Đề tài Những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam từ mô hình kinh tế thị trường XHCN ở Trung quốc

tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. HiÖn nay, th«ng th­êng ng­êi Trung Quèc cho r»ng: kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa lµ nÒn kinh tÕ mµ thÞ tr­êng ®ãng vai trß nÒn t¶ng ®èi víi ph©n phèi tµi nguyªn trong ®iÒu kiÖn x· héi chñ nghÜa, lµ nÒn kinh tÕ kÕt hîp gi÷a c¬ chÕ vËn hµnh kinh tÕ thÞ tr­êng víi chÕ ®é x· héi chñ nghÜa. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng quan ®iÓm trªn, so víi kinh tÕ thÞ tr­êng trong ®iÒu kiÖn t­ b¶n chñ nghÜa vµ kinh tÕ kÕ ho¹ch tr­íc ®©y, ®Æc tr­ng cña kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa cã thÓ quy n¹p vµo mÊy ®iÓm nh­ sau: Kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa lµ nÒn kinh tÕ mµ thÞ tr­êng ®ãng vai trß ®iÒu tiÕt nÒn t¶ng trong viÖc ph©n phèi tµi nguyªn, chø kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ mµ biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®ãng vai trß ®iÒu tiÕt nÒn t¶ng trong viÖc ph©n phèi tµi nguyªn. Kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa lµ nÒn kinh tÕ kÕt hîp gi÷a c¬ cÊu së h÷u lÊy chÕ ®é c«ng h÷u lµ chñ thÓ, nhiÒu chÕ ®é së h÷u cïng tån t¹i vµ c¬ chÕ thÞ tr­êng. NÕu kh«ng lÊy chÕ ®é c«ng h÷u lµm chñ thÓ, cã thÓ gäi lµ kinh tÕ thÞ tr­êng, nh­ng nhÊt thiÕt kh«ng thÓ gäi lµ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. Kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa lµ nÒn kinh tÕ cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc, nã kh«ng ph¶i lµ kinh tÕ bÞ bá mÆc tù do, còng kh«ng ph¶i kinh tÕ mÖnh lÖnh hµnh chÝnh. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®iÒu tiÕt vÜ m« lµ mét kh¸i niÖm ®Æc ®Þnh, nã ph¶i lÊy bï ®¾p thiÕu sãt cña thÞ tr­êng lµm chÝnh, lÊy biÖn ph¸p gi¸n tiÕp lµm chÝnh, lÊy ®iÒu tiÕt tæng l­îng lµm chÝnh, lÊy thu ®­îc hiÖu qu¶ vÜ m« t­¬ng ®èi tèt lµm chÝnh. Kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa lµ nÒn kinh tÕ lÊy thùc thÓ kinh tÕ ®éc lËp hoÆc t­¬ng ®èi ®éc lËp ®a d¹ng ho¸ lµm nÒn t¶ng vi m« vµ chñ thÓ c¹nh tranh, lµ nÒn kinh tÕ víi tiÒn ®Ò lµ con ng­êi theo ®uæi hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ lîi Ých vËt chÊt. NÕu con ng­êi kh«ng quan t©m, kh«ng theo ®uæi lîi Ých vËt chÊt th× võa kh«ng cÇn thiÕt x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng, c¬ chÕ thÞ tr­êng còng kh«ng ph¸t huy ®­îc t¸c dông. Kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa lµ nÒn kinh tÕ ­u tiªn hiÖu suÊt, chiÕu cè ®Õn c«ng b»ng, kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ chñ nghÜa b×nh qu©n “¨n nåi c¬m chung”, còng kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ dÉn ®Õn ph©n ho¸ hai cùc. Kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa lµ nÒn kinh tÕ “ch÷ tÝn” vµ kinh tÕ ph¸p chÕ. Kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa lµ nÒn kinh tÕ më cöa ®èi víi c¶ trong vµ ngoµi n­íc, c¹nh tranh c«ng b»ng, kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ b¶o hé khu vùc, ®éc quyÒn hµnh chÝnh, bÕ quan to¶ c¶ng. Kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa mµ Trung Quèc theo ®uæi hiÖn nay thùc tÕ lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa x· héi, lµ nÒn kinh tÕ chuyÓn tõ thÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch sang thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã kh«ng ph¶i lµ thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn, còng kh«ng ph¶i lµ kinh tÕ thÞ tr­êng tù nhiªn ph¸t triÓn. Bëi vËy, trong qu¸ tr×nh x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa, ph¶i dù kiÕn ®Çy ®ñ tÝnh phøc t¹p vµ tÝnh gian khæ cña c¶i c¸ch. Võa ph¶i chó ý kiªn tr× ph­¬ng h­íng x· héi chñ nghÜa, l¹i ph¶i níi láng ®Ó kinh tÕ thÞ tr­êng nhanh chãng tr­ëng thµnh; võa ph¶i tiÕn hµnh chuyÓn ®æi c¨n b¶n thÓ chÕ, l¹i ph¶i chó träng chuyÓn biÕn c¨n b¶n quan niÖm. 3. Thành tựu và những vấn đề còn tồn tại của mô hình kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ở Trung Quốc 3.1. Thành tựu của mô hình kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ở Trung Quốc X©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa, tøc lµ ph¶i lµm cho thÞ tr­êng ®ãng vai trß c¬ së trong viÖc ph©n phèi tµi nguyªn d­íi sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ n­íc, lµm cho ho¹t ®éng kinh tÕ tu©n theo yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ, thÝch øng víi sù thay ®æi cña quan hÖ cung cÇu; th«ng qua chøc n¨ng cña c¸n c©n gi¸ c¶ vµ c¬ chÕ c¹nh tranh ®Ó ph©n phèi tµi nguyªn vµo nh÷ng kh©u cã hiÖu qu¶ t­¬ng ®èi tèt, g©y søc Ðp vµ t¹o ®éng lùc cho doanh nghiÖp, thùc hiÖn viÖc “®µo th¶i tù nhiªn”; vËn dông ­u ®iÓm ph¶n øng nh¹y bÐn cña thÞ tr­êng ®èi víi c¸c lo¹i th«ng tin kinh tÕ, thóc ®Èy ®iÒu chØnh kÞp thêi gi÷a s¶n xuÊt vµ nhu cÇu. Trong nh÷ng n¨m qua, Trung Quèc kh«ng ngõng ®i s©u c¶i c¸ch c¸c mÆt, tÝch cùc thóc ®Èy viÖc s¸ng t¹o vÒ thÓ chÕ, cè g¾ng xo¸ bá nh÷ng c¶n trë mang tÝnh thÓ chÕ lµm ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt, ®· thu ®­îc thµnh qu¶ to lín vµ b­íc ®Çu x©y dùng nªn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. Thø nhÊt, côc diÖn lÊy chÕ ®é c«ng h÷u lµm chñ thÓ, kinh tÕ nhiÒu lo¹i së h÷u cïng ph¸t triÓn ®· c¬ b¶n h×nh thµnh. LÊy chÕ ®é c«ng h÷u lµm chñ thÓ, kinh tÕ nhiÒu lo¹i së h÷u cïng ph¸t triÓn lµ mét chÕ ®é kinh tÕ c¬ b¶n cña Trung Quèc trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa x· héi, còng lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. Ph¸t triÓn kinh tÕ quèc h÷u lín m¹nh, kinh tÕ quèc h÷u khèng chÕ m¹ch m¸u cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã vai trß then chèt ®èi víi viÖc ph¸t huy tÝnh ­u viÖt cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa, t¨ng c­êng thùc lùc kinh tÕ, søc m¹nh quèc phßng vµ søc g¾n bã d©n téc cña Trung Quèc. Kinh tÕ tËp thÓ lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña kinh tÕ c«ng h÷u, cã vai trß quan träng ®èi víi viÖc thùc hiÖn cïng nhau lµm giµu. Kinh tÕ phi c«ng h÷u gåm c¸c h×nh thøc c¸ thÓ vµ t­ doanh… lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa, cã vai trß quan träng ®èi víi viÖc huy ®éng ®Çy ®ñ tinh thÇn tÝch cùc cña mäi mÆt x· héi vµ t¨ng nhanh ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt. Qua cè g¾ng trong h¬n 10 n¨m qua, mét mÆt, kinh tÕ quèc h÷u cña Trung Quèc ®­îc ph¸t triÓn lín m¹nh thªm mét b­íc, kh¶ n¨ng kiÓm so¸t vµ søc c¹nh tranh t¨ng c­êng râ rÖt, tæng tµi s¶n quèc h÷u ®· ®¹t 12.000 tû NDT. Kinh tÕ quèc h÷u chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o trong c¸c lÜnh vùc then chèt liªn quan ®Õn quèc kÕ d©n sinh. Theo yªu cÇu vÒ viÖc x©y dùng chÕ ®é doanh nghiÖp hiÖn ®¹i, Trung Quèc ®Èy nhanh b­íc ®i c¶i c¸ch cña doanh nghiÖp quèc h÷u, thÓ chÕ qu¶n lý vµ c¬ chÕ kinh doanh cña doanh nghiÖp ®· cã sù biÕn ®æi s©u s¾c, chÕ ®é c¹nh tranh “®µo th¶i tù nhiªn” cña doanh nghiÖp b­íc ®Çu h×nh thµnh, xuÊt hiÖn mét lo¹t nh÷ng doanh nghiÖp m¹nh cã thùc lùc, cã søc sèng vµ cã søc c¹nh tranh. Kinh tÕ tËp thÓ ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n còng kh«ng ngõng ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, c¸c doanh nghiÖp d©n doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc tr­ëng thµnh “ngoµi thÓ chÕ” chiÕm tû träng t¨ng vät lªn, trë thµnh chñ thÓ thÞ tr­êng s«i ®éng nhÊt trong kinh tÕ thÞ tr­êng Trung Quèc, c¬ cÊu cña chÕ ®é së h÷u hîp lý h¬n. Theo tÝnh to¸n, 72% gi¸ trÞ gia t¨ng c«ng nghiÖp cña n¨m 1999 lµ do kinh tÕ phi quèc h÷u t¹o ra. Tû träng cña kinh tÕ phi quèc h÷u trong kinh tÕ quèc d©n ®· ®¹t gÇn 2/3, ph¸t triÓn ®Æc biÖt nhanh chãng trong c¸c ngµnh nghÒ c«ng nghiÖp, x©y dùng, néi th­¬ng, vËn t¶i ®­êng bé, dÞch vô ¨n uèng, vµ ®· chiÕm ®Þa vÞ chñ ®¹o. Thø hai, thÞ tr­êng ®ãng vai trß c¬ së râ rÖt trong viÖc ph©n phèi tµi nguyªn. §ã lµ néi dung b¶n chÊt cña cuéc c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. Trong nh÷ng n¨m qua, qua c¶i c¸ch thÓ chÕ vÒ c¸c mÆt kÕ ho¹ch, gi¸ c¶, l­u th«ng…, vai trß cña c¬ chÕ thÞ tr­êng trong viÖc ph©n phèi tµi nguyªn ®· thay ®æi vÒ c¨n b¶n. Tr­íc ®©y, kÕ ho¹ch cã tÝnh ph¸p ®Þnh kh«ng chç nµo lµ kh«ng cã, kh«ng chç nµo lµ kh«ng thùc hiÖn, bao trïm trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ quèc d©n. HiÖn nay, viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm còng nh­ viÖc h×nh thµnh gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô chñ yÕu lµ do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh. KÕ ho¹ch mÖnh lÖnh ®èi víi s¶n xuÊt n«ng s¶n ®· hoµn toµn xo¸ bá, kÕ ho¹ch mÖnh lÖnh ®èi víi s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp chØ cßn giíi h¹n ë n¨m lo¹i nh­ gç, vµng, thuèc lµ, muèi vµ khÝ ®èt thiªn nhiªn. Bªn c¹nh thÞ tr­êng s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô, thÞ tr­êng vèn vµ quyÒn së h÷u ph¸t triÓn nhanh chãng, thÞ tr­êng lao ®éng kh«ng ngõng hoµn thiÖn, l­îng giao dÞch cña thÞ tr­êng kü thuËt vµ thÞ tr­êng ®Êt ®ai kh«ng ngõng t¨ng lªn. M«i tr­êng cña thÞ tr­êng kh«ng ngõng c¶i thiÖn, mét sè l­îng lín c¸c thÞ tr­êng giao dÞch hµng ho¸ hiÖn ®¹i víi kim ng¹ch giao dÞch ®¹t hµng chôc tû NDT ®· trë thµnh kªnh quan träng liªn hÖ s¶n xuÊt víi tiªu thô, nèi liÒn thµnh thÞ víi n«ng th«n. Trung t©m l­u th«ng hµng ho¸, trung t©m ®iÒu phèi vµ vËn chuyÓn hµng ho¸ còng nh­ th­¬ng m¹i ®iÖn tö cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh. Ph¸p quy cña thÞ tr­êng tõng b­íc kiÖn toµn, c¬ quan gi¸m s¸t thÞ tr­êng vµ c¬ quan chøng nhËn tõng b­íc hoµn thiÖn, sù ®ãng cöa khu vùc vµ sù lòng ®o¹n cña ngµnh nghÒ dÇn dÇn bÞ xo¸ bá, trËt tù c¹nh tranh thÞ tr­êng c«ng khai, c«ng b»ng ®ang ®­îc h×nh thµnh. §a sè kÕt qu¶ tÝnh to¸n cña c¸c häc gi¶ trong n­íc ®Òu cho thÊy: Cuèi nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XX, tr×nh ®é thÞ tr­êng ho¸ cña kinh tÕ Trung Quèc ®· ®¹t 69%. Theo “B¸o c¸o vÒ møc ®é tù do cña kinh tÕ thÕ giíi n¨m 2001” do Canada xuÊt b¶n, th× chØ sè vÒ møc ®é tù do cña kinh tÕ Trung Quèc ®· n©ng tõ 3,2 lªn 5,8 trong thêi kú 1980-1999 (chØ sè nµy tõ 1 ®Õn 10, chØ sè cµng lín th× møc ®é tù do cµng cao), tõ vÞ trÝ thø 101 n©ng lªn thø 81. Thø ba, b­íc ®Çu ®· x©y dùng nªn hÖ thèng ®iÒu tiÕt vÜ m« chñ yÕu ¸p dông biÖn ph¸p kinh tÕ vµ biÖn ph¸p ph¸p luËt. Vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc vµ c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Òu lµ yªu cÇu b¶n chÊt cña thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa, hai mÆt g¾n bã víi nhau, bæ trî cho nhau vµ thóc ®Èy lÉn nhau. Môc tiªu chÝnh cña sù ®iÒu tiÕt vÜ m« lµ thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¹o thªm viÖc lµm, æn ®Þnh gi¸ c¶, g×n gi÷ c©n b»ng cña thu chi quèc tÕ. Th«ng qua c¶i c¸ch, Trung Quèc b­íc ®Çu x¸c ®Þnh râ chñ thÓ cña sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc, biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt vÜ m« ®· thay ®æi vÒ thùc chÊt, vÒ c¬ b¶n ®· thùc hiÖn sù chuyÓn biÕn tõ kÕ ho¹ch ph¸p lÖnh sang chñ yÕu vËn dông c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, ph¸p luËt vµ hµnh chÝnh cÇn thiÕt, thùc hiÖn sù chuyÓn biÕn tõ ®iÒu hµnh trùc tiÕp sang ®iÒu hµnh gi¸n tiÕp, vµ vËn dông tæng hîp c¸c chÝnh s¸ch thuÕ, l·i suÊt, gi¸ c¶ vµ ®Çu t­ ®Ó ®iÒu hµnh sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ. Vµo lóc xuÊt hiÖn kinh tÕ “qu¸ nãng” ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû tr­íc, Trung Quèc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ ch¾t chÆt võa ph¶i, lµm cho nÒn kinh tÕ “h¹ c¸nh mÒm”, tr¸nh x¶y ra bÊp bªnh lín. N¨m 1997, sau khi khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ bïng næ, trong t×nh h×nh thiÕu nhu cÇu h÷u hiÖu, Trung Quèc thùc hiÖn ph­¬ng ch©m kÝch cÇu trong n­íc, sö dông chÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝch cùc vµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ æn ®Þnh, ph¸t huy vai trß ®iÒu tiÕt cña c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ, lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nhanh chãng vµ lµnh m¹nh. Thø t­, chÕ ®é ph©n phèi lÊy ph©n phèi theo lao ®éng lµm chñ thÓ, nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi cïng tån t¹i cµng ®­îc hoµn thiÖn h¬n. ChÕ ®é kinh tÕ c¬ b¶n trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa x· héi ë Trung Quèc ®· thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi lÊy ph©n phèi theo lao ®éng lµm chñ thÓ, nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi cïng tån t¹i. Theo yªu cÇu vÒ “­u tiªn hiÖu suÊt, tÝnh ®Õn c«ng b»ng”, Trung Quèc ®i s©u c¶i c¸ch chÕ ®é ph©n phèi, x¸c ®Þnh ph©n phèi theo sù ®ãng gãp c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh­ lao ®éng, vèn, kü thuËt vµ qu¶n lý. LÊy cïng nhau lµm giµu lµm môc tiªu, t¨ng c­êng chøc n¨ng ®iÒu tiÕt cña chÝnh quyÒn ®èi víi viÖc ph©n phèi thu nhËp, kh«ng ngõng n©ng cao tû träng cña nh÷ng ng­êi cã thu nhËp trung b×nh, n©ng cao møc thu nhËp cña nh÷ng ng­êi cã thu nhËp thÊp. HiÖn nay, h×nh thøc thu nhËp cña c­ d©n Trung Quèc cã xu h­íng ®a d¹ng ho¸. Lao ®éng vÉn lµ h×nh thøc chñ yÕu nhÊt ®Ó con ng­êi cã ®­îc nguån thu nhËp, nh­ng tû träng cña thu nhËp phi lao ®éng dÇn dÇn t¨ng lªn. Theo ®iÒu tra mÉu, trong thu nhËp hµng n¨m b×nh qu©n ®Çu ng­êi cña gia ®×nh c­ d©n thµnh thÞ, tû träng cña thu nhËp cã tÝnh tµi s¶n, thu nhËp cã tÝnh chuyÓn giao vµ c¸c thu nhËp kh¸c ®· n©ng tõ 19,4% (n¨m 1995) lªn 26,2% (n¨m 2001), tû träng cña c¸c lo¹i thu nhËp lao ®éng th× gi¶m t­¬ng øng tõ 80,6% xuèng cßn 73,8%. Nhµ n­íc ®· t¨ng c­êng sù ®iÒu tiÕt ®èi víi viÖc ph©n phèi l¹i thu nhËp, thu nhËp cã tÝnh chuyÓn giao trë thµnh nguån thu nhËp quan träng cña mét bé phËn c­ d©n. Thø n¨m, bé khung cña hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ®· c¬ b¶n ®­îc x©y dùng. HÖ thèng ®¶m b¶o x· héi hoµn thiÖn lµ trô cét quan träng cña thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. HÖ thèng ®¶m b¶o x· héi cña Trung Quèc gåm b¶o hiÓm x· héi, cøu tÕ x· héi, phóc lîi x· héi, ­u ®·i, ch¨m sãc vµ æn ®Þnh cuéc sèng cho ng­êi cã c«ng, t­¬ng trî x· héi, ®¶m b¶o b»ng tiÒn göi tiÕt kiÖm c¸ nh©n… H¬n 10 n¨m qua, theo môc tiªu chung vÒ x©y dùng hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi t¸ch riªng ra khái ®¬n vÞ doanh nghiÖp vµ sù nghiÖp, cã nguån vèn ®a d¹ng ho¸, ®¶m b¶o chÕ ®é quy ph¹m ho¸, qu¶n lý vµ dÞch vô x· héi ho¸, tham kh¶o kinh nghiÖm n­íc ngoµi, kÕt hîp víi t×nh h×nh trong n­íc, th«ng qua nhiÒu tr­êng hîp thÝ ®iÓm, viÖc x©y dùng hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi kh«ng ngõng ®­îc thóc ®Èy ®i lªn. ChÕ ®é b¶o hiÓm d­ìng l·o c¬ b¶n cña c«ng nh©n viªn ë thµnh thÞ ®· ®­îc x©y dùng, c¶i c¸ch chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ ®· khëi ®éng toµn diÖn, chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ®­îc hoµn thiÖn thªm. ChÕ ®é y tÕ hîp t¸c kiÓu míi ë n«ng th«n b¾t ®Çu thÝ ®iÓm. C­ d©n khã kh¨n thuéc diÖn chÝnh s¸ch trong thµnh phè ®· tõng b­íc ®­îc b¶o ®¶m møc sèng tèi thiÓu. Nh×n chung, hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi mµ néi dung chÝnh lµ b¶o hiÓm d­ìng l·o, thÊt nghiÖp vµ y tÕ ®· b­íc ®Çu h×nh thµnh, sè thuéc diÖn cña b¶o ®¶m x· héi kh«ng ngõng ®­îc më réng. Cho ®Õn nay, sè c­ d©n thµnh thÞ n»m trong chÕ ®é cÇn ®¶m b¶o vÒ møc sèng tèi thiÓu ®¹t h¬n 21 triÖu, sè ng­êi tham gia b¶o hiÓm d­ìng l·o v­ît qu¸ 150 triÖu, sè ng­êi tham gia b¶o hiÓm y tÕ vµ thÊt nghiÖp ®Òu ®¹t h¬n 100 triÖu. Thø s¸u, côc diÖn më cöa víi bªn ngoµi ®a ph­¬ng ho¸, nhiÒu tÇng nÊc, lÜnh vùc réng kh«ng ngõng hoµn thiÖn. Më cöa víi bªn ngoµi lµ mét quèc s¸ch c¬ b¶n, l©u dµi cña Trung Quèc, còng lµ con ®­êng tÊt yÕu trong tiÕn tr×nh ®Èy nhanh hiÖn ®¹i ho¸ x· héi chñ nghÜa. X©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa cÇn ph¶i kiªn tr× më cöa víi bªn ngoµi. Trong thêi kú ®Çu míi c¶i c¸ch, Trung Quèc x©y dùng bèn ®Æc khu kinh tÕ, më cöa 14 thµnh phè c¶ng ven biÓn, më cöa hµng lo¹t c¸c cöa khÈu biªn giíi, më cöa thµnh phè néi ®Þa vµ khu khai ph¸t, c¬ b¶n h×nh thµnh côc diÖn më cöa ®èi ngo¹i nhiÒu tÇng líp, ®a h×nh thøc, toµn ph­¬ng vÞ vµ nhiÒu lÜnh vùc, c¬ chÕ vËn hµnh kinh tÕ ®èi ngo¹i thÝch øng víi th«ng lÖ quèc tÕ b­íc ®Çu ®­îc h×nh thµnh. ThÓ chÕ ngo¹i th­¬ng kh«ng ngõng ®­îc c¶i c¸ch. N¨m 2001, Trung Quèc chÝnh thøc gia nhËp Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi, ®¸nh dÊu viÖc më cöa víi bªn ngoµi b­íc sang giai ®o¹n míi. Trung Quèc thùc hiÖn chÝnh s¸ch “thu hót vµo” kÕt hîp víi “®i ra ngoµi”, tËn dông ®Çy ®ñ hai thÞ tr­êng vµ hai tµi nguyªn trong vµ ngoµi n­íc, lÊy më cöa thóc ®Èy c¶i c¸ch, thóc ®Èy ph¸t triÓn. N¨m 2002, tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu ngo¹i th­¬ng cña Trung Quèc ®¹t 620,8 tû ®«la Mü, v­¬n lªn xÕp thø 5 trªn thÕ giíi. Dù tr÷ ngo¹i tÖ ®· ®¹t h¬n 340 tû ®«la Mü. KÓ tõ n¨m 1993, liªn tiÕp 9 n¨m Trung Quèc ®øng ®Çu trong c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vÒ viÖc thu hót vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi vµ khu vùc. Trong qu¸ tr×nh më cöa víi bªn ngoµi, Trung Quèc chó ý gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a viÖc më réng më cöa víi bªn ngoµi, vµ kiªn tr× tù lùc g¸nh sinh, lu«n lu«n ®øng trªn nÒn t¶ng dùa vµo søc m×nh, chó ý b¶o vÖ quyÒn quèc gia vµ an ninh kinh tÕ – x· héi, chó ý phßng ngõa vµ kh¾c phôc t¸c ®éng cña rñi ro quèc tÕ. Nãi tãm l¹i, viÖc b­íc ®Çu x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa ®· ®­a nÒn kinh tÕ Trung Quèc ®Õn nh÷ng thay ®æi mang tÝnh lÞch sö. ChØ tiªu ph¸p lÖnh vµ ph­¬ng thøc ph©n phèi nguån lùc theo kÕ ho¹ch chång chÐo vÒ c¬ b¶n ®· chuyÓn biÕn theo ph­¬ng thøc c¹nh tranh, ph©n phèi nguån thÞ tr­êng theo chiÒu ngang; thùc hiÖn b­íc chuyÓn biÕn tõ thÞ tr­êng b¸n hµng ho¸ tem phiÕu, th­¬ng phÈm thiÕu thèn chuyÓn sang thÞ tr­êng víi c¸c s¶n phÈm phong phó, chñng lo¹i ®a d¹ng; thùc hiÖn b­íc chuyÓn biÕn kinh tÕ tõ ®ãng cöa, b¸n më cöa sang nÒn kinh tÕ më víi nhiÒu tÇng bËc, ®a ph­¬ng vÞ; vËn hµnh nÒn kinh tÕ chuyÓn tõ m« h×nh cung cÊp víi ®Æc tr­ng c¬ b¶n lµ “thiÕu thèn” chuyÓn sang m« h×nh lÊy nhu cÇu thÞ tr­êng lµm chÝnh vµ kÕt hîp víi nh÷ng rµng buéc vÒ nguån lùc; ph­¬ng thøc t¨ng tr­ëng kinh tÕ chuyÓn tõ kinh doanh rêi r¹c sang kinh doanh tËp trung; nÒn kinh tÕ quèc d©n tõ bÊt æn ®Þnh chuyÓn sang ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nhanh vµ m¹nh. Trong 13 n¨m (1989-2002), GDP cña Trung Quèc b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng 9,3%, ®øng ®Çu c¸c n­íc trªn thÕ giíi trong cïng thêi kú. N¨m 2002, GDP cña Trung Quèc ®¹t 10.200 tû NDT, ®øng thø 6 trªn thÕ giíi. Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi cña gia ®×nh n«ng d©n t¨ng tõ 630 NDT (1990) lªn 2476 NDT (2002); thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi cña c­ d©n thµnh thÞ t¨ng tõ 2150 NDT (1990) lªn 7703 NDT (2002). Møc sèng cña nh©n d©n kh«ng ngõng n©ng cao, ®· thùc hiÖn b­íc nh¶y vät lÞch sö, tõ Êm no lªn kh¸ gi¶, sù nghiÖp gi¸o dôc, khoa häc, v¨n ho¸ vµ d©n sè, m«i tr­êng còng nh­ c¸c sù nghiÖp x· héi kh¸c ®Òu ®¹t ®­îc thµnh tùu mang tÝnh lÞch sö. Mäi ng­êi ®Òu c«ng nhËn r»ng m­êi mÊy n¨m ®ã lµ thêi kú mµ quèc lùc tæng hîp cña Trung Quèc ®­îc t¨ng c­êng m¹nh mÏ, nh©n d©n ®­îc h­ëng lîi Ých thùc tÕ nhiÒu nhÊt, lµ thêi kú x· héi Trung Quèc yªn æn ®oµn kÕt l©u dµi vµ “chÝnh trÞ th«ng suèt, nh©n d©n hoµ thuËn”, lµ thêi kú ¶nh h­ëng cña Trung Quèc ®èi víi quèc tÕ ®­îc n©ng cao râ rÖt vµ søc tËp hîp d©n téc ®­îc t¨ng c­êng m¹nh mÏ. 3.2. Những trở ngại chính trong việc đi sâu hơn nữa cải cách theo hướng thị trường hoá của thể chế kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ở Trung Quốc B­íc ®Çu h×nh thµnh thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa kh«ng cã nghÜa lµ thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®· hoµn toµn ®­îc x©y dùng nªn vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶, còng kh«ng cã nghÜa lµ nhiÖm vô c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ cña Trung Quèc ®· hoµn thµnh. Trªn thùc tÕ, thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng cña Trung Quèc hiÖn nay vÉn lµ mét thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ch­a hoµn thiÖn, vÉn tån t¹i nhiÒu nh©n tè c¶n trë sù ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt. Nãi chung, chuyÓn ®æi chøc n¨ng chÝnh quyÒn cßn tôt hËu so víi tiÕn tr×nh chuyÓn ®æi cña thÓ chÕ kinh tÕ, t×nh tr¹ng chøc n¨ng qu¶n lý c«ng céng cña chÝnh quyÒn lÉn lén kh«ng râ rµng víi chøc n¨ng cña ng­êi së h÷u tµi s¶n Nhµ n­íc vÉn ch­a cã thay ®æi c¨n b¶n. ThÓ chÕ kinh tÕ hiÖn hµnh vÉn tån t¹i nhiÒu yÕu kÐm, cÇn tõng b­íc gi¶i quyÕt th«ng qua ®i s©u c¶i c¸ch, cô thÓ lµ: Tr­íc hÕt, chøc n¨ng qu¶n lý c«ng céng cña chÝnh quyÒn lÉn lén kh«ng râ rµng víi chøc n¨ng cña ng­êi së h÷u tµi s¶n Nhµ n­íc, thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng qu¸ ­u tiªn cho doanh nghiÖp quèc h÷u vµ chÝnh quyÒn can thiÖp qu¸ møc ®· lµm ®¶o lén c¬ chÕ ph©n phèi tµi nguyªn b»ng thÞ tr­êng, lµm gi¶m hiÖu qu¶ ph©n phèi tµi nguyªn, c¶n trë kinh tÕ t¨ng tr­ëng, lµm tæn h¹i ®Õn an ninh kinh tÕ Nhµ n­íc. HiÖn nay, nh÷ng vÊn ®Ò nh­ kinh tÕ quèc h÷u chiÕm tû träng qu¸ cao, mÆt trËn qu¸ dµi, ph©n bè qu¸ réng, hiÖu qu¶ kh«ng cao vÉn rÊt næi cém. N¨m 2000, trong tæng sè 190 ngh×n doanh nghiÖp quèc h÷u, cã 9 ngh×n doanh nghiÖp cì lín vµ siªu lín, 181 ngh×n doanh nghiÖp võa vµ nhá, chiÕm 94,8% tæng sè doanh nghiÖp quèc h÷u, trong ®ã, 94 ngh×n doanh nghiÖp thua lç, chiÕm 52%. §ång thêi, cã 85 ngh×n doanh nghiÖp ¨n c¶ vµo gèc (tøc nî lín h¬n tµi s¶n) vµ “trèng rçng” (tøc tæn thÊt lín h¬n sè vèn cña ng­êi së h÷u) chiÕm 44,5% tæng sè doanh nghiÖp quèc h÷u. Bëi v× hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp quèc h÷u kh«ng cao nh­ng l¹i chiÕm nhiÒu tµi nguyªn, cßn hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp thuéc chÕ ®é së h÷u kh¸c l¹i kh¸ cao nh­ng kh«ng ®­îc gióp ®ì vÒ tµi nguyªn hiÖn cã. V× vËy, tµi nguyªn cña x· héi kh«ng ®­îc sö dông hiÖu qu¶ vµ ®Çy ®ñ, lµm cho tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ bÞ k×m chÕ, vµ khiÕn tû lÖ t¨ng tr­ëng thùc tÕ cña kinh tÕ quèc d©n kh«ng ®¹t tû lÖ t¨ng tr­ëng tiÒm n¨ng. §iÒu quan träng h¬n lµ kinh tÕ phi quèc h÷u kh«ng ®­îc ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, ®· lµm cho h¬n 10 ngh×n tû tiÒn vèn trong d©n kh«ng ®­îc sö dông, dÉn ®Õn sù nhµn rçi vµ l·ng phÝ cña tµi nguyªn thiÕu thèn nhÊt nµy. Trong khi ®ã, trong kinh tÕ tiÒn tÖ ho¸, sù tiªu hao tµi nguyªn qu¸ møc nµy sÏ tÝch tô l¹i b»ng h×nh thøc bÒ næi hoÆc tiÒm Èn, vµ nÕu tÝch tô ®Õn møc ®é nµo ®ã th× sÏ bïng næ khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ, hoÆc chuyÓn thµnh l¹m ph¸t tiªu cùc, lµm tæn h¹i ®Õn an ninh kinh tÕ cña Nhµ n­íc. Thø hai, thÓ chÕ qu¶n lý tµi s¶n quèc h÷u quy ph¹m vµ hiÖu qu¶ ch­a ®­îc x©y dùng nªn, chÝnh quyÒn can thiÖp qu¸ møc, lµm cho doanh nghiÖp quèc h÷u ë vµo t×nh tr¹ng “chÝnh quyÒn vµ doanh nghiÖp kh«ng t¸ch ra”, doanh nghiÖp quèc h÷u kh«ng thÓ thùc sù trë thµnh chñ thÓ cña thÞ tr­êng, thiÕu søc c¹nh tranh. C¶i c¸ch vÒ thÓ chÕ qu¶n lý tµi s¶n quèc h÷u tôt hËu. Mét mÆt lµ v× nhiÒu bé ngµnh ®Òu cã chøc n¨ng bæ vèn, qu¶n lý ng­êi vµ qu¶n lý viÖc t¸ch rêi khái qu¶n lý tµi s¶n, vÊn ®Ò “kh«ng ai chÞu tr¸ch nhiÖm” tån t¹i song song víi vÊn ®Ò “ngò long trÞ thuû”, “nhiÒu ®Çu mèi can thiÖp hµnh chÝnh”, lµm cho doanh nghiÖp quèc h÷u rÊt lóng tóng. MÆt kh¸c, chÝnh v× “ai còng qu¶n, mµ còng ch¼ng ai qu¶n”, “ng­êi së h÷u thùc sù v¾ng mÆt”, lµm cho doanh nghiÖp quèc h÷u bÞ “ng­êi trong néi bé khèng chÕ”. V× vËy, dï cã c¶i t¹o theo chÕ ®é cæ phÇn ho¸ vµ x©y dùng doanh nghiÖp theo chÕ ®é doanh nghiÖp hiÖn ®¹i, th× còng th­êng lµ “®Ñp mµ kh«ng bÒn”. Thø ba, chÝnh quyÒn can thiÖp qu¸ møc vµ tÝnh tuú tiÖn trong hµnh vi cña chÝnh quyÒn ®· lµm cho c¸c hiÖn t­îng chøc n¨ng chÝnh quyÒn “viÖt vÞ”, “sai vÞ” vµ “khuyÕt vÞ” (v­ît qu¸ vÞ trÝ, ®øng sai vÞ trÝ, thiÕu v¾ng vÞ trÝ) vÉn nghiªm träng, vÉn tån t¹i vÊn ®Ò “quyÒn lùc lín h¬n ph¸p luËt”, thiÕu c¬ chÕ rµng buéc m¹nh ®èi víi “quyÒn lùc”, quyÕt s¸ch kh«ng nghiªm tóc vµ can thiÖp tuú tiÖn vÉn th­êng xuyªn x¶y ra. Ph©n chia quyÒn h¹n xö lý c«ng viÖc vµ quyÒn h¹n tµi chÝnh gi÷a Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng ®Õn nay ch­a thËt râ rµng, chÝnh quyÒn Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng ®Òu ch­a râ m×nh cÇn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc g×. Ph­¬ng thøc xö ph¹t nh­ “chÕ ®é tr¸ch nhiÖm cña ng­êi ®øng ®Çu” hoÆc “háng mét viÖc th× háng hÕt” lµm cho chÝnh quyÒn vµ quan chøc c¸c cÊp ph¶i qu¶n lý réng, qu¶n lý s©u vµ qu¶n lý m¹nh. NhiÒu chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cßn ph¶i g¸nh v¸c nhiÒu tr¸ch nhiÖm kh«ng ph¶i cña m×nh. Thø t­, thÓ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh vÉn nÆng vÒ “qu¶n lý theo ngµnh nghÒ vµ ®Þa bµn”, kh«ng nh÷ng lµm cho mét sè bé ngµnh xuÊt hiÖn khuynh h­íng “lîi Ých tËp ®oµn ho¸” vµ chøc n¨ng c«ng céng yÕu ®i, mµ cßn lµm cho chñ nghÜa b¶o hé ®Þa ph­¬ng lan réng. Bëi v× hµnh vi cña chÝnh quyÒn thiÕu c¬ chÕ rµng buéc vµ thiÕu c«ng khai, nhiÒu bé ngµnh rÊt dÔ th«ng qua “gäi thuª” ®Ó thu hót “ng­êi nhËn thuª” d­íi chiªu bµi ®µng hoµng, vµ qua ®ã kiÕm lêi cho bé ngµnh vµ c¸ nh©n. XuÊt ph¸t tõ lîi Ých b¶n th©n vµ nhu cÇu vÒ thµnh tÝch, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng còng rÊt Ýt suy nghÜ vÒ ph©n c«ng vµ hîp t¸c víi c¸c vïng xung quanh, x©y dùng trïng lÆp, bµy ra nhiÒu dù ¸n do chÝnh quyÒn trùc tiÕp ®Çu t­ hay xói giôc ®Çu t­ ®· trë thµnh “c¹m bÉy thua lç” hoÆc “c¹m bÉy nî nÇn”. Thø n¨m, kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a miÒn §«ng vµ miÒn T©y, gi÷a thµnh phè vµ n«ng th«n gi·n ra, chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi tôt hËu, m©u thuÉn vÒ ph©n phèi ngµy cµng næi cém. LÊy vÝ dô vÒ kho¶ng c¸ch thu nhËp gi÷a thµnh phè vµ n«ng th«n, n¨m 1980, kho¶ng c¸ch thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi gi÷a thµnh phè vµ n«ng th«n toµn quèc lµ 1:0,44; ®Õn n¨m 2000 ®· më réng ra ®Õn 1:0,36. III. NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM TỪ MÔ HÌNH KINH TẾ THỊ TRƯỜNG Xà HỘI CHỦ NGHĨA Ở TRUNG QUỐC Cïng víi sù ph¸t triÓn vÒ lý luËn, thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa cña Trung Quèc ®· dÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn æn ®Þnh, v÷ng ch¾c h¬n 10 n¨m qua, víi nh÷ng thµnh tùu kh«ng thÓ nghi ngê. SÏ lµ rÊt thiÕt thùc nÕu cã nh÷ng tæng kÕt, ®óc rót kinh nghiÖm vÒ m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa ë Trung Quèc. Bëi nã kh«ng chØ cã t¸c dông cung cÊp luËn chøng cho viÖc lý gi¶i h­íng ®i ®ã lµ ®óng hay sai, lµ hiÖu qu¶ hay kh«ng hiÖu qu¶, mµ h¬n thÕ, nã cßn gióp ViÖt Nam ch¾t läc nh÷ng kinh nghiÖm s¸t thùc, cã gi¸ trÞ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¶i c¸ch kinh tÕ, x©y dùng c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 1. Bài học về sự kiên trì kết hợp những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác với thực tiễn cụ thể của đất nước, kiên trì sự chỉ đạo của lý luận khoa học, kiên trì đi theo con đường của mình. Trong diÔn v¨n cña Tæng bÝ th­ §¶ng Céng s¶n Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n t¹i lÔ kû niÖm 80 n¨m ngµy thµnh lËp §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ngµy 1 th¸ng 7 n¨m 2001, «ng ®· tæng kÕt 12 thµnh qu¶ lín mµ nh©n d©n Trung Quèc giµnh ®­îc trong suèt 80 n¨m d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc. Trong 12 thµnh tùu ®ã, «ng ®Æc biÖt nhÊn m¹nh thµnh tùu sè 10 lµ: “Lu«n lu«n kiªn tr× kÕt hîp nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c víi thùc tiÔn cô thÓ cña Trung Quèc, kiªn tr× sù chØ ®¹o cña lý luËn khoa häc, kiªn ®Þnh ®i theo con ®­êng cña m×nh” vµ coi ®©y lµ “kinh nghiÖm c¬ b¶n nhÊt tæng kÕt tõ lÞch sö cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc”. §iÒu nµy hoµn toµn ®óng víi “cuéc tr­êng chinh sau Mao” – cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ vÜ ®¹i cña Trung Quèc theo h­íng x©y dùng m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa tõ sau n¨m 1978 ®Õn nay. Sau khi §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®­îc thµnh lËp n¨m 1921, ®Ó cã thÓ ®­a cuéc c¸ch m¹ng Trung Quèc ®Õn thµnh c«ng, §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®· kÕt hîp nguyªn lý cña chñ nghÜa M¸c víi thùc tiÔn Trung Quèc vµ do ®ã ®· h×nh thµnh t­ t­ëng chØ ®¹o cã hiÖu qu¶, ®em l¹i th¾ng lîi cho c¸ch m¹ng Trung Quèc n¨m 1949. Nh­ng khi b­íc vµo c«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, ®¸p øng b­íc ph¸t triÓn míi, tr¶i qua bao nhiªu cam go, khóc khuûu, nhËn