc giảng dạy ngoại ngữ, trong đó có vấn đề ngữ pháp hiện nay đã được quan tâm thích đáng. Ngữ pháp đã được xem xét trong “trạng thái làm việc”. Vậy, giảng dạy và nghiên cứu ngữ pháp tiếng Việt như thế nào trên bình diện dạy tiếng Việt như một ngoại ngữ? Quá trình giảng dạy tiếng Việt như một ngoại ngữ thực chất là quá trình biến đổi từ hệ thống quy tắc ngữ pháp miêu tả sang hệ thống quy tắc ngữ pháp giao tiếp. Trong đó ngữ pháp là một trong những phương tiện quan trọng nhất, trong phạm vi của tất cả các kiểu hoạt động lời nói. Nếu không có ngữ pháp thì không hiểu bài khoá một cách chính xác, không nắm vững được hành động lời nói, không áp dụng vào thực tế giao tiếp một cách hiệu quả. Các chú giải ngữ pháp vì thế cũng cần có một vị trí cần thiết trong giáo trình và trong việc giảng dạy. Thực chất, ngữ pháp tiếng Việt có những đặc điểm khác với ngữ pháp châu Âu. Việc áp dụng những thuật ngữ, những quan niệm ngữ pháp của các nhà ngôn ngữ châu Âu vào việc giải thích ngữ pháp tiếng Việt đang đặt ra những thử thách trong việc sửa đổi đối với người viết giáo trình và vấn đề về giảng dạy đối với người trực tiếp dạy tiếng Việt cho người nước ngoài. Bên cạnh đó, việc đưa những thuật ngữ, khái niệm mới để giải thích ngữ pháp tiếng Việt, chẳng hạn như các thuật ngữ chuyên sâu của ngành ngôn ngữ học “vị từ” “tiểu từ”, “câu liên động”, “hiển ngôn”, “hàm ý”, hàm lượng sao cho đủ cũng đang là những lựa chọn cân nhắc. Chính vì vậy, trong các giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài, việc xác định đâu là những nội dung ngữ pháp cần giảng dạy (các từ công cụ, các mẫu câu, trình tự giảng dạy của các nội dung ngữ pháp đó theo thứ tự từ dễ đến khó, từ thông dụng đến ít thông dụng) từ chương trình cơ sở đến nâng cao là việc làm đòi hỏi sự quan tâm, nghiên cứu nhiều hơn nữa. 1.2.3. Vai trò của việc chú giải ngữ pháp trong giáo trình dạy tiếng Việt cho ngƣời nƣớc ngoài Ngữ pháp là một bộ phận quan trọng trong chương trình đào tạo ngoại ngữ nói chung và tiếng Việt như một ngoại ngữ nói riêng. Trong quá trình học ngoại ngữ, theo Nguyễn Chí Hoà, các giai đoạn cơ bản của việc học ngữ pháp là: Giai đoạn định hướng ngữ nghĩa và hiện tượng ngữ pháp mới trong các mẫu lời nói và hoạt động thực tiễn các quy tắc ngữ pháp. Giai đoạn luyện tập hành động lời nói và hình thành kĩ năng ngữ pháp trong hoạt động lời nói. Giai đoạn thành thục các hiện tượng ngữ pháp được học tập trong các hoạt động lời nói. [18, tr. 40]. Như vậy có ba giai đoạn cơ bản trong giảng dạy ngữ pháp: – Giai đoạn thứ nhất - giới thiệu các ngữ liệu ngữ pháp. – Giai đoạn thứ hai - luyện tập với các ngữ liệu mới. – Giai đoạn thứ ba - sử dụng ngữ liệu này trong các kiểu hoạt động lời nói khác nhau, ứng dụng vào giao tiếp. Về nguyên tắc, việc làm quen với ngữ liệu ngữ pháp là khâu đầu tiên và là tiền đề quan trọng cho việc thụ đắc ngoại ngữ. Tuy nhiên, trong việc dạy ngoại ngữ, việc giới thiệu ngữ pháp về nguyên tắc lại không được chiếm nhiều thời gian trong giảng dạy, mà thời gian đa phần là phải dành cho việc luyện tập các bài tập ngữ pháp và thực hành trong giao tiếp thực tế. Chính vì điều này mà ngữ pháp được lựa chọn trình bày trong bài học phải hết sức ngắn gọn, cô đọng, dễ hiểu và dễ ứng dụng kèm theo các ví dụ thực tế. Những tranh luận về một hình thức phù hợp về giáo trình dạy tiếng vẫn đang tiếp tục và sẽ còn kéo dài, nhưng bất luận thế nào, một giáo trình được coi là tốt là một giáo trình dễ sử dụng và đảm bảo cho việc học thành công. [27, tr. 148]. Từ ý kiến trên của Nguyễn Thiện Nam, một giáo trình như vậy thiết yếu có sự dung hòa của cả ba mặt: từ vựng, ngữ âm và ngữ pháp. Trong đó, sự góp mặt của các đơn vị ngữ pháp dù ở hình thức nào trong giáo trình cũng đều đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo cho việc học thành công của học viên. Do đó, việc giải thích các hiện tượng ngữ pháp sao cho học viên dễ hiểu, nắm bắt và sử dụng được các đơn vị ngữ pháp là vấn đề được đặt lên hàng đầu. Vậy các hiện tượng ngữ pháp được đưa vào giảng dạy có nội dung gì và dựa vào điều gì để có được các chú giải ngữ pháp để học viên có dễ hiểu? Theo Nguyễn Chí Hoà, khi phân tích phạm vi nội dung giảng dạy ngữ pháp tiếng Việt, cần chú ý tới các bình diện sau: – Các hình thức cấu tạo từ. – Tri thức về cấu tạo cụm từ, với các quy tắc cấu tạo và sử dụng các hình thức này. – Hoạt động ngữ pháp hình thành hành động lời nói trong đó câu như đơn vị cơ bản nhất (kĩ năng sản sinh ngữ pháp và kĩ năng tiếp thụ ngữ pháp). [18, tr. 39]. Theo đó, những lời giải thích phải đúng bản chất của hiện tượng ngữ pháp đó, tức là phải cho người học hiểu được hiện tượng đó có nghĩa gì và nó được dùng như thế nào. Theo Chomsky, cần phân biệt ngữ pháp lí thuyết và ngữ pháp thực hành, trong đó, ngữ pháp lí thuyết của một ngôn ngữ trưng bày cơ chế ngôn ngữ đó, giải thích cho người học biết và hiểu về cơ chế ngữ pháp nhưng không yêu cầu người tiếp thu phải tái sản xuất được ngôn ngữ đó một lần nữa. Còn ngữ pháp thực hành giải thích trình tự, tuần tự của ngôn ngữ đó và yêu cầu người học phải vận dụng và tái lập lại ngôn ngữ đó. Trong giáo trình tiếng Việt cho người nước ngoài, ngữ pháp được trình bày phải là ngữ pháp thực hành. Điều này giúp người học hiểu được sự kiện ngôn ngữ và có khả năng tạo lập, thực hành lại được (một cách sáng tạo) sự kiện ngôn ngữ đó theo những giải thích về cách dùng, mô hình, quy tắc ngữ pháp đã thụ đắc được. Việc đưa ra hiện tượ