Đề tài Thực trạng và giải pháp sử dụng các công cụ gián tiếp của chính sách tiền tệ tại Việt Nam

®­a vµo göi t¹i Ng©n hµng trung ­¬ng theo luËt ®Þnh. Dù tr÷ b¾t buéc lµ mét trong nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn l­îng vèn kh¶ dông cña ng©n hµng: nã cã thÓ ®iÒu chØnh viÖc t¹o tiÒn th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng©n hµng th­¬ng m¹i. Vµ nã chÝnh lµ mét ph­¬ng tiÖn cho Ng©n hµng trung ­¬ng sö dông ®Ó kiÓm so¸t khèi l­îng tÝn dông vµ lµm thay ®æi l­îng cung vèn cho nÒn kinh tÕ. Nh÷ng thay ®æi trong dù tr÷ b¾t buéc t¸c ®éng ®Õn cung øng tiÒn tÖ b»ng c¸ch thay ®æi sè nh©n cung øng tiÒn tÖ. Khi t¨ng tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc sÏ cã t¸c dông lµm gi¶m kh¶ n¨ng cho vay vµ ®Çu t­ cña ng©n hµng th­¬ng m¹i, tõ ®ã lµm gi¶m l­îng tiÒn trong l­u th«ng, gãp phÇn gi¶m cÇu tiÒn ®Ó c©n b»ng víi sù gi¶m cung x· héi. Khi gi¶m tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc th× ng­îc l¹i sÏ lµm t¨ng kh¶ n¨ng bµnh tr­íng tÝn dông cña ng©n hµng th­¬ng m¹i khiÕn cho l­îng tiÒn trong l­u th«ng gia t¨ng vµ lµm cho t¨ng cung x· héi ®Ó c©n ®èi t¨ng cÇu vÒ tiÒn. ¦u ®iÓm cña viÖc sö dông dù tr÷ b¾t buéc ®Ó kiÓm so¸t cung øng tiÒn tÖ lµ nã cã thÓ t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c ng©n hµng nh­ nhau vµ cã t¸c dông m¹nh mÏ ®Õn cung øng tiÒn tÖ. Nh­îc ®iÓm cña dù tr÷ b¾t buéc lµ: Dù tr÷ b¾t buéc kh«ng thÝch hîp ®èi víi nh÷ng thay ®æi nhá trong tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc v× khi cã nh÷ng thay ®æi nh­ vËy th× chi phÝ qu¶n lý l¹i v­ît qu¸ lîi Ých mang l¹i. §iÒu nµy lµ kh«ng thiÕt thùc, còng nh­ “giÕt gµ l¹i dïng ®Õn dao mæ tr©u“. Mét ®iÓm bÊt lîi kh¸c cña c«ng cô nµy lµ khi t¨ng tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc th× sÏ lµm cho kh¶ n¨ng thanh kho¶n cña ng©n hµng th­¬ng m¹i gi¶m kh¶ n¨ng thanh to¸n. Vµ nÕu tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc lu«n thay ®æi, mÊt tÝnh æn ®Þnh th× còng g©y ra sù mÊt æn ®Þnh trong ho¹t ®éng thanh to¸n vµ ho¹t ®éng qu¶n lý cña ng©n hµng sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n. HiÖn nay, ®ang cã nh÷ng kiÕn nghÞ c¶i c¸ch dù tr÷ b¾t buéc. Tuy vËy, viÖc quyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt dù tr÷ b¾t buéc theo h­íng nµo vÉn ®ang lµ vÊn ®Ò ®­îc c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh kinh tÕ xem xÐt, th¶o luËn. 2.2.C«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu, t¸i cÊp vèn T¸i chiÕt khÊu vµ t¸i cÊp vèn lµ c¸c ph­¬ng thøc mµ Ng©n hµng trung ­¬ng cho vay c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c th«ng qua cho vay dùa trªn h×nh thøc chiÕt khÊu l¹i c¸c chøng tõ cã gi¸. Víi viÖc Ên ®Þnh l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu, t¸i cÊp vèn, Ng©n hµng trung ­¬ng cã thÓ t¸c ®éng ®Õn kh¶ n¨ng vay cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Vµ th«ng qua ®ã lµm cho cung cÇu vÒ tiÒn tÖ cã sù thay ®æi. Khi l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu, t¸i cÊp vèn t¨ng lªn, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i sÏ bÊt lîi nÕu vay vèn cña Ng©n hµng trung ­¬ng. Trong ®iÒu kiÖn nh­ vËy, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng më réng cho vay tÝn dông. Ng­îc l¹i, khi l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu, t¸i cÊp vèn gi¶m, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i do ®­îc lîi trong viÖc chiÕt khÊu l¹i víi Ng©n hµng trung ­¬ng nªn sÏ cã ®iÒu kiÖn më réng kh¶ n¨ng cho vay tÝn dông. ¦u ®iÓm: lîi ®iÓm chñ yÕu cña c«ng cô nµy chÝnh lµ th«ng qua nã mµ Ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn vai trß ng­êi cho vay cuèi cïng. §©y lµ c«ng viÖc thÓ hiÖn râ nÐt vai trß cña Ng©n hµng trung ­¬ng trong nÒn kinh tÕ vµ lµ yªu cÇu cùc kú quan träng ®Ó tiÕn hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ thµnh c«ng. Th«ng qua c«ng cô nµy th× Ng©n hµng trung ­¬ng sÏ gióp nÒn kinh tÕ tr¸nh khái c¸c c¬n sôp ®æ tµi chÝnh bëi mçi khi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i bÞ ®e do¹ ph¸ s¶n th× dù tr÷ lËp tøc ®­îc ®iÒu ®Õn ng©n hµng cÇn vèn. Ngoµi ra c«ng cô nµy cßn cã ­u ®iÓm lµ viÖc vay m­în ®­îc thùc hiÖn trªn nÒn cña c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸, nªn thêi h¹n thanh to¸n t­¬ng ®èi râ rµng t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc hoµn tr¶. §ång thêi, qua biÖn ph¸p nµy th× tiÒn vay sÏ vËn ®éng phï hîp víi kinh tÕ thÞ tr­êng. Tuy cã ­u ®iÓm quan träng nh­ vËy nh­ng c«ng cô nµy còng cßn tån t¹i kh«ng Ýt nh÷ng nh­îc ®iÓm. Nh­îc ®iÓm: Thø nhÊt, khi Ng©n hµng trung ­¬ng thay ®æi l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu th× l¹i khiÕn cho nh÷ng suy ®o¸n sai lÖch vÒ ý ®Þnh cña Ng©n hµng trung ­¬ng. Thø hai, khi Ng©n hµng trung ­¬ng Ên ®Þnh mét møc l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu ®Æc biÖt nµo ®ã th× sÏ g©y ra chªnh lÖch lín gi÷a l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu vµ l·i suÊt thÞ tr­êng. Thø ba, c«ng cô nµy cßn cã nh÷ng h¹n chÕ kü thuËt vµ cøng nh¾c. ThÓ hiÖn: Ng©n hµng trung ­¬ng cÊp tiÒn cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i mét c¸ch m¸y mãc; viÖc ®iÒu chØnh l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµ mét quyÕt ®Þnh quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th× l¹i Ýt ®­îc thùc hiÖn; cïng víi nghiÖp vô t¸i chiÕt khÊu th× Ng©n hµng trung ­¬ng chØ cã thÓ cÊp tiÒn cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i nh­ng kh«ng thu l¹i ®­îc. Thø t­, thùc tÕ cho thÊy, hiÖn nay, sù t¸c ®éng cña l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu ch­a hiÖu qu¶ nÕu l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu cao h¬n so víi l·i suÊt chiÕt khÊu. Bëi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i (trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng) sÏ kh«ng chiÕt khÊu l¹i ë Ng©n hµng trung ­¬ng mµ l¹i cã sù ®iÒu tiÕt qua l¹i gi÷a c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i nµy. 2.3.C«ng cô thÞ tr­êng më C«ng cô thÞ tr­êng më lµ chØ viÖc Ng©n hµng trung ­¬ng mua b¸n c¸c giÊy tõ cã gi¸ trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh nh»m ®iÒu chØnh l­îng tiÒn trong l­u th«ng. NÕu Ng©n hµng trung ­¬ng muèn gia t¨ng l­îng tiÒn trong l­u th«ng th× Ng©n hµng trung ­¬ng sÏ mua vµo mét l­îng giÊy tê cã gi¸ nhÊt ®Þnh. Khi Ng©n hµng trung ­¬ng tiÕn hµnh ®éng th¸i trªn th× tiÒn trung ­¬ng sÏ ®i vµo trong l­u th«ng vµ c¸c giÊy tê cã gi¸ sÏ n»m l¹i ë Ng©n hµng trung ­¬ng. Ng­îc l¹i, khi Ng©n hµng trung ­¬ng thÊy cÇn ph¶i gi¶m l­îng tiÒn trong l­u th«ng th× Ng©n hµng trung ­¬ng l¹i tæ chøc b¸n c¸c giÊy tê cã gi¸ mµ m×nh ®ang n¾m gi÷ ra thÞ tr­êng tµi chÝnh, thu bít tiÒn trong l­u th«ng vÒ cÊt tr÷. Néi dung ho¹t ®éng cña c«ng cô thÞ tr­êng më chÝnh lµ c¬ së thÓ hiÖn cho chóng ta thÊy nh÷ng ­u, nh­îc ®iÓm cña c«ng cô nµy. - ¦u ®iÓm: nãi chung thÞ tr­êng më tiÕn bé h¬n c¸c c«ng cô kh¸c. Bëi v×: Thø nhÊt, Ng©n hµng trung ­¬ng th«ng qua nghiÖp vô nµy kiÓm so¸t toµn bé thÞ tr­êng tù do. Mµ viÖc kiÓm so¸t nµy lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc th«ng qua c«ng cô t¸i chiÕt khÊu v× víi t¸i chiÕt khÊu, Ng©n hµng trung ­¬ng chØ khuyÕn khÝch viÖc chiÕt khÊu cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i hay kh«ng mµ th«i chø kh«ng kiÓm so¸t ®­îc l­îng giÊy tê cã gi¸ ®em chiÕt khÊu. Thø hai, nghiÖp vô nµy rÊt linh ho¹t vµ chÝnh x¸c. ThÓ hiÖn: víi bÊt kú møc ®é nµo khi muèn thay ®æi dù tr÷ b¾t buéc hay c¬ sè tiÒn tÖ, Ng©n hµng trung ­¬ng chØ viÖc b¸n ra thÞ tr­êng mét l­îng giÊy tê cã gi¸ tuú ý. Thø ba, khi sö dông c«ng cô thÞ tr­êng më th× nÕu cã sai sãt x¶y ra th× Ng©n hµng trung ­¬ng còng dÔ dµng söa ch÷a nh÷ng sai lÇm cña m×nh. Thø t­, ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng tù do nhanh chãng, tr¸nh ®­îc nh÷ng chËm trÔ vÒ mÆt hµnh chÝnh. Muèn sö dông tèt c«ng cô thÞ tr­êng më ®ßi hái sù ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña c¬ chÕ thanh to¸n kh«ng sö dông tiÒn mÆt (cã nghÜa lµ tiÒn trong l­u th«ng phÇn lín ph¶i n»m trªn tµi kho¶n t¹i ng©n hµng). Chóng ta ®· biÕt r»ng xu thÕ trong t­¬ng lai trªn toµn thÕ giíi viÖc sö dông tiÒn mÆt ®ang dÇn bÞ thay thÕ bëi c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n kh¸c nh­ tiÒn chuyÓn kho¶n, tiÒn ®iÖn tö, ng©n phiÕu, th­¬ng phiÕu... Cho nªn ®iÒu kiÖn nµy th× sím hay muén còng h×nh thµnh. Nh­ng vÊn ®Ò lµ thêi gian lµ quan träng nªn buéc Ng©n hµng trung ­¬ng cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó t¹o lËp thÞ tr­êng tµi chÝnh ®Ých thùc ®Ó c«ng cô thÞ tr­êng më ph¸t huy t¸c dông. Nãi tãm l¹i, c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ rÊt quan träng. Chóng cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn cung øng tiÒn tÖ th«ng qua kiÓm so¸t khèi l­îng cho vay cña ng©n hµng, møc l·i suÊt vµ khèi tiÒn tÖ nãi chung. Vµ bªn c¹nh nh÷ng nh­îc ®iÓm néi t¹i th× víi nh÷ng ­u ®iÓm s½n cã th× c¸c c«ng cô nµy ®ang cã tiÒm n¨ng lín trong vÊn ®Ò æn dÞnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ mçi quèc gia. Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng cña viÖc ng©n hµng trung ­¬ng sö dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong thêi gian võa qua vµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m vËn dông hiÖu qu¶ h¬n c¸c c«ng cô nµy ë ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. 1.Thùc tr¹ng sö dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong thêi gian qua t¹i ViÖt Nam Dï nãi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m ®· qua lµ tèt hay xÊu th× thùc tÕ viÖc sö dông c¸c c«ng cô nãi chung vµ c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp nãi riªng trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam ®· cã nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®¸p øng cho yªu cÇu cña t×nh h×nh kinh tÕ trong n­íc. 1.1.C«ng cô dù tr÷ b¾t buéc Dù tr÷ b¾t buéc lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó ®iÒu hoµ l­u th«ng tiÒn tÖ. Th«ng qua viÖc thùc hiÖn chÕ ®é nµy, Ng©n hµng trung ­¬ng ®iÒu hµnh tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n th«ng qua c¬ chÕ t¸c ®éng ®Õn khèi l­îng vµ gi¸ c¶ tÝn dông cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Tõ n¨m 1991, c«ng cô ®iÒu hoµ l­u th«ng tiÒn tÖ nµy ®­îc ®­a ¸p dông ë ViÖt Nam. Theo ph¸p lÖnh ng©n hµng, tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc cã thÓ giao ®éng trong kho¶ng tõ 10% ®Õn 35% trong nguån vèn huy ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Song khi xÐt tíi hoµn c¶nh thùc tÕ, tiÒm lùc cña c¸c tæ chøc tÝn dông ViÖt Nam (kÓ c¶ ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh)lµ cßn t­¬ng ®èi yÕu vµ do l¹m ph¸t cao nªn møc dù tr÷ b¾t buéc ®­îc Ên ®Þnh lµ 10%, ®ång thêi coi phÇn tiÒn mua tÝn phiÕu kho b¹c vµ tiÒn mÆt t¹i quü còng lµ thµnh phÇn tiÒn dù tr÷ cïng víi viÖc ph©n biÖt tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc kh¸c nhau ®èi víi tiÒn göi cã kú h¹n vµ kh«ng kú h¹n. Tuy nhiªn, chÕ ®é dù tr÷ b¾t buéc l¹i ch­a ®­îc ¸p dông ®èi víi c¸c hîp t¸c x· tÝn dông vµ c¸c quü tÝn dông nh©n d©n. Sau ®ã, tõ nh÷ng n¨m 1994, 1995 trë ®i, ®øng tr­íc t×nh h×nh l¹m ph¸t diÔn biÕn thÊt th­êng, Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam ®· tõng b­íc hoµn thiÖn vµ n©ng cao hiÖu lùc cña c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc. §ã lµ ¸p dông c¸ch ®iÒu chØnh linh ho¹t tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc trong khu«n khæ cho phÐp, thèng nhÊt mét tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc cho c¸c lo¹i tiÒn göi kh«ng kú h¹n vµ cã kú h¹n, bá h¼n phÇn tiÒn mua tÝn phiÕu kho b¹c trong c¬ cÊu tiÒn dù tr÷ b¾t buéc, thùc hiÖn truy ®æi hay hoµn l¹i tiÒn l·i ®èi víi sè tiÒn v­ît hay hôt møc dù tr÷, xö ph¹t nghiªm kh¾c ®èi víi c¸c tr­êng hîp vi ph¹m. Tõ cuèi n¨m 1997, Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam l¹i hoµn thiÖn thªm mét b­íc c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc víi c¸c mÆt sau: Thø nhÊt, ®èi t­îng thi hµnh quy chÕ dù tr÷ b¾t buéc lµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh vµ cæ phÇn ViÖt Nam, c¸c chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, c¸c ng©n hµng liªn doanh ho¹t ®éng trªn l·nh thæ ViÖt Nam, c¸c c«ng ty tµi chÝnh. Nh÷ng tæ chøc tÝn dông trùc thuéc c¸c chñ thÓ trªn cã thÓ ®­îc miÔn thi hµnh nghÜa vô dù tr÷ b¾t buéc trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh nÕu tæng sè tiÒn huy ®éng ®­îc qu¸ thÊp (d­íi 500 triÖu ®ång). Thø hai, sè tiÒn göi huy ®éng ®­îc dïng ®Ó tÝnh dù tr÷ b¾t buéc bao gåm c¸c kho¶n tiÒn b»ng néi tÖ còng nh­ b»ng ngo¹i tÖ. Sè tiÒn göi nµy cã kú h¹n lµ 24 th¸ng trë l¹i vµ tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ¸p dông ®ång lo¹t lµ 10% tÝnh trªn tæng sè tiÒn göi lo¹i nµy huy ®éng ®­îc. Thø ba, c¬ cÊu cña tiÒn dù tr÷ b¾t buéc bao gåm: tiÒn dù tr÷ b¾t buéc trªn tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n t¹i Ng©n hµng nhµ n­íc (tèi thiÓu lµ 70% cña tæng sè tiÒn dù tr÷ b¾t buéc cña c¸c tæ chøc tÝn dông), tiÒn mÆt t¹i quü vµ ng©n phiÕu cßn gi¸ trÞ thanh to¸n t¹i quü cña tæ chøc tÝn dông (tèi ®a lµ 30% cña tæng sè tiÒn dù tr÷ b¾t buéc). Thø t­, Ng©n hµng nhµ n­íc kh«ng tr¶ l·i cho sè tiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc trong ph¹m vi nghÜa vô nh­ng sÏ tr¶ l·i cho phÇn göi dù tr÷ b¾t buéc v­ît yªu cÇu (lín h¬n 10%) theo l·i suÊt 0,2%/th¸ng. §ång thêi, ®èi víi sè thiÕu hôt so víi nghÜa vô thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc th× Ng©n hµng nhµ n­íc sÏ ph¹t kho¶n tiÒn nµy víi l·i suÊt lµ 200% so víi l·i suÊt cho vay t¸i cÊp vèn. Thùc tÕ, xÐt trªn mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, c¸c biÖn ph¸p trªn ®· duy tr× t¨ng tr­ëng cao cña nÒn kinh tÕ ®ång thêi l¹i kiÒm chÕ l¹m ph¸t nh­ng viÖc sö dông chÝnh s¸ch th¾t chÆt nµy ®· cho thÊy ngay hËu qu¶ lµ tõ n¨m 1998 cho ®Õn 6 th¸ng ®Çu n¨m 2000, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ch×m trong t×nh tr¹ng thiÓu ph¸t khiÕn cho tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ bÞ suy gi¶m. Trong n¨m 1999, tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc còng 2 lÇn ®­îc ®iÒu chØnh: gi¶m tõ møc 7% xuèng 5% råi xuèng cßn 3% ®èi víi ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh cßn ®èi víi ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn n«ng th«n, quü tÝn dông trung ­¬ng, quü tÝn dông khu vùc th× tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ¸p dông cã 1% (tõ 1/9/1999). §éng th¸i nµy cña Ng©n hµng trung ­¬ng cho thÊy ChÝnh phñ muèn th«ng qua nghiÖp vô t¸i chiÕt khÊu ®Ó t¨ng l­îng vèn ®Çu t­ cho ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ t¨ng thªm vèn ®Çu t­ cho qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸- HiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. 1.2.C«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu, t¸i cÊp vèn T¸i cÊp vèn vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn ®­îc Ng©n hµng trung ­¬ng ViÖt Nam sö dông lµm c«ng cô ®iÒu tiÕt viÖc më réng hay thu hÑp tæng l­îng tiÒn hay lµ tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ. Tõ n¨m 1991, ë ViÖt Nam, nghiÖp vô t¸i chiÕt khÊu, t¸i cÊp vèn míi ®­îc sö dông nh­ lµ h×nh thøc cÊp vèn l¹i. Vµ viÖc t¸i cÊp vèn nµy cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông th«ng qua cÇm cè c¸c chøng tõ cã gi¸ nh­ khÕ ­íc cho vay, tÝn phiÕu kho b¹c... víi l·i suÊt t¸i cÊp vèn lµ 100% trªn l·i suÊt cña c¸c lo¹i chøng tõ nµy. Ngµy 14/06/1999, Thèng ®èc ng©n hµng nhµ n­íc ®· ký quyÕt ®Þnh sè 358/Q§-NHNN ban hµnh quy chÕ vÒ nghiÖp vô chiÕt khÊu, t¸i chiÕt khÊu cña Ng©n hµng trung ­¬ng ®èi víi c¸c ng©n hµng trong hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam. Theo quyÕt ®Þnh nµy nghiÖp vô chiÕt khÊu lµ viÖc Ng©n hµng trung ­¬ng mua b¸n c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n, cßn thêi h¹n thanh to¸n, thuéc së h÷u cña c¸c ng©n hµng, ®· ®­îc c¸c ng©n hµng mua hoÆc ®Êu thÇu trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp; cßn nghiÖp vô t¸i chiÕt khÊu lµ viÖc ng©n hµng nhµ n­íc thùc hiÖn mua l¹i c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n, cßn thêi h¹n thanh to¸n, thuéc së h÷u cña c¸c ng©n hµng, ®· ®­îc c¸c ng©n hµng chiÕt khÊu trªn thÞ tr­êng thø cÊp. §iÓm mÊu chèt cña quyÕt ®Þnh nµy lµ Ng©n hµng nhµ n­íc chØ chiÕt khÊu, t¸i chiÕt khÊu c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n lµ c¸c tÝn phiÕu kho b¹c nhµ n­íc ®­îc ph¸t hµnh th«ng qua ®Êu thÇu ng©n hµng nhµ n­íc hay cßn gäi lµ tÝn phiÕu ng©n hµng nhµ n­íc. Cßn ®èi víi c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ kh¸c th× sÏ tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ trong tõng thêi kú mµ Thèng ®èc ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam sÏ quy ®Þnh xem nã cã ph¶i lµ ®èi t­îng ®Ó t¸i chiÕt khÊu hay kh«ng. QuyÕt ®Þnh nµy ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng “viªn g¹ch” ®Æt nÒn mãng cho viÖc më réng h¬n viÖc sö dông c«ng cô nµy ë ViÖt Nam. Trong n¨m 1999, nghiÖp vô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu ®· chÝnh thøc ®­îc thùc hiÖn ë ViÖt Nam víi l·i suÊt cô thÓ lµ 0.45%/th¸ng nh­ng hiÖn nay tØ lÖ nµy ®· gi¶m xuèng chØ cßn 0.35%/th¸ng. Còng trong n¨m 1999, l·i suÊt t¸i cÊp vèn lµ 1.1%/th¸ng ®· 3 lÇn ®­îc ®iÒu chØnh víi c¸c l·i suÊt t­¬ng øng lµ 0.85%/th¸ng, 0.7%/th¸ng, 0.5%/th¸ng. ViÖc gi¶m l·i suÊt t¸i cÊp vèn vµ t¸i chiÕt khÊu lµ nh»m níi láng h¬n sù can thiÖp cña Ng©n hµng trung ­¬ng vµo ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®Ó gióp cho viÖc huy ®éng vèn trong nÒn kinh tÕ dÔ dµng, thuËn lîi h¬n. Nh­ng còng cã thÓ lµ Ng©n hµng trung ­¬ng ®· nh×n thÊy tr­íc diÔn biÕn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong n¨m 1999-2000 lµ t×nh tr¹ng thiÓu ph¸t(6 th¸ng ®Çu n¨m 2000, tØ lÖ l¹m ph¸t b×nh qu©n cã 0.1%) nªn ®· cã sù ®iÒu chØnh cho phï hîp. 1.3.C«ng cô thÞ tr­êng më C«ng cô thÞ tr­êng më ®­îc coi lµ c«ng cô chiÕn l­îc ®iÒu chØnh l­u th«ng tiÒn tÖ h÷u hiÖu nhÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn hoµn chØnh. ë n­íc ta cho ®Õn nay, thÞ tr­êng tµi chÝnh trong ®ã cã thÞ tr­êng chøng kho¸n ch­a ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn nh­ vËy, Ng©n hµng nhµ n­íc ®· m¹nh b¹o kiÕn t¹o m«i tr­êng cÇn thiÕt cho viÖc vËn dông c«ng cô nghiÖp vô thÞ tr­êng më b»ng viÖc ®­a vµo ho¹t ®éng c¸c nh¸nh cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ: - Cho ®Õn nay, thÞ tr­êng tiÒn göi ®· ®­îc c¶i thiÖn. NhiÒu h×nh thøc huy ®éngvèn míi ®­îc ¸p dông ®Ó t¹o ra nguån vèn ng¾n h¹n còng nh­ trong dµi h¹n. Nhê vèn huy ®éng gia t¨ng kh«ng ngõng, ho¹t ®éng tÝn dông trong nÒn kinh tÕ quèc d©n còng gia t¨ng m¹nh mÏ, ®¸p øng tÝch cùc nhu cÇu vèn ®Ó t¨ng tr­ëng kinh tÕ, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. - ThÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng: khai tr­¬ng tõ cuèi n¨m 1994, nhanh chãng trë thµnh trë thñ ®¾c lùc tho¶ m·n nhu cÇu vay m­în gi÷a c¸c tæ chøc tÝn dông tr­íc khi vay t¸i cÊp vèn ë Ng©n hµng nhµ n­íc. Trªn thÞ tr­êng nµy, vai trß næi bËt thuéc vÒ c¸c chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngoµi vµ c¸c ng©n hµng liªn doanh ho¹t ®éng trªn ®Êt ViÖt Nam. C¸c ng©n hµng nµy lµ nh÷ng ng­êi cho vay lín ®èi víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh còng nh­ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ngoµi quèc doanh t¹i ViÖt Nam. - ThÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng ®i vµo ho¹t ®éng th¸ng 10 n¨m 1994 ®ang ngµy cµng ®­îc më réng, thu hót ngµy cµng nhiÒu c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh ViÖt Nam, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn ViÖt Nam, c¸c chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngoµi vµ c¸c ng©n hµng liªn doanh tham gia. Nã ®ãng vai trß kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc x¸c ®Þnh tØ gi¸ hèi ®o¸i gi÷a c¸c tæ chøc tÝn dông thµnh viªn. §ång thêi, nã còng t¹o ra c¸c c¨n cø ch¾c ch¾n ®Ó Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam x¸c ®Þnh tØ gi¸ hèi ®o¸i chuÈn (chÝnh thøc) hµng ngµy. Nã cßn ®­îc më réng vµ hoµn thiÖn thªm mét b­íc ®Ó xo¸ bá viÖc cho vay ngo¹i tÖ hiÖn nay. - ThÞ tr­êng tÝn phiÕu kho b¹c nhµ n­íc chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng víi chøc n¨ng c¬ b¶n lµ thùc hiÖn c¸c cuéc b¸n ®Êu gi¸ tÝn phiÕu kho b¹c vµ qua ®Êy thùc hiÖn viÖc cho vay cña ng©n hµng ®èi víi ng©n s¸ch nhµ n­íc do thu ch­a kÞp ®Ó chi. Cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng, ®©y lµ thÞ tr­êng tiÒn th©n cña thÞ tr­êng më trong t­¬ng lai (thÞ tr­êng mua b¸n , trao ®æi c¸c nguån vèn ngoµi ng©n hµng). Khi ®· cã thÞ tr­êng më ®óng nghÜa cña nã, Ng©n hµng nhµ n­íc th«ng qua viÖc mua hay b¸n c¸c chøng kho¸n cã gi¸ ®Ó t¨ng hoÆc gi¶m møc cung tiÒn cho nÒn kinh tÕ. Thùc tÕ ®¸ng quan t©m t¹i ViÖt Nam lµ ngµy 20/7/2000 trung t©m giao dÞch chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· ®­îc thµnh lËp ®¸p øng nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam hiÖn nay: nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh ,m¹nh mÏ, liªn tôc trong thêi gian qua vµ nhµ n­íc muèn duy tr× t×nh h×nh ph¸t triÓn æn ®Þnh l©u dµi cña nÒn kinh tÕ. 1.4.ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam Tuy thÞ tr­êng chøng kho¸n chØ lµ mét bé phËn cña c«ng cô thÞ tr­êng më nh­ng xin ®­îc t¸ch ra mét môc riªng ®Ó ph©n tÝch thùc tr¹ng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam bëi thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét vÊn ®Ò kinh tÕ míi mÎ, ®ang thu hót sù quan t©m theo dâi cña ®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n d©n ViÖt Nam nãi chung, tÇng líp sinh viªn nãi riªng. §Æc biÖt lµ sù quan t©m theo dâi cña sinh viªn khèi kinh tÕ (§HKTQD Hµ Néi, §HTCKT Hµ Néi, §HKT Tp Hå ChÝ Minh ...). ý ®Þnh thµnh lËp thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam ®· ®­îc nung nÊu tõ l©u nh­ng tíi gi÷a n¨m 2000 míi cã ®iÒu kiÖn thµnh lËp. Vµ viÖc thµnh lËp trung t©m giao dÞch chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh míi ®ang lµ nh÷ng b­íc tËp d­ît cho kÕ ho¹ch thµnh lËp Së giao dÞch chøng kho¸n ViÖt Nam nh­ng còng lµ thÓ nghiÖm cho h­íng ®i míi mÎ vµ ®óng ®¾n cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh nh»m ®­a kinh tÕ ViÖt Nam tõng b­íc ®i lªn theo kÞp kinh tÕ khu vùc, quèc tÕ vµ thÕ giíi. Phiªn giao dÞch ®Çu tiªn cña trung t©m giao dÞch chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh (TTGDCK) diÔn ra vµo ngµy 28/7/2000. TÝnh tíi nay TTGDCK ®· ho¹t ®éng ®­îc h¬n 4 th¸ng. HiÖn nay trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam míi cã 5 lo¹i cæ phiÕu ®­îc niªm yÕt. Trong ®ã: c¸c cæ phiÕu chÝnh thøc tõ khi thµnh lËp TTGDCKTPHCM lµ 4 lo¹i (cña c¸c c«ng ty cæ phÇn SACOM, REE, TRANSIMEX, HAPACO) vµ lo¹i cæ phiÕu thø 5 lµ cña c«ng ty cæ phÇn LAFOOCO ®· ®­îc phÐp niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n nh­ng chÝnh thøc sÏ giao dÞch t¹i TTGDCK vµo ngµy 15/12/2000. Trong n¨m gÇn ®©y qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ®­îc triÓn khai trong toµn quèc vµ tÝnh cho ®Õn thêi diÓm hiÖn nay, t¹i ViÖt Nam cã h¬n 500 doanh nghiÖp cæ phÇn. Nh÷ng doanh nghiÖp nµy chÝnh lµ chñ thÓ “Ng­êi ph¸t hµnh” chñ yÕu ph¸t hµnh chøng kho¸n (ngoµi kho b¹c nhµ n­íc) trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n s¬ cÊp. VËy cã ph¶i ®iÒu kiÖn tham gia niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ qu¸ cao? Theo thèng kª cña côc Doanh nghiÖp trùc thuéc bé Tµi chÝnh th× trong sè c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ®­îc cæ phÇn hãa ë ViÖt Nam th× cã kho¶ng h¬n 70 doanh nghiÖp ®· cã ®ñ ®iÒu kiÖn tham gia niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n nh­ng hä vÉn kh«ng niªm yÕt. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ sù dÌ dÆt cña c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ muèn chê ®îi xem sù vËn ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam hiÖn nay ra sao chø ch­a muèn “nh¶y vµo cuéc”. Cho nªn sè doanh nghiÖp cæ phÇn niªm yÕt gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam ®ang dõng ë con sè Ýt ái lµ 5 doanh nghiÖp. Nãi chung: do míi h×nh thµnh ë ViÖt Nam, ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n cßn cã nhiÒu bì ngì, rôt rÌ vµ ch­a ®¸p øng ®­îc môc tiªu t¹o lËp cña thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ huy ®éng ®­îc nguån vèn cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh còng nh­ phôc vô qu¸ tr×nh CNH-H§H. Nh­ng kÕt qu¶ ®· vµ ®ang ®¹t ®­îc lµ ®iÒu ®¸ng khÝch lÖ, lµ nÒn mãng cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam trong t­¬ng lai. 2.Mét sè gi¶i ph¸p ®Ó gióp cho viÖc thùc hiÖn c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp hiÖu qu¶ h¬n. 2.1.VÊn ®Ò sö dông c«ng cô gi¸n tiÕp cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi trong viÖc ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ. T¹i c¸c quèc gia sím cã kinh tÕ thÞ tr­êng vµ kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn hiÖn nay, viÖc sö dông c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ dÉ ®­îc quan t©m vµ thùc hiÖn tõ l©u. C«ng cô dù tr÷ b¾t buéc : ChÕ ®é dù tr÷ b¾t buéc chñ yÕu thÝch hîp víi c¬ chÕ tµi chÝnh cña c¸c n­íc Anh, Mü, §øc nh»m kiÓm so¸t mét c¸ch tæng qu¸t khèi l­îng tiÒn tÖ cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Th«ng qua sö dông c«ng cô nµy, Ng©n hµng trung ­¬ng c¸c n­íc nµy cã thÓ chñ ®éng ®iÒu hoµ khèi l­îng cung øng tiÒn trung t©m. Nh­ng ®¸ng chó ý l¹i lµ viÖc sö dông dù tr÷ b¾t buéc cña Ph¸p. C«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®· ®­îc Ng©n hµng trung ­¬ng Ph¸p sö dông chÝnh thøc tõ 1971. Còng nh­ hiÖn nay, tõ thêi gian ®ã th× tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®· ®­îc Ng©n hµng trung ­¬ng Ph¸p tÝnh dùa trªn c¬ së sè d­ tiÒn göi vµ sè d­ nî trªn c¸c t¹i kho¶n cho vay. Ng©n hµng trung ­¬ng Ph¸p ®· sö dông dù tr÷ b¾t buéc nh»m ®iÒu hoµ nh÷ng chñ tr­¬ng më réng hoÆc thu hÑp khèi l­îng tiÒn tÖ vµ tÝn dông cña ng©n hµng th­¬ng m¹i, qua ®ã t¸c ®éng ®Õn quü tiÒn mÆt cña c¸c ng©n hµng, t¸c ®éng ®Õn thu chi ng©n s¸ch vµ c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ. C«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu: TÝnh chu kú cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt t­ b¶n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chøng tá r»ng nguyªn t¾c “l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu mµ cao sÏ k×m h·m thÞ tr­êng tiÒn tÖ, l·i suÊt nµy thÊp sÏ kÝch thÝch thÞ tr­êng tiÒn tÖ ph¸t triÓn” ®· kh«ng cßn t¸c dông n÷a. Do vËy, hiÖn nay, mét sè n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn ®ang tiÕn hµnh chÝnh s¸ch t¸i chiÕt khÊu víi l·i suÊt cao vµ kh«ng cÇn k×m h·m l·i suÊt thÞ tr­êng ®ang t¨ng lªn trong ®iÒu kiÖn tÝn dông ®ang cã nhu cÇu cao vµ thÞ tr­êng ph¸t triÓn. ë Mü, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu nãi riªng vµ l·i suÊt chiÕt khÊu nãi chung ®· tõng ®­îc coi lµ c«ng cô ho¹t ®éng chñ yÕu cña Ng©n hµng trung ­¬ng trong thÕ kû 19 cho ®Õn nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû 20. VÒ mÆt lÞch sö, chøc n¨ng tr­íc tiªn cña Ng©n hµng trung ­¬ng Mü lµ s½n sµng cung cÊp c¸c nguån thanh to¸n mét c¸ch kÞp thêi vµ ®Çy ®ñ vµo nÒn kinh tÕ bÊt cø lóc nµo th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i khi nÒn kinh tÕ cã nguy c¬ suy tho¸i do thiÕu tiÒn v× l¹m ph¸t g©y ra. LuËt dù tr÷ liªn bang Mü ®· nªu ra c¬ chÕ chiÕt khÊu tõ nh÷ng n¨m 1913 trong ®iÒu kiÖn ch­a cã ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng më vµ vµo thêi ®iÓm ®ã c«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµ c«ng cô duy nhÊt cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ n­íc Mü. Th«ng qua c«ng cô nµy, môc tiªu chÝnh cña chÝnh quyÒn Mü muèn ng¨n ngõa viÖc t¸i diÔn c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh b»ng c¸ch b¬m tiÒn cho ng©n hµng th­¬ng m¹i vµo lóc cÇn thiÕt ®Ó giËp t¾t c¸c lµn sãng do ho¶ng lo¹n vÒ mÆt t©m lý ®· å ¹t kÐo ®Õn ng©n hµng rót tiÒn ra. Tuy biÖn ph¸p nµy t­¬ng ®èi thµnh c«ng lóc bÊy giê nh­ng khi khñng ho¶ng tÊt c¶ c¸c bé phËn trong nÒn kinh tÕ Mü vµo nh÷ng n¨m 1929-1933 th× c«ng cô nµy l¹i hoµn toµn mÊt t¸c dông. Trong nh÷ng n¨m 60-70, Ng©n hµng trung ­¬ng Mü Ýt thay ®æi l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu mµ chØ quy ®Þnh møc l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu c¬ b¶n ®ång thêi thay ®æi dÇn c«ng t¸c qu¶n lý. 2.2.Mét sè gi¶i ph¸p ®Ò nghÞ cho Ng©n hµng trung ­¬ng trong c«ng t¸c qu¶n lý nÒn kinh tÕ cã sö dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp. C¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ nh÷ng c«ng cô mµ t¸c dông cña nã cã ®­îc lµ nhê c¬ chÕ thÞ tr­êng. ChÝnh v× vËy, c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt t¸c ®éng ®Õn sù “tån t¹i” cña c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trªn thùc tÕ. C¬ chÕ thÞ tr­êng ë ®©y kh«ng nãi ®Õn c¬ chÕ thÞ tr­êng ®¬n thuÇn vµ chØ mang tÝnh chÊt h×nh thøc mµ c¬ chÕ thÞ tr­êng xin ®Ò cËp lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng hoµn chØnh. C¬ chÕ thÞ tr­êng thùc sù, c¬ chÕ thÞ tr­êng hoµn chØnh lµ c¬ chÕ linh ®éng cho phÐp mäi thµnh phÇn kinh tÕ cã ®­îc sù tù do t­¬ng ®èi trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ tr¸nh sù can thiÖp qu¸ s©u cña nhµ n­íc vµo kinh tÕ. Nãi vÒ sù can thiÖp cña nhµ n­íc còng xin nãi thªm r»ng chØ tr¸nh sù can thiÖp trùc tiÕp qu¸ s©u cßn vai trß “bµn tay h÷u h×nh”cña nhµ n­íc (can thiÖp gi¸n tiÕp) lµ v« cïng cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng nhÞp nhµng, an toµn, æn ®Þnh. N¨m 1975, ViÖt Nam hoµn toµn gi¶i phãng, c¶ n­íc tr¶i qua thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Trong giai ®o¹n 1976-1986, chóng ta x©y dùng nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ theo m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸