Xuất khẩu lao động giải pháp tạo việc làm cho người lao động trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế

ngoµi mang l¹i. II. T¹o viÖc lµm Kh¸i niÖm 1: Lµ ph¹m trï chØ tr¹ng th¸i phï hîp gi÷a SL§ vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt (vèn, t­ liÖu s¶n xuÊt, c«ng nghÖ) ®Ó sö dông søc lao ®éng ®ã. Kh¸i niÖm 2: Theo ®iÒu 13, ch­¬ng II Bé luËt lao ®éng cña n­íc CHXHCNVN ghi râ “Mäi ho¹t ®éng lao ®éng t¹o ra nguån thu nhËp kh«ng bÞ ph¸p luËt cÊm ®Òu thõa nhËn lµ viÖc lµm ’’. Kh¸i niÖm 3: Theo ILO tæ chøc lao ®éng Quèc tÕ “viÖc lµm lµ ho¹t ®éng lao ®éng ®­îc tr¶ b»ng tiÒn vµ b»ng hiÖn vËt ’’. T¹o vÞªc lµm lµ t¹o ra sè l­îng vµ chÊt l­îng t­ liÖu s¶n xuÊt, sè l­îng vµ chÊt l­îng søc lao ®éng, c¸c ®iÒu kiÖn KTXH kh¸c ®Ó kÕt hîp t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. C¬ chÕ t¹o viÖc lµm lµ c¬ chÕ 3 bªn: Người lao động lu«n mong muốn t×m được c«ng việc phï hợp với thu nhập cao. Để đạt được mong muốn này người lao động phải đầu tư cho ph¸t triển nghề nghiệp nhất định nào đã nh­ th«ng qua c¸c líp häc nghÒ, c¸c kho¸ ®µo t¹o. Nhµ n­íc: §ãng vai trß quan träng viÖc t¹o ra m«i tr­êng ph¸p lý, thuËn lîi ®Ó kÕt hîp søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt, th«ng qua viÖc t¹o hµnh lang ph¸p lý, chÝnh s¸ch, luËt lÖ liªn quan. Ng­êi sö dông lao ®éng: cÇn cã th«ng tin vÒ thÞ tr­êng ®Çu vµo vµ ®Çu ra ®Ó kh«ng nh÷ng chØ ®¹o viÖc lµm mµ cßn duy tr× vµ ph¸t triÓn chç lµm cho ng­êi lao ®éng. Ngoµi ra ng­êi sö dông lao ®éng còng cÇn ph¸t triÓn quy m« kinh doanh, ®Çu t­ ®Ó t¹o viÖc lµm lao ®éng ®­îc tèt h¬n. III.TiÕn tr×nh héi nhËp kinh tế quốc tế (HNKTQT). 1.Kh¸i niệm và bản chất HNKTQT. 1.1. Kh¸i niệm HNKTQT. Quan điểm 1:HNKTQT là sự phản ¸nh qu¸ tr×nh c¸c thÓ chế quốc gia tiến hành x©y dựng, thương lượng, ký kết và tu©n thủ c¸c cam kết song phương, đa phương và toàn cầu ngày càng đa dạng hơn, cao hơn và đồng bộ hơn trong các lĩnh vực đời sống kinh tế quốc gia và đất nước. Quan điểm 2: HNKTQT là sự gắn kết nền kinh tế của mỗi quốc gia vào các tổ chức hợp t¸c kinh tế khu vực và toàn cầu, trong đã mỗi quan hệ giữa c¸c thành viªn cã sự ràng buộc theo những quy định chung của khối. Đảng ta cho rằng : “HNKTQT là qu¸ tr×nh mở rộng giao lưu kinh tế và khoa học c«ng nghệ giữa c¸c nước trªn quy m« toàn cầu, là qu¸ tr×nh tham gia giải quyết c¸c vấn đề KT-XH cã tÝnh chất toàn cầu ho¸ như : vấn đề d©n số, tài nguyªn thiªn nhiªn, bảo vệ m«i trường sống là qu¸ tr×nh loại bỏ dần c¸c hàng dào thương mại quốc tế, thanh to¸n quốc tế và di chuyển c¸c nh©n tố sản xuất giữa c¸c nước. 1.2. Bản chất của HNKTQT. HNKTQT là sự đan xen, gắn bã và phụ thuộc lẫn nhau giữa c¸c nền kinh tế quốc gia và nền kinh tế thế giới. HNKTQT là qu¸ tr×nh xo¸ bỏ từng bước và từng phần c¸c dào cản về thương mại và đầu tư giữa c¸c quốc gia theo hướng tự do hãa kinh tế. HNKTQT một mặt tạo điều kiện thuận lợi mới cho c¸c doanh nghiệp trong sản xuất kinh doanh, mặt kh¸c buộc c¸c doanh nghiệp phải cã những đổi mới đÓ n©ng cao sức cạnh tranh trªn thương trường. HNKTQT tạo thuận lợi cho việc thực hiện c¸c c«ng cuộc cải c¸ch ở c¸c quốc gia nhưng đồng thời cũng là yªu cầu, sức Ðp đối với c¸c quốc gia trong việc đổi mới và hoàn thiện thể chế kinh tế, đặc biệt là c¸c chÝnh s¸ch và phương thức quản lý vĩ m«. HNKTQT chÝnh là tạo dựng c¸c nh©n tố mới và điều kiện mới cho sự ph¸t triển của từng quốc gia và cộng đồng quốc tế trªn cơ sở trình độ ph¸t triển ngày càng cao và hiện đại của LLSX. HNKTQT chÝnh là sự kh¬i th«ng c¸c dßng chảy nguồn lực trong và ngoµi nước, tạo điều kiện mở rộng thị trường, chuyển giao c«ng nghệ và c¸c kinh nghiệm quản lý. 2. XKL§ mét h­íng t¹o viÖc lµm quan träng trong qu¸ tr×nh HNKTQT. Một là, XKLĐ cho phÐp ph¸t huy lợi thế so s¸nh về nh©n c«ng, khai th¸c tối đa yếu tố ngoại lực trong điều kiện HNKTQT. Hai là, XKLĐ giúp phần tạo việc làm cho người lao động, giảm thất nghiệp, gãp phần xãa đãi giảm nghÌo. Ba lµ, XKL§ gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n. Bèn lµ, XKL§ t¹o thu nhËp cao cho ng­êi lao ®éng, t¨ng nguån thu cho nhµ n­íc, t¨ng tÝch luü vµ ®Çu t­. N¨m lµ, XKL§ gãp phÇn lµm chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng x· héi theo yªu cÇu cña CNH- H§H kinh tÕ chÝnh thøc vµ kinh tÕ thÞ tr­êng. S¸u lµ, XKL§ gãp phÇn tiÕp cËn, kh¸m ph¸ vµ thóc ®Èy øng dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn trong tiÕn tr×nh CNH-H§H. B¶y lµ, t¨ng c­êng héi nhËp më réng giao l­u quèc tÕ vµ h×nh thµnh céng ®ång ng­êi ViÖt Nam ë n­íc ngoµi. Ch­¬ng II. §¸nh gi¸ XKL§ -h­íng giẢi quyÕt viÖc lµm trong HNKTQT nh÷ng n¨m qua . I. Nh×n l¹i xuÊt khÈu lao ®éng n¨m 2006 “phñ sãng” 50 thÞ tr­êng Côc Qu¶n lý lao ®éng n­íc ngoµi cho biÕt n¨m 2006 sÏ lµ n¨m ®ét ph¸ vÒ më thÞ tr­êng míi ®èi víi lÜnh vùc xuÊt khÈu lao ®éng, víi viÖc më mét sè thÞ tr­êng míi t¹i Hoa kú, Uc, Trung §«ng. Riªng thÞ tr­êng Hoa Kú mÆc dï thu nhËp cña lao ®éng n­íc ngoµi ë ®©y cao nh­ng chi phÝ m«i giíi còng cao cã n¬i ®Õn 10 ngµn USD. Mét trong nh÷ng thÞ tr­êng míi nhÊt hiÖn nay mµ nhiÒu doanh nghiÖp vÒ XKL§ ®ang muèn tham gia lµ thÞ tr­êng Australia. §©y lµ thÞ tr­êng tuyÓn chñ yÕu lao ®éng ®· cã nghÒ, hiÖn nay míi cã doanh nghiÖp Vinamotor ®­a ®­îc 50 ng­êi ®i lµm viÖc t¹i Úc. Theo «ng NguyÔn Ngäc Quúnh -Côc phã côc qu¶n lý lao ®éng ngoµi n­íc -Bé lao ®éng -Th­¬ng binh vµ x· héi «ng cho r»ng ngoµi nh÷ng thÞ tr­êng míi trªn n¨m 2006 ViÖt Nam sÏ tiÕp tôc æn ®Þnh vµ t¨ng tèc c¸c thÞ tr­êng NhËt B¶n, Hµn Quèc, Malaysia, §µi Loan. §Æc biÖt sÏ tiÕp tôc phèi hîp víi Hµn Quèc ®Ó tuyÓn chän sè l­îng lín lao ®éng cã kü thuËt cã kü s­ vµ chuyªn gia. Cßn víi thÞ tr­êng NhËt B¶n, ViÖt Nam sÏ tiÕp tôc bµn vµ triÓn khai ch­¬ng tr×nh t­¬ng tù nµy. ThÞ tr­êng Malaysia tiÕp tôc ®­îc xem vµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu lao ®éng “xo¸ nghÌo” cho ®èi t­îng lao ®éng lµ n«ng d©n. Côc qu¶n lý lao ®éng ngoµi n­íc còng kh¼ng ®Þnh n¨m 2006 sÏ n©ng sè l­îng thÞ tr­êng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam lªn gÇn 50 quèc gia vµ vïng l·nh thæ. Theo Bé Lao ®éng -Th­¬ng binh vµ x· héi b­íc vµo n¨m 2006 c¸c c¬ quan chøc n¨ng chuyªn m«n ®ang xóc tiÕn so¹n th¶o LuËt XuÊt KhÈu lao ®éng. NÕu bé luËt nµy ra ®êi xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam sÏ cã mét b­íc tiÕn míi ®ét ph¸ trong kh©u qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng còng nh­ thÞ tr­êng. II Mét sè vÊn ®Ò vÒ xuÊt khÈu lao ®éng trong n¨m 2000 - 2005. 1. Mét sè kªt qu¶ mµ XKL§ ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc trong những n¨m gÇn ®©y. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y XKL§ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín, thÞ tr­êng ngµy cµng më réng cã kho¶ng 40 thÞ tr­êng sè lao ®éng ®­a ®i hµng n¨m cã xu h­íng t¨ng lªn, ngµnh nghÒ lµm viÖc ®a d¹ng thÓ hiÖn qua biÓu1. Bảng: Tæng sè lao ®éng ®­a ®i theo quèc gia, vïng l·nh thæ giai ®o¹n 2000-2004. Sè l­îng C¬ cÊu (%) Tæng sè 256237 100,00 §µi Loan 95285 31,19 Hµn Quèc 21531 8,40 NhËt B¶n 11956 4,67 Malaysia 73021 28,50 N­íc kh¸c 54444 21,24 XuÊt khÈu lao ®éng gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo gi¶i quyªt viÖc lµm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.Tû lÖ lao ®éng XKL§ trong tæng sè lao ®«ng gi¶i quyÕt viªc lµm giai ®o¹n 2001- 2005 kho¶ng 3.42%. B×nh qu©n hµng n¨m trªn 1 tû USD ®­îc chuyÓn vÒ n­íc gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. . Bảng: Tỷ trọng xuất khẩu lao động trong vấn đề tạo việc làm từ 2001-2005. Các chỉ tiêu 2001 2002 2003 2004 2005 5năm Số lao động đi XKLĐ 36168 46122 75000 67447 70594 295331 TVL hàng năm 1401860 1419138 1521298 1550506 1611735 8635409 Tỷ trọng XKLĐ 2.58 3.25 4.92 4.35 4.38 3.42 Qua biểu đồ trên ta thấy số lao động xuất khẩu năm 2005 đã tăng gấp 2 lần so với năm 2001 tuy vậy vẫn còn thấp đó là do rất nhiều nguyên nhân khác nhau nhưng chủ yếu vẫn là chất lượng lao động của nước ta còn thấp, chính sách của các doanh nghiệp và Nhà nước vẫn chưa hiệu quả và hợp lý. 2. VÊn ®Ò chÊt l­îng cña lao ®«ng xuÊt khÈu . ChÊt l­îng lao ®éng theo nghÜa chuyªn m«n lµ kü n¨ng, kü x¶o cña ng­êi lao ®éng khi thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc ®­îc giao.Tr×nh ®é chuyªn m«n cña ng­êi lao ®éng ®¸p øng tèt yªu cÇu cña ®èi t¸c lµm t¨ng uy tÝn cña doanh nghiÖp ®­a ®i trªn thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ. §· cã doanh nghiÖp chñ tr­¬ng thùc hiÖn viÖc ®µo t¹o nghÒ cho lao ®éng xuÊt khÈu nhằm x©y dùng “Th­¬ng hiÖu lao ®éng” cho riªng m×nh. §Ó tån t¹i vµ ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng th× yÕu tè chÊt l­îng nguån lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn sèng cßn cña doanh nghiÖp. Bªn c¹nh kh¶ n¨ng vÒ chuyªn m«n, chÊt l­¬ng lao ®éng cßn ®­îc thÓ hiÖn ë t¸c phong lao ®éng, kh¶ n¨ng ngo¹i ng÷ hiÓu biÕt vÒ phong tôc, tËp qu¸n cña n­íc së t¹i. Nh­ng thùc tÕ th× t¸c phong c«ng nghiÖp, ý thøc, kû luËt lao ®éng cña ng­êi lao ®éng ®­a ®i cßn gÆp nhiÒu h¹n chÕ. Së dÜ nh­ vËy lµ do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau : Tû lÖ lao ®éng ®i lµm viÖc t¹i c¸c thÞ tr­êng §µi Loan vµ Malaysia t¨ng ®ét biÕn mµ yªu cÇu chñ yÕu lµ lao ®éng kh«ng cã nghÒ sè lao ®éng sang Malaysia lµm viÖc n¨m 2001 chỉ cã 23 ng­êi n¨m 2002 t¨ng lªn 19965 ng­êi vµ n¨m 2003 lµ 38277 ng­êi. C¸c thÞ tr­êng cã nhu cÇu cao vÒ lao ®éng kÜ thuËt nh­ NhËt B¶n vµ Hµn Quèc l¹i gi¶m ®i kh¸ nhiÒu vÝ dô: sè lao ®éng sang Hµn Quèc lµm viÖc n¨m 2000 lµ 7316 ng­êi, n¨m 2001 lµ 3910 ng­êi vµ ®Õn n¨m 2002 cßn 1190 ng­êi. N¨ng lùc cña c¸c c«ng ty ch­a ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu lao ®éng t¨ng ®ét biÕn cña c¸c ®èÝ t¸c n­íc ngoµi víi nhiÒu ngµnh nghÒ kh¸c nhau, yªu cÇu tr×nh ®é kh¸c nhau dÉn dÕn nhiÒu c«ng ®o¹n trong tuyÓn chän, ®µo t¹o lao ®éng bÞ c¾t bá hoÆc lµm lÊy lÖ. Lao ®éng ®i xuÊt khÈu phÇn ®«ng lµ lao ®éng n«ng nghiÖp tõ c¸c vïng n«ng th«n, t¸c phong lµm viÖc, tËp qu¸n suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña hä kh«ng phï hîp víi c«ng viÖc ë nhµ m¸y s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¹i c¸c n­íc tiÕp nhËn lao ®éng chÝnh v× vËy viÖc tiÕp thu c¸c kiÕn thøc do c«ng ty xuÊt khÈu lao ®éng gi¶ng d¹y còng rÊt h¹n chÕ. Bªn c¹nh ®ã viÖc gi¸o dôc ®Þnh h­íng vµ ngo¹i ng÷ cho ng­êi lao ®éng tr­íc khi ®i ch­a ®­îc c¸c doanh nghiÖp thùc sù coi träng, n¨ng lùc cña ®éi ngò gi¸o viªn cßn h¹n chÕ, thêi gian ®µo t¹o ngo¹i ng÷ ng¾n. 3.T×nh h×nh xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam 3.1. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc vÒ xuÊt khÈu lao ®éng ë ViÖt Nam HiÖn nay ViÖt Nam cã kho¶ng 400000 lao ®éng vµ chuyªn gia lµm viÖc ë trªn 40 n­íc vµ vïng l·nh thæ víi h¬n 30 nhãm ngµnh nghÒ c¸c lo¹i sè lao ®éng nµy hµng n¨m ®· göi vÒ n­íc mét l­îng ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ ®­a xuÊt khÈu lao ®éng ë ViÖt Nam trë thµnh mét trong c¸c ngµnh gia nhËp “c©u l¹c bé ” mét tû USD, b×nh qu©n tõ n¨m 1999 ®Õn n¨m 2003 sè ngo¹i tÖ c¸c lao ®éng göi vÒ ®¹t trªn 1,5 tû USD/n¨m. Nguån thu nhËp cao tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña ng­êi lao ®éng ®· gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng gia ®×nh vµ th©n nh©n hä, gióp nhiÒu gia ®×nh trë nªn kh¸ gi¶, nhiÒu lao ®éng sau khi vÒ n­íc ®· trë thµnh c¸c nhµ ®©ï t­ vµ chñ doanh nghiÖp t¹o viÖc lµm cho mét bé phËn lao ®éng kh¸c, ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh kinh tÕ x· héi. Bªn c¹nh ®ã xuÊt khÈu lao ®éng cßn lµ c«ng cô ®Ó chuyÓn giao c«ng nghÖ tiªn tiÕn tõ n­íc ngoµi, gióp ®µo t¹o déi ngò lao ®éng cã chÊt l­îng, n©ng cao tay nghÒ vµ rÌn luyÖn t¸c phong c«ng nghiÖp cho ng­êi lao ®éng ®ång thêi t¨ng c­êng quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ gi÷a n­íc ta víi cÊc n­íc trªn thÕ giíi. Do vËy XKL§ ®­îc coi la nh÷ng ngµnh kinh tÕ ®èi ngo¹i mang l¹i nhiÒu lîi Ých to lín c¶ vÒ mÆt kinh tÕ vµ x· héi lµ gi¶i ph¸p t¹o viÖc lµm quan träng vµ mang tÝnh chiÕn l­îc cña n­íc ta. 3.2. T×nh h×nh xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam. Thêi kú 1980 ®Õn 1990 : lao ®éng ViÖt Nam chñ yÕu ®­îc ®­a sang c¸c n­íc th«ng qua viÖc nhµ n­íc ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh lao ®éng, chñ yÕu lµ với c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u, gåm Liªn X« cò, Céng hoµ d©n chñ §øc cò, TiÖp Kh¾c cò vµ Bungari. Mét bé phËn lao ®éng víi sè l­îng kh«ng nhá ®­îc ®­a ®i lµm viÖc ë Iraq, Libya vµ ®­a chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc y tÕ, gi¸o dôc vµ n«ng nghiÖp sang lµm viÖc ë mét sè n­íc ch©u Phi. Trong 10 n¨m 1980 -1990 ViÖt Nam ®· ®­a ®­îc 244186 lao ®éng, 7200 l­ît chuyªn gia ®i lµm viÖc vµ 23713 thùc tËp sinh võa häc võa lµm ë n­íc ngoµi. Ng©n s¸ch nhµ n­íc thu ®­îc kho¶ng 800 tû ®ång (theo tû gia róp/®ång ViÖt Nam 1990) h¬n 300triÖu USD ®ång thêi ng­êi lao ®éng vµ chuyªn gia ®· ®­a vÒ n­íc mét l­ợng hµng ho¸ thiÕt yÕu víi gi¸ trÞ hµng ngh×n tû ®ång . Thêi kú1991 ®Õn nay: Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980 ®Çu nh÷ng n¨m 1990 t¹i c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u, Ch©u Phi, Iraq cã tiÕp nhËn lao ®éng ViÖt Nam ®Òu x¶y ra nh÷ng biÕn ®éng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. V× vËy phÇn lín c¸c n­íc nµy kh«ng cßn nhu cÇu nhËn tiÕp lao ®éng vµ chuyªn gia ViÖt Nam.Tr­íc tinh h×nh ®ã ®Æt ra yªu cÇu bøc xóc lµ ph¶i ®æi míi c¬ chÕ xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia cho phï hîp víi t×nh h×nh trong n­íc vµ quèc tÕ. Ngµy 9 /11/1991 chÝnh phñ ban hµnh nghÞ ®Þnh 370 /H§BT vÒ ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. Theo nghÞ ®Þnh nµy c¸c tæ chøc kinh tÕ ®­îc thµnh lËp vµ ®­îc bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng cung øng lao ®éng vµ chuyªn gia cho n­íc ngoµi. ViÖc xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c hîp ®ång cho c¸c tæ chøc kinh tÕ ®ã ký víi bªn n­íc ngoµi. Cho ®Õn 8/1998 n­íc ta ®· cã 55 tæ chøc kinh tÕ lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc cã giÊy phÐp ®ang ho¹t ®éng XKL§ vµ chuyªn gia.Trong giai ®o¹n tõ 1996-1999 sè l­îng c¸c doanh nghiÖp ®­îc cÊp gi©y phÐp kinh doanh dich vô XKL§ theo nghÞ ®Þnh 07/CP lµ 77 doanh nghiÖp trong ®ã cã 53 doanh nghiÖp thuéc bé, ngµnh vµ 24 doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng. TÝnh ®Õn 9/2004 sè l­îng c¸c doanh nghiÖp kinh doanh dich vô XKL§ lµ 144 doanh nghiÖp trong ®ã cã 188 doanh nghiÖp nhµ n­íc, 11 doanh nghiÖp thuéc c¸c tæ chøc ®oµn thÓ, 11 c«ng ty cæ phÇn vµ 3 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Nhê ®æi míi c¬ chÕ ho¹t ®éng XKL§ vµ sù gia t¨ng c¸c sè l­îng c¸c doanh nghiÖp tham gia vµo dịch vô XKL§ lµm cho sè l­îng lao ®éng vµ chuyªn gia cña ViÖt Nam ®i lµm viªc cã thêi h¹n ë nước ngoµi ra t¨ng nhanh chãng. N¨m 1991 lµ 1022 ng­êi ®Õn 2000 t¨ng lªn 31500 ng­êi, 2003 lµ 75000 ng­êi. Trong giai ®o¹n nµy n­íc ta ®· ®­a 320699 lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi. Víi møc l­¬ng b×nh qu©n kÓ c¶ lµm thªm giê cña ng­êi lao ®éng ë n­íc ngoµi kho¶ng 400 USD /th¸ng ­íc tÝnh tõ n¨m 1996 ®Õn nay sè lao ®éng vµ chuyªn gia ®i lao ®éng ë n­íc ngoµi theo c¬ chÕ míi ®· chuyÓn vÒ n­íc kho¶ng 500 triÖu USD /n¨m. Ngoµi ra, cßn cã kho¶ng 20 v¹n lao ®éng ®ang lµm viÖc ë n­íc ngoµi gåm nh÷ng ng­êi ®i lao ®éng theo hiÖp ®Þnh cò 1980 -1990 nh÷ng ng­êi sang Liªn X« cò vµ §«ng ¢u lµm viÖc theo nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®· chuyÓn vÒ n­íc kho¶ng trªn 1 tû USD /n¨m. 4. Nh÷ng ­u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña XKL§ ViÖt Nam. 4.1.¦u ®iÓm. C¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc XKL§ ®· vµ ®ang tõng b­íc ®æi míi ph­¬ng thøc ho¹t ®éng ph¸t triÓn nhiÒu h×nh thøc dÞch vô tiÕn bé ®Çu t­ cã träng ®iÓm vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh lao ®éng vµ chuyªn gia ®ang lµm viÖc ë n­íc ngoµi víi nhiÒu ngµnh nghÒ ®a d¹ng nh­: x©y dùng, c¬ khÝ, ®iÖn tö, dÖt may, chÕ biÕn thuû s¶n, dÞch vô, vËn t¶i biÓn... DÞch vô XKL§ cña c¸c doanh nghiÖp gãp phÇn lµm cho hµng v¹n ng­êi cã viÖc lµm víi thu nhËp cao, gi¶m ®­îc kho¶n ®Çu t­ kh¸ lín cho ®µo t¹o nghÒ vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n­íc, ng­êi lao ®éng ®­îc n©ng cao tay nghÒ, tiÕp thu ®­îc c«ng nghÖ s¶n xuÊt míi vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý tiªn tiÕn, ®­îc rÌn luyÖn t¸c phong vµ kû luËt lao ®éng c«ng nghiÖp. ThÞ tr­êng xuÊt khÈu lao ®éng cña n­íc ta tõng b­íc æn ®Þnh vµ më réng, sè thÞ tr­êng nhËn lao ®éngViÖt Nam ngµy cµng t¨ng lªn. ViÖc chØ ®¹o khai th¸c, cñng cè vµ më réng thÞ tr­êng ®· ®­îc ®Þnh h­íng: tËp trung khai th¸c, cñng cè c¸c thÞ tr­êng träng ®iÓm, tõng b­íc tiÕp cËn, thÝ ®iÓm më réng sang khu vùc. C¸c hîp ®ång ký kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam víi ®èi t¸c n­íc ngoµi ®Òu phï hîp víi luËt ph¸p n­íc ta vµ luËt ph¸p n­íc sö dông lao ®éng, phï hîp víi mÆt b»ng thÞ tr­êng vµ b¶o ®¶m ®­îc quyÒn lîi cña Nhµ n­íc,doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng. 4.2.H¹n chÕ. 4.2.1.Sè l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng xuÊt khÈu thÊp, lao ®éng qua ®µo t¹o Ýt, tr×nh ®é ngo¹i ng÷, hiÓu biÕt vÒ x· héi vµ luËt ph¸p kÐm, tû lÖ vi ph¹m hîp ®ång vµ luËt ph¸p n­íc së t¹i cao. Tû träng lao ®éng cã nghÒ b×nh qu©n kho¶ng 35.5 % tæng sè lao ®éng xuÊt khÈu, hiÓu biÕt ph¸p luËt h¹n chÕ vµ ý thøc tæ chøc kû luËt kÐm, t¸c phong n«ng nghiÖp kÕt hîp ®éng c¬ muèn lµm giÇu nhanh cßn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp th× Sè l­îng lao ®éng ®­a ®i hä chung cßn thÊp so víi yªu cÇu. Mét sè c¸c doanh nghiÖp ®· kh«ng tÝch cùc ®Çu t­, thiÕu chñ ®éng trong t×m kiÕm, khai th¸c thÞ tr­ßng ®Ó ký kÕt hîp ®ång cung øng lao ®éng. ChÊt l­îng ®éi ngò lao ®éng xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp vÉn cßn thÊp so víi yªu cµu ®ßi hái cña thÞ tr­êng, nhÊt lµ ngo¹i ng÷, tay nghÒ ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña céng nghÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i chñ yÕu lµ xuÊt khÈu lao ®éng phæ th«ng, mét sè lo¹i lao động kü thuËt n­íc ngoµi cã nhu cÇu nh­ng ta ch­a cã ®ñ ®Ó ®¸p øng. Nhiªï tr­êng hîp ng­êi lao ®éng tù bá hîp ®ång trèn ra ngoµi sèng bÊt hîp ph¸p g©y ¶nh h­ëng xÊu ®Õn uy tÝn lao ®éng cña nø¬c ta vµ thÞ tr­êng lao ®éng. VÝ dô nh­ theo thèng kª n¨m 2004, tû lÖ lao ®éng ViÖt Nam bá trèn tại Anh lµ 100%, NhËt B¶n34% chiÕm 42.1% tæng sè lao ®éng n­íc ngoµi bá trèn t¹i n­íc nµy, trong khi n­íc cã tû lÖ lao ®éng trèn nhiÒu thø 2 là In®«nªxia còng chØ chiÕm 5.58% tæng sè lao ®éng n­íc ngoµi t¹i NhËt B¶n bá trèn, t×nh h×nh nµy lµm cho ®èi t¸c NhËt B¶n rÊt ¸i ng¹i tiÕp nhËn lao ®éng ViÖt Nam. 4.2.2.Qu¶n lý lao ®éng ë n­íc ngoµi cßn nhiÒu bÊt cËp, yÕu kÐm, ch­a sö lý vµ ng¨n chÆn ®­îc t×nh tr¹ng lao ®éng bá trèn, vi ph¹m hîp ®ång lao ®éng, ch­a b¶o vÖ kÞp thêi vµ ®Çy ®ñ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng lµm viÖc ë n­íc ngoµi. V× nhiÒu n­íc ch­a ký hiÖp ®Þnh song ph­¬ng vÒ ®­a lao ®éng ViÖt Nam ®Õn lµm viÖc, nªn thiÕu c¬ së ph¸p lý cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi hîp ph¸p cña ng­êi lao ®éng. H¬n n÷a bé m¸y, nh©n sù vµ kinh phÝ ho¹t ®éng cña ban qu¶n lý lao ®éng, c¬ quan ®¹i diÖn ViÖt Nam ë n­íc ngoµi ch­a ®¸p øng yªu cÇu cña sù gia t¨ng d©n sè lao ®éng ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng, nªn kh«ng gi¶i quyÕt kÞp thêi c¸c vô viÖc ph¸t sinh lµm cho chi phÝ kh¾c phôc hËu qu¶ lín, uy tÝn vµ th­¬ng hiÖu “Lao §éng ViÖt Nam” bÞ gi¶m sót trªn thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ. T×nh tr¹ng lao ®éng vi ph¹m hîp ®ång, bá trèn gia ngoµi sèng vµ lµm viÖc bÊt hîp ph¸p ch­a ®­îc ng¨n ch¨n cã hiÖu qu¶. Tû lÖ lao ®éng hoµn thµnh hîp ®ång vÒ n­íc kh«ng cao chØ ®¹t 60-65%(theo ­íc tÝnh cña c¸c chuyªn viªn côc qu¶n lý lao ®éng ngoµi n­íc) lµm cho viÖc qu¶n lý vµ b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ë n­íc ngoµi rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p. 4.2.3. Søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp thÊp. TiÒm lùc tµi chÝnh vµ n¨ng lùc tæ chøc qu¶n lý cña doanh nghiÖp XKL§ ch­a ®ñ søc canh tranh trªn thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ. V× vËy trong sè 112 doanh nghiÖp hiÖn nay chØ cã 3 doanh nghiÖp xuÊt khÈu ®­îc trªn 10000 lao ®éng, 8 doanh nghiÖp xuÊt khÈu ®­îc trªn 5 000 lao ®éng. Mét sè doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng vi ph¹m chÝnh s¸ch, ph¸p luËt chËm ®­îc ph¸t hiÖn vµ sö lý, mét sè c¸ nh©n lõa ®¶o hoÆc tuyÓn mé, ®µo t¹o ®Ó ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc n­íc ngoµi bÊt hîp ph¸p vµ ngµy cµng cã xu h­íng gia t¨ng. 4.2.4 Khi vÒ n­íc, ng­êi lao ®éng ch­a ®­îc h­íng dÉn, hç trî ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ bè trÝ lµm viÖc trong c¸c ngµnh nghÒ phï hîp g©y l·ng phÝ lín nguån nh©n lùc. C¸c chính s¸ch vÒ lao ®éng, viÖc lµm hiÖn hµnh ch­a ®Ò cËp ®Õn viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng sau khi vÒ n­íc. Mét sè l­îng ®¸ng kÓ ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c nhµ m¸y cã c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ë n­íc ngoµi, khi vÒ n­íc ch­a ®­îc cung cÊp th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng trong n­íc mét c¸ch ®Çy ®ñ ®Ó tiÕp tôc lµm viÖc trong c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp cã c«ng nghÖ t­¬ng ®­¬ng nhằm ph¸t huy triÖt ®Ó tay nghÒ cña hä h¹n chÕ sù thiÕu hôt lao ®éng cã tay nghÒ cao, gi¶m bít chi phÝ ®µo t¹o. 4.2.5 .Tæ chøc tuyÓn trän vµ ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi thiÕu c«ng khai, minh b¹ch, thñ tôc hµnh chÝnh r­êm rµ , phøc t¹p, ¸ch t¾c, g©y phiÒn hµ vµ tèn kÐm thêi gian, tiÒn b¹c ng­êi lao ®éng . C«ng t¸c chØ ®¹o ho¹t ®éng XKL§ ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng thiÕu chñ ®éng, ch­a coi viÖc l¾m b¾t yªu cÇu vµ giíi thiÖu ng­êi ®i lao ®éng n­íc ngoµi lµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh, cßn g©y khã kh¨n vµ vßi vÜnh doanh nghiÖp XKL§ lµm cho chi phÝ XKL§ t¨ng cao. MÆt kh¸c, doanh nghiÖp XKL§ thiÕu c«ng khai ®iÒu kiÖn tuyÓn trän vµ minh b¹ch c¸c kho¶n phÝ ph¶i nép víi ng­êi lao ®éng, thiÕu phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c c¬ së ®µo t¹o nghÒ ®Ó chñ ®éng ®¶m b¶o nguån nh©n lùc, võa g©y l·ng phÝ c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn cã, võa h¹n chÕ viÖc n©ng cao chÊt l­îng ®µo t¹o - gi¸o dôc ®Þnh h­íng cho ng­êi lao ®éng. Tæ chøc c¸c dich vô nh­ cÊp hé chiÕu, lµm chøng minh th­ nh©n d©n, kh¸m søc khoÎ vÉn cßn r­êm rµ tèn nhiÒu chi phÝ thêi gian vµ c«ng søc. Ch­¬ng iii Ph­¬ng h­íng gi¶i ph¸p XKL§ nh»m gi¶i quyÕt viÖc lµm hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh HNKTQT. I. §Þnh h­íng n©ng cao hiÖu qu¶ cña XKL§. 1.§a d¹ng ho¸ thÞ tr­êng XKL§, æn ®Þnh thÞ tr­êng truyÒn thèng, ph¸t triÓn m¹nh mét sè thÞ tr­êng míi. HiÖn nay, lao ®éng ViÖt Nam ®Õn lµm viÖc ë gÇn 40 n­íc vµ vïng l·nh thæ, nh­ng chñ yÕu tËp trung ë c¸c n­íc §«ng Á: §µi Loan, NhËt B¶n, Hµn Quèc vµ Malaixia, mét sè l­îng nhá bÐ lµm viÖc ë c¸c n­íc Ch©u Phi, Trung §«ng, vïng VÞnh, c¸c thÞ tr­êng kh¸c nh­ T©y ¢u, B¾c Mü, Nam Mü ch­a ®­îc khai th¸c ®­îc. Nh÷ng thÞ tr­êng ®· khai th¸c ®­îc ë §«ng Á th× thÞ phÇn cßn rÊt nhá bÐ: thÞ tr­êng lao ®éng NhËt B¶n lµ 4.5%, thÞ tr­êng lao ®éng Hµn Quèc lµ 16%, thÞ tr­êng lao ®éng §µi Loan lµ 30% vµ thÞ tr­êng Malaixia la 4.1%. Nh÷ng n¨m tíi, mét mÆt ph¶i gi÷ v÷ng vµ më réng thÞ phÇn ë c¸c thÞ tr­êng hiÖn cã ë §«ng Á. mÆt kh¸c, ph¶i ®Èy m¹nh khai th¸c c¸c thÞ tr­êng míi ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng Mü, cana®a, Nam Mü vµ Céng ®ång Ch©u ¢u nh»m ®­a sè l­îng lín lao ®éng n«ng nghiÖp, y tÕ, dÞch vô gia ®×nh ®Õn lµm viÖc. 2.§a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu chuyªn gia vµ lao ®éng cã nghÒ. Nhu cÇu lao ®éng nhËp khÈu trong thêi gian tíi chñ yÕu tËp trung vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng, dÞch vô, c«ng nghiÖp gi¶i trÝ, dÞch vô gia ®×nh, lao ®éng trªn biÓn. Do ®ã, XKL§ sÏ diÔn ra theo h­íng t¨ng nhanh tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o, gi¶m tû lÖ lao ®éng phæ th«ng. Lao ®éng cã tr×nh ®é kü thuËt chiÕm 70-75% tæng sè lao ®éng xuÊt khÈu toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ lao ®éng cã tr×nh ®é cao trong c¸c ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin, n«ng nghiÖp, y tÕ, qu¶n lý ®ßi hái ph¶i cã tr×nh ®é tay nghÒ ®¹i häc trë lªn. §Èy m¹nh XKL§ lµnh nghÒ vµ chuyªn gia lµ mét trong nh÷ng chiÕn l­îc quan träng, lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng võa gi¶m bít ¸p lùc vÒ viÖc lµm cña sè lao ®éng tèt nghiÖp c¸c tr­êng §¹i häc vµ Cao ®¼ng võa thóc ®Èy thÞ tr­êng lao ®éng lµnh nghÒ ph¸t triÓn . §Þnh h­íng XKL§ cho n¨m tíi lµ: ®Çy m¹nh XKL§ kü thuËt thay thÕ lao ®éng phæ th«ng, t¨ng tû lÖ lao ®éng cã nghÒ 35.5% hiÖn nay lªn 50-55% vµo n¨m 2010. §Èy m¹nh XKL§ x©y dùng ®Õn mét sè n­íc cã nhu cÇu cao nh­ I-r¾c, c¸c tiÓu v­¬ng quèc ¶ rËp ...tËp trung ®µo t¹o vµ xuÊt khÈu c¸c chuyªn gia vÒ phÇn mÒm vµo c¸c thÞ tr­êng T©y ¢u, B¾c Mü, Hµn Quèc, NhËt B¶n, më réng XKL§ vµo c¸c lÜnh vùc dÞch vô gia ®×nh vµo c¸c khu vùc §«ng Á. 3.§a d¹ng ho¸ h×nh thøc XKL§, ®Èy m¹nh h×nh thøc nhËn thÇu c«ng tr×nh. HiÖn nay lao ®éng ë n­íc ta chñ yÕu lµ lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi th«ng qua doanh nghiÖp XKL§, h×nh thøc ng­êi lao ®éng tù t×m viÖc lµm ngoµi n­íc ch­a ®­îc ph¸t huy ®óng møc, h×nh thøc nhËn thÇu c«ng tr×nh cßn Ýt do n¨ng lùc cña c¸c doanh nghiÖp VN cßn h¹n chÕ. Thêi gian tíi cÇn khai th¸c tèi ®a søc m¹nh cña céng ®ång ng­êi VN ë n­íc ngoµi nh»m ®Çy m¹nh h×nh thøc ng­êi lao ®éng tù t×m viÖc ngoµi n­íc. XKL§ th«ng qua thÇu kho¸n c«ng tr×nh, liªn doanh, liªn kÕt, hîp t¸c trùc tiÕp, ®Çu t­ ra n­íc ngoµi lµ h×nh thøc mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ -x· héi cao, cÇn tËp trung nguån lùc cho mét sè tæng c«ng ty lín ®ñ søc th¾ng thÇu c¸c c«ng tr×nh quèc tÕ tr­íc hÕt lµ c«ng tr×nh x©y dùng nh»m ®­a mét sè l­îng lín lao ®éng ®i lµm viÖc d­íi h×nh thøc nµy. 4.§a d¹ng ho¸ lo¹i h×nh doanh nghiÖp XKL§. HiÖn nay c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ c«ng ty cæ phÇn nhµ n­íc n»m quyền chi phèi chiÕm tû träng lín trong c¸c doanh nghiÖp XKL§. C¸c c«ng ty t­ nh©n chiÕm sè Ýt, ®Æc biÖt ch­a cã c«ng ty liªn doanh hoÆc 100% vèn n­íc ngoµi ®­îc phÐp chuyªn doanh XKL§. Thêi gian tíi cÇn më réng h¬n n÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp XKL§ trong ®ã t¨ng thªm sè l­îng c¸c c«ng ty t­ nh©n ®Æc biÖt lµ thÝ ®iÓm cho phÐp 1-3 c«ng ty liªn doanh hoÆc c«ng ty cæ phÇn cã d­íi 50% vèn n­íc ngoµi tham gia XKL§ ®Ó khai th¸c c¸c thÕ m¹nh vÒ tµi chÝnh ,kinh nghiÖm, th­¬ng hiÖu vµ thÞ tr­êng cña c¸c c«ng ty nµy . 5. T¨ng c­êng tuyªn truyÒn, gi¸o dôc ph¸p luËt lao ®éng, XKL§, luËt xuÊt nhËp c¶nh. Ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶ t×nh tr¹ng lao ®«ng bá trèn, sèng vµ lµm viÖc bÊt hîp ph¸p ë n­íc ngoµi. Ng­êi lao ®éng hiÓu râ nh÷ng viÖc ®­îc lµm vµ nh÷ng ®iều ph¸p luËt cÊm, n¾m ch¾c quyÒn vµ nghÜa vô khi tham gia XKL§ sÏ h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng tæn thÊt, c¸c rñi ro vµ ®Æc biÖt lµ h¹n chÕ t×nh tr¹ng vi ph¹m hîp ®ång lao ®éng ë n­íc ngoµi dÉn tíi bÞ ph¹t bÞ båi th­êng g©y tæn thÊt vÒ thu nhËp. Ngoµi ra sù hiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt sÏ gióp cho ng­êi lao ®éng tr¸nh ®­îc tÖ n¹n lõa ®¶o ë trong vµ ngoµi n­íc khi tham gia XKL§. Thêi gian tíi cÇn nghiªn cøu lµm thÝ ®iÓm ®­a néi dung gi¸o dôc ph¸p luËt vÒ lao ®éng, XKL§, xuÊt nhËp c¶nh vµo trong c¸c tr­êng d¹y nghÒ, tr­êng phæ th«ng trung häc nh­ néi dung cña gi¸o dôc c«ng d©n. C¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng tõ trung ­¬ng ®Õn c¬ së cÇn cã thêi l­îng tuyªn truyÒn ®óng møc vÒ néi dung nµy, lµm cho ng­êi lao ®éng hi