Bài giảng Sức khỏe cộng đồng dành cho lớp công tác xã hội - Chương 4: Sinh đẻ và kiểm soát sinh đẻ - Thân Thị Diệp Nga

đã 2 năm (không tránh thai) mà không thấy thụ thai, hoặc có thụ thai nhưng lần nào cũng sẩy. - Vô sinh có thể là nguyên phát, tức là từ trước đến giờ người phụ nữ hay người đàn ông chưa bao giờ có con, - cũng có thể là thứ phát, tức là đã từng có con, nhưng sau mất khả năng đó. VÔ SINH • Tinh trùng chất lượng kém hoặc số lượng ít: Do việc sản xuất và hoàn chỉnh tinh trùng bị trục trặc, do viêm nhiễm tinh hoàn hay mào tinh, hoặc do thường xuyên mặc quần chật khiến tinh hoàn bị nóng, do giãn tĩnh mạch trong bao tinh hoàn, bất thường về hoóc môn. • - Khả năng di chuyển của tinh trùng hạn chế: Do viêm tuyến tiền liệt, khiến tinh dịch đặc một cách bất thường. Việc sử dụng một số thuốc trị đau dạ dày và cao huyết áp cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng di chuyển của tinh trùng; • - Tắc đường vận chuyển tinh trùng từ tinh hoàn ra túi tinh hoàn: Chủ yếu do viêm ống dẫn tinh, hậu quả của các bệnh lây qua đường tình dục. • - Niệu đạo không thông ra ngoài ở đầu dương vật, mà bị lệch, thông ra ngoài ở giữa thân dương vật, khiến tinh trùng xuất ra khó đi vào lỗ cổ tử cung. Nguyên nhân vô sinh ở nam giới có thể là: • Ống dẫn trứng hoặc buồng trứng bị tắc: Do viêm phần phụ, lạc nội mạc tử cung nên trứng và tinh trùng không gặp được nhau: • Rối loạn hoóc môn khiến bạn nữ không rụng trứng thường xuyên. • Niêm mạc tử cung không tăng trưởng và đào thải theo đúng quy luật thông thường. • Tử cung có hình dạng bất thường, có u xơ. • Chất dịch cổ tử cung hoặc độ axít âm đạo bất thường, cản trở tinh trùng từ âm đạo đi vào cổ tử cung. • - Hệ miễn dịch người phụ nữ tạo ra các kháng thể để diệt tinh trùng theo cơ chế đào thải vật lạ. Nguyên nhân gây vô sinh ở nữ giới có thể là: • Khám vô sinh không phải chỉ một lần là có kết quả ngay như nhiều bệnh thông thường. Rất có thể hai bạn phải gặp bác sỹ nhiều lần, thực hiện nhiều xét nghiệm mới tìm được nguyên nhân. • Trước hết, bác sỹ đánh giá sức khỏe chung của cả hai vợ chồng, hỏi về đời sống riêng tư của hai bạn. • Sau đó là tìm hiểu nguyên nhân thực thể. • Điều trị theo nguyên nhân xác định. Nếu là vấn đề về hoóc môn thì sẽ điều trị bằng cách bổ sung hoóc môn cho cơ thể. Nếu viêm thì chữa viêm. Nếu tắc ống dẫn trứng thì thông bằng bơm hơi, bơm thuốc, phẫu thuật. Tắc ống dẫn tinh thì khó khăn hơn Khám và điều trị • Thai nghén (tiếng la tinh graviditas) là việc mang một hay nhiều con, được gọi là một bào thai hay phôi thai, bên trong tử cung của một phụ nữ. Trong một lần thai nghén, có thể có nhiều bào thai, như trong trường hợp sinh đôi hay sinh ba. • Những dấu hiệu nhận biết có thai: Trễ kinh 1 tháng và thử que đã dương tính; ngoài ra còn kèm thèm chua, xót ruột thì đã có thể tin là có thai. • Trong 3 tháng đầu thai nghén còn có thể có nhiều triệu chứng và dấu hiệu khác như:Vú to ra và quầng vú sẫm màu,mỏi mệt, nôn về sáng, đi tiểu nhiều, tăng cân tử cung to ra, cổ tử cung mềm 4. THAI NGHÉN Tröùng thöù 4 ,5 sau khi thuï tinh phoâi ñeán daï con vaø quaù trình phaân caét taïo 100 teá baøo .Luùc naøy phoâi laø 1 khoái teá baøo hình caàu roãng goïi laø phoâi tuùi .Khoang phoâi tuùi chöùa ñaày chaát dòch,1 khoái teá baøo beân trong maø sau naøy seõ thaät söï phaùt trieån thaønh thai nhi vaø 1 lôùp teá baøo ôû beân ngoaøi goïi laø laù nuoâi phoâi noù tieát ra enzim laøm phoâi tuùi gaén vaøo lôùp loùt daï con GIAI ÑOAÏN 1: _ 6 TUAÀN ÑAÀU TIEÂN: trong 6 tuaàn ñaàu tieân, nhoùm teá baøo seõ phaùt trieån thaønh thai nhi ñöôïc goïi laø phoâi. Phoâi daøi khoaûng 15 mm vaø naëng chöa ñeán 1 g . + Ñaàu vaø maët: Phaàn gioáng nhö ñaàu ngöôøi cong laïi höôùng veà phía choùp ñuoâi. Treân ñaàu coù nhöõng neáp gaáp nhö khe mang seõ phaùt trieån thaønh caùc ñöôøng neùt treân maët. + Caùc chi: Nhöõng maàm nhoû xuaát hieän ôû 4 phía seõ phaùt trieån thaønh caùc chi,treân ñoù coù nhöõng maáu seõ phaùt trieån thaønh baøn tay , + Heä thoáng nuoâi döôõng phoâi thai: Caùc teá baøo cuûa tröùng ñaõ thuï tinh ñaøo saâu vaøo thaønh töû cung . ÔÛ ñoù caùc maáu nhoû hoaëc loâng tô ñöôïc taïo thaønh vôùi nhöõng maïch maùu raát nhoû seõ cung caáp maùu cho phoâi. Nhu caàu cuûa phoâi thai ñaàu tieân raát ñôn giaûn , chæ caàn naêng löôïng vaø protein haáp thuï töø noaõn vaø caùc teá baøo phaân chia raát _ TÖØ TUAÀN LEÃ THÖÙ 9 :Thai nhi daøi khoaûng 4 cm vaø naëng khoaûng 12 g. + Ñaàu vaø maët: Ñaàu coù traùn cao vaø coù theå nhìn thaáy tai, muõi, moâi vaø xöông coøn sô khai ñeå taïo neân göông maët . Töø luùc naøy , maàm raêng ñaõ ñöôïc ñònh vò vaø gai vò Thaân hình ñaõ baét ñaàu thaúng , ñaàu ñaõ coù hình daïng roõ vaø phaàn ñuoâi nhoû haàu nhö bieán maát.Thai nhi giôø ñaõ lôùn gaáp 4 laàn khi môùi 6 tuaàn vaø ñöôïc goïi laø baøo thai. + Tim : Giôø ñaõ laø quaû tim hoaøn chænh vôùi 4 ngaên , tim ñaäp khoaûng 180 laàn/phuùt , nhanh gaáp ñoâi so vôùi ngöôøi tröôûng thaønh. + Tay vaø chaân: Maàm tay thoaït ñaàu nhuù leân coå tay vaø caùc ngoùn, sau moïc daøi ra thaønh caùnh tay vaø hoaøn chænh vôùi choã gaäp ôû cuøi choû . Söï phaùt trieån chaân cuõng theo quy trình nhö vaäy. _ THAI NHI ÑEÁN 12 TUAÀN TUOÅI : Daøi khoaûng 6 cm vaø naëng khoaûng 15 g . + Maët: Maët ñaõ ñöôïc taïo hình hoaøn chænh vôùi caèm, traùn cao vaø choùp muõi nhoû xíu.Ñoâi maét ñaõ phaùt trieån hôn vaø mí maét coøn nhaém chaët. + Tay vaø chaân: Ñang baét ñaàu cöû ñoäng . + Tim: Tim ñaõ vaän haønh ñaày ñuû, bôm maùu ñi khaép cô theå . + Heä tieâu hoaù: Bao töû ñaõ ñöôïc hình thaønh lieân keát vôùi mieäng vaø ruoät. + Chaân vaø tay: ngoùn tay , chaân ñaõ ñònh hình , moùng baét ñaàu moïc. + Cô quan sinh duïc: Buoàng tröùng hoaëc tinh hoaøn ñaõ ñöôïc taïo ra beân trong cô theå . Tuy cô quan sinh duïc ngoaøi daõ phaùt trieån nhöng vaãn chöa thaáy ñöôïc giôùi tính qua sieâu aâm. + Heä thoáng nuoâi döôõng thai nhi: Trong khoaûng 12 tuaàn , nhau thai ñaõ hoaøn chænh vaø noái vaøo tuùi noaõn vaø trôû thaønh heä thoáng cung caáp döôõng chaát cho thai nhi.Nhau coøn khaù roäng so vôùi kích thöôùc cuûa thai nhi .Sau khi phaùt trieån nhanh trong giai ñoaïn ñaàu , nhau phaùt trieån chaäm laïi . Cho GIAI ÑOAÏN 2: _ THAI NHI ÑEÁN 16 TUAÀN TUOÅI: daøi khoaûng 12 cm vaø naëng khoaûng 130 g + Ñaàu: Xöông thai nhi ñaõ ñöôïc kieán taïo vaø heä cô cuõng ñaõ coù .Maét baét ñaàu nhaïy caûm vôùi aùnh saùng duø coøn nhaém, loâng mi vaø loâng maøy ñaõ baét ñaàu moïc. Ñeán tuaàn thöù 16 caùc xöông nhoû Vì chöa coù lôùp môõ, thai nhi nhìn coù veû gaày guoäc.Thai nhi luùc naøy cöû ñoäng nhieàu hôn, coù theå ñaám , muùt ngoùn tay, nuoát nöôùøc vaø baøi tieát trong nöôùc oái. Söï phaùt trieån cuûa thai ñaõ raát nhanh , cho ñeán luùc naøy thì chaäm daàn laïi nhaèm giuùp phoåi, heä tieâu hoùa , heä mieãn dòch coù thôøi gian hoaøn thieän.Thai nhi coù theå nghe raát roõ vaø tieáng ñoäng maïnh khieán thai choøi ñaïp. _ THAI NHI ÑEÁN 20 TUAÀN TUOÅI : Daøi khoaûng 16 cm vaø caân naëng xaáp xæ 340 g . + Cöû ñoäng : Thai nhi ngaøy caøng hieáu ñoäng hôn vaø daàn kieåm soaùt ñöôïc caùc cöû ñoäng vì caùc baép thòt vaø heä thaàn kinh ñaõ phaùt trieån. Haàu heát caùc cô quan chính yeáu ñaõ hoaït ñoäng ñöôïc. _ THAI NHI ÑEÁN 24 TUAÀN TUOÅI : Thai nhi trong cöùng caùp hôn , daøi khoaûng 21 cm vaø naëng khoaûng 630 g. + Da : Da vaãn moûng nhöng khoâng coøn trong suoát, maøu da luùc naøy ñaõ öûng hoàng vaø phaàn naøo coøn nhaên nheo vì lôùp môõ döôùi da chöa ñöôïc taïo ra ñaày ñuû. + Maét: Töø tuaàn thöù 22 ñeán 24 , maét thai nhi ñaõ môû. _ THAI NHI ÑEÁN 29 TUAÀN TUOÅI: Daøi khoaûng 26 cm, naëng khoaûng 1,1 kg 1 chaát nhôøn baûo veä goïi laø VERNIX bao phuû toaøn thaân beù. +Naõo: Phaùt trieån khaù lôùn vôùi lôùp chaát beùo baûo veä bao boïc caùc sôïi thaàn kinh . +Cöû ñoäng: Thai nhi giôø bò boù chaët trong töû cung vì chieàu cao vaø caân naëng phaùt trieån nhanh. GIAI ÑOAÏN 3: _ THAI NHI ÑEÁN 35 TUAÀN TUOÅI: Thai nhi daøi 32 cm, naëng 2,5 kg , hình daùng hoaøn chænh ,ñaàu phaùt trieån caân ñoái vôùi thaân hình. + Maët: Da maët laùng hôn , caùc neáp nhaên bieán maát .Maét thai nhi giôø ñaây kheùp môû lieân tuïc, raát nhaïy caûm vôùi aùnh saùng beân ngoaøi thaønh buïng meï. + Tay vaø chaân: Tay vaø chaân ñaõ phaùt trieån, caùc cô baép vaø daây thaàn kinh ñaõ lieân keát vôùi nhau cho pheùp phoái hôïp caùc hoaït ñoäng nhòp nhaøng. _ THAI NHI GAÀN 40 TUAÀN TUOÅI: Söï chuyeån daï: Tư thế của thai nhi trong tử cung được gọi là ngôi thai .Tư thế này được xác định theo vị trí của đầu _phía trên hoặc phía dưới _trong khoang chậu Tư thế thường có của thai nhi là đầu ở phía trên hoặc phía dưới còn gọi là ngôi dọc.Nếu khi chuyển dạ ,thai nhi nằm ở ngôi ngược ,ngôi ngang,ngôi chéo thì có nhiều khả năng bà mẹ phải sinh mổ. • Ngôi thai có thể chuyển từ tuần thứ 36 cho đến khi chuyển dạ .Khi ngôi thai đã chuyển không có nghĩa là bà mẹ sắp sửa chuyển dạ mà thật sự còn vài tuần nữa mới đến ngày sinh • Trong thai kỳ, thai nhi được bao bọc xung quanh bởi nước ối. Nước ối chứa nhiều chất trong đó có các tế bào da của thai nhi bong tróc, alpha- fetoprotein, các chất này cung cấp những thông tin quan trọng về tình trang sức khỏe thai nhi của bạn. • 1. Chọc ối là gì? • Chọc ối là một xét nghiệm tiền sản, trong đó một lượng nước ối được rút từ tử cung qua thành bụng bởi 1 kim rất nhỏ, dưới sự hướng dẫn của siêu âm. Dịch ối này sẽ gửi đi để phân tích về di truyền. CHỌC ỐI • 2. Tại sao phải thực hiện chọc ối? • Chọc ối để tim kiếm các bất thường về di truyền của thai nhi, trong đó có hội chứng Down. • Bởi vì chọc ối có một số ít nguy cơ cho mẹ và thai, nên chỉ thực hiện trên những người mẹ có nguy cơ cao bất thường về di truyền, bao gồm: • - Có hình ảnh siêu âm bất thường • - Có tiền căn gia đình sinh con dị tật • - Từng sinh con dị tật • - Tuổi mẹ trên 35. CHỌC ỐI • Chọc ối có thể không phát hiện ra tất cả các bất thường, nhưng là xét nghiệm để chẩn đoán trong các trường hợp có nguy cơ cao bất thường di truyền như hội chứng Down, bệnh lý hồng cầu, nhược cơ, xơ hóa nang, Tay-Sachs và các bệnh tương tự. • Chọc ối đánh giá di truyền khuyến cáo thực hiện vào khoảng 15-18 tuần. • Chọc ối có thể thực hiện vào 3 tháng cuối thai kỳ trong các trường hợp cần xác định độ trưởng thành của phổi thai nhi khi cần chấm dứt thai kỳ do các bệnh lý như tiền sản giật. Cũng có thể được thực hiện để chẩn đoán nhiễm trùng ối. CHỌC ỐI • 3. Độ chính xác của chọc ối? • Độ chính xác của chọc ối 99,4 %. • 4. Nguy cơ chọc ối? • Có nguy cơ nhưng rất nhỏ: dưới 1% ( khoảng 1/200- 1/400) chọc ối gây sảy thai. Tổn thương cho thai nhi, cho mẹ, nhiễm trùng hay sinh non có thể xảy ra, nhưng rất hiếm. •  Bạn sẽ được tư vấn các lợi ích và nguy cơ của chọc ối mà thầy thuốc giải thích, và bạn là người chọn CHỌC ỐI • 5. Thực hiện chọc ối: • - Siêu âm sẽ xác định vùng có nhiều nước ối mà không có cấu trúc thai. • - Da bụng được sát trùng, và bác sĩ dưới hướng dẫn của siêu âm sẽ dùng 1 kim nhỏ để đi qua thành bụng, qua cơ tử cung, lấy nước ối gửi xét nghiệm • - Sau chọc ối, tốt nhất nên nghỉ ngơi 1 ngày, không vác đồ nặng, không giao hợp • - Sau 1 ngày, các hoạt động có thể trở về bình thường. • - Kết quả sẽ có trong vòng 2 tuần CHỌC ỐI • Những bà bầu nên đề phòng tất cả các biến chứng có thể phát sinh trong 9 tháng mang thai này vì chúng có thể gây nguy hiểm cho cả mẹ và bé. • 1. Sẩy thai • Các bà bầu có thể bị sẩy thai trong 20 tuần trở về trước. Thật không may, có đến 15- 20% những phụ nữ mang bầu bị sẩy thai và hơn 80% các trường hợp sảy thai này đều xảy ra trong vòng 12 tuần đầu tiên của thai kỳ. 7 biến chứng có thể phát sinh trong thai kỳ • 2. Đẻ non và sinh sớm • Nếu bạn bắt đầu có cơn co thắt thường xuyên gây giãn nở hay xuất hiện dịch âm đạo loãng cổ tử cung trước khi mang thai đến tuần 37 thì điều này có thể báo hiệu bạn sinh non hoặc đẻ sớm. Ngoài ra, bất cứ sự sinh nở nào trước tuần 37 thì điều này có nghĩa là bạn sinh nở sớm. 7 biến chứng có thể phát sinh trong thai kỳ • 3. Thiếu hụt nước ối • Các túi ối khi mang bầu nên không quá ít cũng như không quá nhiều thì mới có thể bảo vệ và hỗ trợ sự phát triển tốt nhất của thai nhi. • Nếu bạn bị thiếu hụt nước ối, sự phát triển của thai nhi có thể bị hủy hoại và trong trường hợp này, bạn nên được các bác sĩ theo dõi sát tiến triển của nước ối trong khi mang thai. • Hơn nữa, nếu bạn đã đang mang bầu ở gần tuần thứ 37 và tình hình đủ nghiêm trọng thì bác sĩ có thể quyết định cho bạn sinh nở sớm hơn bình thường, nhằm bảo đảm sự an toàn của bạn và thai nhi. 7 biến chứng có thể phát sinh trong thai kỳ • 4. Tiền sản giật • Tiền sản giật là một rối loạn phức tạp ảnh hưởng đến 3-8% phụ nữ mang thai. Thông thường tình trạng này xuất hiện ở những bà bầu đã qua tuần thứ 20 của thai kỳ. • Khi đó, những chẩn đoán được thực hiện thường có đủ hai điều kiện đồng thời như: có một áp suất máu cao và các xét nghiệm cho thấy sự hiện diện của protein trong nước tiểu. • Hầu hết phụ nữ mang bầu có thể có nguy cơ bị một dạng nhẹ của tiền sản giật vào gần ngày sinh nở của mình. Và tiền sản giật có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan và gây ra vấn đề nghiêm trọng đủ để gây nguy hiểm cho cuộc sống của cả 2 mẹ con bạn. Nếu là những trường hợp cần chữa trị, các bác sĩ sẽ quyết định cho bạn sinh sớm. 7 biến chứng có thể phát sinh trong thai kỳ • 5. Tiểu đường trong thai kỳ • Khoảng 5% phụ nữ mang thai có dấu hiệu bị bệnh tiểu đường. Thực tế, tiểu đường khi mang thai có vẻ quá ít nhưng hiện tượng này vẫn xảy ra. • Do đó, nếu các bà mẹ tương lai được chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường thai kỳ thì phải được bác sĩ giám sát chặt chẽ. Theo đó, các bác sĩ sẽ quy định một quá trình điều trị và chế độ ăn uống cụ thể nhằm kiểm soát lượng đường trong máu. 7 biến chứng có thể phát sinh trong thai kỳ • 6. Thai ngoài tử cung • Khi một trứng đã thụ tinh, chúng có thể cố định bất cứ nơi nào khác ngoài tử cung của bạn, điều này được gọi là mang thai ngoài tử cung. Trứng có thể được đặt trong một trong các ống dẫn trứng, trong những buồng trứng, cổ tử cung, dạ dày. • Đáng tiếc là không có cách nào để loại bỏ thai ngoài tử cung hoặc mang đặt chúng lại vào tử cung. Theo ước tính, cứ 50 phụ nữ mang thai bình thường thì sẽ có 1 bà bầu mang thai ngoài tử cung. 7 biến chứng có thể phát sinh trong thai kỳ • 7. Nhau thai nằm ở vị trí bất thường • Nếu như nhau thai của bạn nằm thấp trong tử cung, cổ tử cung thì đó là tình trạng bất thường. Theo nghiên cứu thì cứ khoảng 200 trường hợp phụ nữ mang bầu thì có 1 bà bầu gặp hiện tượng này. • Theo đó, vị trí của nhau thai không xuất hiện trong giai đoạn đầu của thai kỳ, nhưng trong các giai đoạn tiếp theo, những vị trí nằm bất thường của nhau thai có thể gây chảy máu hoặc gây ra sự đẻ non. 7 biến chứng có thể phát sinh trong thai kỳ • Chăm sóc sức khỏe tiền sinh sản là phương cách đơn giản mà hữu hiệu nhất để làm giảm những biến chứng nguy hiểm cho cả bà mẹ lẫn trẻ em. Tháng Ba năm 2007, Trung tâm Kiểm soát và Phòng bệnh (CDC), Hoa kỳ đã cho xuất bản trên Journal of the American Board of Family Medicine những khuyến cáo liên quan đến công tác tư vấn và chăm sóc sức khỏe tiền sinh sản. Sau đây là những tóm lược quan trọng và thiết thực nhất của khuyến cáo này: Chăm sóc sức khỏe tiền sản • 1. Mỗi một phụ nữ hoặc mỗi cặp bố mẹ tương lai cần có kế hoạch cụ thể về việc khi nào nên có con và nên có bao nhiêu con. Trước và trong quá trình mang thai, việc kiểm tra sức khỏe tại một bác sĩ có chuyên môn là điều cần thiết. • 2. Bổ sung acid folic: bổ sung acid folic trước và trong quá trình mang thai làm giảm nguy cơ dị dạng ống thần kinh (xương sống, hộp sọ) xuống còn 1/3 so với quần thể chung. Acid folic là một loại thuốc rẻ tiền và sẵn có. • 3. Tiêm chủng ngừa sởi Đức (Rubella) nhằm làm giảm những dị dạng bẩm sinh, nhất là những dị dạng bẩm sinh hệ tim mạch và thần kinh. Chăm sóc sức khỏe tiền sản • 4. Phát hiện và điều trị bệnh đái tháo đường: kiểm soát tốt các triệu chứng đái tháo đường làm giảm nguy cơ [dị dạng bẩm sinh] xuống ba lần. • 5. Điều trị hội chứng suy tuyến giáp: quá trình mang thai làm tăng cao nhu cầu bổ sung hormone tuyến giáp ở những bà mẹ bị suy tuyến giáp. Việc can thiệp sớm bằng liệu pháp thay thế hormone sẽ có tác dụng tốt lên quá trình phát triển thần kinh của thai nhi. • 6. Chủng ngừa viêm gan siêu vi B ở những phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh cao. • 7. Tầm soát và điều trị HIV. Chăm sóc sức khỏe tiền sản • 8. Tầm soát và điều trị triệt để tình trạng nhiễm vi khuẩn lậu vi khuẩn gây viêm đường sinh dục. Điều trị dứt điểm tình trạng nhiễm các vi khuẩn này làm giảm đáng kể nguy cơ thai lạc chỗ giảm thiểu chứng vô sinh cũng như làm giảm tình trạng chậm phát triển tinh thần và mù ở trẻ sơ sinh. • 9. Những phụ nữ đang sử dụng thuốc chống đông máu bằng đường uống như Warfarin có thể có nguy cơ cao sinh con bị dị dạng cũng như tăng cao các biến chứng chảy máu trong thai kỳ. Cần bàn bạc cụ thể với bác sĩ điều trị. Nếu có thể thì nên ngưng thuốc chống đông khi quyết định có thai. Chăm sóc sức khỏe tiền sản • 10. Những phụ nữ đang dùng các thuốc điều trị động kinh cũng có thể có khả năng tạo nên quái thai. Do đó cần lập kế hoạch với bác sĩ điều trị để hạ thấp liều điều trị đến mức thấp nhất có thể được. • 11. Ngừng việc tự ý dùng các loại thuốc có chứa vitamin A. Thuốc này chỉ nên dùng trong thời gian mang thai nếu có chỉ định của bác sĩ và phải tuyệt đối tuân thủ liều chỉ định. Vitamine liều cao có thể gây dị dạng cho thai nhi. Chăm sóc sức khỏe tiền sản • 12. Mẹ hút thuốc lá có thể làm tăng nguy cơ sẩy thai, đẻ non, trẻ nhẹ cân cũng như tăng cao các bệnh lý hô hấp cho trẻ. Một điều quan trọng cũng cần chú ý là tình trạng hút thuốc thụ động ở công sở và ở tại nhà. Các ông bố tương lai cũng cần biết rõ mối nguy hại từ việc hút thuốc lá của mình đối với sức khỏe của đứa con tương lai. • 13. Chấm dứt việc lạm dụng các thức uống chứa cồn. • 14. Điều trị béo phì: Cân nặng phù hợp trước khi có thai làm giảm nguy cơ dị dạng thần kinh, đẻ non, đái tháo đường, mổ đẻ, tăng huyết áp và các bệnh lý tắc nghẽn mạch máu khác. Chăm sóc sức khỏe tiền sản • Chọn phương pháp đón bé chào đời • Sinh tự nhiên • Đây là phương pháp được rất nhiều mẹ bầu lựa chọn để đón bé chào đời. Nếu bạn có sức khỏe thai kỳ bình thường và khỏe mạnh, bạn có thể chọ phương pháp sinh thường mà không cần sự hỗ trợ của bất cứ loại thuốc giảm đau hay hình thức nào khác. Tuy nhiên, phương pháp sinh nở này sẽ làm bạn phải đối mặt với những cơn đau chuyển dạ ghê gớm và bạn cần đọc nhiều sách báo để chuẩn bị tâm lý cũng như kinh nghiệm trước. 5- SINH CON • Sử dụng phương pháp sinh nở không đau • Phương pháp gây tê ngoài màng cứng sẽ giúp bạn không cảm thấy đau đớn trong suốt quá trình sinh nở. Nếu bạn có ý định lựa chọn phương pháp sinh nở này, hãy xem xét để đăng kí sớm. Có rất nhiều cách để sinh nở không đau. Bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để chọn được phương pháp phù hợp. 5- SINH CON • Sinh mổ • Tỷ lệ % những ca sinh mổ ở những nước tiên tiến đã tăng lên 40% trong 10 năm qua cho thấy phương pháp này ngày càng được nhiều mẹ bầu lựa chọn. • Lợi ích của phương pháp này là người mẹ sẽ không phải đối mặt với những cơn đau chuyển dạ, em bé sinh ra được an toàn hơn. Tuy nhiên, nhiều mẹ bầu vẫn muốn trải nghiệm những khoảnh khác sinh thường thú vụ nên không phải ai cũng thích sinh mổ. 5- SINH CON • Sinh con dưới nước • Trải qua những cơn đau đớn chuyển dạ và đón bé ra đời trong chiếc bồn tắm chuyên dùng cho sinh nở là cách mà nhiều mẹ bầu phương Tây đã lựa chọn. Ưu điểm của phương pháp này là người mẹ sẽ trải qua tất cả những đau đớn khi sinh nở một cách dịu nhẹ hơn trong làn nước. Tuy nhiên, phương pháp này chưa phổ biến ở nước ta. 5- SINH CON • Thời kỳ sau khi sinh: Phòng hậu sản sau sinh • Việc em bé chào đời là một biến động lớn về cả thể chất lẫn tâm lý đối với người mẹ. • Theo dân gian, người ta coi hậu sản là thời kì 3 tháng sau khi sinh còn Y học hiện đại quan niệm hậu sản là giai đoạn 6 tuần (42 ngày) kể từ ngày sinh. Sở dĩ thời gian như vậy vì khi mang thai, các cơ quan sinh dục của người phụ nữ phát triển để thích nghi với việc có em bé. 6 tuần sau khi sinh là khoảng thời gian các cơ quan sinh dục (ngoại trừ vú vẫn phát triển để nuôi con) dần trở lại bình thường như trước khi sinh. 5- SINH CON • Bất kì phụ nữ nào sau khi sinh cũng bước vào thời kì hậu sản. Việc em bé chào đời là một biến động lớn về cả thể chất lẫn tâm lý đối với người mẹ. Nên trong giai đoạn này, phụ nữ cần được chăm sóc đặc biệt, nếu không rất dễ mắc một số bệnh lý được gọi là bệnh hậu sản: • - Băng huyết • - Đau tử cung • - Nhiễm khuẩn hậu sản • - Sản dịch • Nếu không cho con bú, 6 tuần lễ sau khi sinh chị em có thể có lại kinh lần đầu tiên, và đó cũng là dấu hiệu chấm dứt thời kỳ hậu sản. Kỳ kinh nguyệt đầu thường kéo dài hơn các kỳ kinh bình thường. 5- SINH CON Để thực hiện tốt sinh đẻ có kế hoạch cần biết các biện pháp tránh thai. Biện pháp ngừa thai là cách sử dụng phương pháp, dụng cụ hay sản phẩm nhằm tránh hậu quả có thai của hành động sinh hoạt tình dục. Có nhiều biện pháp ngừa thai với các tác động khác nhau, trong đó, mục đích chính là ngăn không có sự gặp gỡ giữa trứng và tinh trùng, ngăn không cho trứng đã được thụ tinh với tinh trùng qua giao hợp làm tổ được trong lòng tử cung và từ đó đưa đến không có hiện tượng thụ thai. Như vậy, sẽ có ba cơ chế chính của các biện pháp ngừa thai: ngăn sự hoạt động của tinh trùng, ngăn sự rụng trứng hay ngăn trứng đã thụ tinh làm tổ. Một biện pháp ngừa thai có thể chỉ sử dụng một trong ba cơ chế hay cả ba cơ chế đồng thời. 6- NGỪA THAI 1. Biện pháp hàng rào: tạo một hàng rào ngăn cản sự hoạt động của tinh trùng: - Bao cao su: dành cho nam giới sử dụng - Hóa chất diệt tinh trùng: cho tới hiện nay, phổ biến nhất vẫn là Nonoxynol-9, với nhiều loại dạng sản phẩm như kem bôi, viên đặt âm đạo, miếng xốp (sponge) hay tấm phim. - Một số biện pháp khác không phổ biến như bao cao su dành cho nữ giới, mũ che (màng chắn) âm đạo 6- NGỪA THAI 2. Biện pháp nội tiết: sử dụng sản phẩm là các nội tiết tố sinh dục nữ: Hai nội tiết tố nữ chính là Estrogen (E) và Progesterone • Có nhiều dạng sản phẩm với nhiều dạng sử dụng trong biện pháp này: • - Thuốc viên ngừa thai: loại kết hợp E+P hay chỉ có P đơn thuần (viên thuốc dành cho người cho con bú), dạng vỉ 21 viên hay 28 viên (thêm 7 viên bổ sung sắt), cách dùng một viên mỗi ngày. • - Thuốc tiêm ngừa thai: là dạng P có tác dụng kéo dài, một mũi tiêm cho tác dụng trong 3 tháng. • - 6- NGỪA THAI 2. Biện pháp nội tiết: sử dụng sản phẩm là các nội tiết tố sinh dục nữ: • - Thuốc cấy ngừa thai: cũng là dạng P có tác dụng kéo dài, que cấy vào da và tác dụng trong 3 năm. • - Các dạng P đơn thuần có thể gây vô kinh hay kinh ít, lấm tấm và kéo dài trong lúc đang sử dụng, thời gian trở lại bình thường (kinh nguyệt cũng như khả năng sinh sản) có thể hơi lâu hơn loại thuốc kết hợp. • Các dạng mới hiện nay: thuốc dán ngừa thai một miếng dán cho tác dụng trong 1 tuần (E+P), thuốc tiêm ngừa thai hàng tháng (E+P), vòng có tẩm nội tiết và dùng đặt trong âm đạo – tác dụng hàng tháng (E+P). 6- NGỪA THAI • 3. Biện pháp dụng cụ: vòng đặt tử cung • Là dụng cụ đặt trong lòng tử cung, có vai trò như một dị vật, với tác dụng kêu gọi các bạch cầu đến lòng tử cung và góp phần tiêu diệt tinh trùng, ngăn tinh trùng xâm nhập lòng tử cung; đồng thời cũng làm biến đổi nội mạc tử cung không còn thuận lợi cho việc thụ thai. Có các loại vòng: vòng trơ, vòng có kim loại (việc thêm kim loại, thường là đồng, sẽ làm gia tăng hoạt tính của vòng), vòng có nội tiết (là các progestin, góp phần làm biến đổi nội mạc tử cung). 6- NGỪA THAI • 4. Biện pháp ngừa thai vĩnh viễn: • Triệt sản nam: thắt ống dẫn tinh, đây là thủ thuật đơn giản, hầu như không gây ảnh hưởng đến sức khỏe người dùng. Ống dẫn tinh, chỉ có vai trò dẫn tinh trùng từ nhà máy sản xuất là tinh hoàn đến túi tinh dự trữ và phóng thích ra ngoài trong lần giao hợp. Khi thắt ống dẫn tinh, tinh trùng sản xuất ra sẽ không có đường thoát và sẽ tự tiêu biến đi, các chất nội tiết do tinh hoàn tiết ra vẫn giữ nhịp độ sản xuất như trước, vẫn sẽ được thấm vào máu và phát huy tác dụng giúp người nam vẫn có đầy đủ các đặc điểm giới tính nam. 6- NGỪA THAI • 4. Biện pháp ngừa thai vĩnh viễn: • Triệt sản nữ: thắt ống dẫn trứng, là đường thông từ lòng tử cung ra buồng trứng, khi bị thắt, tinh trùng không còn đường gặp trứng. buồng