Về phạm trù quyền lực chính trị trong chính trị học hiện đại

ơ s ở k ế th ừa và phát tri ển các (*) PGS.TS., Gi ảng viên cao c ấp, Phó V ụ tr ưởng nghiên c ứu c ủa K. Marx, F. Engels, V. Lenin, Vụ Các tr ường chính tr ị, H ọc vi ện Chính tr ị Quốc trong đó có gi ới nghiên c ứu chính tr ị h ọc ở Vi ệt Nam gia H ồ Chí Minh; Email: minhquanip@yahoo.com hi ện nay. 16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2016 tắc, lập lu ận v ề s ự t ồn t ại khách quan, cấu chính tr ị v ề c ơ b ản đồ ng nh ất v ới quy ền trúc, sự bi ến độ ng và vai trò của gi ới tinh lực nhà n ước, là quy ền làm lu ật pháp. (*) hoa,v.v . Theo ti ếp c ận quá trình, quy ền l ực Theo ti ếp c ận c ủa lý thuy ết đa tr ị, chính tr ị là kh ả n ăng gây ảnh h ưởng, đị nh quy ền l ực chính tr ị cần được phân tán ở hình và ki ểm soát n ội dung, ph ươ ng mức độ h ợp lý. Lý thuy ết đa tr ị h ướng đế n hướng c ủa chính sách công. Quy ền l ực phân chia quy ền l ực nh ư là cách ch ống l ại chính tr ị là s ự ảnh h ưởng, ki ểm soát ho ặc sự chuyên ch ế không ch ỉ của thi ểu s ố mà sự tham gia c ủa các ch ủ th ể quy ền l ực vào còn c ủa đa số; th ực hi ện s ự phân b ố quy ền quá trình ho ạch đị nh và th ực thi các quy ết lực gi ữa các nhóm tinh hoa và gi ữa các định, chính sách c ủa nhà n ước. nhóm tinh hoa v ới dân chúng. Lý thuy ết Theo ti ếp c ận c ấu trúc - ch ức n ăng, đa tr ị hi ện đạ i có ba hình th ức, đó là: Lý quy ền l ực chính tr ị là m ối quan h ệ gi ữa thuy ết đa tr ị tinh hoa (với đại bi ểu là R. các ch ủ th ể (qu ản lý và b ị qu ản lý) nh ằm Dalh); Lý thuy ết đa tr ị trung gian (với đại th ực hi ện nh ững vai trò xã h ội nh ất định bi ểu là W. Kornhauser và R. Presthus); Lý và được quy định b ởi c ấu trúc c ủa xã h ội, thuy ết đa tr ị huy độ ng (với đại bi ểu là G. (**) nơi m ỗi y ếu t ố c ấu thành đều được b ảo Almond, S. Verba và M. Olsen) . đảm b ởi nh ững ch ức n ăng c ủa nó, là y ếu Theo ti ếp c ận của lý thuy ết hành vi, tố c ủa s ự tác động l ẫn nhau c ủa các cá quy ền l ực chính tr ị là kh ả n ăng đị nh nhân và nhóm trong mọi h ệ th ống hay ti ểu hướng, ki ểm soát, thay đổ i hành vi của hệ th ống xã h ội (v ới đại bi ểu là T. Parsons). ng ười khác nh ằm th ực thi m ục tiêu chính Theo ti ếp c ận giao ti ếp, quy ền l ực tr ị c ủa mình. Quy ền l ực chính tr ị là kh ả chính tr ị được xem xét nh ư là m ột y ếu t ố năng c ủa m ột ch ủ th ể chính tr ị (cá nhân, quan tr ọng hàng đầu c ủa h ệ th ống giao nhóm l ợi ích, đảng phái, chính ph ủ,v.v) ti ếp xã h ội, là tr ường h ợp c ụ th ể của giao nh ằm tác độ ng t ạo ra s ự thay đổi hành vi ti ếp xã h ội (v ới các đại bi ểu là H. Arendt; của các ch ủ th ể chính tr ị khác, thuy ết ph ục K. Douch, N. Luman,v.v). ho ặc ép bu ộc đố i t ượng ph ải hành động theo cách mà l ẽ ra h ọ s ẽ không làm (với Theo ti ếp c ận hậu hi ện đại, quy ền l ực đại bi ểu là J. Pfifner và F. Sherwood). (trong đó có quy ền l ực chính tr ị) được đặc tr ưng b ởi năm dấu hi ện c ơ b ản: Quy ền l ực Theo ti ếp c ận th ể ch ế, quy ền l ực chính không có tính “v ật th ể”, có th ể n ắm gi ữ, tr ị là quy ền l ực c ủa nhà n ước, các đả ng quy ền l ực th ể hi ện ra thông qua nhi ều y ếu phái chính tr ị, các t ổ ch ức chính tr ị - xã tố; Quy ền l ực t ồn t ại không bi ệt l ập mà hội, các nhóm l ợi ích và c ủa các t ổ ch ức trong nhi ều m ối quan h ệ, nh ất là quan h ệ tự qu ản; là n ăng l ực áp đặ t và th ực thi các kinh t ế; Quan h ệ quy ền l ực t ồn t ại trong gi ải pháp phân b ổ giá tr ị xã h ội có l ợi cho các nhóm và th ể ch ế xã h ội; Quy ền l ực giai c ấp c ầm quy ền. Theo đó, quy ền l ực mang tính khách quan, khi m ối quan h ệ (*) chi ph ối - b ị chi ph ối t ồn t ại; Quy ền l ực Cách ti ếp c ận này có trong các công trình luôn v ấp ph ải s ự ph ản kháng m ột cách ch ủ nghiên c ứu c ủa gi ới chính tr ị h ọc ph ươ ng Tây hi ện đại trên c ơ s ở k ế th ừa các nghiên c ứu t ừ V. Pareto, động c ủa đối t ượng,v.v (v ới đại bi ểu là G. Mosca và R. Michels. M. Foullcau). (**) Cách ti ếp c ận này t ập trung trong các nghiên Theo ti p c n “tr ng quy n l c”, cứu c ủa A. Dahl (1957, p.201; 1982; 1989;v.v) ế ậ ườ ề ự trên cơ s ở k ế th ừa các nghiên c ứu c ủa J. Madison, quy ền l ực có đặc tr ưng là d ựa trên nh ững De Tocqueville và J.S. Mill,v.v tr ước đó. “ngu ồn v ốn đặc tr ưng” v ề kinh t ế, v ăn hóa VÒ ph¹m trï quyÒn lùc chÝnh trÞ 17 và thông tin,v.v Tuy nhiên, m ột cá nhân tập h ợp các cá nhân, nhóm hay xã h ội hay c ộng đồng để có được quy ền l ực thì nh ằm đạt m ục tiêu nh ất định. không ch ỉ ph ụ thu ộc vào các “ngu ồn v ốn”, Ch ủ th ể quy ền l ực chính tr ị là nh ững mà còn ph ụ thu ộc vào “tr ạng thái t ổ giai c ấp, l ực l ượng, t ổ ch ức và cá nhân có ch ức”. Tổ ch ức hay môi tr ường ho ạt động mục tiêu và kh ả n ăng tham gia vào quá của cá nhân, nhóm c ũng t ạo ra quy ền l ực. trình giành, gi ữ và th ực thi quy ền l ực nhà Trong t ổ ch ức, môi tr ường nh ất định, cá nước. Ch ủ th ể quy ền l ực chính tr ị hình nhân, nhóm có nh ững quy ền l ực nh ất thành và phát tri ển cùng v ới quá trình phát định, nh ưng nơi khác lại không,v.v (v ới sinh, phát tri ển c ủa đời s ống chính tr ị. Tùy đại bi ểu là P. Budde). theo cách ti ếp c ận mà có cách phân lo ại Ngoài ra, các quan ni ệm của gi ới đối v ới các ch ủ th ể quy ền l ực chính tr ị. nghiên cứu Trung Qu ốc về nội hàm và Ti ếp c ận t ừ vi ệc phân b ổ giá tr ị và l ợi ích bản ch ất của khái ni ệm quy ền l ực chính tr ị xã h ội, có: B ộ ph ận h ợp thành quy ền l ực - lấy “kh ả n ăng”, “quan h ệ”, “sức ảnh qu ốc gia và ch ủ th ể quy ền l ực qu ốc gia hưởng” hay “kết c ấu” làm nhân tố trung nh ư nhà n ước (các c ơ quan l ập pháp, hành tâm - cũng làm phong phú thêm nh ận th ức pháp, t ư pháp,v.v...); đảng c ầm quy ền; về quy ền l ực chính tr ị(*) . gi ới lãnh đạo chính tr ị, công ch ức;v.v... Tuy nhiên, quy ền l ực chính tr ị theo Bộ ph ận đối tr ọng, ki ểm soát quy ền l ực cách ti ếp c ận nào c ũng được xem là n ăng qu ốc gia nh ư các đảng phái ngoài chính lực c ủa m ột ch ủ th ể chính tr ị trong vi ệc quy ền ( đảng đối l ập, đảng độc l ập,v.v...), th ực hi ện (áp đặt) m ục tiêu chính tr ị c ủa các t ổ chức chính tr ị - xã h ội, các nhóm mình đối v ới xã h ội, hi ểu chung nh ất lợi ích,v.v Để th ực hi ện giá tr ị và l ợi ích quy ền l ực chính tr ị là s ự chi ph ối l ẫn của mình, b ộ ph ận th ứ nh ất l ấy quy ền l ực nhau gi ữa ch ủ th ể n ắm quy ền l ực công và nhà n ước làm ch ỗ d ựa v ới vi ệc chi ph ối, công chúng. th ống tr ị, lãnh đạo, qu ản lý,v.v...; b ộ ph ận th ứ hai l ấy quy ền lực xã h ội làm ch ỗ d ựa 2. Chính tr ị h ọc hi ện đại phân tích sâu với vi ệc ki ểm tra, giám sát và ph ản bi ện hơn ch ức n ăng và cấu trúc (bao g ồm xã h ội,v.v... Ti ếp c ận t ừ h ệ th ống t ổ ch ức ch ủ th ể, đối t ượng, ngu ồn g ốc, cơ s ở và và th ực thi quy ền l ực chính tr ị (h ệ th ống ngu ồn l ực) c ủa quy ền l ực chính tr ị chính tr ị), có các ch ủ th ể quy ền l ực chính Ch ức n ăng của quy ền l ực chính tr ị bao tr ị h ợp pháp, có m ục đích và ch ức n ăng gồm: Chức n ăng th ống tr ị (s ự ph ụ thu ộc quy ết định ho ặc tham gia vào các quy ết hoàn toàn c ủa đối t ượng vào ý chí c ủa ch ủ định chính tr ị. Ti ếp c ận t ừ quá trình chính th ể quy ền l ực); Chức n ăng điều ch ỉnh các sách, có đảng c ầm quy ền, nhà n ước, các t ổ mối quan h ệ xã h ội, ki ểm soát hành vi c ủa ch ức chính tr ị - xã h ội và ph ươ ng ti ện cá nhân, nhóm; Chức n ăng lãnh đạo, qu ản thông tin đại chúng;v.v... lý các quá trình xã h ội; Chức n ăng t ổ ch ức Đối t ượng của quy ền l ực chính tr ị là th ực hi ện các nhi ệm v ụ xã h ội; Chức n ăng nh ững giai c ấp, t ầng l ớp b ị tr ị trong xã hội; là các t ổ ch ức và cá nhân trong m ối quan h ệ v ới t ổ ch ức chính tr ị ( đảng, nhà (*) Các quan điểm này có th ể th ấy ở gi ới nghiên nước, t ổ ch ức chính tr ị - xã h ội,v.v...); là cứu chính tr ị h ọc Trung Qu ốc nh ững n ăm g ần đây (nh ư: Lý C ảnh Bằng, 1987, tr.12; Dươ ng B ạch các t ổ ch ức và cá nhân c ấp d ưới trong Qu ỹ, 1988, tr.21; Vạn V ũ, 1996, tr.202; Giang M ỹ quan h ệ v ới c ấp trên;v.v... Đối t ượng c ủa Đường, Kh ươ ng Tô Đông, 2001, tr.3;v.v...). quy ền l ực chính tr ị r ất đa d ạng, tùy theo 18 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2016 cách ti ếp c ận và l ĩnh v ực c ủa quy ền l ực. 3. Chính tr ị h ọc hi ện đạ i xác định rõ Ngu ồn g ốc của quy ền l ực chính tr ị là hơn các đặc tr ưng (thu ộc tính c ơ b ản) sức m ạnh, uy tín, của c ải, l ợi ích, s ự bí của quy ền l ực chính tr ị mật, tri th ức, t ư t ưởng, t ổ ch ức và lu ật Tính khách quan của quy ền l ực chính pháp,v.v... Trong đó, nhìn t ừ l ịch s ử sức tr ị b ắt ngu ồn t ừ s ự phát tri ển c ủa s ản xu ất mạnh c ơ b ắp và c ủa c ải luôn được xem là và phân công lao động xã h ội và phân hóa ngu ồn g ốc hàng đầu c ủa quy ền l ực. Th ứ giai c ấp. Tính khách quan c ủa quy ền l ực tự c ủa các ngu ồn g ốc c ủa quy ền l ực chính nhà n ước (bi ểu hi ện t ập trung của quy ền tr ị c ũng có nh ững thay đổi theo s ự phát lực chính tr ị) xu ất phát t ừ yêu c ầu khách tri ển c ủa l ịch s ử, trong m ỗi th ời đại l ịch s ử quan c ủa xã h ội c ần th ể ch ế hóa quy ền l ực đều có nh ững ngu ồn g ốc tr ở nên ch ủ đạo, nhà n ước thành nh ững thi ết ch ế, t ổ ch ức, chi ph ối quá trình giành, gi ữ và th ực thi lu ật l ệ, quy đị nh không ph ụ thu ộc vào ý quy ền l ực chính tr ị. chí cá nhân c ủa ng ười c ầm quy ền. Cơ s ở của quy ền l ực chính tr ị là n ền Tính chính đáng của quy ền l ực chính tảng hình thành quy ền l ực chính tr ị, bao tr ị là s ự th ừa thu ận (th ừa nh ận và đồng gồm: C ơ s ở kinh t ế - ngu ồn l ực kinh t ế thu ận) xã h ội đối v ới quy ền l ực, là y ếu t ố (GDP, ngân sách và d ự tr ữ nhà n ước, m ức quan tr ọng, đảm b ảo vi ệc th ực thi quy ền độ ổn định c ủa đồng ti ền n ội t ệ, các nguồn lực chính tr ị. Cấu trúc tính chính đáng c ủa tài nguyên thiên nhiên được khai thác và quy ền l ực chính tr ị bao g ồm tính công ích vi ệc ki ểm soát, quy mô c ủa n ền s ản xu ất, (chu ẩn m ực và giá tr ị), tính h ợp l ệ trong ru ộng đất và các ngu ồn l ực v ật ch ất khác do cách th ức đạ t quy ền l ực, s ử d ụng quy ền nhà n ước s ở h ữu,v.v...) mà ch ủ th ể quy ền lực đúng m ục đích và hi ệu qu ả. Tính lực chính tr ị n ắm gi ữ và s ử d ụng; Cơ s ở xã chính đáng c ủa quy ền l ực chính tr ị th ể hội - sự ủng h ộ và tham gia c ủa các nhóm, hi ện ở tính đại di ện, tính h ợp lý (tính khoa tầng l ớp xã h ội vào chính tr ị, chính quy ền; học) và tính h ợp pháp trong t ổ ch ức và Cơ s ở pháp lý - lu ật pháp; Cơ s ở hành chính th ực thi quy ền l ực. - b ộ máy và ho ạt động hành chính nhà Tính giai c ấp của quy ền l ực chính tr ị nước; Cơ s ở t ư t ưởng, v ăn hóa, thông tin - là y ếu t ố chi ph ối quy ền l ực chính tr ị, th ể các t ổ ch ức và ho ạt động trong l ĩnh v ực tư hi ện b ản ch ất c ủa chính tr ị là gi ải quy ết tưởng, v ăn hóa, khoa h ọc, giáo d ục và các l ợi ích trong m ối quan h ệ gi ữa các giai truy ền thông đại chúng,v.v... tầng xã h ội. Hình th ức t ổ ch ức và th ực thi Ngu ồn l ực của quy ền l ực chính tr ị là quy ền l ực đa d ạng và ph ức t ạp, nh ưng về nh ững kh ả n ăng, ph ươ ng ti ện c ụ th ể nh ờ th ực ch ất quy ền l ực bao gi ờ c ũng thu ộc v ề đó m ột ch ủ thể quy ền l ực có th ể chi ph ối giai c ấp c ầm quy ền, quy ền l ực chính tr ị đối t ượng nh ằm đạt những m ục tiêu c ủa luôn thu ộc v ề giai c ấp th ống tr ị về kinh t ế. ch ủ th ể. Có nhi ều lo ại ngu ồn l ực c ủa Ngoài ra, quy ền l ực chính tr ị khi tr ở quy ền l ực chính tr ị nh ư kinh t ế, xã h ội, thành quy ền l ực nhà n ước còn có nh ững văn hóa, thông tin, pháp lý, lực l ượng v ũ đặc tr ưng nh ư: Tính bắt bu ộc là nh ằm đảm trang,v.v... Các y ếu t ố c ấu thành quy ền l ực bảo m ọi thành viên trong xã h ội đề u ph ải chính tr ị có mối quan h ệ bi ện ch ứng v ới (*) tuân th ủ pháp lu ật (ch ế tài pháp lý và nhau nh ằm th ực hi ện m ục tiêu nh ất định . cưỡng ch ế là bi ện pháp qu ản lý đặ c thù (*) Các quan ni ệm này là của gi ới nghiên c ứu chính ni ệm hi ện đạ i ở ph ươ ng Tây hi ện nay (Xem: V.A. tr ị h ọc Nga v ới s ự khái quát và k ế th ừa các quan Achkasov, V.A. Gutorov chủ biên, 2012). VÒ ph¹m trï quyÒn lùc chÝnh trÞ 19 của nhà n ước); b ảo đả m m ọi thành viên hi ện nh ững m ục tiêu chính tr ị nh ất đị nh. trong các t ổ ch ức chính tr ị - xã h ội ph ải Tổ ch ức và thực thi quy ền l ực theo ph ục tùng điều l ệ, ngh ị quy ết c ủa t ổ ch ức ph ươ ng th ức phân quy ền là cách phân mình. Tính giao ti ếp (giao ti ếp cộng đồ ng) định, chuy ển giao nh ững quy ền h ạn nh ất là tính rõ ràng, th ống nh ất trong vi ệc bi ểu định gi ữa các nhánh quy ền l ực, gi ữa các đạt n ội dung và ý ngh ĩa c ủa nh ững quy cấp chính quy ền trong vi ệc t ổ ch ức và định trong lu ật pháp và chính sách để m ọi th ực thi quy ền l ực. Đây là vi ệc phân chia thành viên trong xã h ội, trong t ổ ch ức hi ểu quy ền l ực theo chi ều ngang (phân chia và th ực hi ện th ống nh ất. Tính tr ực tiếp và quy ền l ực thành các nhánh l ập pháp, hành gián ti ếp, tính liên t ục và gián đoạn xu ất pháp và t ư pháp) nh ằm ph ối h ợp, giám sát phát t ừ vi ệc ủy quy ền, quy ền l ực c ủa mọi và ki ềm ch ế l ẫn nhau trong vi ệc th ực hi ện thành viên trong xã h ội (công dân) nh ưng quy ền l ực nhà n ước; hoặc quy ền l ực nhà họ l ại không tr ực ti ếp c ầm quy ền, th ực thi nước là th ống nh ất nh ưng có s ự phân quy ền l ực; ng ược l ại, ng ười c ầm quy ền công, ph ối h ợp và ki ểm soát l ẫn nhau ch ỉ được ủy quy ền nh ưng l ại tr ực ti ếp n ắm trong vi ệc th ực hi ện. Phân chia quy ền l ực giữ và th ực thi quy ền l ực. Tính c ấp độ của theo chi ều d ọc (phân công ch ức n ăng, quy ền l ực xu ất phát t ừ tính th ống nh ất, nhi ệm v ụ và quy ền h ạn gi ữa các c ấp chính yêu c ầu xác đị nh không gian, th ời gian và quy ền): mỗi c ấp có nhi ệm v ụ, quy ền h ạn ngu ồn l ực của quy ền l ực. riêng nh ưng c ấp trên có quy ền điều ti ết, 4. Chính tr ị h ọc hi ện đại phân tích sâu ki ểm tra c ấp d ưới theo quy định. Phân hơn những phươ ng th ức t ổ ch ức, th ực quy ền làm t ăng kh ả n ăng ki ểm soát và thi quy ền l ực chính tr ị ch ống suy thoái quy ền l ực,v.v... Tổ ch ức và th ực thi quy ền l ực theo Tổ ch ức và th ực thi quy ền l ực theo ph ươ ng th ức ủy quy ền là t ổ ch ức và th ực ph ươ ng th ức tản quy ền là cách quy ền l ực thi quy ền l ực chính tr ị và quy ền l ực nhà (nh ất là quy ền l ực nhà n ước) tập trung vào nước m ột cách dân ch ủ. Ủy quy ền là vi ệc trung ươ ng, nh ưng trung ươ ng c ử (b ổ các thành viên trong xã h ội “ký k ết nh ững nhi ệm) đại di ện c ủa mình v ề các đơ n v ị th ỏa thu ận” để hình thành nên m ột t ổ ch ức hành chính - lãnh th ổ tr ực thu ộc để t ổ quy ền l ực nh ất đị nh, nh ất là nhà n ước. ch ức th ực hi ện quy ền l ực. Các đại di ện Quy ền l ực mà t ổ ch ức và cá nhân nhà của trung ươ ng v ừa th ực hi ện quy ền giám chính tr ị, nhà c ầm quy ền có được không sát địa ph ươ ng, v ừa th ực hi ện quy ền l ực ở ph ải t ự nó mà là do s ự ủy quy ền c ủa xã địa ph ươ ng thông qua các cơ quan và hội. Quy ền l ực do ủy quy ền mang l ại là nhân viên do mình l ập ra. Các đại di ện c ủa quy ền l ực ủy thác thông qua b ầu c ử và trung ươ ng không có t ư cách pháp nhân, quy ền l ực ấy có gi ới h ạn v ề mức độ , th ời không được ki ện t ụng, không có tài s ản và gian và không gian. Theo đó, quy ền l ực ngân sách riêng, m ọi vi ệc đều ch ịu trách tr ở thành th ẩm quy ền, có tính h ợp pháp và nhi ệm tr ước chính quy ền trung ươ ng. T ản chính đáng. Ủy quy ền thông qua b ầu c ử là quy ền c ũng là t ập trung quy ền l ực, nh ưng ph ươ ng th ức chính đáng hóa, h ợp th ức các c ơ quan t ản quy ền được t ổ ch ức theo hóa ý chí và nguy ện v ọng, quy ền và l ợi th ứ b ậc c ả v ề v ăn b ản và nhân s ự. T ản ích c ủa các thành viên xã h ội. T ổ ch ức và quy ền được coi là bi ện pháp để vừa ch ống cá nhân được ủy quy ền, đế n l ượt mình, khuynh h ướng tập trung quan liêu, v ừa tr ực ti ếp s ử d ụng quy ền l ực được ủy ch ống khuynh h ướng phân tán, t ự do tùy nhi ệm để lãnh đạo, qu ản lý xã h ội, th ực ti ện trong t ổ ch ức và th ực thi quy ền l ực 20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2016 chính tr ị, quy ền l ực nhà n ước. tạo thành h ệ th ống chính tr ị - h ệ th ống t ổ ch ức và th ực thi quy ền l ực chính tr ị và Tổ ch ức và thực thi quy ền l ực theo quy ền lực nhà n ước. Hệ th ống chính tr ị, ph ươ ng th ức mệnh l ệnh hành chính là do v ậy, là một t ổ h ợp có tính ch ỉnh th ể cách s ử d ụng nh ững m ệnh l ệnh (th ủ t ục, gồm các th ể ch ế, t ổ ch ức chính tr ị được quy định, quy ết đị nh) có tính ch ất hành xây d ựng trên c ơ s ở các quy ền và chu ẩn chính trong ho ạt độ ng lãnh đạo, qu ản lý mực xã h ội, môi tr ường và ph ươ ng ti ện và tham gia chính tr ị. Ph ươ ng th ức m ệnh nh ất đị nh, ho ạt độ ng theo nh ững quan h ệ lệnh hành chính có th ể được s ử d ụng trong ch ức n ăng, cơ ch ế và nguyên t ắc nh ất đị nh các t ổ ch ức chính tr ị, chính tr ị - xã h ội, nh ằm th ực thi quy ền l ực chính tr ị, quy ền nh ưng được s ử d ụng ph ổ bi ến trong nhà lực nhà n ước. H ệ th ống này xác l ập vai trò, nước. Nhà n ước có ch ức n ăng ki ểm soát ch ức n ăng và cách th ức ph ối h ợp gi ữa các lãnh th ổ và qu ản lý dân c ư, ban hành và ch ủ th ể trong quá trình th ực thi quy ền l ực. th ực thi chính sách, pháp lu ật; ki ểm soát vi ệc ch ấp hành pháp lu ật và các quy định Trong h ệ th ống chính tr ị, nhà n ước có tính pháp lý; s ử d ụng b ộ máy c ưỡng gi ữ vai trò trung tâm. V ới t ư cách là c ơ ch ế, tr ấn áp và nh ững ch ế tài pháp lý c ần quan công quy ền, nhà n ước th ực thi quy ền thi ết. Để th ực hi ện ch ức n ăng c ủa mình, lực c ủa t ất c ả công dân b ằng b ộ máy nhà nhà n ước t ổ ch ức ra bộ máy hành chính và nước, b ằng lu ật pháp và chính sách công. đội ng ũ công ch ức. Đội ng ũ công ch ức Lợi ích c ủa các giai c ấp, các l ực l ượng xã th ực thi quy ền l ực nhà n ước theo h ệ th ống hội ch ủ y ếu được hi ện th ực hóa thông qua ch ỉ th ị, m ệnh l ệnh hành chính. Vi ệc th ực nhà n ước, b ằng nhà n ước. Các đảng chính thi quy ền l ực thông qua m ệnh l ệnh hành tr ị, v ới t ư cách đại di ện c ủa các giai tầng chính giúp cho vi ệc qu ản lý xã h ội bằng xã h ội, là c ơ s ở chính tr ị và xã h ội của nhà nh ững quy đị nh c ủa pháp lu ật, ch ứ không nước, có ch ức n ăng tham gia vào bộ máy ph ải b ằng ý chí, tính khí c ủa cá nhân nhà n ước. Kh ả n ăng chi ph ối nhà n ước ng ười c ầm quy ền hay áp l ực b ất th ường của các đảng chính tr ị ph ụ thu ộc vào các của dân chúng. lực l ượng xã h ội mà nó đại di ện, vào n ăng lực và ph ẩm ch ất của đả ng viên, nh ất là Tổ ch ức và th ực thi quy ền l ực theo ng ười đạ i di ện cho đả ng. Các t ổ ch ức phươ ng th ức th ể ch ế (tổ ch ức) là cách tạo chính tr ị - xã h ội có ch ức n ăng tham gia ra nh ững khuôn kh ổ, nh ững quy đị nh, b ộ chính, tác động đế n các đả ng chính tr ị và máy và nhân s ự t ươ ng ứng cho vi ệc lãnh nhà n ước thông qua vi ệc gây ảnh h ưởng, đạo, qu ản lý và tham gia chính tr ị - là vi ệc di ễn gi ải thông tin, v ận độ ng hành lang và tạo ra “lu ật ch ơi”, “sân ch ơi” và “ng ười ph ản bi ện xã h ội,v.v... ch ơi” cho quá trình th ực thi quy ền l ực Tổ ch ức và thực thi quy ền l ực theo chính tr ị, quy ền l ực nhà n ước. Đó là vi ệc phươ ng th ức t ư v ấn, ảnh h ưởng là cách s ử sử d ụng các quy định và bộ máy chính tr ị dụng s ức m ạnh c ủa đạ o đứ c, sự hi ểu bi ết (đảng phái chính tr ị, nhà n ước, t ổ ch ức (tri th ức) và s ự h ấp d ẫn (quy ền l ực m ềm) chính tr ị - xã h ội) trong vi ệc lãnh đạo và trong vi ệc th ực thi quy ền l ực thông qua qu ản lý xã h ội. Trong khuôn kh ổ th ể ch ế, vi ệc nêu g ươ ng, thuy ết ph ục, t ạo dựng dư mọi t ổ ch ức và cá nhân th ực hi ện nhi ệm lu ận,v.v... Đây c ũng là “ph ươ ng th ức vụ đã được quy đị nh. mềm” khi s ử d ụng quy ền l ực, bằng cách Các th ể ch ế, t ổ ch ức cùng với các tác động t ới h ệ th ống giá tr ị c ủa đối t ượng nguyên t ắc và cơ ch ế chính tr ị t ươ ng ứng quy ền l ực, làm thay đổi nh ận th ức và hành VÒ ph¹m trï quyÒn lùc chÝnh trÞ 21 vi c ủa h ọ. Tư v ấn, ảnh h ưởng trong th ực th ống c ấu thành c ủa h ệ th ống chính tr ị; tạo thi quy ền l ực là ph ươ ng th ức dựa trên s ự ra s ức m ạnh t ổng h ợp c ủa toàn b ộ h ệ tự nguy ện tham gia chính tr ị, nh ất là tham th ống;v.v... gia công vi ệc nhà n ước, trên c ơ s ở thuy ết - Quy ền l ực chính tr ị, quy ền l ực nhà ph ục và t ự thuy ết ph ục thay vì mệnh l ệnh, (*) nước trong quá trình t ổ ch ức và th ực thi ép bu ộc . đòi h ỏi s ự t ập trung ở m ức độ c ần thi ết 5. Chính tr ị h ọc hi ện đạ i phân tích rõ nh ưng c ũng ph ải được ki ểm soát. Tổ ch ức hơn những y ếu t ố c ơ bản bảo đảm tổ và th ực thi quy ền l ực, nh ất là khi được ch ức và th ực thi quy ền l ực chính tr ị th ực hi ện b ằng ph ươ ng th ức ủy quy ền. Th ứ nh ất, yếu t ố khoa h ọc, hợp lý Ki ểm soát quy ền l ực là nh ằm làm cho trong tổ ch ức và th ực thi quy ền l ực chính quy ền l ực được th ực hi ện đúng m ục đích, tr ị. Chủ th ể quy ền l ực chính tr ị c ần có: có hi ệu lực và hi ệu qu ả; ng ăn ch ặn, phát hi ện và x ử lý nh ững sai ph ạm, điều ch ỉnh - Cươ ng l ĩnh, đường l ối, chính sách và hoàn thi ện ph ươ ng th ức th ực thi quy ền đúng đắn, bảo đảm mục tiêu c ủa giai c ấp lực. Theo đó, quy ền l ực có th ể được ki ểm cầm quy ền, phù h ợp v ới xã h ội, tập h ợp soát b ằng s ự ki ểm soát l ẫn nhau gi ữa đảng được l ực l ượng xã h ội, gi ải quy ết được chính tr ị, nhà n ước và các t ổ ch ức chính nh ững v ấn đề b ức xúc và lâu dài của xã tr ị - xã h ội,v.v... Trong t ổ ch ức đảng, đó là hội, tạo ra được s ự ổn đị nh xã h ội, t ạo cơ ch ế ki ểm tra, k ỷ lu ật theo điều l ệ, quy dựng ni ềm tin xã h ội và đư a đến s ự phát định c ủa đảng. Trong b ộ máy nhà n ước, tri ển xã h ội. Sau khi có đường l ối, chính đó là c ơ ch ế phân công và ph ối h ợp gi ữa sách đúng đắn, vi ệc tuyên truy ền và t ổ các quy ền lập pháp, hành pháp và t ư pháp, ch ức th ực hi ện đường l ối, chính sách gi ữ gi ữa trung ươ ng và địa ph ươ ng, c ơ s ở; là vai trò h ết s ức quan tr ọng, đòi h ỏi đả ng các c ơ ch ế ki ểm tra, giám sát, gi ải trình, cầm quy ền và nhà n ước ph ải gi ữ v ững ch ất v ấn và phúc đáp; điều tr ần, tín nhi ệm, mối liên h ệ v ới dân chúng, n ắm b ắt tâm t ư mi ễn nhi ệm và bãi nhi ệm,v.v... theo quy nguy ện v ọng và b ảo đả m th ực hi ện nh ững định c ủa hi ến pháp, pháp lu ật. Trong các cam k ết trong đường l ối, chính sách tr ước tổ ch ức chính tr ị - xã h ội, đó là c ơ ch ế dân chúng. công khai và minh b ạch,v.v... theo điều l ệ, - Hệ th ống t ổ ch ức th ực thi quy ền l ực quy định c ủa các t ổ ch ức này. Quy ền l ực chính tr ị (h ệ th ống chính tr ị) có hi ệu l ực, còn được ki ểm soát b ằng các ph ươ ng ti ện hi ệu qu ả ( đảng cầm quy ền trong s ạch, truy ền thông đại chúng, các t ổ ch ức c ủa xã vững m ạnh; nhà n ước minh b ạch, hi ệu hội dân s ự, d ư lu ận, đạo đức xã h ội và qu ả; đội ng ũ cán b ộ lãnh đạo, qu ản lý và công dân; ki ểm soát b ằng sự ph ối h ợp công ch ức có n ăng l ực và ph ẩm ch ất, được gi ữa ki ểm soát t ừ bên trong và ki ểm soát dân chúng tín nhi ệm). Hệ th ống t ổ ch ức từ bên ngoài h ệ th ống chính tr ị,v.v... th ực thi quy ền l ực chính tr ị (h ệ th ống - Nghệ thu ật lãnh đạo, qu ản lý phù chính tr ị) ph ải được t ổ ch ức và v ận hành hợp v ới các ph ươ ng pháp lãnh đạo, qu ản một cách khoa h ọc; gi ải quy ết đúng đắ n lý khoa h ọc; t ập h ợp và s ử d ụng khôn mối quan h ệ gi ữa các y ếu t ố - các ti ểu h ệ khéo, linh ho ạt các nguồn l ực và ph ươ ng ti ện, nh ất là nhân l ực trong vi ệc t ổ ch ức và th ực thi quy ền l ực; phát hi ện và x ử lý hài (*) Nh ững n ội dung này có th ể th ấy trong các công trình c ủa gi ới nghiên c ứu chính tr ị h ọc hi ện đạ i hòa, k ịp th ời xung đột, gi ữ v ững ổn đị nh trên th ế gi ới và ở Vi ệt Nam hi ện nay. chính tr ị - xã h ội. 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2016 - Đội ng ũ cán b ộ, công ch ức có n ăng Nh ững kết qu ả trong nghiên c ứu v ề lực, đạ o đứ c và quy ết tâm chính tr ị; có quy ền l ực tr ở thành nền t ảng và c ơ s ở cho văn hóa, tri th ức chính tr ị, kinh nghi ệm và vi ệc nghiên c ứu h ệ th ống t ổ ch ức, vận bản l ĩnh chính tr ị; có nghi ệp v ụ, kỹ n ăng hành quy ền l ực chính tr ị, các quá trình chính tr ị cần thi ết, phù h ợp; sắc bén v ề chính tr ị, chính sách công, v ăn hóa chính năng l ực t ư duy lý lu ận chính tr ị, nh ạy bén tr ị, con ng ười chính tr ị và chính tr ị qu ốc về ho ạt độ ng chính tr ị th ực ti ễn. tế,v.v
Th ứ hai, yếu t ố chính đáng trong tổ ch ức và th ực thi quy ền l ực chính tr ị. Tính chính đáng trong th ực thi quy ền l ực chính TÀI LI ỆU THAM KH ẢO tr ị bao g ồm tính khoa h ọc, tính đạ i di ện, tính h ợp pháp, h ợp l ệ. Tính khoa h ọc (tổ 1. Dah