Bài giảng Virus gây bệnh trên người

coù theå cheøn vaøo maøng teá baøo chuû vaø maøng nhaân Capsomer vaøo nhaân vaø bao laáy acid nucleic Nhaân Phieân maõ Sao cheùp Laép raùp Virus chui ra khoûi voû nhaân hay maøng teá baøo Söï nhaân leân ôû DNA virus coù maøng bao Hôïp nhaát: taát caû caùc thaønh phaàn taäp hôïp vôùi nhau ñeå taïo virion tröôûng thaønh ôû vò trí ñaëc bieät trong TB Phoùng thích:
Virus ly giaûi (haàu heát virus khoâng maøng bao) TB nhieãm vôõ bung vaø giaûi phoùng virus.
Vôùi virus coù maøng bao thì virus naûy maàm qua maøng TB kyù chuû vaø ra khoûi TB hoaëc vaøo boùng noäi baøo tröôùc khi phoùng thích. Sao cheùp vaø bieåu hieän genome virus: Vôùi dsDNA virus thì xaûy ra trong nhaân hay trong TB chaát Vôùi ssDNA virus thì xaûy ra trong nhaân, taïo sôïi keùp ADN trung gian tröôùc khi taïo mARN (Vd parvovirus). 16 Ñính (Gaén)
Protein ñính virus gaén vaøo thuï theå ñaëc hieäu cuûa TB
Thuï theå virus treân beà maët TB laø Protein, glycoprotein hoaëc goác carbonhydrat treân glycoprotein
Laø quùa trình töï ñoäng: ñoäng hoïc gaén thuï theå ñöôïc kieåm soùat bôûi ñaëc tính hoùa hoïc vaø nhieät ñoäng hoïc cuûa caùc phaân töû tham gia
Pha ñính coù aûnh höôûng chính treân söï gaây beänh cuûa virus vaø xaùc ñònh thôøi gian nhieãm cuûa virus 17 Söï gaén cuûa thöïc khuaån theå (phage) 18 Xaâm nhaäp vaøo
Xaûy ra trong thôøi gian ngaén thöôøng laø vaøi phutù
Laø quaù trình phuï thuoäc naêng löôïng
Caùc cô cheá: Thöïc baøo (endocytosis): cô cheá phoå bieán nhaát Hôïp nhaát (fusion): chæ coù ôû virus maøng bao Bôm (injection): ôû haàu heát bacteriophage 19 Vieäc taïo mRNA cuûa caùc loïai virus Sôïi RNA coù theå ñöôïc duøng tröïc tieáp (coù nghóa +) Toång hôïp sôïi (-), sau ñoù sôïi (+) ñöôïc phieân maõmRNA Toång hôïp sôïi (+), sau ñoù sôïi (+) phieân maõ mRNA Sôïi DNA ñôn ban ñaàu phieân maõmRNA Phieân maõ sôïi (+) Phieân maõ sôïi (-) mRNA - Phieân maõ ngöôïc sôïi RNA (+)  DNA ñôn ds DNA ñoâi trung gian Sôïi RNA (+) ñöôïc söû duïng laøm mRNA 20 RNA virus DNA ñoâi DNA ñôn Cheøn vaøo taïo provirus 21 Taùc ñoäng cuûa Virus nhieãm treân TB kyù chuû 22 CHAÅN ÑOÙAN Khoù khaên do : virus caàn TB kyù chuû ñeå sinh saûn Caùc böôùc caàn thöïc hieän
Phaân laäp virus
Gaây nhieãm treân TB nuoâi caáy
Tinh khieát hoùa Thöïc khuaån theå (phage): ñöôïc xem nhö moät moâ hình ñeå nghieân cöùu caùc giai ñoïan phaùt trieån cuûa virus 23 Phöông phaùp tröïc tieáp Caáy phoâi: Caáy virus vaøo tröùng coù phoâi Caáy teá baøo: TB ñöôïc taùch khoûi moâ vôùi caùc enzym, nuoâi trong dung dòch dinh döôõng sau ñoù caáy virus vaøo
Thöôøng duøng laø TB thaän khæ, thaän thoû, phoâi ngöôøi
Hoaëc caùc TB ung thö: coå töû cung (TB Hela), ung thö moâ löôõi (KB) hoaëc TB bò ung thö hoùa trong quaù trình nuoâi caáy nhö TB thaän chuoät con (BHK), TB thaän khæ (Vero)
Kính hieån vi ñieän töû: xem xeùt tröïc tieáp maãu moâ hay/hoaëc maãu moâ ñaõ ñöôïc phong phuù baèng nuoâi caáy. 24 Phöông phaùp giaùn tieáp Phaûn öùng coá ñònh boå theå (xem laïi phaàn xoaén khuaån Giang mai) Phaûn öùng öùc cheá ngöng tập hoàng caàu (xem laïi phaàn xoaén khuaån Giang mai) Phaùt hieän acid nucleic cuûa virus baèng PCR hay Real-time PCR 25 PÖ öùc cheá ngöng taäp hoàng caàu (Hemaglutination- Inhibition, HAI test) HC moät soá suùc vaät coù theå ngöng keát vôùi virus töông öùng HT beänh nhaân Hoàng caàu bò ngöng keát Virus Hoàng caàu khoâng bò ngöng keát (+) Neáu trong huyeát thanh beänh nhaân coù KT seõ keát hôïp virus Sau ñoù cho Hoàng caàu vaøo 26 Phaûn öùng ELISA tìm khaùng theå cuûa HIV 27 Coäng hôïp laø Khaùng KT gaén men Gieáng ELISA gaén KN ñaëc hieäu Cô chaát sinh maøu (TMB, OPD)Huyeát thanh beänh nhaân KT gaén vaøo KN vaø bò toùm baét treân gieáng Coäng hôïp Khaùng KT gaén men – KT-KN Xuaát hieän maøu, nhôø vaäy coù theá phaùt hieän vaø ñònh löôïng ñöôïc KT döïa vaøo trò soá OD ELISA phaùt hieän khaùng theå Antibody detection ELISA 28 Minh hoïa phaûn öùng ELISA tröïc tieáp vaø giaùn tieáp D:\molecular diagnostic\animation\ELISA-direct-indirect.avi 29 Dòch maõ Virrus coù voû boïc chöùa ADN Maøng bao cuûa virus baùm vaøo vaø hôïp nhaát vôùi maøng teá baøo chuû Xaâm nhaäp Maát voû boïc Protein cuûa virus coù theå cheøn vaøo maøng teá baøo chuû vaø maøng nhaân Capsomer vaøo nhaân vaø bao laáy acid nucleic Nhaân Phieân maõ Sao cheùp Laép raùp Virus chui ra khoûi voû nhaân hay maøng teá baøo Trò lieäu Virus: Khaùng sinh khoâng coù taùc duïng do virus kyù sinh noäi baøo baét buoäc, khoâng coù caáu truùc caàn thieát cho söï taêng tröôûng chuyeån hoùa Chaát öùc cheá virus baùm vaøo thuï theå treân beà maët TB kyù chuû Chaát öùc cheá toång hôïp acid nucleic (DNA hay RNA) Chaát öùc cheá enzym protease X X X 30 TRÒ LIEÄU BEÄNH DO VIRUS ÖÙùc cheá virus baùm vaøo thuï theå treân beà maët TB kyù chuû: Ví duï Amantadine baùm caïnh tranh nhöõng vò trí treân beà maët TB kyù chuû caàn cho vieäc gaén virus (M2 ion chanel Inhibitor) Amantadine, Rimantadine: ngaên caûn virus cuùm keát hôïp vôùi beà maët TB kyù chuû (1960) ÖÙc cheá toång hôïp acid nucleic (DNA hay RNA) thoâng qua öùc cheá CHOÏN LOÏC enzym DNA, RNA polymerase hay reverse transcriptase cuûa virus
Caáu truùc töông töï nucleosid: (analogue structure) ñöôïc thu nhaän nhö moät baz nitô sai caáu truùc trong quaù trình keùo daøi chuoãi cuûa virus
Khoâng coù caáu truùc gioáng nucleosid: öùc cheá baèng caùch gaén leân vò trí taùc ñoäng cuûa enzym (chuû yeáu treân enzym reverse transcriptase) 31 Acyclovir Zidovudine (AZT) 32 Cô cheá taùc ñoäng thuoác khaùng virus analogue Acyclo-triphosphate ñöôïc thu nhaän nhö 2-deoxyguanosine triphosphate (dGTP) aùi löïc maïnh gaáp 100 laàn treân enzym DNA polymerase virus so vôùi TBN&ÑV chaám döùt taùc duïng keùo daøi chuoãi DNA virus Acyclovir khi xaâm nhaäp vaøo TB bò nhieãm virus seõ ñöôïc phosphorylation bieán thaønh acyclovir-monophosphate bôûi thymidin kinase cuûa virus, gaáp 3000 laàn nhieàu hôn quaù trình bôûi thymidine kinase teá baøo ngöôøi&ñoäng vaät (TBN&ÑV). Sau ñoù daïng monophosphate bieán thaønh daïng triphosphate coù hoïat tính, bôûi enzym kinase cuûa TBN&ÑV. 33 Analogue structure: Acyclovir, Zidovudin (AZT),Stavudine, Lamivudine, Zalcitudine (ddC: didesoxycytosine) Non-nucleosid reverse transcriptase inhibitor (NNRTI): Delaviridine, Efavirenz, Nevirapine Protease inhibitor: thöôøng laø oligopeptide gaén leân vò trí taùc ñoäng cuûa protease virus Saquinavir (Invirase®), Indinavir (Crixivan®), Ritonavir (Norvir®, Kaletra®), Nelfinavir (Viracept®) Söû duïng huyeát thanh mieãn dòch chöùa caùc khaùng theå chuyeân bieät choáng virus (IgG, IgM) ñeå phoøng ngöøa, trò lieäu Trò lieäu BEÄNH DO VIRUS 34 Interferon
Baûn chaát Protein
Saûn xuaát vaø tieát ra bôûi caùc TB ñöôïc kích thích bôûi söï nhieãm virus
Coù khaû naêng öùc cheá söï sao cheùp virus trong TB, kích thích hoïat ñoäng mieãn dòch nhö taêng khaû naêng thöïc baøo cuûa ñaïi thöïc baøo Trò lieäu 35 Vaccin:
Virus cheát döôùi taùc ñoäng cuûa caùc taùc nhaân Lyù, Hoùa
Virus soáng giaûm ñoäc löïc do chuyeån qua MT nuoâi caáy nhieàu laàn 36 Virus gaây beänh ñaäu muøa: VARIOLA Ñaëc ñieåm: Thuoäc hoï Poxviridae (nguoàn laây nhieãm töø chim, ñoäng vaät coù vuù vaø coân truøng) Lôùn, hình vieân gaïch hoaëc tröùng, DNA virus Truyeàn nhieãm: ngöôøi- ngöôøi do tieáp xuùc vôùi chaát baøi tieát töø veát thöông ôû da, ñöôøng hoâ haáp hay qua duïng cuï bò nhieãm Chaån ñoùan: Nuoâi ñöôïc trong phoâi tröùng gaø (gaây nhöõng noát boïc treân maøng ñeäm) vaø nhieàu TB nuoâi caáy in-vitro khaùc  soi KHV/ kính hieån vi ñieän töû, thöû keát tuûa mieãn dòch 37 Phoøng beänh: Vaccin ñaõ coù töø laâu (Jenner, 1798) laø virus soáng gaây ñaäu boø, khoâng gaây beänh ôû ngöôøi  Vaccin raát coâng hieäu vaø söï chuûng ngöøa toøan theá giôùi ñaõ giuùp tieâu dieät beänh ñaäu muøa 38 Beänh Sôûi: measles virus Ñaëc ñieåm: Hoï paramyxovirus, chi Morbillivirus, ssRNA (-) thaúng Chaån ñoùan:
Döïa treân trieäu chöùng laâm saøng
Khaúng ñònh: phaân laäp virus töø hoïng hoaëc nöôùc tieåu trong khoûang môùi bò nhieãm 5 ngaøy  nuoâi caáy treân TB ña nhaân lôùn PP khaùng theå huøynh quang tröïc tieáp treân caën nöôùc tieåu hoaëc hoïng PÖ öùc cheá ngöng taäp hoàng caàu 39 Sinh beänh hoïc cuûa nhieãm virus sôûi 40 Beänh quai bò: MUMPS VIRUS
Ñaëc ñieåm: Hoï paramyxovirus, ssRNA (-)
Virus gaây beänh qua ñöôøng hoâ haáp, nöôùc boït töø ngöôøi beänh sang ngöôøi laønh, ñoâi khi thaønh dòch, thöôøng ôû nôi ñoâng ngöôøi (tröôøng hoïc, traïi lính) Chaån ñoùan: phaân laäp sôùm töø nöôùc boït, hoïng hoaëc caùc vò trí nhieãm khaùc (dòch naõo tuûy, nöôùc tieåu), nuoâi caáy treân TB thaän khæ, phoâi tröùng gaø 41 Sinh beänh hoïc cuûa nhieãm virus quai bò 42 Beänh caûm (Cold)
Rhinovirus, adenovirus, parainfluenza, syncytial virus, coxackie virus.
Truyeàn nhieãm do tieáp xuùc tröïc tieáp (khoâng khí, nöôùc boït ...) hay giaùn tieáp do vaät duïng.
Beänh nheï, töï heát nhöng phaûi ngöøa boäi nhieãm vi khuaån. Khoâng coù mieãn dòch ñaùng keå. 43 Beänh cuùm (Flu): INFLUENZA VIRUS
Virus cuùm nhoùm A ñöôïc nghieân cöùu nhieàu nhaát vaø coù khuynh höôùng thay ñoåi khaùng nguyeân ñaùng keå. Virus cuùm nhoùm B coù tính khaùng nguyeân oån ñònh hôn vaø buøng phaùt coù tính ñòa phöông. Nhoùm C gaây beänh raát ít.
Virus cuùm A, B: coù Haemagglutinin vaø Neuraminidase
Virus cuùm C chæ coù 7 maãu RNA, khoâng coù Neuraminidase. Hemagglutinin cuùm C gaén vaøo thuï theå TB khaùc vôùi type A, B Ñaïi cöông Hoï Orthomyxoviridae, coù maøng bao, ssRNA. 3 nhoùm huyeát thanh chính A, B vaø C döïa vaøo KN ribonucleoprotein. Truyeàn nhieãm do tieáp xuùc tröïc tieáp (khoâng khí, nöôùc boït ...) hay giaùn tieáp do vaät duïng. 44 Caáu truùc virus cuùm A Virus cuùm A, B: Hemagglutinin (glycoprotein ñaëc hieäu) ngöng taäp HC suùc vaät (chim, gaø, heo) phuø hôïp, giuùp virus gaén vaøo mucoprotein treân TB hoâ haáp (HH) ngöôøi Neuraminidase (glycoside hydrolase) ñöôïc boïc trong maët ngoøai cuûa maøng bao vaø laø “nhöõng gai” khaép beà maët virion
Baát hoaït thuï theå mucoprotein töï do ñöôïc tieát trong ñöôøng HH, khoâng gaén vaøo hemagglutinin cuûa virusgiuùp virus gaén tröïc tieáp vaøo TBHH nhieàu hôn.
Dung hôïp maøng bao virus vôùi maøng TBHH cho virus ñi vaøo.
Hoã trôïï giaûi phoùng caùc tieåu phaàn virus môùi ra khoûi teá baøo nhieãmtaêng khaû naêng nhieãm TB HH khaùc. 7 45 Sao cheùp virus cuùm A 46 Lòch söû beänh cuùm treân theá giôùi Hippocrates (460-370 B.C.), thầy thuốc Hy Lạp cổ đại, ông tổ nghề y, trong ghi chép của mình đôi khi nhắc đến các triệu chứng như cúm. Tuy vậy cho đến năm 1580, chưa từng có dịch cúm nào được ghi nhận trên thế giới. Thế kỷ 18, thế giới chứng kiến ba đại dịch cúm và hai đại dịch khác. Mặc dù các bác sĩ đã làm hết sức bên các bệnh nhân- như minh họa trong bức tranh này, tại một bệnh viện thời đó - họ không hiểu được bản chất của virus cúm. Một số người còn cho rằng bệnh lây qua quan hệ tình dục 47 Lòch söû beänh cuùm treân theá giôùi Năm 1918 chứng kiến đại dịch cúm nghiêm trọng nhất lịch sử thế giới, thậm chí còn được cho là đại dịch kinh hoàng nhất trong các loại bệnh dịch. Khoảng 50 triệu người chết, trong đó riêng ở Tây Ban Nha có 8 triệu, vì thế dịch cúm này mang tên cúm Tây Ban Nha. Trong ảnh, bệnh nhân cúm nằm la liệt trong một bệnh viện ở Kansas, Mỹ Năm 1957 đánh dấu dịch cúm châu Á. Nhờ các tiến bộ khoa học, dịch bệnh nhanh chóng được xác định, các biện pháp y tế cần thiết được triển khai, trong đó có việc sử dụng vắc xin. Tuy vậy số lượng người chết vì cúm vẫn ở mức 2 triệu. 48 Phaân laäp Cuùm A ñöôïc phaân laäp laàn ñaàu naêm 1933 baèng nuoâi caáy trong muõi choàn söông (choàn furoâ) gaây beänh hoâ haáp soát Hieän nay virus thöôøng ñöôïc nuoâi trong tuùi maøng oái cuûa phoâi gaø, teá baøo thaän cuûa khæ. Chaån ñoùan Döïa vaøo söï gaén hoàng caàu vôùi teá baøo nhieãm chöùa hemagglutinin hoaëc öùc cheá ngöng taäp hoàng caàu bôûi virus ñaõ phoùng thích vaøo dòch ngoaïi baøo Hieän nay ñaõ phaùt hieän cuùm A coù 15 loaïi Haemagglutinin (H1 → H15) vaø 9 loaïi Neuraminidase (N1 → N9) quan troïng nhaát laø type H5N1vaø H1N1 Chaån ñoùan khaúng ñònh cuùm A H1N1, phaân bieät caùc cuùm A khaùc laø Real-time RT-PCR 49 Phoøng beänh:
Taåy ueá khu vöïc
Vaccin virus cheát töø caùc chuûng lieân quan gaàn nhaát, chöùc virion nguyeân veïn hoaëc phaàn taùch tieåu ñôn vò cuûa KN hemagglutinin Trò lieäu
Khoâng ñaëc hieäu chaêm soùc trieäu chöùng vaø phoøng ngöøa bieán chöùng (ñaëc bieät boäi nhieãm vi khuaån)
Amantadine hydrocloride: moät amin ñoái xöùng (M2 ion chanel inhibitor) coù hieäu quûa ñöôïc vaøi tuaàn, öùc cheá virus baùm, boû capsid hoaëc phieân maõ RNA ban ñaàu cuûa virus  uoáng khi nghi ngôø bò cuùm cao trong 4-5 ngaøy (khoâng taùc duïng treân cuùm A) 50 51 75 mg x1 lần/d>40 kg 60 mg x1 lần/d>23-40 kg 45 mg x1 lần/d>15-23 kg 30 mg x1 lần/d≤15 kg Liều phòng ngừa (dùng 10 ngày) Trọng lượng cơ thể (Kg) Tamiflu (Oseltamivir): ÖÙc cheá Neuraminidase baèng caùch tranh chaáp phaûn öùng taùch lieân keát sialic acid Phoøng ngöøa:
Ngöôøi lôùn, treû em> 13 tuoåi: 75 mg/ngaøyx 10 ngaøy.
Neân uoáng 2 ngaøy tröôùc khi ñi vaøo vuøng dòch.
Treû em< 1 tuoåi: chöa nghieân cöùu.
Treû em> 1 tuoåi vaø theo Kg (xem baûng) Tác dụng phụ: – Buồn nôn, khó chịu, – Nổi mẫn đỏ, rối loạn gan, giảm tiểu cầu – Rối loạn nhân cách, co giật, ảo giác, sảng, dẫn đến tổn thương do tai nạn (rất ít) 52 Increasing occurrences of bird-to-human transmission (?) 53 54 Virus cúm A được tìm thấy ở nhiều động vật khác nhau, bao gồm cả vịt, gà, lợn, cá voi, ngựa, và hải cẩu và con người. Chim hoang dã là những ký chủ tự nhiên chính của tất cả các phân nhóm virus cúm A và được cho là nguồn gốc của virus cúm A cho các loài động vật khác. Hầu hết các virus cúm trên chim gây nhiễm trùng nhẹ hoặc không triệu chứng Một số virus cúm gia cầm nhóm A (ví dụ, một số chủng của virus H5 và H7) có thể gây ra bệnh tật lan rộng và tử vong trong một số loài hoang dã đặc biệt là gia cầm như gà và gà tây. 55 Heo nhiễm bệnh có triệu chứng như ở người, ví dụ như ho, sốt và chảy nước mũi. Nếu điều này xảy ra, các gene của các virus này có thể phối hợp với nhau để tạo nên một loại virus mới. Virus cúm người Virus cúm gia cầm Virus cúm heo Heo có khả năng mắc bệnh do virus cúm gia cầm, cúm heo lẫn cúm người, chúng có khả năng nhiễm virus cúm từ các loài khác nhau cùng một lúc (ví dụ như vịt và người). 56 Influenza H5N1 virus causes severe pneumonia in humans 05/02/2004 06/02/2004 10/02/2004 mortality exceeds 50 % (based on reported cases) 57 Influenza H5N1 is associated with multiple organ dysfunction • Hepatitis • Renal dysfunction • Diarrhoea • Encephalitis/encephalopathy • Lymphopenia, thrombocytopenia, hypoglycaemia 58 59 60 Theo thông báo số 71 của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), đến ngày 17/10/2009, toàn thế giới đã ghi nhận 414.945 trường hợp dương tính với cúm A(H1N1), trong đó có 4.999 trường hợp tử vong. Theo báo cáo của các Viện Vệ sinh dịch tễ/Pasteur, tính đến 17h00 ngày 29/10/2009, Việt Nam đã ghi nhận 10.568 trường hợp dương tính, 36 trường hợp tử vong. Đối tượng tử vong tại VN đa số là: Phụ nữ có thai đặc biệt là phụ nữ ở giai đoạn 3 tháng cuối của thai kỳ Trẻ nhỏ dưới 2 tuổi là đối tượng dễ cảm nhiễm với cúm Những người mắc bệnh mạn tính (bệnh tim mạch, hen, lao phổi, tiểu đường, béo phì, suy dinh dưỡng, bệnh nhân AIDS, bệnh hệ thống...), Tình hình cuùm A H1N1 61 Laâm saøng cuùm A H1N1 62 + Zanamivir: dạng hít định liều Sử dụng trong các trường hợp: Không có oseltamivir, trường hợp chậm đáp ứng hoặc kháng với oseltamivir. Liều dùng: •Người lớn và trẻ em trên 7 tuổi: 2 lần xịt 5mg x 2 lần/ngày. •Trẻ em: Từ 5-7 tuổi: 2 lần xịt 5 mg x 1 lần/ngày. + Trường hợp nặng có thể kết hợp oseltamivir và zanamivir. + Trường hợp đáp ứng chậm với thuốc kháng virus: thời gian điều trị có thể kéo dài đến khi xét nghiệm hết virus. - Cần theo dõi chức năng gan, thận để điều chỉnh liều lượng cho phù hợp. * Người lớn và trẻ em trên 13 tuổi: 75mg x 2 lần/ngàyx 5d * Trẻ em từ 1-13 tuổi: tuỳ theo trọng lượng cơ thể •<15 kg: 30 mg x 2 lần/ngàyx 5 d •16-23 kg: 45 mg x 2 lần/ngàyx 5d •24-40 kg: 60 mg x 2 lần/ngàyx 5d •> 40 kg: 75 mg x 2 lần/ngày x 5d * Trẻ em dưới 12 tháng: •< 3 tháng: 12 mg x 2 lần/ngàyx 5d •3-5 tháng: 20 mg x 2 lần/ngàyx 5d •6-11 tháng: 25 mg x 2 lần/ngàyx 5d Oseltamivir (toát nhaát trong voøng 48h ñaàu) Đieàu trò cuùm A H1N1 63 Tiêu chuẩn hết bệnh cúm A H1 N1: a) Nơi không có xét nghiệm Real time RT-PCR: - Sau khi hết sốt 3 ngày. -Tình trạng lâm sàng ổn định b)Nơi có xét nghiệm Real time RT-PCR: - Sau khi hết sốt 3 ngày. - Tình trạng lâm sàng ổn định. - Xét nghiệm lại Real time RT-PCR virus cúm A (H1N1) vào ngày thứ tư âm tính. Trong trường hợp xét nghiệm lại vào ngày thứ tư vẫn dương tính thì xét nghiệm lại vào ngày thứ sáu. 64 SARS VIRUS (Severe acute respiratory syndrome) Virus gaây Hoäi chöùng vieâm phoåi caáp tính naëng thuoäc nhoùm beänh phoåi khoâng ñieån hình Baét ñaàu töø thaùng 11/2002 taïi Hong Kong sau lan ra Canada, Singapore, Taiwan, Haønoäi (VN) nhöng chuû yeáu hoøanh haønh ôû Trung quoác Töø thaùng 11/2002 ñeán 07/2003 coù khoûang 8445 tröôøng hôïp vôùi 812 ngöôøi cheát 65 66 Taùc nhaân laø Coronavirus, hoï Coronaviridae, ssRNA (+) Nhoùm 1: chuû yeáu gaây vieâm phoåi , ruoät treân heo Nhoùm 2: gaây beänh treân boø, chuoät vaø ñoäng vaät coù vuù khaùc nhö ngöôøi Nhoùm 3: chuû yeáu gaây beänh treân chim choùc. Tröôùc kia coronavirus ngöôøi chæ gaây vieâm phoåi nheï 67 Laây truyeàn deã daøng baèng ñöôøng hoâ haáp Virus tìm thaáy ôû phaân laây truyeàn qua thöùc aên, nöôùc uoáng nhieãm Trieäu chöùng Soát >38oC lieân tuïc sau thôøi gian uû beänh töø 2-10 ngaøy coù theå keát hôïp vôùi run, ñau cô, ñau ñaàu, choùang sau ñoù thì ho, tieâu chaûy (thöôøng trong dòch beänh), noân möûa Baát thöôøng veà huyeát hoïc, giaûm lympho baøo Tæ leä töû vong khoûang 10%, thoáng keâ naêm 2003 cho thaáy tæ leä naøy<1% khi beänh nhaân <24tuoåi, 6% khi BN töø 25-66T, 15% khi BN töø 45-65 vaø >50% khi BN treân 65T 68 Chaån ñoùan: X-quang ñoùng vai troø quan troïng trong chaån ñoùan beänh SARS cuøng vôùi huyeát thanh hoïc (ELISA), mieãn dòch huøynh quang. PCR raát ñaëc hieäu nhöng ñoä nhaïy chöa cao, coù theå phaùt hieän virus trong maùu, chaát thaûi ñöôøng hoâ haáp vaø phaân Ñieàu trò
Khaùng sinh khoâng coù taùc duïng, chuû yeáu ñieàu trò trieäu chöùng, haï soát, thôû oxy
Coù theå söû duïng thuoác khaùng virus nhö Ribavirin nhöng coâng hieäu khoâng roõ
Naêm 2004 vaccin ñang thöû nghieäm taïi Trung quoác X-quang beänh nhaân SARS 69 Beänh daïi: RABIES VIRUS Ñaëc ñieåm: Rhabdoviridae, ssRNA Khaû naêng gaây beänh Laø beänh ôû thuù nhöng coù theå laây sang ngöôøi do bò suùc vaät caén hay caøo. Suùc vaät hay maéc beänh daïi laø choù, meøo, soùc, choàn. Virus sinh saûn nôi xaâm nhaäp, roài theo daây thaàn kinh ñeán heä TKTW. Chaån ñoaùn. Duøng mieãn dòch huyønh quang, soi kính hieån vi ñieän töû moâ naõo. Caáy moâ naõo nhieãm vaøo chuoät ñang coøn buù. (+) neáu chuoät cheát trong 3-10 ngaøy, quan saùt thaáy virus sinh saûn trong naõo raát nhieàu. 70 71 Ñieàu trò: Beänh khoâng coù thuoác ñaëc trò, tæ leä töû vong raát cao. Phoøng beänh: Choù phaûi ñöôïc tieâm phoøng. Sau khi bò suùc vaät caén phaûi röûa saïch veát thöông ngay, phaûi baét giöõ suùc vaät laïi ñeå theo doõi trong 10 ngaøy xem coi coù bò daïi hay khoâng. Vì thôøi gian uû beänh khaù daøi neân coù theå tieâm vaccin ngay töø luùc ñaàu ñeå trò lieäu. Sau thôøi gian theo doõi neáu suùc vaät maéc beänh, phaûi tieâm ngay huyeát thanh trò lieäu. 72 Beänh baïi lieät: POLIOVRUS Ñaïi cöông: hoï Picornaviridae. Capsid 20 maët ñoái xöùng: 4 protein capsid (VP1-4), moãi protein capsid coù 60 baûn sao. Coù moät sôïi ñôn ARN döông, kích thöôùc 7,5-8,0 kb. 73 Khaû naêng gaây beänh Virus baïi lieät gaây baïi lieät, xaâm nhaäp qua ñöôøng mieäng, sinh soâi roài vöôït teá baøo tieâu hoùa ñi vaøo tuûy soáng, phaù huûy caùc nôron thaàn kinh gaây baïi lieät. Ñieàu trò. Khoâng coù thuoác ñaëc trò. Phoøng beänh Duøng vaccin loaïi virus cheát IPV (coøn goïi laø vaccin Salk, daïng tieâm döôùi da) hoaëc vaccin uoáng OPV chöùa virus soáng giaûm ñoäc (vaccin Sabin, daïng uoáng ). WHO: 2005 thanh toaùn virus baïi lieät treân toaøn caàu  2005 ñeán 2010: ngöng chuûng ngöøa beänh baïi lieät. 74 VIRUS GAÂY BEÄNH VIEÂM GAN HAV HBV HCV HGV HEV ? HDV dsADN voøng ssARN thaúng ssARN voøng ssARN thaúng 75 HAV Ñaëc ñieåm
Ngöôøi laø kyù chuû töï nhieân, moät soá loaøi linh tröôûng nhaïy vôùi virus
Khoâng maøng bao, ssARN, khoái ñoái xöùng ñöôøng kính 27 nm
Khoâng bò voâ hoaït bôûi ether, oån ñònh ôû -200C vaø pH thaáp Chaån ñoaùn
Tìm IgM ñaëc hieäu vôùi virus/Huyeát thanh giai ñoaïn beänh caáp
KHV ñieän töû mieãn dòch treân phaân, nuoâi caáy TB Phoøng beänh ISG (Immune serum globulin) saûn xuaát töø huyeát töông Trò lieäu: khoâng ñaëc hieäu chuù yù ñeán dinh döôõng vaø nghæ ngôi 76 Geographic Distribution of HAV Infection 77 HBV Ñaëc ñieåm: dsADN caáu truùc voøng, coù maøng bao Virion hoaøn chænh (tieåu phaàn Dane): hình caàu 32 nm, goàm maøng bao quanh loõi 27 nm. Loõi laø nucleocapsid chöùa genome DNA goàm khoûang 3.000 nucleotid vaø DNA polymerase vöøa coù hoïat tính phieân maõ ngöôïc vöøa hoïat tính sao cheùp DNA Caùc daïng tieåu phaân Dane chuïp qua KHV ñieän töûCoù caùc khaùng nguyeân -Beà maët HBsAg (hepatitis surface antigen) -Loõi HBcAg (hepatitis B core antigen) -Voû bao HBeAg (hepatitis B enveloppe antigen): glycopeptid, M phaân töû thaáp Chu kyø soáng (xem phaàn ñieàu trò) 78 Phoøng ngöøa
Vaccin HBsAg taùi toå hôïp saûn xuaát töø naám men (Engerix-B) hoaëc TB ñoäng vaät.
Tieâm 3 laàn caùch moät thaùng, nhaéc laïi sau moät naêm. Treû sô sinh bò nhieãm töø meï: chuûng 24h, 1 thaùng vaø 6 thaùng sau sinh Chaån ñoaùn
Trieäu chöùng: vaøng da, nöôùc tieåu vaøng, gan söng to
Gia taêng caùc enzym ALAT vaø ASAT (Alanin vaø Aspartic amino transferase)
Tìm KT choáng khaùng nguyeân HBs (HBS Ab: Antibody anti- HBs), khaúng ñònh baèng söï hieän dieän KN (HBsAg) trong HT beänh nhaân 79 Acute Viral Hepatitis A, B and C/NANB by Year, United States, 1952-2000 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 1 9 5 2 5 4 5 6 5 8 1 9 6 0 6 2 6 4 6 6 6 8 1 9 7 0 7 2 7 4 7 6 7 8 1 9 8 0 8 2 8 4 8 6 8 8 1 9 9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 2 0 0 0 Year R e p o r t e d c a s e s p e r 1 0 0 , 0 0 0 p o p u l a t i o n Hepatitis A Hepatitis C/ NANB Hepatitis B Total 80 Geographic Distribution of HBV Infection 81 Infection Asymptomatic Symptomatic acute hepatitis B Resolved Immune Chronic infection Asymptomatic CirrhosisLiver cancer Resolved Immune Chronic infection Asymptomatic CirrhosisLiver cancer Outcome of HBV Infection 82 • Incubation period: Average 60-90 days Range 45-180 days • Clinical illness <5 yrs, <10% (jaundice): >5 yrs, 30%-50% • Acute case-fatality rate: 0.5%-1% • Chronic infection: <5 yrs, 30%-90% >5 yrs, 2%-10% • Premature mortality from chronic liver disease: 15%-25% Hepatitis B – Clinical Features 83 Hepatitis B viral antigens and antibodies detectable in the blood following acute infection 84 Trò lieäu
Tröôùc kia duøng huyeát thanh ngöôøi maéc beänh maõn tính taùch HBsAb
Hieän nay duøng Interferon+ thuoác khaùng virus NRTI (Lamivudine coù taùc duïng toát)
Treû sô sinh duøng Ig khaùng HBV+ vaccin
Bieán chöùng xô gan, ung thö gan (gaàn 10%) 85 Taùc ñoäng cuûa LamivudineChu kyø soáng cuûa HBV Xaâm nhaäp Sôïi ñoâi hoøan chænh (covalently closed circular DNA- cccDNA) ñoùng vai troø khuoân maãuphieân maõ Sôïi ñôn DNA Moät phaàn sôïi ñoâi DNA Moät phaàn sôïi ñoâi DNA Naåy choài Taùi xaâm nhaäp DNA polymerase vöøa coù hoïat tính phieân maõ ngöôïc vöøa hoïat tính sao cheùp DNA 86 VIRUS GAÂY HOÄI CHÖÙNG SUY GIAÛM MIEÃN DÒCH HIV (Human Immunodefiency Virus) Sô löôïc lòch söû Naêm 1981, Trung taâm CDC (Myõ) laàn ñaàu tieân phaùt hieän beänh vieâm phoåi do Pneumocystis carnii treân 5 beänh nhaân ñoàng tính nam Naêm 1982, CDC duøng thuaät ngöõ GRID (Gay related immune defiency) ñeå moâ taû caùc trieäu chöùng lieân quan sau ñoåi laø AIDS (Acquired immune defiency syndrome) Naêm 1983, Luc Montagnier vaø cs (vieän Pasteur Paris) tìm ra virus taùc nhaân, ñaët teân laø LAV (Lymphoadenopathy- associated virus) 87 VIRUS GAÂY HOÄI