Giáo trình môn học Những kiến thức hàng hải cơ bản

eo có thanh ngang gồm neo: Matroxov, neo Hải quân, neo một lưỡi, neo nhiều lưỡi, neo chuyên dùng, v.v. Neo không có thanh ngang như: neo Holl, v.v. 4.3.1. Neo Holl Neo Holl được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay trên hầu hết các tàu cỡ lớn và nhỏ, tàu biển, tàu sông v.v. Bởi vì loại neo này có tính cơ giới hoá cao, không cần chuẩn bị thời gian thả neo, còn khi kéo neo, việc tháo lắp sửa chữa neo cũng dễ dàng. Mặt khác, việc sử dụng loại neo này có xu hướng làm giảm chiều dài mỏ neo, đặc biệt ở tàu mạn thấp, neo Holl không được sử dụng hết phần lớn chiều dài cán neo. Đặc điểm kết cấu của loại neo này là, cán neo và đế neo được đúc rời nhau, lưỡi neo có thể quay so với cán neo một góc 450, hai lưỡi có thể đồng thời cùng bám vào nền đất. Hình 1-11: Neo holl 17 4.3.2. Neo hải quân Neo hải quân khi thả chỉ bám vào nền đất bằng một lưỡi, còn một lưỡi quay ngược lên phía trên gây khó khăn cho sự đi lại của các tàu khác, nhất là ở vùng nước nông. Loại neo này không được cơ giới hóa khi thả và khi kéo (dùng cần cẩu để kéo neo). Hiện nay loại neo này chỉ dùng với các tàu nhỏ. Hình 1-12: Neo hải quân 4.3.3. Neo Matroxov Cấu tạo của neo: lưỡi neo và cán neo được đúc rời, lưỡi neo có thể quay với cán một góc: 280 đến 370. Để tăng lực bám, ngời ta làm tăng chiều dày lưỡi neo, để tăng độ ổn định của neo, người ta làm thanh ngang trên lưỡi neo. Loại neo này chỉ dùng trên đất mềm và thường dùng trên các tàu nội thuỷ. 4.4. Dây neo Dây neo dùng để nối neo với tàu (khi thả neo, kéo neo, đảm bảo truyền lực bám của neo để giữ tàu đứng yên). Dây neo có thể là cáp hoặc xích (có thanh ngáng hoặc hoặc không có thanh ngáng). Nhưng trên tàu, thông thường người ta dùng dây neo bằng xích bởi nó có độ bền cao, không hay bị rối khi thả và kéo neo, có khả năng tự dải đều trong hầm xích neo, chịu mài mòn cao, có khả năng tăng ổn định và tăng lực bám cho neo. Xích neo được tạo thành từ một chuỗi các mắt xích được nối ghép lại với nhau gồm: mắt cuối, mắt xoay, mắt nối, mắt thường, mắt ba chạc, v.v. Mắt cuối: dùng để nối giữa mắt neo với xích neo. 18 Mắt xoay: để tránh rối khi sử dụng neo. Mắt nối: dùng để thay đổi chiều dài xích neo. Mắt thường: chiếm hầu hết chiều dài dây neo, là loại mắt thông dụng nhất. Mắt ba chạc: dùng để thay đổi phương của xích neo. Thiết bị nhả nhanh gốc xích neo. Hình 1-13: Neo Matroxop Hình 1-14: Một đoạn xích neo 4.5. Ống thả neo Trên tàu thường dùng hơn cả là lỗ thả neo thông thường. Những yêu cầu cơ bản của lỗ thả neo này là: 19 - Khi nhổ neo, neo không đi lệch sang mạn kia (khỏi sống tàu) lúc tàu chòng chành 5 0 . - Neo cần đi lọt hẳn vào lỗ thả neo ở bất kỳ vị trí nào của lưỡi. - Khi thân neo nằm lọt vào lỗ thả neo, lưỡi neo phải tựa chắc vào vỏ mạn tàu hoặc vào hốc (nếu có), còn đế neo tựa vào gia cường mép của lỗ. - Neo dễ dàng thả khỏi hốc dưới tác dụng của tự trọng. - Khi đã nằm lọt vào lỗ, neo không được chạm xuống mặt nước hoặc gây cản khi tàu chuyển động. - Chiều dài lỗ thả neo phải vừa đủ để thân neo nằm lọt vào nó. - Trên tàu có nhiều boong phần lỗ khoét ở mạn phải bố trí sao cho ống dẫn không chạm vào boong dưới. - Lỗ thả neo ở phần boong, mạn và ống dẫn phải bố trí sao cho độ gãy khúc của xích neo là nhỏ nhất. B. Câu hỏi và bài tập Câu hỏi 1: Trình bày các chức năng hàng hải của tàu thuyền? Câu hỏi 2: Trình bày chức năng của bánh lái, chân vịt và neo của tàu thuyền? Câu hỏi 3: Mô tả hình dạng của bánh lái, chân vịt và neo mà anh quan sát được trên tàu? C. Ghi nhớ: - Cần ghi nhớ các khái niệm trong bài học. - Nhớ được chức năng của bánh lái, neo, chân vịt 20 Bài 2: Toạ độ địa lý Mục tiêu: - Mô tả kinh độ, vĩ độ của tàu A. Nội dung 1. Những khái niệm cơ bản 1.1. Trục trái đất Là đường thẳng mà trái đất không ngừng tự quay quanh nó theo chiều từ Tây sang Đông. 1.2. Cực trái đất Giao điểm giưa trục trái đát với bề mặt trái đất gọi là cực trái đất. Trái đất có 2 cực: cực Bắc và cực Nam. Nếu đứng ở cực Bắc nhìn xuống ta thấy trái đất quay ngược chiều kim đồng hồ. 1.3. Những vòng lớn. Là những vòng tròn được vẽ trên bề mặt trái đất, có đường kính bằng đường kính trái đất, tâm trùng với tâm trái đất. 1.3.1. Xích đạo Là một vòng lớn vuông góc với trục trái đất, chia trái đất thành hai phần bằng nhau gọi là hai bán cầu. Bán cầu chứa cực Bắc gọi là Bán cầu Bắc, Bắn cầu chứa cực nam gọi là Bán cầu Nam. 1.3.2. Vòng kinh tuyến, kinh tuyến, kinh tuyến gốc - Vòng kinh tuyến Là một vòng lớn đi qua hai cực. - Kinh tuyến là ½ vòng kinh tuyến giới hạn bởi hai cực. Kinh tuyến gốc là kinh tuyến được chọn làm gốc để so sánh với các kinh tuyến khác 1.4. Những vòng nhỏ Là những vòng tròn mà mặt phẳng chứa nó không đi qua tâm trái đất. Vòng vĩ tuyến là vòng tròn nhỏ mà mặt phẳng chứa nó vuông góc với trục trái đất. Càng gần hai cực vòng vĩ tuyến càng nhỏ. 2. Toạ độ địa lý Để xác định vị trí của một điểm bất kỳ trên bề mặt trái đất nói chung và trên biển nói riêng người ta đưa ra khái niệm toạ độ địa lý. Trong hệ toạ độ này, vị trí của một điểm được xác định bởi 2 yếu tố là vĩ độ và kinh độ. 2.1. Vĩ độ 21 Giả sử có điểm A trên bề mặt trái đất, qua A ta vẽ vòng vĩ tuyến và vòng kinh tuyến. Vĩ độ của điểm A là số đo cung kinh tuyến đi qua điểm A tính từ xích đạo đến điểm A, có giá trị từ 00 - 900. Tất cả các điểm nằm trên cùng một vĩ tuyến đều có vĩ độ bằng nhau. Những điểm nằm ở Bắc bán cầu, vĩ độ mang tên Bắc (N). Những điểm nằm ở Nam bán cầu vĩ độ mang tên Nam (S). 2.2. Kinh độ Kinh độ của một điểm là cung xích đạo tính từ kinh tuyến gốc đến kinh tuyến đi qua điểm đó. Kinh độ có giá trị từ 00 - 1800. Tất cả các điểm nằm trên cùng một kinh tuyến đều có kinh độ bằng nhau. Những điểm nằm ở Đông bán cầu thì kinh độ mang tên Đông (E). Những điểm nằm ở Tây bán cầu thì kinh độ mang tên Tây (W). Hình 2-1: Toạ độ địa lý 2.3. Hiệu kinh độ và hiệu vĩ độ Con tàu khi hành trình từ một điểm biết trước toạ độ đến một điểm nào đó, khi muốn biết toạ độ điểm tới ta phải biết hiệu vĩ độ và hiệu kinh độ giữa hai điểm đó. 2.3.1. Hiệu vĩ độ: 22 Hiệu vĩ độ của hai điểm trên biển là giá trị cung kinh tuyến nằm giữa hai vĩ tuyến đi qua hai điểm đó. Hiệu vĩ độ bằng không thì tàu chạy trên đường vĩ tuyến. Ở Bắc bán cầu: - Nếu hiệu vĩ độ lớn hơn không thì tàu chạy về hướng Bắc. - Nếu hiệu vĩ độ nhỏ hơn không thì tàu chạy về hướng Nam. 2.3.2. Hiệu kinh độ: Hiệu kinh độ của hai điểm trên biển là giá trị cung xích đạo nằm giữa hai kinh tuyến đi qua hai điểm đó. Hiệu kinh độ bằng không thì tàu chạy trên đường kinh tuyến. Ở Bắc bán cầu: - Nếu hiệu kinh độ lớn hơn không thì tàu chạy về hướng Đông. - Nếu hiệu kinh độ nhỏ hơn không thì tàu chạy về hướng Tây. Hình 2-2: Hiệu kinh độ giữa 2 điểm A và B 3. Các đơn vị đo lƣờng dùng trong hàng hải 3.1. Đơn vị đo độ dài 23 Hải lý là đơn vị đo độ dài trên biển, nó chính là độ dài của một phút cung kinh tuyến. Vì trái đất không phải là hình cầu tròn xoay nên độ dài một phút cung kinh tuyến ở những điểm khác nhau cũng khác nhau. Thường người ta lấy tròn 1 hải lý = 1852 m. 3.2. Đơn vị đo tốc độ 3.2.1. Hải lý/giờ: Là quãng đường tàu chạy (đo bằng hải lý) trong thời gian một giờ. Trên máy định vị GPS: hải lý/giờ được viết tắt là Kt (đọc là nút). 3.2.2. Mét/giây (m/s): Là đơn vị thường dùng đo tốc độc gió, dòng nước. 3.3. Đơn vị đo độ sâu Thường dùng đơn vị mét (m) hoặc sải Anh (1 sải Anh = 1,83 m) B. Câu hỏi và bài tập Câu hỏi 1: Trình bày các khái niệm về kinh độ, vĩ độ địa lý? Câu hỏi 2: Trình bày các đơn vị đo lường dùng trong hàng hải? C. Ghi nhớ: - Cần ghi nhớ các khái niệm về kinh độ, vĩ độ địa lý - Nhớ được các đơn vị đo lường dùng trong hàng hải 24 Bài 3: Phƣơng hƣớng trên biển Mục tiêu: - Mô tả cách phân chia phương hướng trên biển - Nhận biết phương hướng khi tàu hoạt động trên biển - Trình bày khái niệm hướng đi của tàu trên biển A. Nội dung 1. Đƣờng chân trời nhìn thấy - Mặt phẳng nằm ngang đi qua mắt người quan sát thì gọi là mặt phẳng chân trời thật. Đường chân trời thật là giao tuyến giữa mặt phẳng chân trời thật và bầu trời tưởng tượng. Chân trời thật chỉ là một chân trời tưởng tượng. Khi ở ngoài biển lúc trời trong sáng, người ta thấy một đường giới hạn giữa mặt biển và bầu trời. Đường giới hạn đó là một vòng tròn được nhìn thấy bằng mắt thường và gọi là Đường chân trời nhìn thấy của người quan sát. Giả sử người quan sát đứng ở điểm A trên bề mặt trái đất, mắt người quan sát tại A‟, người quan sát chỉ nhìn thấy được những vật nằm trong giới hạn của đường chân trời nhìn thấy BB. Hình 3-1: Đường chân trời nhìn thất 25 2. Những hệ thống định hƣớng của mặt phẳng chân trời thật Trên trái đất, người quan sát đứng tại điểm A, mắt hướng về Cực Bắc đó là Hướng Bắc (N), phía sau lưng người quan sát là Hướng Nam (S), phía tay phải là Hướng Đông (E) và phía tay trái là Hướng Tây (W). Trên cơ sở bốn hướng cơ bản: Đông, Tây, Nam, Bắc có thể xác định các hướng khác như: - Hướng Đông-Bắc (NE) là hướng nằm giữa hướng Đông và hướng Bắc - Hướng Đông-Nam (NS) là hướng nằm giữa hướng Đông và hướng Nam - Hướng Tây-Bắc (NW) là hướng nằm giữa hướng Tây và hướng Bắc - Hướng Tây-Nam (SW) là hướng nằm giữa hướng Tây và hướng Nam Hình 3-2: Các hướng chính tại một điểm trên bề mặt trái đất Để xác định phương hướng trên mặt phẳng chân trời thật người ta đã đưa ra các hệ thống phân chia khác nhau, trong đó có các điểm chính và hướng chính làm mốc. Để thuận tiện, người ta chọn đường NS là hướng cơ bản. 2.1. Hệ nguyên vòng - Điểm mốc được chọn là điểm N; - Giới hạn tính góc: tính từ điểm N, từ 00 đến 3600 theo chiều kim đồng hồ; 26 - Các điểm chính trên mặt phẳng chân trời thật là điểm E (có giá trị góc bằng 90 0 ); điểm S (giá trị góc: 1800); điểm W (giá trị góc: 2700); điểm N (giá trị góc: 360 0 hay 0 0 ). Hình 3-3: Hệ nguyên vòng 2.2. Hệ 1/4 vòng Là hệ nguyên vòng chia thành 4 phần. - Điểm mốc là điểm N và điểm S - Giới hạn tính góc: Tính từ điểm N hoặc điểm S về 2 phía E hoặc W, tính từ 0 0 đến 900 . - Thứ tự các góc phần tư: + Góc phần tư thứ nhất: Từ điểm N đến điểm E + Góc phần tư thứ hai: Từ điểm N đến điểm W + Góc phần tư thứ ba: Từ điểm S đến điểm E + Góc Phần tư thứ tư: Từ điểm S đến điểm W 27 H ình 3-4: H ệ ¼ v òng 2.3. Hệ góc gió Người ta chia hệ nguyên vòng thành 32 phần bằng nhau, mối phần tương ứng bằng 11,250 gọi là 1 góc gió. Mỗi góc gió có tên riêng. - Bốn hướng chính: Bắc (N), Nam (S), Đông (E), Tây (W). - Bốn hướng phụ: Đông-Bắc (NE); Đông–Nam (SE); Tây-Bắc (NW); Tây- Nam (SW). - Tám hướng trung gian lớn: + Bắc-Đông Bắc (N-NE) + Đông-Đông Bắc (E-NE) + Bắc-Tây Bắc (N-NW) + Tây-Tây Bắc (W-NW) + Nam-Đông Nam (S-SE) + Đông-Đông Nam (E-SE) + Nam-Tây Nam (S-SW) +Tây-Tây Nam (W-SW) - Mười sáu hướng trung gian phụ: + Bắc và Bắc-Đông Bắc (N-N-NE) + Đông-Bắc và Bắc-Đông Bắc (NE-N-NE); .... Góc gió thường được dùng để chỉ hướng di chuyển của bão. 28 3. Hƣớng đi của tàu trên biển 3.1. Hướng hành trình - Là hướng theo phương ngang từ một điểm đến một điểm khác mà chúng ta định dẫn tàu. -Về giá trị, hướng hành trình là góc được tính từ phần Bắc kinh tuyến người quan sát theo chiều kim đồng hồ đến đường hành trình theo hướng đi, từ 00 – 3600. (Ví dụ: ta định chạy tàu từ điểm A đến điểm B có hướng 1500). Hình 3-5: Hướng hành trình 3.2. Hướng thật - Hướng thật là góc giữa phần Bắc kinh tuyến người quan sát với trục dọc tàu về phía mũi tàu. - Về giá trị, hướng thật được tính từ điểm Bắc thật theo chiều kim đồng hồ tới đường trục dọc tàu về phía mũi tàu, từ 00 đến 3600. 3.3. Hướng la bàn - Hướng la bàn là góc hợp bởi Bắc kinh tuyến la bàn (la bàn lái trên tàu) với đường trục dọc tàu về phía mũi - Về giá trị, Hướng la bàn được tính từ điểm bắc la bàn theo chiều kim đồng hồ tới đường trục dọc tàu về phía mũi, từ 00 - đến 3600. 29 Hình 3-6: Hướng đi thật Hình 3-7: Hướng la bàn 4. Phƣơng vị từ tàu ngắm mục tiêu 4.1. Phương vị thật: Phương vị thật là góc hợp giữa Bắc kinh tuyến thật với đường ngắm từ tàu đến mục tiêu. Về giá trị, phương vị thật được tính từ điểm bắc thật theo chiều kim đồng hồ tới đường ngắm từ tàu đến mục tiêu, giá trị từ 00 - đến 3600. Hướng từ mục tiêu đến tàu lệch so với phương vị thật là 1800, gọi là phương vị ngược. 30 4.2. Phương vị la bàn Phương vị la bàn là góc hợp giữa Bắc kinh tuyến la bàn với đường ngắm từ tàu đến mục tiêu. Về giá trị, phương vị la bàn được tính từ điểm bắc la bàn theo chiều kim đồng hồ tới đường ngắm từ tàu đến mục tiêu, giá trị từ 00 - đến 3600. Hình 3-8: Phương vị từ tàu ngắm mục tiêu 5. Đƣờng chập tiêu Hai mục tiêu độc lập trên biển tạo thành một đường thẳng, đường thẳng đó gọi là chập tiêu. Chập tiêu được sử dụng để dẫn tàu đi trong khu vực ven bờ, luồng lạch, nơi có nhiều chướng ngại vật, đá ngầm, bãi cạn... Hình 3-9: Đường chập tiêu 31 B. Câu hỏi và bài tập Câu hỏi 1: Trình bày cách phân chia phương hướng? Câu hỏi 2: Trình bày các khái niệm về hướng đi của tàu? Câu hỏi 3: Trình bày khái niệm phương vị từ tàu ngắm mục tiêu? C. Ghi nhớ: - Cần ghi nhớ cách phân chia phương hướng - Nhớ được các khái niệm về hướng đi của tàu 32 Bài 4: Tiêu hàng hải Mục tiêu: - Mô tả ý nghĩa, tác dụng của từng loại tiêu hàng hải - Nhận biết từng loại tiêu khi tàu hoạt động trên biển A. Nội dung 1. Khái niệm Tiêu hàng hải (hay tiêu trợ hàng) là tên gọi chung cho các trang thiết bị, dụng cụ như các loại dấu hiệu, đèn hiệu, âm hiệu, tín hiệu vô tuyến lắp đặt trên các tuyến, luồng giao thông, vùng nguy hiểm, các điểm đặc biệt... để hỗ trợ cho tất cả các phương tiện tàu thuyền xác định vị trí, hướng dẫn đường đi, phòng tránh khu vực nguy hiểm, hàng hải an toàn. 2. Phân loại 2.1. Tiêu cố định Thường đặt trên bờ biển, hải đảo, trên cồn nổi, bãi san hô..., gồm: 2.1.1. Hải đăng Thường đặt cao trên đảo, núi, tầm nhìn rất xa, lân cận các đường hàng hải quan trọng. Cấu trúc của một hải đăng chia làm 3 phần: đế, thân và tháp đèn. Phần thân có hình dáng và màu sắc nhất định để dễ nhận dạng. Tháp đèn trang bị đèn phát ra ánh sáng có đặc tính riêng, cường độ cao, phát ánh sáng xa, giúp cho tàu thuyền nhận dạng dễ dàng. 2.1.2. Trụ đèn Thường lắp bên cạnh luồng, trên cửa đập chắn sóng ra vào cảng. Đó là một kiến trúc kết cấu thép, thấp, lắp đèn nhưng cường độ sáng không cao như hải đăng, không có người trông coi. 2.1.3. Trụ tiêu Thường dựng ở các bãi cạn, bãi san hô, bằng thép hoặc bằng gỗ trên đỉnh lắp tiêu hình quả bóng hoặc hình tam giác dùng để cảnh báo khu vực cạn, đá ngầm... Nếu lắp trên bờ thì làm chập tiêu hoặc làm tiêu xác định tính năng tàu thuyền... 2.2. Tiêu nổi trên mặt nước 2.2.1. Tàu đèn Lắp đặt gần các đường hàng hải quan trọng mà ở đó không có chỗ để đặt hải đăng để chỉ dẫn đường đi, đường vào cảng, chỉ dẫn khu vực nguy hiểm. Đó là một loại tàu thiết kế đặc biệt, trên đó đặt các thiết bị phát sáng cường độ mạnh, thiết bị phát âm thanh... 33 Tàu đèn thường sơn màu đỏ có tên tàu và ký hiệu riêng, trên đỉnh cột có bóng đèn tròn đen để nhận dạng ban ngày. 2.2.2. Phao tiêu Thường đặt ở các đường hàng hải ven biển, luồng vào cảng, những vị trí có chướng ngại vật nguy hiểm như đá ngầm, bãi cạn, khu vực cấm... Phao tiêu có hình dáng, kích thước, màu sắc quy định, được neo giữ tại một vị trí xác định. Trên phao nổi có gắn các thiết bị phát quang, phát âm thanh, phần nổi trên mặt nước thường có hình hộp tròn, hình nón, hình cầu, hình trụ, hình gậy. Phao tiêu chịu ảnh hưởng của dòng nước, thuỷ triều, vị trí của nó biến đổi xung quanh vị trí neo giữ, khi sóng to, gió lớn có thể bị dịch chuyển hoặc trôi dạt mất. Nếu có gắn đèn gọi là phao đèn. 3. Đặc điểm của tiêu hàng hải 3.1. Loại hình của tiêu đánh dấu 3.1.1. Tiêu đánh dấu mép luồng Thông thường tiêu được đặt ở ranh giới các đường hàng hải chỉ rõ tàu phải tuân thủ theo nguyên tắc phao nào ở bên phải hay bên trái trên đường hàng hải. Hướng hệ thống phao tiêu, theo tập quán là hướng mà tàu chạy từ ngoài biển vào cảng, cửa sông hoặc các đường thuỷ khác. Hình 4-1: Phao mép luồng 34 3.1.2. Tiêu đánh dấu chướng ngại vật nguy hiểm độc lập: Đó là tiêu đánh dấu đặt trên chướng ngại vật nguy hiểm mà xung quanh nó là vùng nước hàng hải. Hình 4-2: Tiêu đánh dấu chướng ngại vật nguy hiểm độc lập - Tiêu đánh dấu vùng nước an toàn: Dùng để đánh dấu vùng nước bốn phía xung quanh tiêu đều có thể hàng hải an toàn, có thể đặt ở trung tâm luồng, hoặc chỉ báo điểm tốt nhất có thể chui qua cầu cố định. Hình 4-3: Tiêu đánh dấu vùng nước an toàn 3.1.3. Tiêu đánh dấu đặc biệt: Loại tiêu này không phải sử dụng cho mục đích hỗ trợ hàng hải mà chỉ để thông báo cho tàu biết một khu vực đặc biệt nào đó. Ví du: + Tiêu đánh dấu hệ thống quan trắc dữ liệu biển. + Nơi đổ rùa ra biển. + Tiêu báo hiệu vùng tập trận. 35 Hình 4-4: Tiêu đánh dấu đặc biệt 3.2. Màu sắc của tiêu đánh dấu - Màu đỏ và màu xanh (lục) dùng cho tiêu mép luồng. - Màu vàng dùng cho tiêu đặc biệt, màu đen vàng vằn ngang hoặc đen đỏ vằn ngang hoặc đỏ trắng vằn dọc dùng cho các loại tiêu đáng dấu khác. 3.3. Hình dáng của tiêu đánh dấu Có 5 loại hình dáng cơ bản: hình hộp, hình nón, hình cầu, hình trụ, hình gậy. Phao tiêu hình hộp, hình nón, hình cầu chỉ ra phía có thể hàng hải. 3.4. Dấu hiệu trên đỉnh Chỉ áp dụng 4 loại dấu hiệu trên đỉnh: hình hộp, hình nón, hình cầu, hình chữ X. 3.5. Đèn - Đèn đỏ và đèn xanh dùng cho phao tiêu mép luồng. - Đèn vàng dùng cho tiêu đánh dấu đặc biệt. - Đèn trắng dùng cho các loại tiêu khác, phân biệt bằng chu kỳ chớp sáng. B. Câu hỏi và bài tập Câu hỏi 1: Nêu tên các loại tiêu hàng hải và tác dụng của từng loại? Câu hỏi 2: Quan sát và nhận dạng các loại tiêu hàng hải ? C. Ghi nhớ: - Nhớ được tác dụng của từng loại tiêu hàng hải - Nhận dạng và phân biệt các loại tiêu hàng hải 36 Bài 5: Hải đồ và tác nghiệp hải đồ Mục tiêu: - Biết phân loại hải đồ - Nhận biết được các ký hiệu trên hải đồ A. Nội dung 1. Khái quát về hải đồ Hải đồ dùng để thể hiện một phần mặt biển trên mặt phẳng bao gồm bờ biển, hải đảo cùng các thông tin về độ sâu, các chướng ngại vật... dưới đáy biển, là một công cụ không thể thiếu cho người điều khiển tàu. Hải đồ đang sử dụng còn là một trong những cơ sở pháp lý để xác định nguyên nhân các tai nạn, rủi ro trên biển. Theo yêu cầu của Công ước quốc tế về an toàn sinh mạng trên biển, hải đồ là một trong những loại án phẩm bắt buộc phải trang bị cho các tàu hoạt động trên biển. 2. Phân loại hải đồ đi biển 2.1. Tổng đồ (còn gọi là hải đồ đại dương) Mỗi một tổng đồ bao quát một vùng rất rộng, trên đó chỉ in khái quát các thonog tin về tình hình địa lý, một số các hải đăng và mục tiêu quan trọng cần thiết cho việc chạy tàu ngoài đại dược hoặc dùng để tham khảo hoạch định tuyến hàng trình tổng quát cho những chuyến vượt đại dương. 2.2. Hải đồ chạy biển xa Trên loại hải đồ này chỉ bao gồm các tư liệu hàng hải cần thiết như hải đăng, các mục tiêu có thể quan sát được từ xa bằng mắt thường và bằng ra-đa cùng với độ sâu dưới đáy biển giữa đại dương, có thể dùng để kẻ đường đi, xác định vị trí tàu... Đây là loại hải đồ chỉ phù hợp với những hành trình dài xa bờ 2.3. Hải đồ ven biển Tất cả những thông tin, tư liệu hàng hải chi tiết trên biển đều được đưa vào hải đồ này. Nó được sử dụng để kẻ đường chạy tàu và xác định vị trí tàu khi chạy ven biển, giữa các khu vực đảo, các luồng tàu. 37 2.4. Hải đồ cảng Trên loại hải đồ này bao gồm các thông tin có liên quan đến vùng cảng, những khu vực neo đậu giành cho tàu thuyền, tuyến luồng chạy tàu, cầu tàu, bến cảng... chủ yếu sử dụng cho tàu thuyền ra vào cảng. Đối với một số cảng nhỏ có thể được in ghép vào hải đồ bờ biển. 3. Thƣớc tỷ lệ hải đồ Thước tỷ lệ là mức độ thu nhỏ kích thước trên thực địa được diễn tả bằng các hình thức khác nhau trên hải đồ. Trên hải đồ đi biển thường dùng các loại thước tỷ lệ như sau: 3.1. Thước tỷ lệ số Thước tỷ lệ số là một phân số có tử số là một đơn vị độ dài trên hải đồ và mẫu số là số đơn vị độ dài tương ứng ngoài thực địa. Chẳng hạn 1/50.000 có nghĩa là ứng với một đơn vị trên hải đồ tương ứng với 50.000 đơn vị ngoài thực địa. 3.2. Thước tỷ lệ thẳng Là một đoạn thẳng biểu diễn một đơn vị chiều dài trên hải đồ tương ứng với bao nhiêu đơn vị chiều dài ngoài thực địa. Ví dụ : 1 cm trên hải đồ ứng với 2 hải lý ngoài thực địa. 4. Hải đồ Việt Nam xuất bản – Danh mục hải đồ Việt Nam Hải đồ Việt Nam do Phòng Đảm bảo hàng hải thuộc Hải quân nhân dân Việt Nam xuất bản. Thường được sử dụng trên các tàu đánh cá Việt Nam, tàu hải quân, các tàu vận tải chạy nội địa hoặc chạy Đông Nam Á. Trong „‟Danh mục hải đồ Việt Nam‟‟, đại dương trên thế giới được chia làm 8 vùng, mỗi vùng biển được đánh số la mã từ I đến VIII.  Vùng I - Vùng biển Đông Nam Á  Vùng II - Vùng biển Bắc Châu Mỹ  Vùng III - Vùng biển Nam Châu Mỹ  Vùng IV - Vung biển Australia  Vùng V - Vùng biển Đông Nam Châu Phi  Vùng VI - Vùng biển Liên Xô cũ  Vùng VIII - Vùng biển Bắc cực và Nam cực 38 Mỗi vùng biển được chia ra khu biển của từng nước, ký hiệu cho mỗi nước bằng chữ cái A, B, C,... Vùng biển I (Vùng biển Đông Nam Á) được chia thành 10 khu biển. Khu A - Biển Việt Nam Khu B - Biển Căm pu chia Khu C - Biển Thái lan Khu D - Biển Ma lai xia Khu E - Biển Mian ma Khu G - Biển In đô nê xia Khu H - Biển Phi lip pin Khu K - Biển Trung quốc Khu M - Biển Triều tiên Khu N - Biển Nhật bản Mỗi số ký hiệu hải đồ trên hải đồ Việt Nam có 3 nhóm:  Nhóm thứ nhất : Có một hoặc hai chữ số, chữ số la mã chỉ vùng biển, chữ cái chỉ khu biển cho hải đồ tỷ lệ lớn hơn 1/500.000.  Nhóm thứ hai: Chỉ tỷ lệ từ hải đồ, đã giản lược 3 số „‟0‟‟.  Nhóm thứ ba: Chỉ số thứ tự từ hải đồ Ví dụ : Trên một tờ hải đồ ghi ký hiệu: IA-100-02, có nghĩa là tờ hải đồ số 2 có tỷ lệ 1/100.000 ở vùng biển I khu A (tức biển Việt Nam). Trên một từ hải đồ khác ghi ký hiệu: IB-25-02, có nghĩa là tờ hải đồ số 2 có tỷ lệ 1/25.000 ở vùng biển I khu B (tức khu biển Căm pu chia) 5. Một số ký hiệu trên hải đồ Đường bờ biển được khảo sát Đường bờ biển chưa được khảo sát Cầu cảng 39 Tiêu chập Đèn chập Đèn chập và màu sắc bị che lấp (90 0 - hướng chập tính từ bờ 270 0 hướng chập tính từ biển) Tàu đắm lộ thiên trên mặt nước Phao quả nhót không cờ Tàu đắm không sâu quá 18 m Phao quả nhót cờ vuông Bãi cạn nhỏ Phao đít nhện cờ vuông Nhà đèn Phao buộc tàu Nơi neo tàu Độ sâu Đá ngầm Độ sâu chưa chính xác 6. Sắp xếp hải đồ Để dễ dàng khi sử dụng, thường người ta phân loại và xếp hải đồ theo thứ tự số ký hiệu hải đồ, thống kê trong một quyển sổ ghi rõ năm xuất bản. 7. Tác nghiệp hải đồ 7.1. Dụng cụ tác nghiệp hải đồ 7.1.1. Thước song song Thước song song gồm hai thước bằng nhựa hoặc kim loại đặt song song với nhau, được liên kết với nhau thông qua hai thanh giằng sao cho trong khi dịch chuyển hai thước luôn song song với nhau. Hình 5-1: Thước song song 40 Thước song song dùng để tịnh tiến các thẳng từ vị trí này tới vị trí khác trong khi tác nghiệp. 7.1.2. Thước ê ke: Thước ê ke dùng để đo góc (hướng đi, phương vị), kẻ các đường thẳng, các đường vuông góc với biên hải đồ để đo giá trị vĩ độ, kinh độ của 1 điểm. Hình 5-2: Thước êke 7.1.3. Com pa: Com pa dùng để vẽ vòng tròn, đo khoảng cách 7.1.4. Các dụng cụ khác: Bút chì mềm, tẩy... 7.2. Các bước công việc cơ bản khi tác nghiệp hải đồ 7.2.1. Đo toạ độ của 1 điểm đã cho trên hải đồ Cho điểm A trên hải đồ, hãy đo và đọc giá trị vĩ độ, kinh độ của nó? Đo vĩ độ: - Đặt mép thước song song trùng với đường vĩ tuyến trên hải đồ gần điểm A nhất. - Dịch chuyển thước song song, sao cho mép thước đi qua điểm A. - Đặt một cạnh của thước êke sát với mép thước song song đi qua điểm A và dịch chuyển thước êke sao cho mép thước êke trượt trên mép thước song song cho đến khi cắt đường biên dọc của hải đồ thì dừng lại. - Dùng bút chì đánh dấu điểm cắt nhau nói trên và đọc giá trị vĩ độ của điểm A. Đo kinh độ - Đặt mép thước song song trùng với đường kinh tuyến trên hải đồ gần điểm A nhất. - Dịch chuyển thước song song, sao cho mép thước đi qua điểm A. - Đặt một cạnh của thước êke sát với mép thước song song đi qua điểm A và dịch chuyển thước êke sao cho mép thước êke trượt trên mép thước song song cho đến khi cắt đường biên ngang của hải đồ thì dừng lại. 41 - Dùng bút chì đánh dấu điểm cắt nhau nói trên và đọc giá trị kinh độ của điểm A. 7.2.2. Tìm điểm A trên hải đồ khi biết toạ độ của nó Bước 1: Kẻ đường vĩ tuyến đi qua điểm A - Tìm vị trí ứng với giá trị vĩ độ của điểm A trên khung dọc hải đồ, dùng b