Luận án Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với hóa chất diệt côn trùng tại tỉnh Bình Định và Gia Lai, 2016-2018

hập trong và ngoài nhà lần lượt là 13,7% và 86,2%; Tại sinh cảnh nông thôn 1: muỗi Ae. aegypti thu thập trong và ngoài nhà lần lượt là 422 cá thể với tỷ lệ 96,3% và 16 cá thể với tỷ lệ 3,7%. Muỗi Ae. albopictus tỷ lệ thu thập trong và ngoài nhà là 9,2% và 90,8%. Tại sinh cảnh nông thôn 2: thu thập trong nhà được 310 cá thể với tỷ lệ 95,7% và ngoài nhà 14 cá thể chiếm tỷ lệ 4,3%; với muỗi Ae. albopictus, tỷ lệ muỗi thu thập trong và ngoài nhà lần lượt 17,9% và 82,1% (bảng 3.9). 71 Bảng 3.10. Số lượng và tỷ lệ muỗi Ae. aegypti thu thập ở các loại giá thể khác nhau tại Gia Lai TT Giá thể trú đậu Thành thị (Pleiku) Nông thôn 1 (Đăk Pơ) Nông thôn 2 (Kông Chro) Số cá thể Tỷ lệ (%) Số cá thể Tỷ lệ (%) Số cá thể Tỷ lệ (%) 1 Quần áo 93 30,2 234 53,4 197 60,8 2 Màn/Rèm 164 53,2 176 40,2 107 33,0 3 Giá sách vở 9 2,9 5 1,1 0 0,0 4 Dụng cụ chứa nước 19 6,2 16 3,7 14 4,3 5 Tivi 0 0 3 0,7 0 0 6 Tường vách 1 0,3 0 0 0 0 7 Giá thể khác 22 7,1 4 0,9 6 1,9 Tổng cộng 308 100 438 100 324 100 Kết quả điều tra thể hiện tại bảng 3.10 cho biết: qua 10 đợt điều tra tại Gia Lai thu thập được 1.070 cá thể muỗi cái Ae. aegypti trưởng thành, chúng đậu trên nhiều giá thể khác nhau và thay đổi tùy thuộc vào sinh cảnh. Sinh cảnh thành thị: thu thập được 308 cá thể đậu trên 6 loại giá thể khác nhau, trong đó nhiều nhất trên màn/rèm 164 cá thể (53,2%), tiếp đến quần áo 93 cá thể (30,2%) và thấp nhất trên tường vách 1 cá thể (0,3%). Sinh cảnh nông thôn 1: bắt được 438 cá thể đậu trên 6 giá thể khác nhau, nhiều nhất trên giá thể quần áo 234 cá thể (53,4%) và thấp nhất đậu trên tivi 3 cá thể (0,7%) (bảng 3.10). 72 Sinh cảnh nông thôn 2, bắt được 324 cá thể muỗi trưởng thành đậu trên 4 giá thể khác nhau, nhiều nhất trên quần áo 197 cá thể (60,8%) và thấp nhất trên giá thể khác 6 cá thể (1,9%). Như vậy, nghiên cứu này cũng ghi nhận 01 cá thể muỗi đậu trên tường vách tại sinh cảnh thành thị (bảng 3.10). Bảng 3.11. Số lượng và tỷ lệ muỗi Ae. albopictus thu thập ở các loại giá thể khác nhau tại Gia Lai TT Giá thể trú đậu Thành thị (Pleiku) Nông thôn 1 (Đăk Pơ) Nông thôn 2 (Kông Chro) Số cá thể Tỷ lệ (%) Số cá thể Tỷ lệ (%) Số cá thể Tỷ lệ (%) 1 Dụng cụ chứa nước 24 82,8 66 86,8 28 71,8 2 Quần áo 5 17,2 5 6,6 8 20,5 3 Bụi cây 0 0 2 2,6 3 7,7 4 Tường vách 0 0 3 3,9 0 0 Tổng cộng 29 100 76 100 39 100 Thu thập được 144 cá thể muỗi cái Ae. albopictus đậu trên 4 loại giá thể khác nhau. Tại sinh cảnh thành thị, bắt được 29 cá thể đậu trên 2 giá thể là muỗi đậu trực tiếp trên thành DCCN 24 cá thể (82,8%) và còn lại muỗi đậu trên quần áo 5 cá thể (17,2%) (bảng 3.11). Sinh cảnh nông thôn 1: soi nhà ngày bắt 76 cá thể đậu trên 4 giá thể khác nhau, nhiều nhất trên DCCN 66 cá thể (86,8%), tiếp đến quần áo 5 cá thể (6,6%), tường vách 3 cá thể (3,9%) và bụi cây 2 cá thể (2,4%). Sinh cảnh nông thôn 2: bắt muỗi đậu nhiều nhất trên DCCN có bọ gậy 28 cá thể (71,8%), tiếp đến là quần áo 8 cá thể ( 20,5%) và thấp nhất trên bụi 73 cây 3 cá thể (7,7%). Như vậy, đây là lần đầu ghi nhận muỗi đậu trên tường vách tại điểm nghiên cứu này (bảng 3.11). 3.1.5. Tập tính sinh sản của muỗi Aedes tại Bình Định và Gia Lai 3.1.5.1. Đặc điểm ổ bọ gậy của muỗi Aedes tại Bình Định Bảng 3.12. Số lượng và tỷ lệ dụng cụ chứa nước có bọ gậy tại thành thị TT Tên DCCN Tổng số DCCN DCCN có bọ gậy Ae. aegypti DCCN có bọ gậy Ae. albopictus Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) 1 Xô/ thùng 1150 66,2 69 25,7 0 0 2 Lọ hoa 268 15,4 42 15,6 0 0 3 Thau 13 0,8 4 1,5 0 0 4 Vật phế thải 122 7,0 79 29,4 7 30,4 5 Chậu cảnh 71 4,1 13 4,8 6 26,1 6 Chum/vại 54 3,1 40 14,9 3 13,0 7 Bể xi măng 18 1,0 5 1,9 0 0 8 Phuy 4 0,2 1 0,4 0 0 9 Lốp xe 10 0,6 5 1,9 4 17,4 10 Hố ga 8 0,5 3 1,1 0 0 11 Khác 20 1,15 8 3,0 3 13,0 Tổng cộng 1.738 100 269 100 23 100 Kết quả trình bày tại bảng 3.12 cho thấy: Tổng số DCCN ghi nhận tại các hộ gia đình trong thời gian điều tra là 1.738 DCCN tại sinh cảnh thành thị, trong đó có 269 DCCN có bọ gậy Ae. aegypti và 23 DCCN có bọ gậy Ae. albopictus. Trong số 269 DCCN có bọ gậy Ae. aegypti, thì tỷ lệ vật phế thải có bọ gậy chiếm tỷ lệ cao nhất (29,4%), tiếp đến là xô thùng (25,7%) và thấp 74 nhất là hố ga ngăn mùi (1,1%). Còn bọ gậy Ae. albopictus, tập trung nhiều nhất ở vật phế thải (30,4%), tiếp đến là chậu cảnh (26,1%). Bảng 3.13. Số lượng và tỷ lệ dụng cụ chứa nước có bọ gậy tại đồng bằng TT Tên DCCN Tổng số DCCN DCCN có bọ gậy Ae. aegypti DCCN có bọ gậy Ae. albopictus Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) 1 Xô/thùng 1.122 48,2 101 30,9 0 0 2 Lọ hoa 253 10,9 25 7,7 0 0 3 Vật phế thải 201 8,6 95 29,1 8 57,1 4 Chum/vại 179 7,7 35 10,7 0 0 5 Bể xi măng 122 5,3 6 1,8 0 0 6 Chậu cảnh 88 3,8 7 2,1 0 0 7 Lon nước gia cầm* 87 3,7 5 1,5 1 7,1 8 Thau 84 3,6 3 0,9 0 0 9 Lốp xe 57 2,5 15 4,6 5 35,7 10 Phuy nước 56 2,4 9 2,8 0 0 11 Vỏ dừa 45 1,9 11 3,4 0 0 12 Khác 32 1,4 15 4,6 0 0 Tổng cộng 2.326 100 327 100 14 100 Ghi chú: * vật chứa nước cho động vật (gà, chim,..) uống. Trong thời gian điều tra ghi nhận có 2.326 DCCN được kiểm tra tại các hộ gia đình, trong đó có 327 DCCN có bọ gậy Ae. aegypti và 14 DCCN có bọ gậy Ae. albopictus. Tỷ lệ DCCN có bọ gậy Ae. aegypti nhiều nhất là xô thùng (30,9%) và thấp nhất là lon nước gia cầm (1,5%). Còn đối với bọ 75 gậy Ae. albopictus, DCCN có bọ gậy nhiều nhất ở vật phế thải và thấp nhất là lon nước gia cầm (7,1%) (bảng 3.13). Bảng 3.14. Số lượng và tỷ lệ dụng cụ chứa nước có bọ gậy tại miền núi TT Tên DCCN Tổng số DCCN DCCN có bọ gậy Ae. aegypti Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) 1 Chum/vại 360 22,9 43 16,9 2 Xô/thùng 317 20,1 58 22,8 3 Lọ hoa 289 18,4 56 22,0 4 Vật phế thải 102 6,5 18 7,1 5 Phuy nước 92 5,8 7 2,8 6 Chậu cảnh 88 5,6 15 5,9 7 Lốp xe 82 5,2 35 13,7 8 Lon nước gia cầm* 65 4,1 4 1,6 9 Bể xi măng 63 4,0 6 2,4 10 Thau 58 3,7 5 2,0 11 Vỏ dừa 41 2,6 5 2,0 12 Khác 18 1,1 3 1,2 Tổng cộng 1.575 100 255 100 Ghi chú: * vật chứa nước cho động vật (gà, chim,..) uống. Trong thời gian nghiên cứu, tại sinh cảnh miền núi huyện Vĩnh Thạnh chỉ thu thập được bọ gậy Ae. aegypti. Tổng cộng có 1.575 DCCN được kiểm tra tại các hộ gia đình thì có 255 DCCN (16,2%) có bọ gậy loài Ae. aegypti. Trong số các DCCN có bọ gậy, thì loại DCCN có bọ gậy nhiều nhất là ở xô thùng (22,8%), tiếp đến là lọ hoa (22,0%), chum/vại (16,9%), lốp xe (13,7%) và thấp nhất là DCCN khác (1,2%) (bảng 3.14). 76 3.1.5.2. Đặc điểm ổ bọ gậy của muỗi Aedes tại Gia Lai, 2016-2018 Bảng 3.15. Số lượng và tỷ lệ dụng cụ chứa nước có bọ gậy tại thành thị TT Tên DCCN Tổng số DCCN DCCN có bọ gậy Ae. aegypti DCCN có bọ gậy Ae. albopictus Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) 1 Xô thùng 988 33,8 80 20,0 0 0 2 Phuy 388 13,3 52 13,0 0 0 3 Vật phế thải 377 12,9 116 29,0 10 62,5 4 Lọ hoa 357 12,2 37 9,3 0 0 5 Chum vại 263 9,0 30 7,5 0 0 6 Chậu cảnh 146 5,0 16 4,0 1 6,2 7 Lon nước gia cầm* 132 4,5 13 3,3 0 0 8 Bể xi măng 120 4,1 3 0,8 0 0 9 Lốp xe 84 2,9 52 13,0 5 31,3 10 Khác 70 2,4 1 0,3 0 0 Tổng cộng 2.925 100 400 100 16 100 Ghi chú: * vật chứa nước cho động vật (gà, chim,..) uống. Dẫn liệu trình bày tại bảng 3.15 cho thấy rằng, tại Pleiku có mặt của cả hai loài bọ gậy với hơn 10 loại DCCN khác nhau. Trong số 2.925 DCCN được kiểm tra thì có 400 DCCN có bọ gậy Ae. aegypti và 16 DCCN có bọ gậy Ae. albopictus. Tỷ lệ DCCN có bọ gậy cao nhất với loài Ae. aegypti là vật phế thải (29%) và thấp nhất là dụng cụ khác với tỷ lệ 0,3%. Còn bọ gậy Ae. albopictus, trong 3 loại DCCN có bọ gậy thì cao nhất là vật phế thải (62,5%) và thấp nhất là chậu cảnh 6,2%. 77 Bảng 3.16. Số lượng và tỷ lệ dụng cụ chứa nước có bọ gậy tại nông thôn 1 TT Tên DCCN Tổng số DCCN DCCN có bọ gậy Ae. aegypti DCCN có bọ gậy Ae. albopictus Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) 1 Xô thùng 714 24,4 70 14,4 8 6,2 2 Vật phế thải 587 20,1 150 30,8 52 40,3 3 Chum vại 375 12,8 47 9,7 0 0 4 Phuy 278 9,5 45 9,2 0 0 5 Lọ hoa 259 8,9 53 10,9 0 0 6 Lốp xe 282 9,7 75 15,4 66 51,2 7 Bể xi măng 140 4,8 15 3,1 0 0 8 Lon nước gia cầm* 127 4,4 9 1,9 0 0 9 Chậu cảnh 108 3,7 7 1,4 0 0 10 Vỏ dừa 29 1,0 12 2,5 0 0 11 Khác 22 0,8 4 0,8 3 2,3 Tổng cộng 2.921 100 487 100,0 129 100 Ghi chú: * vật chứa nước cho động vật (gà, chim,..) uống. Dẫn liệu trình bày tại bảng 3.16 cho thấy: tại sinh cảnh nông thôn 1 có mặt cả hai loài bọ gậy với hơn 11 loại DCCN. Trong số 2.921 DCCN kiểm tra tại các Hộ gia đình thì có 487 DCCN có bọ gậy Ae. aegypti và 129 DCCN có bọ gậy Ae. albopictus. Loại DCCN có bọ gậy Ae. aegypti cao nhất là vật phế thải (30,8%) và thấp nhất là DCCN khác với tỷ lệ 0,8%. Đối với 78 bọ gậy loài Ae. albopictus, trong số 4 loại DCCN có bọ gậy thì cao nhất là ở lốp xe (51,2%) và thấp nhất là các dụng cụ khác 2,3%. Bảng 3.17. Số lượng và tỷ lệ dụng cụ chứa nước có bọ gậy tại nông thôn 2 TT Tên DCCN Tổng DCCN DCCN có bọ gậy Ae. aegypti DCCN có bọ gậy Ae. albopictus Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%) 1 Xô thùng 693 22,7 87 17,8 2 4,9 2 Bể xi măng 485 15,9 20 4,1 0 0 3 Lọ hoa 394 12,9 27 5,5 0 0 4 Vật phế thải 418 13,7 141 28,9 15 36,6 5 Phuy 310 10,2 59 12,1 4 9,8 6 Chum vại 249 8,2 53 10,9 6 14,6 7 Lốp xe 228 7,5 70 14,3 11 26,8 8 Chậu cảnh 128 4,2 11 2,3 1 2,4 9 Lon nước gia cầm* 96 3,1 6 1,2 0 0 10 Hốc cây 11 0,4 5 1,0 2 4,9 11 Khác 41 1,3 9 1,8 0 0 Tổng cộng 3.080 100 488 100 41 100 Ghi chú: * vật chứa nước cho động vật (gà, chim,..) uống. Tổng số có 3.080 DCCN được kiểm tra tại các hộ gia đình trong thời gian nghiên cứu thì phát hiện có 488 DCCN có bọ gậy Ae. aegypti và 41 DCCN có bọ gậy Ae. albopictus. DCCN có bọ gậy Ae. aegypti tập trung chủ yếu ở vật phế thải (28,9%) và thấp nhất ở hốc cây (1,0%). Còn bọ gậy loài Ae. albopictus phát hiện chủ yếu ở vật phế thải (36,6%), tiếp đến là lốp xe (26,8%) và thấp nhất là chậu cảnh (2,4%) (bảng 3.17). 79 3.1.6. Ảnh hưởng yếu tố mùa đến muỗi Aedes tại Bình Định và Gia Lai 3.1.6.1. Ảnh hưởng yếu tố mùa đến muỗi Aedes tại tỉnh Bình Định Hình 3.9. Số lượng muỗi Aedes thu thập theo mùa tại Bình Định Tại tỉnh Bình Định, muỗi Ae. aegypti vào mùa khô thu thập được 492 cá thể so với 743 cá thể mùa mưa. Tương tự với muỗi Ae. albopcitus, mùa mưa thu thập được nhiều hơn so với mùa khô (hình 3.9). Bảng 3.18. So sánh dụng cụ chứa nước có bọ gậy theo mùa tại Bình Định Sinh cảnh Yếu tố mùa Tổng số DCCN Số DCCN có bọ gậy Tỷ lệ DCCN có bọ gậy χ2, p Thành thị Mùa khô 978 124 12,7 12,9 p < 0,01 Mùa mưa 760 145 19,1 Đồng bằng Mùa khô 1252 132 10,5 27,1 p < 0,01 Mùa mưa 1074 195 18,2 Miền núi Mùa khô 825 94 11,4 5,5 p < 0,01 Mùa mưa 822 127 15,5 Tại các sinh cảnh tỉnh Bình Định, tỷ lệ DCCN có bọ gậy vào mùa mưa cao hơn so với mùa khô tại tất cả các sinh cảnh với p<0,01 (bảng 3.18). 80 3.1.6.2. Ảnh hưởng yếu tố mùa đến muỗi Aedes tại tỉnh Gia Lai Hình 3.10. Số lượng muỗi Aedes thu thập theo mùa tại Gia Lai Tại tỉnh Gia Lai, số lượng muỗi thu thập theo mùa có sự thay đổi lớn, nghĩa là vào mùa mưa, số lượng muỗi Ae. aegypti và Ae albopictus thu thập nhiều hơn so với mùa khô. Cụ thể với muỗi Ae. aegypti thì mùa khô thu thập được 475 cá thể so với 595 cá thể mùa mưa. Tương tự với muỗi Ae. albopcitus, mùa mưa thu thập được nhiều hơn so với mua khô (hình 3.10). Bảng 3.19. So sánh dụng cụ chứa nước có bọ gậy theo mùa tại Gia Lai Địa điểm Yếu tố mùa Tổng số DCCN Số DCCN có bọ gậy Tỷ lệ DCCN có bọ gậy χ2, p Thành thị (Pleiku) Mùa khô 774 103 13,3 5,7 p<0,01 Mùa mưa 988 174 17,6 Nông thôn 1 (Đăk Pơ) Mùa khô 787 141 17,9 6,9 p<0,01 Mùa mưa 1.119 150 13,7 Nông thôn 2 (Kông Chro) Mùa khô 867 116 13,4 10,9 p<0,01 Mùa mưa 989 190 19,2 81 Sinh cảnh thành thị ghi nhận 1.762 DCCN, trong đó có 774 DCCN ghi nhận vào mùa khô và 988 DCCN ghi nhận mùa mưa. Khi so sánh tỷ lệ DCCN theo mùa thì tỷ lệ DCCN có bọ gậy vào mùa mưa (17,6%) cao hơn so với mùa khô; Tương tự với sinh cảnh nông thôn 2, thì tỷ lệ DCCN có bọ gậy vào mùa mưa (19,2%) cao hơn so với mùa khô (13,4%). Tuy nhiên ở khu vực nông thôn 1 thì ngược lại, nghĩa là tỷ lệ DCCN có bọ gậy vào mùa khô (17,9%) cao hơn so với mùa mưa (13,7%). 3.1.7. Tỷ lệ muỗi Aedes nhiễm virus Dengue tại Bình Định và Gia Lai Bảng 3.20. Tỷ lệ muỗi Aedes nhiễm virus Dengue tại Bình Định Loài Sinh cảnh Số cá thể Số mẫu gộp Số mẫu gộp (+) Tỷ lệ mẫu gộp (+) Ae. aegypti Thành thị 470 47 1 2,13 Đồng bằng 430 43 0 0 Miền núi 321 32 0 0 Cộng 1.221 122 1 0,82 Ae. albopictus Thành thị 20 2 0 0 Đồng bằng 14 1 0 0 Miền núi 0 0 0 0 Cộng 34 0 0 0 Tỉnh Bình Định, có tổng cộng 1.221 cá thể muỗi Ae. aegypti thu thập được và phân thành 122 mẫu gộp được xét nghiệm virus Dengue bằng kỹ thuật sinh học phân tử. Kết quả cho thấy chỉ có 1 mẫu gộp nhiễm virus Dengue với tỷ lệ nhiễm chung là 0,82%. Xét từng sinh cảnh nghiên cứu thì chỉ có sinh cảnh thành thị có mẫu muỗi Ae. aegypti nhiễm virus Dengue với tỷ lệ mẫu nhiễm là 2,13%. Còn đối với muỗi Ae. albopictus không ghi nhận mẫu muỗi nào nhiễm virus Dengue trong thời gian nghiên cứu (Bảng 3.20). 82 Bảng 3.21. Tỷ lệ muỗi Aedes nhiễm virus Dengue tại Gia Lai Loài Sinh cảnh Số cá thể Số mẫu gộp Số mẫu gộp (+) Tỷ lệ mẫu gộp (+) MIR Ae. aegypti Thành thị 304 30 1 3,33 3,29 Nông thôn 1 431 43 0 0 0 Nông thôn 2 320 32 0 0 0 Cộng 1.055 105 1 0,95 0,95 Ae. albopictus Thành thị 29 3 0 0 0 Nông thôn 1 71 7 0 0 0 Nông thôn 2 38 4 0 0 0 Cộng 138 14 0 0 0 Kết quả xét nghiệm cho thấy chỉ có 01 mẫu gộp muỗi Ae. aegypti nhiễm virus Dengue chiếm tỷ lệ 0,95%. Khi xét từng điểm nghiên cứu cụ thể thì chỉ có sinh cảnh thành thị (Pleiku) có mẫu muỗi gộp nhiễm virus Dengue với tỷ lệ muỗi nhiễm chung là 3,33% (Bảng 3.21). Ghi chú: Giếng 1, 13 : chứng âm; Giếng 2, 24 chứng dương DEN, khoảng 1,4kb; Giếng 3-12, 15-23: mẫu nghiên cứu; M: ladder 1kb Hình 3.11. Kết quả điện di sản phẩm PCR virus Dengue 1,4kb 83 3.2. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với hóa chất diệt côn trùng tại tỉnh Bình Định và Gia Lai, 2016-2018 3.2.1. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với hóa chất diệt côn trùng ở Bình Định Bảng 3.22. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với alphacypermethrin TT Sinh cảnh (huyện/TP) Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết sau 24 giờ (% ± SD) Tỷ lệ muỗi Ae. albopictus chết sau 24 giờ (% ± SD) Lô đối chứng Lô thử nghiệm Lô đối chứng Lô thử nghiệm 1 Thành thị (Quy Nhơn) 0 27 ± 6,8 0 57 ± 8,9 2 Đồng bằng (Phù Cát) 0 28 ± 8,6 0 67 ± 3,8 3 Miền núi (Vĩnh Thạnh) 0 3 ± 2,0 0 0 Cả hai loài muỗi ở các sinh cảnh đã kháng với alphacypermethrin. Tuy nhiên mức độ kháng của loài Ae. aegypti cao hơn so với Ae. albopictus. Sau 24 giờ tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết lô thử nghiệm tại thành thị, đồng bằng và miền núi lần lượt là 27%, 28% và 3%, trong khi đó tỷ lệ Ae. albopictus chết tại thành thị và đồng bằng là 57% và 67%. Bảng 3.23. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với lambdacyhalothrin TT Sinh cảnh (huyện/TP) Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết sau 24 giờ (% ± SD) Tỷ lệ muỗi Ae. albopictus chết sau 24 giờ (% ± SD) Lô đối chứng Lô thử nghiệm Lô đối chứng Lô thử nghiệm 1 Thành thị (Quy Nhơn) 0 0 0 62 ± 15,5 2 Đồng bằng (Phù Cát) 0 1 ± 2,0 0 67 ± 10,0 3 Miền núi (Vĩnh Thạnh) 0 0 0 0 84 Kết quả trình bày tại bảng 3.23 cho thấy: Sau 1 giờ cho muỗi tiếp xúc với hóa chất lambdacyhalothrin và theo dõi sau 24 giờ cho thấy, cả hai loài muỗi đã kháng với hóa chất lambdacyhalothrin. Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết ở lô thử nghiệm tại đồng bằng là 1%, thành thị và miền núi không ghi nhận muỗi chết. Tỷ lệ muỗi chết ở lô thử nghiệm loài Ae. albopictus thu thập tại thành thị và đồng bằng lần lượt là 62% và 67%. Trong khi đó, lô đối chứng không ghi nhận muỗi chết. Bảng 3.24. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với deltamethrin TT Sinh cảnh (huyện/TP) Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết sau 24 giờ (% ± SD) Tỷ lệ muỗi Ae. albopictus chết sau 24 giờ (% ± SD) Lô đối chứng Lô thử nghiệm Lô đối chứng Lô thử nghiệm 1 Thành thị (Quy Nhơn) 0 1 ± 2,0 0 65 ± 10,5 2 Đồng bằng (Phù Cát) 0 0 0 50 ± 9,5 3 Miền núi (Vĩnh Thạnh) 0 0 0 0 Kết quả trình bày tại bảng 3.24 cho thấy: Tỷ lệ muỗi chết sau 24 giờ theo dõi ở Lô thử nghiệm đối với loài muỗi Ae. aegypti thành thị là 1%, còn chủng muỗi Ae. aegypti đồng bằng và miền núi không ghi nhận muỗi chết (tỷ lệ muỗi chết là 0%). Tỷ lệ muỗi chết sau 24 giờ theo dõi ở lô thử nghiệm chủng muỗi Ae. albopictus thành thị và đồng bằng lần lượt là 65% và 50%. Trong khi đó ở lô đối chứng, cả hai loài không ghi nhận muỗi chết sau 24 giờ theo dõi. Như vậy, cả hai loài đã kháng với deltamethrine. 85 Bảng 3.25. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với permethrin TT Sinh cảnh (huyện/TP) Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết sau 24 giờ (% ± SD) Tỷ lệ muỗi Ae. albopictus chết sau 24 giờ (% ± SD) Lô đối chứng Lô thử nghiệm Lô đối chứng Lô thử nghiệm 1 Thành thị (Quy Nhơn) 0 0 0 59 ± 6,0 2 Đồng bằng (Phù Cát) 0 0 0 64 ± 18,8 3 Miền núi (Vĩnh Thạnh) 0 0 0 0 Cả hai loài muỗi tại tất cả các điểm nghiên cứu thuộc tỉnh Bình Định đã kháng với hóa chất permethrin, với tỷ lệ muỗi chết sau 24 giờ theo dõi mẫu thử nghiệm ở loài Ae. aegypti không ghi nhận muỗi chết, còn với muỗi Ae. albopictus tỷ lệ chết tại thành thị là 59% và đồng bằng 64% (bảng 3.25). Bảng 3.26. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với malathion TT Sinh cảnh (huyện/TP) Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết sau 24 giờ (% ± SD) Tỷ lệ muỗi Ae. albopictus chết sau 24 giờ (% ± SD) Lô đối chứng Lô thử nghiệm Lô đối chứng Lô thử nghiệm 1 Thành thị (Quy Nhơn) 0 100 0 100 2 Đồng bằng (Phù Cát) 0 100 0 100 3 Miền núi (Vĩnh Thạnh) 0 100 0 0 86 Kết quả thử nhạy cảm của muỗi Ae. aegypti và Ae. albopictus với hóa chất malathion trình bày tại bảng 3.26 cho thấy: Cả hai loài muỗi vẫn còn nhạy với hóa chất malathion, với tỷ lệ muỗi chết cả hai loài sau 24 giờ theo dõi là 100%. Trong khi đó ở lô đối chứng không ghi nhận muỗi chết. Bảng 3.27. Tổng hợp độ nhạy cảm của muỗi Aedes với hóa chất tại Bình Định Sinh cảnh (Địa điểm) Hóa chất Ae. aegypti Ae. albopictus Số muỗi thử Tỷ lệ chết (%) Số muỗi thử Tỷ lệ chết (%) Thành Thị (Quy Nhơn) Alphacypermethrin 100 27 100 57 Lambdacyhalothrin 100 0 100 62 Deltamethrin 100 1 100 65 Permethrin 100 0 100 59 Malathion 100 100 100 100 Đồng bằng (Phù Cát) Alphacypermethrin 100 28 100 67 Lambdacyhalothrin 100 1 100 67 Deltamethrin 100 0 100 50 Permethrin 100 0 100 64 Malathion 100 100 100 100 Miền núi (Vĩnh Thạnh) Alphacypermethrin 100 3 0 0 Lambdacyhalothrin 100 0 0 0 Deltamethrin 100 0 0 0 Permethrin 100 0 0 0 Malathion 100 100 0 0 Bảng tổng hợp kết quả thử nghiệm hóa chất ở ba sinh cảnh thuộc tỉnh Bình Định cho thấy: cả hai loài muỗi đã kháng với hóa chất nhóm pyrethroid nhưng vẫn còn nhạy với malathion. Cụ thể tại sinh cảnh thành thị (Quy 87 Nhơn) có hai loại hóa chất ghi nhận muỗi chết là 0% khi thử nghiệm muỗi Ae. aegypti với lambdacyhalothrin và permethrin; tại Phù Cát sinh cảnh nông thôn đồng bằng có hai loại hóa chất ghi nhận muỗi chết là 0% khi thử nghiệm muỗi Ae. aegypti với các loại giấy thử như deltamethrine và permethrin; tại sinh cảnh miền núi Vĩnh Thạnh có ba loại hóa chất ghi nhận muỗi chết là 0% khi thử nghiệm muỗi Ae. aegypti với các loại giấy thử như lambdacyhalothrin, deltamethrin và permethrin (bảng 3.27). Hình 3.12. Sơ đồ phân bố muỗi Ae. aegypti nhạy kháng với hóa chất tại các điểm nghiên cứu tỉnh Bình Định 88 Sơ đồ kháng hóa chất tại Bình Định cho thấy, muỗi Ae. aegypti tại các điểm nghiên cứu đại diện cho từng sinh cảnh của tỉnh Bình Định đã kháng với các loại hóa chất ngoại trừ malathion muỗi Ae. aegypti vẫn còn nhạy ở tất cả các điểm (hình 3.12). Hình 3.13. Sơ đồ phân bố muỗi Ae. albopictus nhạy kháng với hóa chất tại các điểm nghiên cứu tỉnh Bình Định Sơ đồ 3.13 cho thấy, muỗi Ae. albopictus tại các điểm nghiên cứu đại diện cho các sinh cảnh của tỉnh Bình Định đã kháng với các loại hóa chất ngoại trừ malathion muỗi Ae. albopictus vẫn còn nhạy ở tất cả các điểm thử nghiệm. Ae. albopictus 89 3.2.2. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với hóa chất diệt côn trùng ở Gia Lai Bảng 3.28. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với alphacypermethrin TT Sinh cảnh (huyện/TP) Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết sau 24 giờ (% ± SD) Tỷ lệ muỗi Ae. albopictus chết sau 24 giờ (% ± SD) Lô đối chứng Lô thử nghiệm Lô đối chứng Lô thử nghiệm 1 Thành thị (Pleiku) 0 2 ± 2,3 0 52 ± 3,3 2 Nông thôn 1 (Đăk Pơ) 0 4 ± 3,3 0 22 ± 9,5 3 Nông thôn 2 (Kông Chro) 0 5 ± 3,8 0 45 ± 8,9 Kết quả thử nghiệm bảng 3.28 cho thấy, cả hai loài ở các sinh cảnh đã kháng với hóa chất alphacypermethrin. Tuy nhiên mức độ kháng của loài muỗi Ae. aegypti cao hơn so với Ae. albopictus. Sau 24 giờ tỷ lệ Ae. aegypti chết ở lô thử nghiệm tại thành thị, nông thôn 1 và nông thôn 2 lần lượt là 2%, 4% và 5%.Trong khi đó, tỷ lệ chết mẫu thử nghiệm muỗi Ae. albopictus chủng thành thị, nông thôn 1 và nông thôn 2 lần lượt là 52%, 22% và 45%. Bảng 3.29. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với lambdacyhalothrin TT Sinh cảnh (huyện/TP) Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết sau 24 giờ (% ± SD) Tỷ lệ muỗi Ae. albopictus chết sau 24 giờ (% ± SD) Lô đối chứng Lô thử nghiệm Lô đối chứng Lô thử nghiệm 1 Thành thị (Pleiku) 0 4 ± 3,3 0 28 ± 8,6 2 Nông thôn 1 (Đăk Pơ) 0 1 ± 2,0 0 34 ± 9,5 3 Nông thôn 2 (Kông Chro) 0 0 0 11 ± 8,7 Cả hai loài muỗi Ae. aegypti và Ae. albopictus thử nghiệm đã kháng với hóa chất lambdacyhalothrin. Tỷ lệ muỗi chết ở lô thử nghiệm của chủng 90 muỗi Ae. aegypti thành thị, nông thôn 1 và nông thôn 2 lần lượt là 4%, 1% và 0%. Còn với muỗi Ae. albopictus tỷ lệ chết ở lô thử nghiệm của chủng muỗi thành thị, nông thôn 1 và nông thôn 2 lần lượt là 28%, 34% và 11%. Bảng 3.30. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với deltamethrin TT Sinh cảnh (huyện/TP) Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết sau 24 giờ (% ± SD) Tỷ lệ muỗi Ae. albopictus chết sau 24 giờ (% ± SD) Lô đối chứng Lô thử nghiệm Lô đối chứng Lô thử nghiệm 1 Thành thị (Pleiku) 0 6 ± 5,2 0 49 ± 8,9 2 Nông thôn 1 (Đăk Pơ) 0 0 0 32 ± 8,6 3 Nông thôn 2 (Kông Chro) 0 8 ± 3,3 0 49 ± 6,8 Cả hai loài muỗi thử nghiệm tại tất cả các sinh cảnh nghiên cứu của tỉnh Gia Lai đã kháng với hóa chất deltamethrine, với tỷ lệ muỗi chết sau 24 giờ theo dõi ở mẫu thử nghiệm ở loài Ae. aegypti từ 0-8%, Ae. albopictus từ 32%-49% (bảng 3.30). Bảng 3.31. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với permethrin TT Sinh cảnh (huyện/TP) Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết sau 24 giờ (% ± SD) Tỷ lệ muỗi Ae. albopictus chết sau 24 giờ (% ± SD) Lô đối chứng Lô thử nghiệm Lô đối chứng Lô thử nghiệm 1 Thành thị (Pleiku) 0 10 ± 4,0 0 43 ± 6,8 2 Nông thôn 1 (Đăk Pơ) 0 3 ± 6,0 0 38 ± 5,2 3 Nông thôn 2 (Kông Chro) 0 1 ± 2,0 0 29 ± 8,3 91 Cả hai loài muỗi tại tất cả các điểm nghiên cứu thuộc tỉnh Gia Lai đã kháng với permethrin, với tỷ lệ muỗi chết sau 24 giờ theo dõi mẫu thử nghiệm ở loài Ae. aegypti từ 1-10%, muỗi Ae. albopictus từ 29%-43%. Trong khi đó, mẫu đối chứng của hai loài ở tất cả các điểm nghiên cứu không ghi nhận muỗi chết (tỷ lệ chết 0%) (bảng 3.31). Như vậy, muỗi Ae. aegypti kháng cao hơn so với loài Ae. albopictus, do tỷ lệ muỗi chết lô thử nghiệm Ae. aegypti thấp hơn so với Ae. albopictus. Bảng 3.32. Độ nhạy cảm của muỗi Aedes với malathion TT Sinh cảnh (huyện/TP) Tỷ lệ muỗi Ae. aegypti chết sau 24 giờ (% ± SD) Tỷ lệ muỗi Ae. albopictus chết sau 24 giờ (% ± SD) Lô đối chứng Lô thử nghiệm Lô đối chứng Lô thử nghiệm 1 Thành thị (Pleiku) 0 100 0 100 2 Nông thôn 1 (Đăk Pơ) 0 100 0 100 3 Nông thôn 2 (Kông Chro) 0 100 0 99 ± 2,0 Kết quả thử nghiệm muỗi Aedes với hóa chất malathion cho thấy tỷ lệ muỗi chết ở lô thử nghiệm sau 24 giờ theo dõi đối với Ae. aegypti là 100% ở tất cả các sinh cảnh nghiên cứu. Với muỗi Ae. albopictus thì tỷ lệ chết ở lô thử nghiệm tại sinh cảnh nông thôn 2 là 99%, 100% ở chủng muỗi thành thị và nông thôn 1. Mẫu đối chứng không có cá thể muỗi chết. Như vậy, cả hai loài muỗi Ae. aegypti và Ae. albopictus thử ngh