Bài giảng Y học cổ truyền - Đau vai gáy

Đau vai gáy Ths. Nguyễn Thị Hạnh Bộ môn YHCT Trường ĐHYK Thái Nguyên 1. Mục tiêu 1. Trình bày được nguyên nhân, triệu chứng hai thể lâm sàng đau vai gáy theo YHHĐ và YHCT. 2. Lựa chọn được phương pháp điều trị và phòng bệnh thích hợp hai thể đau vai gáy bằng phương pháp YHCT. 2. Đại cương - Đau vai gáy là một hội chứng do nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn tới hậu quả vai và gáy đau, thậm chí đau tê lan xuống cánh, cẳng, ngón tay. - Hoạt động của vai gáy phụ thuộc hoạt động của cánh tay, đầu nên rất linh hoạt và cơ động, động tác đa dạng, với biên độ khá rộng. - Đốt sống cổ là nơi xuất lộ của thần kinh vai gáy, thần kinh cánh tay. Từ cổ VI trở lên, mỏm ngang có lỗ động mạch đốt sống trong đó chứa động mạch đôt sống chui lên não, tạo nên hệ thống động mạch sống nền. Do vậy đau vai gáy mạn tính thường gây chèn ép đám rối cổ, đau đám rối thần kinh cánh tay và thiểu năng tuần hoàn não. 3. Nguyên nhân đau vai gáy 3.1. Theo YHHĐ: - Thường do lạnh - Gối đầu khi ngủ không ở trạng thái sinh lý - Động tác ngoái cổ ra sau đột ngột - Những sang chấn, vi sang chấn đốt cổ. - Tình trạng viêm khớp bán nguyệt, viêm sụn viền đốt cổ, thoái hoá đốt cổ đặc biệt CV - CVI là nguyên nhân dễ gặp trên lâm sàng, lao đốt cổ, ung thư đốt cổ, ung thư đỉnh phổi, viêm tuỷ cổ mạn tính, thoát vị đĩa đệm đốt cổ, chấn thương gãy vỡ đốt cổ giai đoạn đầu cũng gây đau vai gáy, nên cần chú ý phân biệt. 3. Nguyên nhân đau vai gáy 3.2.Theo YHCT: +do phong hàn + Do phong nhiệt +Do huyết ứ Gây tắc nghẽn tại các kinh Tiểu trường, Bàng quang, kinh Đởm và mạch Đốc (thống do bất thông) 4. Các thể lâm sàng 4.1. Đau vai gáy cấp - Đau lan từ chẩm, gáy xuống vai, đau tăng khi thay đổi tư thế đầu. - Thường xuất hiện vào sáng khi ngủ dậy hoặc ngoái đầu sau một cách đột ngột với biểu hiện cúi, ngửa, nghiêng, quay đầu đau, mặt vênh, cổ cứng, muốn nhìn ngang hoặc ngoái sau phải quay cả nửa thân trên. - So sánh với cơ vai gáy hai bên thấy cơ bên đau gồ cao, co cứng. ấn các huyệt Phong trì, Kiên tỉnh, Đại trữ, Thiên tông đau, hướng đau có thể lan tới huyệt Đốc du hoặc lan tới mỏm vai cánh tay. - Nếu đau do lạnh mạch trì, sợ lạnh, sợ gió, rêu lưỡi trắng. - Nếu do huyết ứ, phải có sang chấn đốt cổ trước đó 4. Các thể lâm sàng 4.2. Đau vai gáy mạn tính - Mỏi vai gáy kéo dài, đau âm ỉ, trở trời đau tăng kéo dài nhiều tháng, nhiều năm, xen kẽ đợt đau cấp tính với đầy đủ những triệu chứng của đau vai gáy cấp. - Thường kèm triệu chứng của thiểu năng tuần hoàn não: đau đầu, rối loạn giấc ngủ, suy giảm trí nhớ, cốt hóa nhân cách... - Một số không nhỏ các trường hợp có biểu hiện của đau đám rối thần kinh cánh tay: đau, tê bì cánh tay, cẳng tay, bàn ngón tay, phản xạ gân xương có thể tăng nhẹ. - Chụp Xquang đốt cổ có giá trị chẩn đoán cao: trên phim thấy hình ảnh mỏ xương, gai xương, viêm sụt viền, viêm khớp cổ sau hoặc trượt, xẹp đốt sống. Chú ý phân biệt với lao đốt cổ gây phá huỷ cung trước, ung thư đốt sống cổ phá hủy cung sau không thuộc phạm vi nghiên cứu của bài này. 5. Điều trị Đau vai gáy cấp Pháp điều trị: - Đau vai gáy do lạnh: khu phong, tán hàn, hành khí, hoạt huyết. - Đau vai gáy do huyết ứ: hành khí, hoạt huyết 5. Điều trị Đau vai gáy cấp Điều trị bằng châm cứu: - Các huyệt tại chỗ: Phong trì, Đại truỳ, Kiên tỉnh, Đại trữ, Thiên tông, Đốc du, á thị huyệt. - Các huyệt ở xa: Dương lăng tuyền, Huyền chung. - Thủ thuật: châm tả hoặc ôn châm. - Liệu trình điều trị: 3 - 7 ngày. 5. Điều trị Đau vai gáy cấp Điều trị bằng xoa bóp bấm huyệt: - Dùng các thủ thuật: xoa, bóp, day, lăn, bấm, điểm, miết, xát, đấm, phát, vờn, chặt và vận động cổ. - Tuỳ theo từng vùng huyệt mà lựa chọn thủ thuật thích hợp, tối thiểu mỗi thủ thuật làm trong thời gian 2 phút. 5. Điều trị Đau vai gáy cấp Điều trị bằng thuốc: Bài 1: Quế chi: 12g Dây gắm 16g Xuyên khung: 12g Hương phụ: 12g Khương hoạt: 12g Cam thảo: 8g Tổng liều 7 thang, sắc uống ngày 1 thang. Bài 2: Ma hoàng Quế chi thang gia giảm: Ma hoàng 12g Phòng phong 12g Quế chi 12g Cam thảo 12g Sinh khương 12g Đại táo 12g Bạch chỉ 12g Sắc uống ngày 1 thang. Bài thuốc này phát hãn mạnh hơn, nếu thấy ra mồ hôi thì dừng thuốc. 5. Điều trị Đau vai gáy mãn tính Điều trị bằng châm cứu: - Nếu thiên hàn nên cứu cách gừng, các mồi ngải đặt dọc theo mạch Đốc từ CI đến DI, đặc biệt cần ưu tiên huyệt Đại truỳ. Mỗi liệu trình cứu kéo dài 15 - 21 ngày, ngày 1 lần. - Nếu hàn nhiệt không rõ ràng thì tuỳ theo đợt cấp châm tả, thời kỳ mạn tính châm bổ hoặc ôn châm. - Huyệt vị dùng giống như thể đau vai gáy cấp. 5. Điều trị Đau vai gáy mãn tính Điều trị bằng xoa bóp bấm huyệt: - Dùng các thủ thuật: xoa, bóp, day, lăn, bấm, điểm, miết, xát, đấm, phát, vờn, chặt và vận động cổ. - Tuỳ theo từng vùng huyệt mà lựa chọn thủ thuật thích hợp, tối thiểu mỗi thủ thuật làm trong thời gian 2 phút. (Thủ thuật nhẹ nhàng hơn, thời gian kéo dài hơn đau vai gáy cấp) 5. Điều trị Đau vai gáy mãn tính Điều trị bằng thuốc: bài Quyên tý thang gia giảm Cam thảo: 6g Phòng phong: 12g Hoàng kỳ: 12g Đại táo: 12g Đương quy: 12g Khương hoạt: 12g Bạch thược: 12g Sinh khương: 12g Khương hoàng: 12g Hà thủ ô: 12g (Tổng liều 15 thang, sắc uống ngày 1 thang.) 6. Tư vấn phòng bệnh và điều trị - Tránh các loại hình lao động, vận động gây nguy cơ sang chấn, vi sang chấn đốt sống cổ. - Thường xuyên xoa bóp vai gáy và tập các động tác cúi, ngửa, nghiêng, quay đầu. - Nâng cao sức khoẻ bằng luyện tập thể dục, thể thao, dưỡng sinh hàng ngày. - Điều trị triệt để khi mới bị lần đầu.