61 tỉnh thành Việt Nam

Than Uyeân (thuoäc Yeân Baùi). Nhöõng thaùng naêm sau ñoù quaân Phaùp trôû laïi truy kích nghóa quaân nhieàu laàn nhöng toaøn gaëp thaát baïi, vì nghóa quaân söû duïng chieán thuaät du kích mieàn nuùi, ñaùnh baát ngôø vaø ruùt lui ñeå laïi "vöôøn khoâng nhaø troáng". Ngaøy 18-2-1888, hôn 200 nghóa quaân ôû huyeän Tuaàn Giaùo vaây ñaùnh quaân Phaùp do teân Ñaïi taù Pernot chæ huy khi chuùng döï ñònh tieán veà Sôn La. 300 Quaân Phaùp coøn khoán ñoán hôn nöõa khi thuû laõnh ngöôøi Meøo laø Giaøng Paø Chay khôûi nghóa töø naêm 1918 ñeán naêm 1922. OÂng traûi ñòa baøn hoaït ñoäng khaép vuøng Taây - Baéc ñeán Thöôïng Laøo vaø laäp caên cöù ñòa troïng yeáu treân cao nguyeân Sin Chaûy thuoäc huyeän Ñieän Bieân. Giaëc Phaùp phaûi duøng ñuû moïi thuû ñoaïn thöông thuyeát, mua chuoäc, chia reõ caùc laõnh tuï khaùng chieán, gaây maâu thuaãn saéc toäc môùi deïp ñöôïc cuoäc noåi daäy naøy. Quaân Phaùp laäp Xöù Thaùi Töï Trò goàm dieän tích cuûa ba tænh Lai Chaâu, Sôn La vaø Nghóa Loä vì chæ kieåm soaùt ñöôïc moät soá thung luõng lôùn, ñoâng ngöôøi Thaùi cö nguï. Tröôùc naêm 1975, Lai Chaâu coù caùc huyeän Möôøng Teø, Tsin Hoâ, Quyønh Nhai, Tuaàn Giaùo, Soáp Coäp, Ñieän Bieân Phuû vaø Möôøng Lay. Phong cảnh, di tích Ñeøo Pha Ñin : Töø Haø Noäi leân Ñieän Bieân, neáu ñi ñöôøng khoâng chæ sau moät giôø bay, baïn seõ xuoáng nhaø ga saân bay Möôøng Thanh. Neáu ñi ñöôøng boä, baïn seõ phaûi vöôït ñeøo Pha Din daøi 37 km. Pha Ñin tieáng ñòa phöông nghóa laø trôøi ñaát. Theo truyeàn thuyeát ñòa phöông laø nôi tieáp giaùp giöõa trôøi vaø ñaát. Xöa kia, vì coù söï tranh chaáp ranh giôùi giöõa hai tænh Sôn La vaø Lai Chaâu, ngöôøi ta ñaõ giaûi quyeát baèng cuoäc ñua ngöïa. Töø hai phía ñeøo, cuøng moät luùc ngöïa hai beân phi höôùng veà nhau. Nôi gaëp gôû seõ laø ranh giôùi. Ngöïa Lai Chaâu phi nhanh hôn, neân phaàn ñeøo thuoäc veà Lai Chaâu daøi hôn phaàn ñeøo cuûa Sôn La. Vôùi ñoä cao treân 1000 m khi leân doác, luùc xuoáng doác, con ñöôøng ngoaèn ngoeøo, cheânh veânh, moät beân laø vaùch nuùi döïng ñöùng, moät beân laø vöïc saâu thaêm thaúm, laïi nhieàu "cua" hieåm trôû. Ñöôïc vöôït ñeøo Pha Ñin laø moät cuoäc du lòch ñaày thuù vò cuûa du khaùch tröôùc caûnh thieân nhieân huøng vó. Hoà chöùa nöôùc Pa Khoang : Hoà naèm ôû xaõ Möôøng Phaêng, huyeän Ñieän Bieân, caùch thò xaõ Ñieän Bieân Phuû khoaûng 10 km. Nguyeân xöa hoà coù teân laø suoái Pa Khoang, sau ñöôïc xaây döïng thaønh moät hoà chöùa nöôùc hieàn hoøa, thô moäng vôùi heä thoáng ñaäp traøn, ñaäp chaén vaø coáng daãn ñeå ñieàu hoøa nöôùc cho haøng ngaøn heùc ta ruoäng. Hoà Pa Khoang laø nôi coù phong caûnh höõu tình, dieän tích maët hoà khoaûng 600 ha. Nhöõng neáp nhaø saøn nhoû xinh xaén soi boùng xuoáng maët hoà trong xanh, ñieåm theâm moät vaøi con thuyeàn ñoäc moäc löôùt treân maët nöôùc khieán cho caûnh saéc theâm thô 301 moäng. Ñaây laø moät ñieåm du lòch cuûa tænh Lai Chaâu, coù theå keát hôïp caùc loaïi hình sinh thaùi, theå thao vaø nghæ döôõng. Hang Ñoäng : Hang Ñoäng Pa Thôm thuoäc xaõ Pa Thanh, huyeän Ñieän Bieân; hang ñoäng Tieân Sôn xaõ Bình Lö, Huyeän Phong Thoå; hang ñoäng Thaúm Khuoâng xaõ Chieàng Sinh, huïyeän Tuaàn Giaùo ñeàu laø nhöõng hang ñoäng raát ñeïp, hoang sô, haáp daãn khaùch du lòch. Hang Thaåm Baùng : Hang thuoäc xaõ Baùng Lao, huyeän Tuaàn Giaùo, laø moät hang coå, coù veû ñeïp thieân nhieân coøn nguyeân veïn. Loøng hang roäng vaø saâu, cao gaàn 100 m, coù nhieàu ngaùch. Giöõa hang coù phieán ñaù to baèng phaúng nhö maët baøn. Nhìn leân caùc vaùch ñaù, nhieàu maêng ñaù, nhuõ ñaù taïo thaønh nhöõng hình thuø khaùc nhau nhö nhöõng con roàng, con phöôïng, sö töû, voi quyø hoaëc nhöõng ñoùa phong lan tuyeät ñeïp. Hang Thaåm Baùng khoâng chæ laø moät hang ñoäng ñeïp maø taïi ñaây, nhaân daân ñòa phöông coøn tìm ñöôïc caùc loaïi rìu, chaøy nghieàn thöùc aên baèng ñaù, moät soá maãu xöông ñoäng vaät ñaõ hoùa thaïch. Hang ñoäng Thaåm Baùng ñaõ ñöôïc xeáp haïng di tích vaø ñang trôû thaønh ñieåm tham quan nghæ maùt cuûa khaùch du lòch. Ñeàn Ñaïi Giaù Ñaïi Vöông : Ñeàn ñöôïc xaây döïng ôû xaõ Möôøng Thanh, huyeän Ñieän Bieân. Ñeàn thôø vò töôùng ñôøi Traàn caàm quaân ñaùnh giaëc vaø ñaõ töû traän ôû ñòa phöông naøy. Ñeå töôûng nhôù coâng ôn oâng, daân laøng ñaõ laäp ñeàn thôø oâng. Cuïm di tích Ñieän Bieân Phuû : Ñieän Bieân Phuû laø moät ñòa danh khoâng chæ ñi vaøo lòch söû Vieät Nam maø coøn ñöôïc caû theá giôùi bieát ñeán bôûi nôi ñaây gaén lieàn vôùi chieán thaéng cuûa Vieät Nam naêm 1954 thaéng quaân ñoäi vieãn chinh Phaùp. Thaønh Baûn Phuû : Thaønh thuoäc ñòa phaän xaõ Nong Heït, huyeän Ñieän Bieân. Ñaây laø moät di tích veà cuoäc khôûi nghóa noâng daân do Hoaøng Coâng Chaát laõnh ñaïo (1759 - 1789). Nhaân daân laäp ñeàn thôø ñeå töôûng nhôù vaø ghi coâng ôn oâng ñaõ coù moät thôøi ñaùnh giaëc cöùu nöôùc. Thò xaõ Lai Chaâu : Laø moät thò xaõ nhoû nhöng xinh xaén naèm trong moät daõi thung luõng heïp, beân caùc söôøn nuùi. Ba beân laø nuùi, moät maët laø soâng. Thò xaõ naèm beân ngaõ ba cuûa con soâng Naäm Na vaø soâng Ñaø. Neáu ñi theo ñöôøng soá 6, sau khi xuoáng heát ñeøo Palavoâ, qua caây caàu coù teân Hang Toâm laø tôùi ñòa phaän thò xaõ. Nôi ñaây, treân vaùch nuùi treân bôø soâng Ñaø coøn coù moät bia ñaù (töø naêm 1432)ø ghi laïi daáu tích cuûa vua Leâ 302 Lôïi treân ñöôøng deïp giaëc ñaõ ñeå laïi. Ñeán thò xaõ Lai Chaâu haún baïn seõ meâ maãn ngaém nhìn caùc coâ gaùi Thaùi Ñen (maëc aùo ñen), Thaùi Traéng (maëc aùo traéng) hay nhöõng coâ gaùi H'Moâng, Phuø Laù... vôùi ñuû thöù saéc phuïc raát duyeân daùng. chính hoï ñaõ toâ ñeïp theâm cho caùi thò xaõ voán ñaõ xinh xaén nhöng xa xoâi aáy. Các dịp lễ hội Lai Chaâu laø tænh coù nhieàu daân toäc cö truù, moãi daân toäc ñeàu coù nhöõng neùt rieâng trong ñôøi soáng vaên hoùa truyeàn thoáng. Daân toäc Thaùi coù tieáng noùi, chöõ vieát rieâng, coù ngheà deät vaûi truyeàn thoáng. Hoï coù nhieàu taùc phaåm coå vieát veà lòch söû, phong tuïc, luaät tuïc vaø vaên hoïc, coù haùt thô, ñoái ñaùp giao duyeân phong phuù. Daân toäc H' Moâng coù trang phuïc ña daïng veà maøu saéc, kieåu daùng, coù voán vaên hoïc ngheä thuaät daân gian ñaëc saéc, coù keøn moâi ñoäc ñaùo, coù keøn laù, kheøn beø,... vaø nhöõng ñieäu muùa oâ khoûe maïnh, duyeân daùng. Taát caû nhöõng aùng daân ca tröõ tình, nhöõng aâm saéc cuûa caùc loaïi nhaïc cuï nhö troáng, chieân, ñaøn tính, kheøn, muùa xoøe, muùa saïp laø nieàm haân hoan vaø töï haøo cuûa caùc daân toäc soáng ôû vuøng Taây Baéc Vieät Nam. Leã Haïn Khuoáng : Haïn Khuoáng laø moät sinh hoaït truyeàn thoáng vaên hoùa, vui töôi, laønh maïnh, giaøu saùng taïo (lôøi haùt, truyeän keå) trong khoâng khí aám cuùng vaø tao nhaõ. Ngöôøi Thaùi cuøng moät soá daân toäc Taây Baéc thöôøng toå chöùc haïn khuoáng sau vuï thu hoaïch vaøo khoaûng giöõa thu - ñoâng. Nôi toå chöùc troø vui treân laø moät khoaûng ñaát roäng thoaùng ôû baûn, thanh nieân nam nöõ döïng saøn. Saøn cao khoaûng 1,5 m, coù haøng raøo bao quanh baèng pheân maét caùo, chæ coù moät cöûa ra vaøo. Cuoäc vui môû vaøo ñeâm beân beáp löõa saøn. Thanh nieân nam nöõ ñeán haùt laøm quen, vui chôi ca haùt vaø thi taøi kheùo leùo. Nam nöõ haùt ñoái ñaùp vôùi nhau cho ñeán saùng hoï môùi chia tay nhau. Ñeâm hoâm sau hoï laïi tieáp tuïc ca haùt vui ñuøa troø chuyeän. Haïn Khuoáng do beân gaùi toå chöùc thöïc ra laø cuoäc vui ñeå tìm hieåu baïn ñôøi vaø sau ñoù laø ñeå chia tay veà nhaø choàng. Haïn Khuoáng laø ñeå laïi trong taâm khaûm tuoåi treõ aán töôïng ñeïp veà moät thôøi treõ trung soâi noåi. Leã hoäi Möøng maêng moïc : Laø leã hoäi cuûa caùc daân toäc Maõng, Khaùng, Xinh Mun, La Huû, Khô Muù, Phuø Laù... ôû tænh Lai Chaâu. Leã hoäi thöôøng dieãn ra vaøo ñaàu muøa möa khi nhöõng buùp maêng baét ñaàu moïc maø theo quan nieäm cuûa hoï laø thôøi ñieåm baét ñaàu 303 cuûa muøa saûn xuaát trong naêm. Ngöôøi daân ôû ñaây môû hoäi möøng maêng moïc vôùi nieàm vui vaø nhieàu öôùc mô veà moät muøa nöông raãy möa thuaän gioù hoøa, luùa ngoâ ñaày kho, hy voïng baûn laøng töôi vui, no aám ñoàng thôøi baøy toû loøng bieát ôn thaàn trôøi, thaàn ñaát... Leã Cuùng baûn cuûa ngöôøi Coáng : Haøng naêm, cöù ñeán thaùng 3 aâm lòch, caùc baûn ñeàu toå chöùc leã cuùng baûn tröôùc vuï gieo haït. Vaøo ngaøy leã, caùc ngaõ ñöôøng vaøo baûn laøm coång, caém daáu hieäu kieâng kî moät ngaøy khoâng ai ñöôïc vaøo baûn. Sau ñoù töøng gia ñình laøm leã cuùng treân nöông. Ñaây laø leã caàu muøa maøng toát töôi, coân truøng vaø chim choùc khoâng phaù hoaïi muøa maøng. Teát Côm môùi cuûa ngöôøi La Huû : Ngöôøi La Huû thöôøng toå chöùc Teát côm môùi vaøo ñaàu thaùng 10 hoaëc thaùng 11 aâm lòch. Ñieàu ñaëc bieät trong dòp Teát côm môùi naøy, ngöôøi La Huû kieâng 3 ngaøy khoâng ñi haùi rau, laáy cuûi, chaët caây, phaùt coû trong röøng ñeå caàu mong caây coû toát töôi quanh naêm. Trong dòp leã Teát , ngöôøi La Huû duøng troáng ñeå giöõ nnhòp ñieäu xoøe muùa. 304 Lạng Sơn Dieän tích : 8178,25 km². Daân soá : 715.300 ngöôøi (2001). Tænh lî : Thò xaõ Laïng Sôn. Caùc huyeän : Traøng Ñònh, Vaên Laõng, Vaên Quan, Bình Gia, Baéc Sôn, Höõu Luõng, Chi Laêng, Cao Loäc, Loäc Bình, Ñình Laäp. Daân toäc : Vieät (Kinh), Taøy, Nuøng, Dao, Moâng, Saùn Chay, Ngaùi. Ñòa theá Laïng Sôn coù nhöõng cao ñoä thay ñoåi töø 100 thöôùc ñeán 1009 thöôùc. Phía Ñoâng - Baéc thaønh phoá Laïng Sôn laø daõy nuùi Maãu Sôn cao 1500 thöôùc cheá ngöï caû thung luõng soâng Kyø Cuøng. Phía Ñoâng - Nam cuõng coù moät daõy nuùi trung bình cao 700 thöôùc. Phía Taây vaø Taây - Nam coù daõy nuùi Cao Kinh cao 600 thöôùc. Phía Ñoâng vaø phía Baéc laø nhöõng daõy nuùi ñaù bao truøm thung luõng Thaát Kheâ vaø laøm thay ñoåi höôùng soâng Kyø Cuøng. Soâng Kyø Cuøng laø soâng chính cuûa tænh, daøi 170 caây soá, baét nguoàn töø Haûi Ninh, chaûy tôùi theo höôùng Ñoâng Nam - Taây Baéc cho ñeán chaâu Ñieàm He. Töø ñaây, gioøng soâng chaûy theo höôùng Taây - Baéc cho tôùi Na Saàm roài chaûy vaøo ñoàng baèng Thaát Kheâ, theo höôùng töø Taây - Baéc xuoáng Ñoâng - Nam, ngöôïc haún vôùi höôùng luùc môùi vaøo ñòa phaän Laïng Sôn. Roài soâng chaûy bao quanh daõy nuùi Khao Kyø cho ñeán bieân giôùi Hoa - Vieät vaø chaûy thaúng sang Trung Hoa ñoå vaøo soâng Baèng Giang ôû Long Chaâu. Soâng Kyø Cuøng coù nhieàu soâng nhaùnh, nhöng chæ coù hai soâng ñaùng keå laø soâng Baéc Giang daøi 54 caây soá vaø Ba Kheâ daøi 30 caây soá. Soâng Thöông cuõng khaù quan troïng, daøi 80 caây soá, coù hai chi löu laø soâng Roàng daøi 30 caây soá vaø soâng Trung daøi 50 caây soá. Khí haäu Laïng Sôn laïnh hôn tænh Haûi Ninh vì ôû xa bôø bieån hôn vaø chòu aûnh höôûng nhieàu cuûa ñòa theá vì Laïng Sôn ôû vò trí khaù cao, ôû möùc bình nguyeân cao ñoä coøn treân 270 m. Khí haäu trung bình 21,7°C. Veà giao thoâng, hai quoác loä 1 vaø 4 noái Laïng Sôn vôùi caùc tænh laân caän vaø ñi qua Trung Hoa. Sinh hoạt, kinh tế Daân chuùng Laïng Sôn goàm caùc saéc daân Taøy, Thoå, Möôøng, Nuøng, Maõn vaø Dao; ngöôøi Kinh soáng nhieàu ôû nhöõng thò traán. Ñoàng baøo Thoå coù phong tuïc gioáng nhö ngöôøi Kinh; ñaëc bieät laø tính hieáu khaùch, ñoùn tieáp khaùch laï raát noàng haäu nhaát laø 305 trong nhöõng ngaøy hoäi. Vì laø vuøng röøng nuùi neân Laïng Sôn khoâng phaùt trieån veà canh noâng, daân chuùng chæ troàng ñöôïc moät ít luùa caïn, luùa nöôùc. Hoa maøu phuï coù khoai taây, saén, ngoâ vaø daâu ñeå nuoâi taèm... Ngöôïc laïi, Laïng Sôn coù nhöõng laâm saûn vaø khoaùng saûn ñaùng keå vaø coù nhieàu loaïi caây kyõ ngheä vì röøng nuùi chieám dieän tích khaù lôùn trong tænh. Laâm saûn coù caùc loaïi goã quí nhö hoaøng ñaøn, lim, laùt hoa, seán, lyù, thoâng,... vaø raát nhieàu tre, song, maây, nöùa, vaàu, moäc nhó, naám höông, maät ong. Veà loaïi caây kyõ ngheä, daân chuùng troàng thuoác laù, traø, traàu, mía, caây coù daàu, vaø raát nhieàu caây hoài (daàu hoài laø nguoàn lôïi chính cuûa tænh). Röøng Maãu Sôn coù loaïi traø raát ngon. Caây aên traùi coù nhieàu loaïi noåi tieáng nhö maän theùp, maän ñöôøng ôû Thaát Kheâ, leâ ôû Traøng Ñònh, ñaøo ôû vuøng Maãu Sôn nöõa hoàng nöõa traéng, hoàng ôû Baûo Laâm. Veà khoaùng saûn coù nhöõng moû vaøng, ñoàng, chì, phoát-phaùt, keõm, thaïch mieân... Lược sử Ñaát Laïng Sôn xöa thuoäc boä Luïc Haûi, moät trong 15 boä cuûa nöôùc Vaên Lang. Thôøi Haùn thuoäc, ñaát Laïng Sôn naèm trong quaän Giao Chæ. Thôøi Ñöôøng thuoäc, ñaát naøy laø moät trong ba huyeän cuûa Luïc Chaâu. Ñôøi nhaø Ñinh nöôùc ta goïi laø ñaïo Lam Giang. Ñeán thôøi Minh thuoäc, Laïng Sôn trôû thaønh moät traán, sau ñoù ñoåi teân laø Baéc Ñaïo döôùi ñôøi nhaø Leâ. Töø naêm 1490 cho ñeán ñôøi Minh Maïng. Baéc Ñaïo ñoåi thaønh Laïng Sôn, daân ta thöôøng goïi laø xöù Laïng. Naèm ôû vuøng ñaát giaùp ranh Trung Hoa, laïi chöùng kieán bao caûnh ngoaïi xaâm khoác lieät trong maáy ngaøn naêm lòch söû, neân tinh thaàn yeâu nöôùc cuûa ñoàng baøo Laïng Sôn ñöôïc trui reøn thaønh yù chí saét ñaù. Thaùng Ba naêm Taân Tò (981), nhaø Toáng sai töôùng Haàu Nhaân Baûo ñem quaân ñaùnh nöôùc ta qua ngaõ Laïng Sôn. Vua Leâ Ñaïi Haønh duïng keá cheùm töôùng giaëc ôû Chi Laêng (thuoäc OÂn Chaâu), ñuoåi quaân Toáng veà nöôùc. Thaùng Chaïp naêm Giaùp Thaân (1284), giaëc nhaø Nguyeân sang ñaùnh nöôùc ta laàn thöù hai, Thoaùt Hoan ñaõ xua quaân thaønh hai ngaõ : Moät ngaõ duøng ñöôøng bieån do Toa Ñoâ caàm ñaàu : ngaõ coøn laïi laø ñaïi binh cuûa Thoaùt Hoan keùo sang Laïng Sôn chieám hai aûi Khaû Li, Loäc Chaâu vaø nuùi Kyø Caáp. Khi quaân Nguyeân ñeán traïi Ma Luïc thì bò hai thoå haøo laø Nguyeãn Theá Loäc vaø Nguyeãn Lónh ñem daân binh trong vuøng ra ñaùnh. Thaùng saùu naêm AÁt Daäu (1285), chæ trong saùu thaùng vôùi nhieàu traän ñaùnh kinh hoàn ôû khaép 306 nôi, Höng Ñaïo Vöông Traàn Quoác Tuaán ñaõ ñaùnh ñuoåi 50 vaïn quaân Moâng Coå ra khoûi bôø coõi. Traán Nam Vöông Thoaùt Hoan phaûi chui vaøo oáng ñoàng ñeå quaân lính khieâng chaïy veà Taøu. Vaø khi chuùng xua quaân xaâm laêng nöôùc ta laàn thöù ba, töø thaùng Hai naêm Ñinh Hôïi (1287) ñeán thaùng Ba naêm Maäu Tí (1288), chuùng ñaõ bò hai anh huøng Phaïm Nguõ Laõo vaø Nguyeãn Cheá Nghóa ñem quaân phuïc kích ñaùnh chaïy troái cheát qua haûi aûi Loäc Chaâu vaø nuùi Kyø Caáp ñeå veà Taøu. Trong caùc traän ñaùnh naøy, ñoàng baøo Thoå goùp coâng raát lôùn. Thôøi Bình Ñònh Vöông Leâ Lôïi khaùng chieán, daân chuùng Laïng Sôn ñaõ tham gia ñoâng ñaûo. AÛi Chi Laêng chaân nuùi Maõ Yeân cuûa Laïng Sôn laø nôi kieâu töôùng An Vieãn Haàu Lieãu Thaêng cuûa Ñaïi Minh bò cheùm cheát. AÛi Nam Quan - cöûa ngoõ sang Trung Hoa - cuõng laø nôi ghi nhôù caâu noùi cuûa Nguyeãn Phi Khanh : "Haõy giöõ taän trung laø taän hieáu. Trôû veà röûa moái nhuïc cho nöôùc, chöù ñöøng theo cha khoùc loùc voâ ích". Theo lôøi cha daën, Nguyeãn Traõi ñaõ tham gia khaùng chieán vaø laø ngöôøi tham möu ñaéc löïc giuùp Bình Ñònh Vöông Leâ Lôïi ñaùnh tan giaëc Minh, sau möôøi naêm khaùng chieán gian khoå. Thaùng Gieâng naêm Kyû Daäu (1789), sau khi Quang Trung Hoaøng Ñeá ñaïi phaù quaân Thanh taïi Thaêng Long, taøn binh Maõn Thanh bò töôùng só ta röôït ñuoåi qua khoûi aûi naøy. Toân Só Nghò chaïy qua aûi maø chöa tin laø coøn soáng, daân chuùng soáng quanh vuøng bieân giôùi khieáp sôï chaïy daït khoûi Nam Quan ñeán maáy traêm daëm. Thôøi Phaùp thuoäc, töø naêm 1884, daân quaân Laïng Sôn noåi leân ñaùnh tröôøng kyø khieán quaân Phaùp thaát ñieân baùt ñaûo. Chuùng phaûi mang nhieàu töôùng, taù, boä binh, phaùo binh quyeát chieám Laïng Sôn. Naêm 1885, trong caû thaùng 2, nghóa quaân chaën giaëc trong caùc traän ñaùnh ôû Ñoàng Sôn, Ñoàng Ñaêng. Nguyeân thaùng 3, ta doàn chuùng töø traän Baèng Boä ñeán traän Kyø Löøa, giaëc phaûi chaïy khoûi Laïng Sôn, vöùt caû ñaïi baùc xuoáng soâng Kyø Cuøng. Naêm 1886, oâng Hoaøng Ñình Kinh laäp chieán khu trong daõy nuùi hieåm trôû giöõa hai tænh Laïng Sôn - Baéc Giang. Traän Bình Gia laøm giaëc toån thaát naëng. Hai naêm sau, ngaøy 6-7-1888, oâng ñaõ hy sinh, daân chuùng nhôù ôn neân daõy nuùi Cai Kinh ghi teân oâng töø ñoù. Naêm 1915, quaân Vieät Nam Quang Phuïc Hoäi do hai anh huøng Hoaøng Troïng Maäu vaø Nguyeãn Tuøng Höông chæ huy taán coâng caùc ñoàn Phaùp, roài laïi ñaùnh Laïng Sôn naêm 1917 khi cuoäc khôûi nghóa Thaùi Nguyeân buøng noå. Haï tuaàn thaùng 9-1940, anh huøng Traàn Trung Laäp chæ huy quaân Vieät Nam Quang 307 Phuïc Hoäi taán coâng Ñoàng Ñaêng vaø chieám ñoùng Laïng Sôn; roài ñem quaân ñaùnh phaù caùc ñoàn boùt Phaùp doïc theo bieân thuøy, khí theá raát maïnh meõ. Sau oâng bò baét trong moät traän kòch chieán. Quaân Phaùp sôï oâng laém neân ñaõ ñem xöû töû ngay taïi Laïng Sôn vaø phaûi baén oâng nhieàu laàn môùi cheát. Phong cảnh, di tích Thò xaõ Laïng Sôn : Thò xaõ naèm ôû taû ngaïn soâng Kyø Cuøng ôû ñoä cao 500 m so vôùi maët bieån. Thò xaõ traûi mình trong moät thung luõng lôùn. Con soâng Kyø Cuøng eâm ñeàm uoán khuùc chaûy qua thò xaõ. Caàu Kyø Cuøng noái lieàn hai bôø vaø noái lieàn caùc danh thaéng noåi tieáng laø chuøa Tieân, gieáng Tieân vaø Nhaát Nhò Tam Thanh, nuùi naøng Toâ Thò. Beân kia soâng laø chôï Kyø Löøa, chôï luùc naøo cuõng ñoâng vui taáp naäp. Thò traán Ñoàng Ñaêng caùch Laïng Sôn chöøng 14 km . Bieân giôùi Vieät - Trung caùch Ñoàng Ñaêng 3 km . Ñoäng Tam Thanh : Ñoäng naèm saùt thò xaõ Laïng Sôn goàm coù 3 ñoäng laø : Nhaát Thanh, Nhò Thanh, Tam thanh. Noåi tieáng nhaát laø ñoäng Tam Thanh ôû phía taây phoá Kyø Löøa, trong moät daõy nuùi coù hình ñaøn voi phuû phuïc treân maët coû xanh. Hang ñoäng Tam Thanh ôû löng chöøng nuùi. Cöûa hang nhìn veà höôùng ñoâng cao chöøng 8 m coù loái leân laø 30 baäc ñaù ñuïc vaøo söôøn nuùi, coù nhieàu caây coái um tuøm che khuaát aùnh naéng. Vaùch ñoäng beân phaûi coù khaéc baøi thô cuûa Ngoâ Thì Só (1726 - 1780) khi oâng laøm ñoác traán Laïng Sôn, ca ngôïi veû ñeïp thieân nhieân huøng vó. YÙ cuûa baøi thô laø : "suoái trong tuoân chaûy treân haøng traêm moûm ñaù nhö ñang troø chuyeän. Quay löng laïi nhìn sang ngoïn nuùi phía tröôùc thaáy hoøn Voïng Phu". Trong ñoäng coù töôïng Phaät A - di - ñaø vaø nhieàu nhuõ ñaù ngoaïn muïc. Ngoâ Thì Só coøn laø ngöôøi phaùt hieän ra ñoäng Nhò Thanh vaø cho tu söûa toân taïo thaønh nôi du ngoaïn. Ñoäng Nhò Nhanh khaù roäng, coù nhieàu ngoùc ngaùch, nhieàu nhuõ ñaù rôi xuoáng muoân hình vaïn traïng. Ñoäng Nhò Thanh ôû gaàn ñoäng Tam Thanh. Töø cöûa ñoäng chính nhìn leân laø ngoâi chuøa Tam Giaùc thôø caû Khoång Töû, Laõo Töû, Thích Ca. Trong ñoäng coù töôïng truyeàn thaàn Ngoâ Thì Syõ taïc vaøo vaùch ñaù vaø treân vaùch ñoäng coøn ghi nhieàu baøi kyù phuù cuûa oâng. Nuùi Toâ Thò (Voïng Phu) : Cheách veà phía taây baéc nuùi Tam Thanh laø Nuùi Toâ Thò hay coøn goïi laø nuùi Voïng Phu ñaõ ñi vaøo truyeàn thuyeát cuûa daân toäc. Treân ñænh nuùi coù taûng ñaù töï nhieân gioáng hình ngöôøi phuï nöõ boàng con nhìn veà phöông xa. Töø xöa, 308 taûng ñaù hình ngöôøi ñaõ ñöôïc gaén vôùi truyeän coå tích naøng Toâ Thò boàng con chung thuûy ñöùng chôø choàng ñi ñaùnh traän Phöông Baéc. Chôø maõi khoâng ñöôïc, naøng cuøng con ñaõ hoùa ñaù. Vì theá neân ngöôøi ñôøi cuõng goïi taûng ñaù laø naøng Toâ Thò. Traûi qua bao naêm thaùng, do taùc ñoäng cuûa thieân nhieân vaø con ngöôøi, di tích naøy ñaõ bò huûy hoaïi. Tænh Laïng Sôn ñaõ cho döïng laïi nhö nguyeân baûn ñeå gìn giöõ moät di tích ñaõ ñi vaøo tình caûm cuûa ngöôøi daân Vieät Nam. Nuùi Maãu Sôn : Caùch thò xaõ Laïng Sôn 30 km veà phía ñoâng laø ñænh nuùi Maãu Sôn naèm ôû ñoä cao 1541 m so vôùi maët bieån, khí haäu oân hoøa raát thích hôïp cho nghæ döôõng. Nuùi Maãu Sôn ñöôïc bao boïc bôûi haøng traêm quaû nuùi nhoû, muøa ñoâng ñænh nuùi luoân bò söông muø bao phuû. Veà muøa heø, trong saéc naéng vaøng röïc rôû, ñænh nuùi Maãu Sôn hieän leân söøng söõng, cao nhaát troâng thaät ngoaïn muïc. Vaøo muøa xuaân, caû vuøng Maãu Sôn ñaõ ñoû röïc saéc hoa ñaøo. Ñaøo traùi cuûa Maãu Sôn vöøa to vöøa ngoït. Moät ñaëc saûn nöõa cuûa Maãu Sôn laø cheø Maãu Sôn. Vò cheø thôm ngoït, uoáng moät laàn ñeå roài nhôù maõi. Ngöôøi ta ñem so saùnh Maãu Sôn cuûa Laïng Sôn ñeïp chaúng keùm gì Sa Pa cuûa Laøo Cai. Trong töông lai Maãu Sôn coù theå xaây döïng thaønh khu nghæ döôõng vaø phaùt trieån loaïi hình du lòch leo nuùi. Chôï Kyø Löøa : Chôï ñaõ coù töø haøng traêm naêm nay, naèm ôû trung taâm thò xaõ Laïng Sôn, laø moät trung taâm mua baùn saàm uaát cuûa nhaân daân trong vuøng cuõng nhö khaùch ngoaøi tænh vaø caùc vuøng laân caän. Chôï Kyø Löøa cuõng laø nôi giao löu vaên hoùa cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi. Vaøo caùc ngaøy phieân chôï, thanh nieân caùc daân toäc Taøy, Nuøng, Dao noâ nöùc veà ñaây ñeå mua saém haøng hoùa, ñeå tìm baïn gaëp gôõ, trao ñoåi taâm tình. Chôï Kyø Löøa noåi tieáng töø xöa ñeán nay, vì vaäy du khaùch ñaõ ñeán Laïng Sôn ai cuõng reõ vaøo chôï Kyø Löøa vöøa ñeå bieát, ñeå chieâm ngöôõng vaø mua vaøi moùn quaø kyû nieäm cho chuyeán ñi. Chôï Ñoàng Ñaêng vaø thò traán Ñoàng Ñaêng : Töø Laïng Sôn ñi tieáp 14 km laø ñeán Ñoàng Ñaêng - moät thò traán bieân giôùi. Phía ñoâng laø bieân giôùi Vieät - Trung chæ caùch Ñoàng Ñaêng 3 km. Ñöùng töø Ñoàng Ñaêng coù theå thaáy cöûa khaåu Höõu Nghò. Töø nhöõng theá kyû tröôùc, nôi ñaây ñaõ laø cöûa khaåu buoân baùn trao ñoåi haøng hoùa quan troïng ôû vuøng bieân giöõa hai nöôùc. Ngaøy nay cöûa khaåu bieân giôùi ñaõ môû thoâng thöông. Moïi vieäc buoân baùn vaø giao löu vaên hoùa du lòch giöõa nhaân daân Vieät Nam vaø Trung Quoác raát thuaän 309 tieän. Cöûa khaåu quoác teá Höõu Nghò trôû thaønh moät cöûa khaåu quan troïng cuûa tænh giuùp cho caùc hoaït ñoäng thöông maïi vaø du lòch cuûa tænh Laïng Sôn phaùt trieån khoâng ngöøng. Chuøa Tieân : Thò xaõ Laïng Sôn coù moät ngoïn nuùi troâng xa gioáng hình voi phuïc vaø ñöôïc goïi laø nuùi Ñaïi Töôïng. Trong loøng nuùi coù moät ñoäng lôùn, coù chuøa Tieân ngoaïn muïc ñöôïc döïng vaøo thôøi Leâ Thaùnh Toâng (1460 - 1497). Vaøo chuøa Tieân du khaùch seõ thaáy moät nhuõ ñaù to nhoâ leân töïa hình ngöôøi ngoài treân beä ñaù lôùn. Töông truyeàn ñoù chính laø Tieân OÂng ñaõ xuoáng traàn daãm chaân xuoáng ñaù thaønh gieáng nöôùc, giuùp daân choáng haïn. Gieáng nöôùc ñoù goïi laø Gieáng Tieân, nöôùc ñaày trong vaét quanh naêm khoâng caïn. Daân ñaõ laäp baøn thôø ñeå thôø Tieân OÂng, coøn goïi laø Thaàn Noâng. Haøng naêm cöù ñeán thaùng 6 aâm lòch, daân ñeán ñaây môû hoäi leã cuùng Thaàn Noâng. Ñeàn Baéc Leä : Ñeàn thuoäc xaõ Taân Thaønh, huyeän Höõu Luõng, thôø baø chuùa Thöôïng Ngaøn - moät trong ba vò Maãu vaãn ñöôïc thôø phuïng trong tín ngöôõng thôø Maãu ôû Vieät Nam. Ñeàn naèm treân ñoài cao, döôùi boùng nhöõng caây coå thuï haøng traêm tuoåi. Ñeàn chính ñöôïc döïng theo kieåu chöõ Ñinh goàm coù tieàn teá vaø haäu cung. Treân noùc maùi nhaø tieàn teá coù töôïng long chaàu löôõng nghi töôïng tröng cho trôøi vaø ñaát, vaïn vaät sinh soâi. Nhaø baùi ñöôøng goàm 6 gian, gian phía trong thôø Hoaøng Thöôïng Ñeá, oâng Hoaøng Möôøi, Hoaøng Baûy. Gian chính cung thôø tam toøa Thaùnh Maãu, 2 beân coù am thôø Traàn Höng Ñaïo vaø chuùa Sôn Trang. Chuøa ñöôïc truøng tu naêm 1922 vaø 1933. Ñaây cuõng laø ñieåm du lòch ñeå du khaùch tôùi leã Maãu vaø vaõn caûnh. Ñeàn Kyø Cuøng : Ñeàn naèm beân bôø soâng Kyø Cuøng, thuoäc phöôøng Vónh Traïi. Ñeàn thôø thuûy thaàn soâng Kyø Cuøng. Töông truyeàn tröôùc ñaây coù moät con giao long ñaøo hang ôû ñaây vaø aên saâu vaøo ñoäng Nhò Thanh. Du khaùch thaêm Laïng Sôn thöôøng gheù vaøo ñaây ñeå leã thaàn. Chuøa Dieân Khaùnh : Chuøa naèm ôû ñaàu caàu Kyø Löøa, ñoái dieän laø ñeàn Kyø Cuøng, phía baéc thò xaõ Laïng Sôn. Chuøa ñöôïc döïng töø thôøi Leâ, kieán truùc theo kieåu "noäi coâng ngoaïi quoác" bao goàm: tieàn teá, haäu cung, nhaø toå, nhaø trai. Baøn thôø coù toøa Cöûu Long, töôïng Phaät, töôïng La Haùn. Ñaëc bieät chuøa coù quaû chuoâng do nhaân daân ñòa phöông vaø khaùch buoân Trung Quoác cuùng tieán vaøo naêm 1671 (thôøi Leâ Huyeàn Toâng). 310 Di tích Baéc Sôn : Baéc Sôn laø moät huyeän coù nhieàu daõy nuùi ñaù voâi thuoäc tænh Laïng Sôn, caùch Haø Noäi khoaûng 200 km. Ñaây laø nôi phaùt sinh ra neàn "vaên hoùa Baéc Sôn" thuoäc thôøi ñoà ñaù sô kyø. Caùc nhaø khaûo coå tìm ra nhieàu coâng cuï ñaù vaø nhieàu di chæ veà söï cö truù cuûa ngöôøi Vieät coå trong caùc hang ñoäng ñaù voâi ôû Baéc Sôn. Di tích thaønh coå Ñoaøn Thaønh Laïng Sôn : Ñoaøn Thaønh Laïng Sôn laø thaønh coå ñöôïc xaây döïng töø laâu ñôøi, laø moät trong nhöõng traán aùn ngöõ cöûa ngoõ phía baéc. Ngaøy xöa, thaønh ñöôïc xaây döïng vôùi quy moâ raát lôùn. Beân trong thaønh coù nhieàu binh lính, xung quanh thaønh laø chôï vaø phoá xaù ñoâng ñuùc nhö Kyø Löøa, Tröôøng Thònh, Ñoàng Ñaêng... Buoân baùn giao löu vôùi Trung Quoác dieãn ra khaù taáp naäp. Thôøi Phaùp coù xaây theâm nhieàu traïi lính, nhieàu dinh thöï trong thaønh. Traûi qua thôøi gian, Ñoaøn Thaønh bò phaù huûy gaàn heát. Daáu veát coøn laïi cuûa Ñoaøn Thaønh l