Hai xu thế lị ch sử lớ n c ủ a thờ i đ ạ i ngày nay là toàn cầ u hoá v à
thông tin hoá. Lý luậ n củ a Mác v ề lị ch sử thế giớ i v à hoạ t đ ộ ng
giao lư u có ý ng hĩ a quan trọ ng c hỉ đ ạ o đ ố i v ớ i việ c nhậ n thứ c và
nắ m vữ ng mộ t cách khoa họ c xu thế phát triể n t oàn cầ u hoá v à
thông t in hoá ngày nay c ủ a chúng t a.
20 trang |
Chia sẻ: maiphuongdc | Lượt xem: 1915 | Lượt tải: 3
Bạn đang xem nội dung tài liệu Triết học Mác với thời đại ngày nay, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
tiếp cận
một cách nhanh hơn với các nước công nghiệp phát triển? Mác
chỉ ra rằng: "Một quốc gia cần phải và có thể học tập quốc gia
khác". Nhưng tiếp đó Mác lại bổ sung "Một xã hội dù đã tìm ra
được quy luật tự nhiên của sự tự vận động, nhưng vẫn không thể
vượt qua và cũng không thể dùng pháp lệnh để thủ tiêu giai đoạn
phát triển của tự nhiên. Nhưng nó có thể rút ngắn thời gian và
giảm bớt đau khổ”(4). Ở đây “rút ngắn thời gian và giảm bớt đau
khổ trên thực tế là chỉ ra các nước đang phát triển có “ưu thế
hậu phát" về mặt thực hiện công nghiệp hoá. Trong phát triển,
các nước lạc hậu có điều kiện thuận lợi mà các nước phát triển
không có. Các nước này có thể tiếp thu tiền vốn, kỹ năng và kỹ
thuật của các nước phát triển, làm cho bản thân sự lạc hậu
tương đối có thể có lợi cho sự phát triển.
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
5
Trong lịch sử, nước Mỹ, nước Đức và 4 con rồng như Châu Á,
nhờ “ưu thế hậu phát” mà phát triển nhanh hơn so với nước Anh
và Tây Âu ở thế kỷ XVIII và XIX. Nhưng các nước lạc hậu đuổi
kịp và vượt các nước phát triển “không thể bỏ qua cũng không
thể dùng pháp lệnh để thủ tiêu giai đoạn phát triển của tự
nhiên", điều đó chỉ ra rằng tính không thể bỏ qua của công
nghiệp hoá. Trong phát triển, một số cái có thể bỏ qua và một số
cái không thể bỏ qua. Mác cho rằng, vì lực lượng sản xuất là một
lực lượng có sẵn, là sản vật của những hoạt động trước đây, nên
một xã hội không thể tự do lựa chọn lực lượng sản xuất của
mình. Công nghiệp hoá với tư cách là giai đoạn, lịch sử quan
trọng của sự phát triển lực lượng sản xuất, đó là giai đoạn phát
triển mà bất cứ quốc gia, dân tộc nào đều không thể bỏ qua. Đó
cũng chính là nguyên nhân căn bản làm cho phát triển trở thành
trào lưu lịch sử của thời đại ngày nay…
Thứ hai, công nghiệp hoá, hiện đại hoá không phải là phương
Tây hoá. Thực hiện phát triển có nhiều mô hình. Một số học giả
nào đó cho rằng công nghiệp hoá hiện đại hoá thực chất là
phương Tây hoá, với lý do như Mác đã nêu: "Các nước công
nghiệp phát triển là cảnh tượng tương lai của các nước công
nghiệp kém phát triển" và chủ trương các nước đi sau cần phải
học tập các nước đi trước, thậm chí còn cho rằng, Mác là một
người theo "thuyết phương Tây là trung tâm”. Kỳ thực, đó là sự
xuyên tạc đối với lý luận của Mác về vấn đề phát triển của các
nước lạc hậu. Đương nhiên Mác cho rằng "các nước lạc hậu có
thể cũng cần phải học tập các nước phát triển nhưng đều đó
nhất quyết không phải là nói công nghiệp hoá chỉ có thể làm theo
đúng như mô hình của các nước phương Tây như các nước Anh,
Pháp... Mác đã từng trịnh trọng tuyên bố: "nhất định muốn triệt
để biến khái quát lịch sử của tôi về sự khởi nguồn của CNTB Tây
Âu thành lý luận triết học lịch sử của con đường phát triển nói
chung, tắt cả các dân tộc bất chấp hoàn cảnh lịch sử của họ ra
sao, đều phải đi con đường này… Làm như vậy, có thể sẽ đem lại
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
6
cho tôi quá nhiều vinh dự, đồng thời cũng có thể đem lại cho tôi
quá nhiều nhục nhã"(5). Thậm chí ông cho rằng một nước lạc
hậu như nước Nga cũng "có thể không trải qua sóng gió đáng sợ
của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa mà vẫn chiếm hữu mọi thành
quả tích cực của nó. Lịch sử thế giới đã chứng minh, mô hình
thực hiện công nghiệp hoà không phải chỉ có một mà nhiều mô
hình, có mô hình kiểu nguyên phát (kiểu phát triển ban đầu) của
Anh, Pháp, có mô hình (kiểu hậu phát triển sau), còn có mô
hình kiểu tân phát (kiểu phát triển mới) của "bốn con rồng" Châu
Á, mô hình của CNXH mang đặc sắc Trung Quốc. Mô hình tân
phát của "4 con rồng" Châu Á chứng tỏ sai lầm về mặt văn hoá
của quan điểm, coi công nghiệp hoá và hiện đại hoá là Phương
Tây hoá, còn mô hình của CNXH mang đặc sắc Trung Quốc tại
chứng tỏ sai lầm về nhiều mặt chính trị, kinh tế và văn hoá của
quan điểm trên.
Thứ ba, hiện đại hoá XHCN của Trung Quốc là chỗ gặp nhau
giữa hai trào lưu lịch sử công nghiệp hoá và XHCN, thành công
mà nó giành được tất sẽ có ảnh hưởng sâu rộng đến sự phát
triển đương thời. Tư tưởng coi các nước tư bản phát triển là viễn
cảnh của các nước công nghiệp kém phát triển và tư tưởng coi
con đường công nghiệp hoá không chỉ có một mô hình TBCN Tây
Âu của Mác, đã tạo cho Trung Quốc có lý luận cơ bản để chế
định đường lối phát triển công nghiệp hoá XHCN. Trung Quốc,
với tư cách là một quốc gia XHCN đang phát triển, cần phải thực
hiện CNH - HĐH, đó là yêu cầu tất yếu để phát triển lực lượng
sản xuất XHCN của Trung Quốc, đồng thời cũng là con đường tất
yếu để thực hiện sự phục hưng vĩ đại của dân tộc Trung Hoa.
Nhưng Trung Quốc thực hiện CNH - HĐH cần phải xuất phát từ
tình hình cụ thể của đất nước, đi con đường phát triển xây dựng
CNXH mang mầu sắc Trung Quốc. Thế giới ngày nay, cạnh tranh
quốc tế gay gắt hơn bao giờ hết, Nam Bắc chênh lệch một trời
một vực, các nước phát triển chiếm hầu hết xu thế phát triển.
Các nước thế giới thứ ba muốn phát triển thì vô cùng khó khăn,
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
7
vấn đề phát triển đã trở thành chủ đề của thế giới đương đại,
đương thời cũng là vấn đề nan giải của thế giới đương đại Trung
Quốc vớt tư cách là một quốc gia XHCN đang phát triển, cơ sở
lạc hậu, tình hình phức tạp, dân số đông đúc, cuối cùng trong
vòng thời gian hơn 20 năm ngắn ngủi đó phát triển đến mức có
thể nói là kỳ tích của thế giới. Kỳ tích này đã đóng góp nhiều
kinh nghiệm thành công cho các nước đang phát triển với đà
tăng thêm nhiều sức mạnh cho sự chấn hưng của phong trào
XHCN.
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
8
II. Mác với hai xu thế lịch sử lớn của thời đại ngày
nay.
Hai xu thế lịch sử lớn của thời đại ngày nay là toàn cầu hoá và
thông tin hoá. Lý luận của Mác về lịch sử thế giới và hoạt động
giao lưu có ý nghĩa quan trọng chỉ đạo đối với việc nhận thức và
nắm vững một cách khoa học xu thế phát triển toàn cầu hoá và
thông tin hoá ngày nay của chúng ta.
Toàn cầu hoá kinh tế là xu thế phát triển được chú ý nhất trong
thời đạt ngày nay. Anthony Gidden, một học giả nước Anh nói
rằng: "toàn cầu hoá kinh tế là hiện thực mà chúng ta đang phải
đối mặt" và coi đó là mục tiêu cơ bản của giai đoạn mang "tính
suy nghĩ lại về hiện tại”. Nhưng theo ý nghĩa nhất định, toàn cầu
hoá ngày nay là một chứng minh tuyệt diệu đối với quan điểm về
“lịch sử thế giới" và lập luận cứ liên quan đến thị trường thế giới
của Mác. Mác chỉ ra rằng, đại công nghiệp "lần đầu tiên đã sáng
tạo lịch sử thế giới, bởi vì nó làm cho việc thoả mãn mọi nhu cầu
của mỗi quốc gia văn minh và mỗi người sống trong quốc gia đó
đều phải dựa vào thế giới, bởi vì nó đã xoá bỏ tình trạng "bế
quan toả cảng" hình thành tự nhiên trước đây của các nước"(6).
Mà sự sáng tạo "lịch sử thế giới" này lại tuỳ thuộc vào sự phát
triển của thị trường thế giới. Mác nói: "giai cấp tư sản, nhờ khai
thác thị trường thế giới, mà làm cho tình trạng tự túc tự cấp và
bế quan toả cảng của dân tộc và địa phương nào đó trước đây có
được thay thế bằng sự giao lưu và dựa vào nhau về các mặt giữa
các dân tộc"(7).
Thông tin hoá là xu thế phát triển có ảnh hưởng sâu sắc nhất, cơ
bản nhất đối vởi thời đại ngày nay. Bước vào thế kỷ XXI, xã hội
loài người đang trong thời kỳ quá độ nhanh chóng từ xã hội công
nghiệp sang xã hội thông tin lấy tin tức làm chủ đạo, lấy phương
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
9
thức truyền thông tiên tiến qua mạng làm cơ sở, lấy tri thức sáng
tạo làm hạt nhân kỹ thuật thông tin đang trở thành nhân tố có
tính chất quyết định thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển.
Cùng với sự phát triển và ngày càng hoàn thiện mạng thông tin
hiện đại, các hoạt động kinh tế và xã hội như sản xuất, lưu
thông, nghiên cứu khoa học, giáo dục, y tế, văn nghệ... cũng lợi
dụng mạng thông tin ngày một nhiều. Cách thức lấy tin, lưu tin,
xử lý và truyền tin... thay đổi nhanh chóng, hoạt động giao lưu
của con người có hàng loạt đặc điểm hoàn toàn mới mẻ. Đây là
một cuộc cách mạng vĩ đại trong sự phát triển của xã hội loài
người tiếp theo sau cuộc cách mạng công nghiệp, nó tuyên bố
thời đại thông tin hoá đã đến rồi. Do sự hạn chế của thời đại,
Mác tuy không thể có được dự đoán gì về thời đại thông tin,
những tư tưởng phong phú của Người về hoạt động giao lưu,
phương thức giao lưu, quan hệ giao lưu, rõ ràng có ý nghĩa mở
màn tích cực đối với những thay đổi mang tính cách mạng trong
hoạt động giao lưu, phương thức giao lưu của loài người do thông
tin hoá mang lại. Thông tin hoá là một cuộc cách mạng sâu sắc
chưa từng có trong lịch sử đối với phương thức giao lưu và
phương thức sản xuất của loài người. Thông tin hoá đã trở thành
tiêu chỉ mới nhất của hiện đại hoá, đã trở thành biểu trưng mới
nhất của tính hiện đại, vì thế ngày nay chúng ta buộc phải căn cứ
vào thông tin hoá để sửa đổi cách viết "hiện đại hoá” và "tính
hiện đại".
Có thể nói rằng, lý luận về lịch sử thế giới của Mác có dự kiến
sâu sắc về vấn đề toàn cầu hoá kinh tế, nhưng về vấn đề thông
tin hoá thì ông chưa có một dự đoán nào. Nhưng lý luận của Mác
về mối quan hệ giữa đại công nghiệp và lịch sử thề giới, cũng như
việc ông coi trọng hoạt động giao lưu và phương thức giao lưu thì
chắc chắn có ý nghĩa mở màn quan trọng cho việc nhận thức xu
thế phát triển toàn cầu hoá và thông tin hoá ngày nay của chúng
ta.
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
10
Thứ nhất, lý luận về mối quan hệ giữa lịch sử thế giới với đại
công nghiệp của Mác đã cho chúng ta kim chỉ nam về lý luận để
nhận thức mối quan hệ giữa toàn cầu hoá kinh tề với thông tin
hoá và cũng đã cung cấp căn cứ cơ bản để chúng ta phân biệt
toàn cầu hoá kinh tế với thị trường thế giời thời kỳ trước đây Mác
chỉ rõ sự hình thành của "lịch sử thế giới" gắn liền với sự phát
triển của đại công nghiệp, ông chỉ ra, đại công nghiệp "lần đầu
tiên khai sáng lịch sử thế giới"(8). Đại công nghiệp đã xây dựng
thị trường thế giới mà dọn đường cho nó là việc phát hiện ra
Châu Mỹ. Thị trường thế giới làm cho thương mại, hàng hải và
giao thông đường bộ có được sự phát triển to lớn. Sự phát triển
đó quay trở lại thúc đẩy việc mở rộng công nghiệp"(9) có thể
thấy, Mác coi công nghiệp hoá là lực đẩy căn bản trong tiến trình
khai sáng lịch sử thế giới, là cơ sở kỹ thuật khai thác thị trường
thế giới. Mà toàn cầu hóa kinh tế ngày nay cũng cần có động lực
và kỹ thuật tương ứng như vậy, trong đó quan trọng nhất là
thông tin hoá. Thông tin hoá cung cấp mạng lưới thông tin toàn
cầu nhanh nhạy, làm cho toàn cầu hoá tài chính trở thành khả
năng, từ đó thúc đẩy toàn cầu hoá kinh tế. Tổ chức Quỹ tiền tệ
Quốc tế gọi toàn cầu hoá nền kinh tế là "hoà nhập tốc độ cao nền
kinh tế trong phạm vi thế giới thông qua mậu dịch, lưu động vốn,
phổ biến kỹ thuật, mạng lưới thông tin và giao lưu văn hoá".
Cũng chính trên ý nghĩa này mà Anthony Gidden nói: "trên mức
độ rất lớn, toàn cầu hoá là do hệ thống thông tin mới thúc
đẩy"(10) cách mạng thông tin và việc truyền bá rộng rãi kỹ thuật
thông tin có mối liên hệ sâu sắc với tiến trình toàn cầu hoá"(11).
Nhìn từ góc độ phát triển lịch sử, thông tin hoá không chỉ cấu
thành lực lượng thúc đẩy và cơ sở kỹ thuật của toàn cầu hoá
kinh tế mà còn là tiêu chí quan trọng phân biệt thị trường thế
giới thời kỳ trước với toàn cầu hoá kinh tế. Có người khi so sánh
thị trường thế giới thời đại của Mác với toàn cẩu hoá kinh tế thời
đại ngày nay, đã nêu lên toàn cầu hoá bắt nguồn từ việc xây dựng
thị trường thế giới tư bản chủ nghĩa, điều đó đương nhiên không
phải vô lý, nhưng cần phải thấy rằng thị trường thế giới ban đầu
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
11
là xây dựng trên cơ sở cách mạng công nghiệp, còn toàn cầu hoá
kinh tế ngày nay là sản vật của cách mang thông tin.
Thứ hai, phân tích của Mác về hiệu ứng chính phụ của thị trường
thế giới cung cấp cho chúng ta phương pháp luận căn bản để xác
định đúng đắn lợi hại của toàn cẩu hoá kinh tế. Cần phải đánh
giá như thế nào về xu thế toàn cầu hoá kinh tế?
Anthony Gidden khái quát rằng: "Đối với phái hữu mới thì toàn
cầu hoá là cơ hội, đối với phái tả cũ toàn cầu hóa là uy hiếp, đối
với một quốc gia, đại thể. Cũng không phải ớ tất cả phái tả mới
thì toàn cầu hoá là thách thức"(12). Mọi người thường đặt câu
hỏi: tại sao phái tả, và những người theo chủ nghĩa Mác ở
phương Tây đã trở thành lực lượng cơ bản chống phong trào toàn
cầu hóa? Lẽ nào “chống toàn cầu hoá" là định mệnh của chủ
nghĩa Mác? Chỉ cần đi sâu tìm hiểu lý luận "lịch sử thế giới" của
Mác, đặc biệt là thái độ khoa học trong phân tích vấn đề thị
trường thế giới của Mác, chúng ta có thể tìm thấy kết luận nhìn
nhận đúng đắn xu thế toàn cầu hoá. Khi bàn đến sự hình thành
của thị trường thế giới, Mác chỉ ra: "Một cá nhân theo hoạt động
của mình mở rộng thành hoạt động mang tính lịch sử thế giới,
ngày càng chịu sự chi phối của lực lượng mà theo họ là khác
mình, chịu sự chi phối của lực lượng ngày càng mở rộng, xét cho
cùng, đó là thị trường thế giới, tình hình này đương nhiên trong
lịch sử cho tới hôm nay vẫn là sự thực kinh nghiệm". Đó là phán
đoán sự thực của Mác đối với sự hình thành của thị trường thế
giới. Trong khi phân tích tác dụng của thị trường thế giới, Mác
còn chỉ ra hiệu ứng chính phụ mà nó mang lại. Về hiệu ứng
chính, Mác chỉ rõ: "Chỉ đến khi giao lưu trở thành giao lưu thế
giới và lấy đại công nghiệp làm cơ sở, chỉ đến khi tất cả các dân
tộc đều bị lôi cuốn vào cuộc cạnh tranh, thì việc duy trì lực lượng
sản xuất đã được sáng tạo ra mới có sự bảo đảm"(13). “Trình độ
giải phóng của mỗi một cá nhân là thống nhất với trình độ
chuyển biến lịch sử hình thành lịch sử thế giới". Về hiệu ứng phụ,
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
12
Mác chỉ rõ: "Trong một quốc gia, đại thể cũng không phải ở tất
cả các khu vực đều đạt đến một trình độ phát triển giống nhau
nhưng công nhân còn chưa bị lôi cuốn vào đại công nghiệp, bị
đại công nghiệp đặt vào hoàn cảnh khó khăn hơn so với công
nhân làm công cho đại công nghiệp.
Tương tự vậy, các nước đại công nghiệp phát triển cũng ảnh
hưởng nhiều hoặc ít đến các nước phi công nghiệp, bởi vì các
nước phi công nghiệp do có giao lưu thế giới mà bị lôi cuốn vào
cuộc cạnh tranh phổ biến". Rõ ràng Mác cho rằng, sự hình thành
thị trường thế giới đã thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản
xuất và sự giải phóng con người, nhưng đồng thời lại làm cho
một số quốc gia, một số quần chúng lâm vào hoàn cảnh càng bi
thảm hơn. Nhưng Mác cho rằng, thời kỳ lịch sử giai cấp tư sản
vốn có sứ mệnh sáng tạo cơ sở vật chất cho thế giới mới, nhưng
chỉ khi nào cách mạng xã hội vĩ đại đã chi phối thành quả thời
đại giai cấp tư sản thì tiến bộ của nhân loại mới có thể không
bao giờ giống như lũ ma quái dị giáo đáng sợ, chỉ có dùng đầu kẻ
bị sát hại làm ly uống rượu mới cảm nhận rượu thơm ngon"(14).
Đó là phán đoán rất có giá trị mà Mác đã rút ra được. Nhìn nhận
vấn đề toàn cầu hoá kinh tế, chúng ta cũng còn phải làm như
Mác, rút ra phán đoán giả trị trên cơ sở sự thực, tức còn phải
thấy được toàn cầu hoá kinh tế có tính tất yếu lịch sử, bất cứ
quốc gia nào cũng không thể đặt mình hoàn toàn ở ngoài tiến
trình toàn cầu hoá, đồng thời cần phải thông qua sự phân tích
hiệu ứng chính phụ của toàn cầu hoá kinh tế để thấy được toàn
cầu hoá trên thực tế là con dao hai lưỡi có mặt lợi và có cả mặt
hại, rồi căn cứ vào đó mà rút ra phán đoán giá trị và lựa chọn
đối sách có lợi cho mình.
Thứ ba, toàn cầu hoá và thông tin hoá vừa là cơ hội vừa là thách
thức, các quốc gia phát triển sau nếu nắm vững cơ hợi để trong
điều kiện có thê sẽ tiến hành đi con đường phát triển kiểu nhảy
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
13
vọt. Mác cho rằng, việc mở rộng giao lưu thế giới và hình thành
thị trường thế giới đã xoá bỏ tình trạng "bế quan toả cảng" hình
thành tự nhiên trước đây của các nước, tạo cơ hội cho các nước
lạc hậu học tập, đuổi kịp và vượt các nước tiên tiến. Nhưng cũng
còn những nước phi công nghiệp do bị lôi cuốn vào cạnh tranh
thế giới mà lâm vào cảnh ngộ nguy hiểm hơn. Khi bàn đến sự
phát triển của các nước lạc hậu giống như nước Nga, Mác cho
rằng, nếu nắm vừng được "cơ hội tốt nhất mà lịch sử đã tạo cho
một dân tộc”(15) thì có thể vượt qua khe núi Capbia tư bản chủ
nghĩa, hấp thụ mọi thành quả tích cực mà chủ nghĩa tư bản sáng
tạo ra. Trong lịch sử hiện đại hoá, nước Anh nắm vững cơ hội
cách mạng kỹ thuật đầu máy hơi nước đã vượt qua nước Pháp,
nước Đức nắm vững cơ hội cách mạng kỹ thuật công nghiệp hoá
đã vượt qua nước Anh, nước Mỹ nắm vững cơ hội cách mạng kỹ
thuật điện lực đã vượt qua Châu Âu. Do đó, nắm vững cơ hội là
quy luật chung để các nước phát triển sau phát huy ưu thế hậu
phát triển thực hiện phát triển kiểu nhảy vọt.
Toàn cầu hoá và thông tin hoá là sự biến đổi trọng đại trong sự
phát triển của xã hội loại người, nó có hai mặt lợi và hại, vừa
mang lại cơ hội, vừa mang lại thách thức cho sự phát triển của
tất cả các nước trên thế giới. Nắm vững cơ hội này, nước lạc hậu
vượt lân thành nước tiên tiến, dễ mất cơ hội nước tiên tiến cũng
có thể trở thành nước lạc hậu. Do nhận thức được như vậy nên
chúng ta nhấn mạnh, đối với Trung Quốc, 20 năm đầu của thế
kỷ XXI là một thời kỳ cơ hội chiến lược quan trọng, chỉ có nắm
vững cơ hội, hoà nhập vào tiến trình toàn cầu hoá kinh tế, con
đường công nghiệp kiểu mới, lấy thông tin hoá lôi kéo công
nghiệp hoá, lấy công nghiệp hoá thúc đẩy thông tin hoá, thì
Trung Quốc mới có thể thực hiện phát triển kiểu nhảy vọt, thực
hiện mục tiêu đạt được trình độ nước phát triển trung bình vào
cuối thế kỷ này.
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
14
III. Chủ nghĩa Mác với tinh hoa tinh thần thời đại
ngày nay.
Mác cho rằng, bất cứ triết học chân chính nào đều là tinh hoa
tinh thần thời đại của mình. Vậy thì, cái gì là tinh thần thời đại
của thời đại ngày nay? Cái gì là tinh hoa của tinh thần thời đại
ngày nay? Đó là vấn đề không thế né tránh khi chúng ta thảo
luận mối quan giữa triết học Mác với thời đại ngày nay.
Tôi cho rằng, phát triển và CNXH với tư cách là hai trào lưu lịch
sử lớn của thời đại ngày nay, toàn cầu hoá và thông tin hoá với tư
cách là hai xu thế lịch sử lớn của thời đại ngày nay, thì tinh thần
sáng tạo mà chúng ta thể hiện chính là tinh thần thời đại ngày
nay, còn xây dựng "chủ nghĩa duy vật thực tiễn sáng tạo" là yêu
cầu cấp bách làm cho triết học duy vật mà Mác khai sáng trở
thành tinh hoa tinh thần thời đại ngày nay.
Tách rời trào lưu lịch sử và xu thế lịch sử của thời đại ngày nay
để bàn về tinh thần thời đại, thì những điều bàn đó không thể là
tinh thần thời đại của thời đại ngày nay. Còn sở dĩ nói sáng tạo là
tinh thần thời đại của thời đại ngày nay là bởi vì cả hai trào lưu
lịch sử lớn và hai xu thế lịch sử lớn của thời đại ngày nay đều
xuyên suốt tinh thần sáng tạo. Vấn đề phát triển là vấn đề của
thời đại ngày nay, nghiên cứu phát triển đã trở thành môn học
của thế giới ngày nay. CNXH là một trào lưu không bao giờ suy
yếu của thời đại ngày nay, là nguồn tư tưởng không bao giờ cạn
kiệt của lực lượng tiến bộ thế giới chống lại chế độ TBCN bất hợp
lý, còn toàn cầu hoá và thông tin hoá đã làm thay đổi rất lớn
phương thức sinh tồn và phương thức giao lưu của nhân loại thời
đại ngày nay và đang trở thành từ ngữ trung tâm của giới tư
tưởng và giới học thuật thế giới. Nhưng dù là hai trào lưu lịch sử
lớn hay là hai xu thế lịch sử lớn thì hạt nhân của nó vẫn là vấn
đề sáng tạo. Muốn thực hiện phát triển thì cần phải tiền hành
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
15
sáng tạo kỹ thuật và sáng tạo chế độ, đối với vấn đề này, nhà
sáng lập lý luận sáng tạo Xiong biter đã nêu ra lý luận có tính
chất kinh điển: phát triển không chỉ là sự tăng trưởng về lượng
mà còn là sự biến đổi về chất của kinh tế, là sự biến đổi bên
trong hệ thống kinh tế xã hội, là một quá trình sáng tạo. Hy vọng
sự phục hưng của trào lưu XHCN cũng nằm trong sáng tạo. Chỉ
có kinh qua sáng tạo lý luận, lý luận XHCN mới có thể thích hợp
hơn với thời đại ngày nay, chỉ có kinh qua sáng tạo chế độ, Nhà
nước XHCN mới có thể đứng vững trong rừng các dân tộc thế
giới. Thành công của công cuộc cải cách mở cửa của Trung Quốc
chính là thành công của sáng tạo lý luận và sáng tạo chế độ xã
hội chủ nghĩa. Còn toàn cầu hoá kinh tế và thông tin hoá thì
hoàn toàn lấy sáng tạo kỹ thuật và sáng tạo chế độ làm nội dung
chủ yếu và động lực cơ bản. Không có cách mạng kỹ thuật mới và
sáng tạo kỹ thuật thông tin thì không có thông tin hoá và cũng
không có chỗ dựa kỹ thuật để toàn cầu hoá ra đời, hơn nữa, bản
thân toàn cầu hoá chính là sự sáng tạo chế độ hoạt động giao lưu
và phương thức giao lưu của loài người. Cho nên, có thể nói, sáng
tạo chính là sự thể hiện tập trung nhất của tinh thần thời đại
ngày nay của chúng ta.
Thế thì nguồn gốc của tư tưởng sáng tạo đến từ đâu? Mọi người
đều cho rằng, Xiong biter là người sáng lập lý luận sáng tạo,
nhưng cần phải chỉ ra tư tưởng sáng tạo được bắt nguồn từ Mác,
đây là sự thực mà bản thân Xiong biter cũng thừa nhận. Từ năm
1848, Mác đã chỉ ra, "giai cấp tư sản không thể tồn tại nếu
không luôn luôn cách mạng hoá công cụ sản xuất, do đó cách
mạng hoá những quan hệ sản xuất, nghĩa là cách mạng hoá toàn
bộ quan hệ xã hội"(16). Mác cho rằng, sáng tạo 18 đặc điểm căn
bản phân biệt CNTB với các hình thái xã hội trước đây. Ông chỉ
rõ, cố giữ nguyên sơ phương thức sản xuất cũ là điều kiện quan
trọng bậc nhất cho sự sinh tồn của mọi giai cấp công nghiệp
trước kia. Không ngừng biến đổi sản xuất, không ngừng biến
động tình hình xã hội, vĩnh viễn bất an và biến động, đỏ là chỗ
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
16
khác nhau giữa thời đại giai cấp tư sản và mọi thời đại trước đây.
Hiện nay, giới học thuật thế giới công nhận lý luận đó của Mác–
Lênin và Ăngghen là lý luận đầu tiên về tư tưởng sáng tạo. Sau
đó, trong bộ "Tư bản", một tác phẩm vĩ đại mà ông dùng tâm
huyết cả đời mình viết nên, Mác chuyên nghiên cứu những hoạt
động kỹ thuật thời kỳ CNTB cận đại đi lên. Trong bút ký dưới đề
mục "Cơ khí, lực lượng tự nhiên và ứng dụng khoa học (hơi nước,
điện, máy móc và hoá chất)", Mác nghiên cứu trong khoảng thời
gian từ năm 1500 đến năm 1830 những sáng tạo kỹ thuật lấy
máy hơi nước làm đại biểu, những sáng tạo khoa học lấy lực học
thể lỏng làm đại biểu, nghiên cứu những sáng tạo chế độ chuyển
từ thao tác thủ công sang công nghiệp đại cơ khí. Tất cả những
đều đó đã mở màn cho sự nghiên cứu sáng tạo. Chẳng qua ở thời
đại Mác sống, chu kỳ sáng tạo kỹ thuật và sáng tạo chế độ tương
đối kéo dài, tần suất thấp, so với sau này còn là hiện tượng hiếm
có trong thực tiễn xã hội. Nhưng trong thời đại ngày nay, thành
quả sáng tạo tri thức không ngừng xuất hiện, chu kỳ sáng tạo kỹ
thuật rút ngắn hơn trước nhiều. Sáng tạo chế độ trở thành hiện
tượng phổ biến của phát triển xã hội. Sáng tạo đã trở thành
phương thức thực tiễn xã hội quan trọng thấm sâu vào các lĩnh
vực của đời sống xã hội và có ảnh hưởng to lớn đối với phát triển
xã hội.
Tuy nhiên, như chúng tôi đã chỉ rõ, sáng tạo đã trở thành tinh
thần thời đại của thời đại ngày nay, vậy thì triết học cần phải làm
như thề nào mới có thể trở thành “tinh hoa tinh thần thời đại của
chính mình"?
Thứ nhất, cần phải thông qua sáng lập phản ánh một loạt phạm
trù và nguyên lý triết học sáng tạo, làm cho triết học thể hiện
thực sự tinh thần thời đại của thời đại sáng tạo ngày nay. Sự gắn
bó giữa triết học với thời đại, phản ánh tinh thần thời đại là tính
định bản chất của triết học, là yêu cầu tất yếu của triết học trở
Triết học Mác với thời đại ngày nay Mang Nguyên Chính
17
thành tinh hoa của tinh thần thời đại. Trong "Bài giảng lịch sử
của triết học", Hêghen nói: "Mỗi một triết học đều là triết học của
thời đại, nỏ là một mắt xích trong toàn bộ sợi xích phát triển tinh
thần, vì thế, nó chỉ thoả mãn những yêu cầu hoặc hứng thú với
thời đại thích hợp với nó". Mác chỉ ra một cách rõ ràng hơn: "Bất
cứ triết học chân chính nào đều là tinh hoa của tinh thần thời
đại của mình, cho nên, tất nhiên sẽ xuất hiện thời đại như thế
này: lúc đó triết học không chỉ từ nội bộ, tức nội dung của nó mà
cả từ bên ngoài, tức biểu hiện của nó đều muốn tiếp xúc và có
tác dụng tương hỗ với thế giới hiện thực của thời đại mình"(17).
Mà muốn làm cho triết học không chỉ "từ nội dung mà cả biểu
hiện của nó đều thể hiện được tinh thần thời đại sáng tạo này,
thì còn phải sáng lập những phạm trù và nguyên lý triết học thể
hiện sáng tạo, thuyết minh một cách khoa học những gì là sáng
tạo kể cả loại hình sáng tạo, cơ chế sáng tạo, phương pháp sáng
tạo và tác dụng của sáng tạo trong p
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- triet_hoc_mac_voi_thoi_dai_ngay_nay_3637.pdf