Bài giảng Làm máng nhai: Nhận thức lại và đơn giản hóa thực hàn

LÀM MÁNG NHAI: NH N TH C L I VÀ ĐƠ N GI N HÓA TH C HÀNH NGND. GS. BS. Hòang T Hùng Tháng Tư, 2010 www.hoangtuhung.com VÌ SAO CÓ BÀI NÀY? Máng nhai là khí c có nhi u ng dng. Tuy vy, vi c th c hi n mt máng nhai có nhi u khó kh ăn cho c ba phía: – Bác sĩ, –Bnh nhân, và –K thu t viên Trên cơ s tham kh o tài li u và kinh nghi m th c t, có th cn nh n th c li và đơ n gi n hóa th c hành làm máng nhai Hi đáp v máng nhai Hi: Trong nhi u năm qua, tôi có nh n đưc nhi u qu ng cáo v các máng làm sn ch bao ph mt s răng , ông th y nh ng máng này th nào? Đáp: Các máng làm sn ch ph mt s răng trên th tr ưng có th gây di chuy n răng (ngoài ý mu n), chúng không có tác dng nh ư máng nhai bao ph toàn b. Hi: Máng nhai hàm trên hay hàm dưi có hi u qu hơn? Đáp: C máng nhai hàm trên và máng nhai hàm dưi đu có th th c hi n, chúng đu có tác dng đư a li mt ăn kh p o hoàn ho v mt hàm hc, và chúng có hi u qu tươ ng t nhau Trích t Wright, E. F. Manual of Temporomandibular Disorders, 2005 Tính ng dng rng rãi ca máng nhai Máng nhai đưc s dng khi bnh nhân có: – Ho t đng cn ch c năng (nghi n răng ban đêm) làm mòn răng,đau, răng lung lay, rn nt và gãy v; các vn đ v nha chu, – Lo n năng hàm s. Trong các tr ưng hp: – Duy trì trong ch nh hình – Máng nhai giúp xóa ch ươ ng trình ca các cơ quan cm th bn th , – Th ăm dò v đáp ng đi vi tăng kích th ưc dc. Các ng dng khác: bo v trong th thao, th ln Cơ ch & Cơ s sinh-cơ hc Gi thuy t 1: Máng nhai có th thay th nh ng bt hài hòa cn kh p (occlusal disharmonies) bng mt ăn kh p o hoàn ho v mt hàm hc (virtually a perfectgnathologic articulation). Gi thuy t 2: Đeo máng nhai làm bnh nhân đưc s hài hòa th ưng xuyên hơn thói quen răng mi ng, do đó làm bn có th to đưc và thay đi các thói quen xu và cn ch c năng Cơ ch & Cơ s sinh-cơ hc Gi thuy t 3: Đeo máng nhai ci thi n các hi ch ng v kh p TDH do thay đi tăng kích th ưc dc. Vi c tăng kích th ưc dc có li cho c kh p TDH ln h th ng cơ Gi thuy t 4: Máng nhai làm gi m ti cho kh p TDH trong các ho t đng ca hàm dưi Tươ ng quan trung tâm Tươ ng quan trung tâm (TQTT) là v trí rt d lp li. •Nu bn ghi liên hàm đưc th c hi n TQTT, khí c (máng nhai) trên mi ng s rt tươ ng t vi tươ ng quan đã đưc thi t lp trên giá kh p. • Vi c ghi nh n bn ghi liên hàm và điu ch nh khí c TQTT ch cn mt lc nh nhàng (ti thi u) ca nhà th c hành Wright Tươ ng quan trung tâm Tìm đt – Ghi nh n & Chuy n sang giá kh p tươ ng quan trung tâm K thu t hai bên theo Dawson Dawson: Functional Occlusion: From TMJ to Smile Design Bilateral manipulation tươ ng quan trung tâm Howat Bimanual manipulation tươ ng quan trung tâm McNeil: Science and Practice Of occlusion Bác sĩ hưng cho hàm dưi v phía sau bng ngón cái đt mt ngoài răng ca dưi, đng th i tác đng mt lc hưng lên trên bng ngón tr và ngón gi a đt dc theo hai bên ca b dưi xươ ng hàm dưi tươ ng quan trung tâm Howat tươ ng quan trung tâm Các bi n pháp tr giúp •jig, •anterior stop, •anterior bite stop, •anterior deprogramming device (Mi ng, tm) ch n tr ưc (anterior stop): bng nh a, Th ưng ch cn có chi u dày đ đ không còn ti p xúc sm tư th lui sau. Trong mt s tr ưng hp, cn đ dày đ h kh p vùng răng sau (Dawson) (Đây là điu chúng ta cn!) Các bi n pháp tr giúp “Trong tt c các k thu t đ tìm đt và ghi TQTT, các ph ươ ng pháp s dng mi ng ch n tr ưc d làm nh t và có nhi u ng dng . K thu t mi ng ch n tr ưc có th đưc bi n đi đ thích hp vi nhi u tình hu ng lâm sàng mt khi còn các răng tr ưc. Đ tin cy cao ngay c khi các răng sau b mt và đi vi nh ng cas khó”. (Dawson) Các bi n pháp tr giúp Dawson: Ưu đim chính ca mi ng ch n tr ưc là nó hy ch ươ ng trình (deprogram) ca các cơ chân bưm ngoài,
làm gi m co th t, cho phép ph c hp li cu– đĩa kh p đt đưc tươ ng quan đúng mà không b nhi u ho c hn ch do ti p xúc ca các răng sau. K thu t hai bên (hai tay) không ph i là k thu t duy nh t giúp tìm đt TQTT Các bi n pháp tr giúp • Có nhi u bi n th ca ch n tr ưc. Điu quan tr ng là: –Làm cho không còn ti p xúc gi a các răng sau , – Cho phép li cu vn đng t do theo chi u ngang và chi u đng Đ li cu đt đưc v trí cao nh t (Dawson) Các bi n pháp tr giúp Dawson S dng kt hp mi ng ch n tr ưc đ ghi du liên hàm TQTT Các bi n pháp tr giúp Khí c xóa ch ươ ng trình làm ti gh : Th c hi n bng nh a t cng ta vào răng ca trên. Khi nh a đang chuy n sang cng, đư a hàm dưi v TQTT. Các răng ca dưi cn vào nh a nh ưng không đ răng sau ti p xúc. Sau khi nh a cng, mài nh a đ hàm dưi có th th c Khí c xóa ch ươ ng trình làm ti gh (directly fabricated anterior hi n vân đng sang bên deprogramming device) Dawson Các bi n ph áp tr gi úp Pankey jig đưc Keith Thornton đ xu t, là khí c r ti n và d dùng: Gn lên răng ca trên bng nh a t cng, Hàm dưi đưc t do tr ưt trên mt mt ph ng đ đt TQTT Dawson Các bi n pháp tr giúp Dawson “the Best-bite appliance” có nguyên tc gi ng nh ư Pankey jig. Mt b làm sn kèm vi vt li u đ c đnh vào vùng răng ca trên . Các bi n pháp tr giúp Dawson “the Lucia Jig” có tác dng nh ư mt ch n tr ưc. Ban đu, nó có tác dng đư a hàm dưi lui sau theo quan ni m “sau nh t” (most retruded). Peter Neff ci ti n đ li cu lên trên mà không có áp lc lui sau Các bi n pháp tr giúp Dawson Th ưc dp (leaf gauge) đưc Hart Long gi i thi u đ tìm đt TQTT, gm nhi u lá ch t do giúp thay đi chi u dày. Lên giá kh p vi cung mt Howat Lên giá kh p vi cung mt Dawson Lên gi á kh p vi cung mt Dawson Hay lên giá kh p t ý ? “Tôi (Wright) không dùng cung mt khi làm máng nhai vì: 1. Du liên hàm đưc làm dày bng vi đòi hi ca máng 2. Nh a acrylic d điu ch nh và không đt ti n 3. Các vn đng đòi hi đưc điu ch nh trên mi ng , dùng cung mt không giúp làm đơ n gi n đưc vi c này 4. Ng ưi bnh th ưng đã b đau vùng ng tai và tr ưc tai, dùng cung mt gây khó ch u” (Wright, p.124) Nh ng khó kh ăn và sai lm ph bi n A Mu hàm đưc lên giá kh p Khi đư a v TQTT: Ch có ti p xúc v trí Lng Múi Ti Đa răng sau, h vùng răng tr ưc Nh ng khó kh ăn và sai lm ph bi n Trong quá trình gi ng dy và th c hành làm máng nhai, th ưng gp các khó kh ăn và sai lm sau đây: 1- Giai đan tìm đt TQTT: K thu t hai tay d làm bnh nhân căng th ng; tư th làm cho c BS và BN không th ai mái 2- Ghi du liên hàm: Ph i ph i hp nhi u công vi c: –To hình và làm nóng vt li u (th ưng là sáp); – Đư a vào mi ng, và –Hưng dn hàm dưi vào TQTT; Máng nhai hàm dưi th ưng gây khó nói. Nh ưng ít tr ng i v th m m. Trong tr ưng hp ng ưi bnh mu n đeo 24/24, có th làm 2 máng: hàm trên cho ban đêm, hàm dưi cho ban ngày ho c ng ưc li. Đi vi các tr ưng hp nghi n răng nng, không nên dùng máng hàm dưi Tr li nh ng nguyên lý B mt máng nhai nh n và ph ng Các thành ph n ch u ti p xúc vi máng nhai Có hưng dn răng nanh Mt ti p cn đơ n gi n hóa Xu t phát t nh n th c: Có nhi u ph ươ ng pháp đ tìm đt tươ ng quan trung tâm. Ph ươ ng pháp “mt tay” đơ n gi n hơn, và d đt đưc tươ ng quan trung tâm đ m hàm ln hơn Các khí c h tr : “jic” d th c hi n và có tác dng tt Máng nhai cn có đ dày đnh tr ưc, đ đ có kh ang cách gi a mt nhai các răng vi b mt nh n và ph ng Mt ti p cn đơ n gi n hóa Sáp là vt li u mm, d bi n dng khi ly kh i mi ng Silicone “putty” đ đc tính tt đ ghi du liên hàm Giai đan s dng cung mt không thích hp cho nhi u bnh nhân và khá ph c tp đi vi bác sĩ và la bô Đ ngh mt s thay đi k thu t làm máng nhai Giai đon Tr ưc đây Đi thành Tìm đt TQTT Ch dùng k thu t hai tay * K thu t “ngón tay” và Jig Ghi TQTT Dùng sáp liên hàm * Dùng silicone (putty ho c lng) Lên gía kh p hàm S dng cung mt đ ghi Lên t ý, Không dùng cung trên v trí hàm trên * mt Lên giá kh p hàm Da vào hàm trên và sáp Da vào hàm trên, Jig và dưi liên hàm du silicone Xác đnh kích th ưc Kéo dài cây răng ca * Đã đưc xác đnh t giai dc ca máng đon đu Các thao tác có du (*) là nh ng thao tác khó, d b sai sót so vi k thu t đ ngh K thu t tng bưc đơ n gi n đ làm máng nhai Xin mi xem album sau đây Th máng v trí trung tâm ca máng Đư a hàm ti tr ưc: các răng nh kh p Đư a hàm sang ph i Đư a hàm sang trái v trí trung tâm ca máng Du ghi vn đng ra tr ưc và sang bên trên các nhô hưng dn răng nanh Nhô hưng dn răng nanh: close-up Có th đơ n gi n hơn na? Trên đây đã trình bày vi c th c hi n máng nhai vi nhi u bưc đưc đơ n gi n hóa: – Không ghi du liên hàm bng sáp hng, – Không dùng cung mt đ lên giá kh p hàm trên, – Kích th ưc dc máng nhai (đ dày máng) đưc xác đnh ngay t giai đan tìm đt tươ ng quan trung tâm vi tr giúp ca “jig” và cao su ly du “putty” Trong điu ki n c th , có th đơ n gi n hơn na: – Không s dng giá kh p điu ch nh, mà s dng giá kh p đơ n gi n lo i kích th ưc ln nh ưng không nên lm dng. –Cn th c hi n nhô hưng dn răng nanh t ý, sau đó, điu ch nh trên mi ng Máng nhai: Còn tn ti nh ng câu hi Máng nhai có ưu đim v mt sinh hc không? Hay nó đưc dùng có v nh ư hp lý cho mt quá trình bnh lý ch ưa đưc hi u rõ? Đ gi i đáp, cn xem xét các yu t sau: 1. Có làm tăng ti kh p TDH? 2. Có làm kh p TDH mt n đnh do mt cơ ch nâng đ ca các răng sau ho c đĩa kh p b sai ch ? 3. Các cơ hàm có tăng ho t đng, mi, và yu? (Christian Stohler, edited by McNeil) LƯU Ý 1. Bài này đã đưc trình bày ti Hi ngh Tháng Tư (5-6 . 4 . 2010). 2. Ch ưa ph i là tài li u hc tp cho sinh viên đi hc 3. Các bn đng nghi p và hc viên sau đi hc th áp dng và cho ý ki n đóng góp, cm ơn và chúc thành công