Báo cáo Nghiệm thu - Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở thành phố Hồ Chí Minh - Chương 2: Điều kiện tự nhiên thành phố Hồ Chí Minh

Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 22 CHƢƠNG 2 ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN - KINH TẾ - XÃ HỘI TP HCM Giới thiệu tổng quan [40]. Thành phố Hồ Chí Minh (TP HCM) có vị trí và vai trò quan trọng trong vùng Nam bộ và cả nước. Với diện tích 2095 km2, dân số 6,8 triệu đến 8,725 triệu (nếu tính cả khách vãng lai, dân nhập cư), mức tăng dân số tự nhiên năm 2008 là 1,05%, thành phố là một trung tâm kinh tế - thương mại, công nghiệp, văn hóa - khoa học lớn nhất ở khu vực cả nước. TP.HCM là thành phố cảng, là đầu mối giao thông lớn, nối liền các địa phương trong nước và quốc tế với hệ thống thương cảng quốc tế Sài Gòn, hệ thống các quốc lộ, đường xuyên Á, tuyến đường sắt Bắc Nam, sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất. Trong các năm qua, TP HCM có mức tăng trưởng kinh tế nhanh, phát triển toàn diện và đang giữ vai trò là một trung tâm nhiều chức năng đối với vùng khu vực kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước Hình 2.1 Dân số TP qua các năm (không tính khách vãng lai và dân nhập cư). Mức tăng trưởng GDP hàng năm luôn ở mức cao, chiếm hơn 20% GDP cả nước. Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 23 Bảng 2.1 Giá trị GDP hàng năm [40] Năm 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Nghìn tỷ đồng 75.853 84.852 96.403 113.326 137.087 165.297 190.561 228.795 289.550 Hình 2.2 Tổng GDP hàng năm của thành phố (nghìn tỷ đồng). Tuy nhiên, trong giai đoạn 2000 ÷ 2009, với sự phát triển rất mạnh của đô thị hóa cùng sự phát triển kinh tế xã hội, hệ thống giao thông thành phố đã bị quá tải, nhất là việc giải quyết nhu cầu đi lại của người dân trong thành phố gặp rất nhiều khó khăn. Thời điểm năm 2008, thành phố có trên 3200 xe bus lớn nhỏ và trên 7000 xe taxi thì chỉ đáp ứng được 7,2% nhu cầu đi lại hàng ngày của 8,725 triệu dân (kể cả khách vãng lai, dân nhập cư) với trên 600 tỷ đồng bù lỗ. Đa số phương tiện đi lại hiện nay chủ yếu là giao thông cá nhân (xe gắn máy, xe ô tô cá nhân, xe đạp) trong khi theo tiêu chuẩn nước ngoài, cơ cấu phương tiện giao thông công cộng của một thành phố văn minh và hiện đại phải đáp ứng trên 50% nhu cầu đi lại. Điều này dẫn đến sự ách tắc giao thông, chi phí đi lại tăng cao, tiêu hao nhiên liệu lớn và ô nhiễm môi trường trầm trọng. Một trong những nguyên nhân cơ bản là do thành phố chưa có một cơ cấu phương tiện giao thông thích hợp, tổ chức cơ cấu giao thông chưa hoàn thiện cho từng loại hình phương tiện … nên không kiểm soát được giao thông và từ đó nảy sinh ách tắc giao thông cũng như các ảnh hưởng khác về ô nhiễm môi trường, chi Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 24 phí đi lại, lãng phí nhiên liệu và mất an toàn giao thông. Lãng phí do bất hợp lý về GTCC khoảng 14.307 tỉ đồng hàng năm. Theo dự kiến, đến năm 2015 thì tuyến Metro đầu tiên Bến Thành – Suối Tiên mới được đưa vào khai thác VTHKCC. Vì thế, việc phát triển hệ thống GTCC trên bộ (xe bus các loại) là không thể thiếu trong giai đọan từ nay đến năm 2015 và sau đó có thể nối mạng vào hệ thống GTCC hàng khối (Metro, Monorail, RER…) nhất là đƣa vào nghiên cứu sử dụng nhiên liệu thay thế sạch càng có ý nghĩa và đi theo xu hƣớng hội nhập “đi tắt đón đầu” trong sử dụng năng lƣợng, bảo vệ môi trƣờng và tiết kiệm nhiên liệu cho tƣơng lai. 2.1 Dân số và lực lƣợng lao động [22] [40] TP.HCM được chia thành 19 quận (gồm 13 quận cũ và 6 quận mới) có diện tích 494 km 2 và 05 huyện có diện tích 1601km2. Dân số TPHCM năm 2008 là 8,725 triệu người (nếu tính cả khách vãng lai và dân nhập cư). Theo dự đoán, dân số TP.HCM năm 2008÷2020 sẽ tăng lên gấp 1,37 lần trong hơn 10 năm tới, và đây sẽ là một áp lực rất lớn đối với nền kinh tế cũng như cơ sở hạ tầng giao thông. Cơ cấu dân số năm 2007: - Học sinh mẫu giáo: 193.976 - Học sinh phổ thông: 927.751 - Sinh viên: 328.475 - Giáo viên: 86.046 - Y tế: 24.827 - Công nhân viên chức: 426.020 Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 25 Hình 2.3 Các tỉnh thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía Nam (khu vực nghiên cứu). - Doanh nghiệp nhà nước, ngoài nhà nước, đầu tư nước ngoài: 1.547.350 Tổng cộng: 3.534.445 chiếm 45,3% dân số. Đây là nhóm dân cư có địa điểm học tập, làm việc cố định, hành trình và thời gian đi lại hàng ngày trong tuần ổn định là nhóm khách tiềm năng của VTHKCC. Bảng 2.2 Ước tính dân số TPHCM (dân TP.HCM + khách vãng lai) giai đoạn 2008 – 2020 (triệu người) [22] [40] Năm 2008 Năm 2010 Năm 2020 Dân số ước tính 8,72 9,66 12,00 -19 quận: 7,38 8,19 8,88 - 05 huyện: 1,34 1,47 3,12 TÂY NINH BÌNH DƯƠNG ĐỒNG NAI BA RỊA VŨNG TAU LONG AN LONG AN TIỀN GIANG G TP.HỒ CHÍ MINH Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 26 Hiện ở sáu quận: Phú Nhuận, 11, 10, 5, 4, 3 mật độ dân số từ 70 ngàn đến 52 ngàn người/km2 đất đô thị (bao gồm đất ở, đất giao thông, công viên…). Bình quân cho một đầu người chỉ vào khoảng 14,3 ÷ 19,2 (m2/người). Hình 2.4 Bản đồ mật độ dân số các quận. Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 27 Tại bốn quận cửa ngõ thành phố: quận Gò Vấp, quận 8, quận Bình Thạnh và quận Tân Bình, mật độ dân từ 22 ÷ 44 ngàn người/km2, vẫn còn tiềm ẩn nguy cơ bùng nổ dân số trong khi mạng lưới đường không phát triển kịp thời, tạo ra nhiều điểm ùn tắc giao thông. Mức độ tập trung công nghiệp của thành phố rất cao: Có gần 28600 cơ sở sản xuất công nghiệp, trong đó 80% nằm đan xen trong nội thành; 13 khu công nghiệp – khu chế xuất. Các khu công nghiệp hình thành rất nhanh trong thời gian ngắn thu hút lao động, kỹ thuật thấp (khoảng 70%) từ nơi khác đến. Điều này đã tạo ra hiện tượng di dân với số lượng lớn từ nơi khác mà chủ yếu là từ nông thôn lên thành phố. Hiện nay đã bắt đầu bộc lộ sự mất cân đối về nhà ở, điện, nước, hạ tầng xã hội và tắc ngẽn giao thông ngay cả các trục của nội ô và ngoại ô thành phố. Các khu vực đô thị ở TP.HCM [12] a) Khu vực nội thành cũ Gồm các quận 1, 3, 4, 5, 6, 10, 11 và Phú Nhuận. Khu vực này đã được hình thành từ lâu nên cơ sở hạ tầng đô thị tương đối hoàn chỉnh, trừ một số quận có hẻm lớn (4, 6, 10, 11). b) Khu vực nội thành mới hình thành Trước kia là vùng ngoại ô của khu vực nội thành cũ, gồm các quận Bình Thạnh, Tân Bình, Bình Tân, Tân Phú và Gò Vấp. Dân số tại khu vực này gia tăng nhanh cùng với việc hình thành nhiều khu dân cư với các nhà ở thấp tầng. Tuy nhiên, do thiếu quy họach và đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng đô thị còn chậm, nên về cơ bản chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của một trung tâm đô thị hiện đại, nhất là về giao thông. c) Khu vực ngoại vi mới hình thành (vành đai) Gồm các quận mới là quận 2, 7, 8, 9, 12, Thủ Đức, Bình Chánh. Cũng như khu vực nội thành mới, tốc độ gia tăng dân số ở đây khá nhanh. Tuy nhiên do phát triển nhanh và không theo quy hoạch nên cơ sở hạ tầng phát triển không đồng bộ và chưa đáp ứng được nhu cầu của người dân. d) Khu vực ngoại thành. Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 28 Gồm các huyện Hóc Môn và Nhà Bè, là vùng ngoại ô mới phát triển của thành phố. Tốc độ tăng dân số ở khu vực này khá thấp. Một số nơi có điều kiện thổ nhưỡng tốt đã hình thành các KCN và dân cư tập trung. Nhìn chung tốc độ đô thị hóa ở đây chưa cao. e) Khu vực nông thôn Là vùng sản xuất nông-lâm-ngư nghiệp của thành phố, gồm các huyện Củ Chi và Cần Giờ, dân cư sinh sống phân tán. Kết luận: Do mật độ dân số quá cao, tập trung ở các quận trung tâm nên việc mở rộng đường và nút giao thông cho tương ứng với tốc độ phát triển kinh tế – xã hội thường rất khó khăn do chi phí đền bù - giải tỏa - tái định cư rất lớn (bình quân gấp trên 10 lần chi phí xây lắp). 2.2 Tình hình khí tƣợng thuỷ văn. Hình 2.5 Xe chết máy do ngập nước. Khí hậu nhiệt đới gió mùa cận xích đạo, đồng thời gần biển (khoảng cách trung bình gần 45km). Tổng lượng mưa trung bình tại TP.HCM vào khoảng 1930mm, trong đó khoảng 1790mm tập trung vào thời gian từ tháng 5 đến tháng 11 hằng năm. Lượng mưa có vũ lượng trên 100mm, thậm chí 160mm như trận mưa vào ngày 1/8/2008 xuất hiện ngày càng nhiều làm cho thành phố ngập nặng, ảnh hưởng đến giao thông đi lại. Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 29 Ngoài những trận mưa lớn TP.HCM còn phải chịu những đợt triều cường khiến nhiều đoạn đường thuộc "vùng trũng" bị ngập từ 1 - 2 tiếng đồng hồ. Đỉnh triều cường buổi sáng xuất hiện vào 6h00 - 6h30 sáng là thời điểm người dân đi làm, nên rất dễ xảy ra tình trạng kẹt xe tại một số tuyến đường. 2.3 Tình hình kinh tế Trong năm 2008, sự biến động giá nguyên nhiên vật liệu nhập khẩu, thị trường tài chính tiền tệ biến động phức tạp, khủng hoảng kinh tế thế giới và những bất lợi về thời tiết cho sản xuất nông nghiệp đã ảnh hưởng đến tốc độ phát triển kinh tế của TPHCM, Do đó, tốc độ tăng truởng kinh tế (GDP) của thành phố cả năm chỉ đạt 10.7%. 289. ) tăng 10,7% so năm 2007, là mức tăng thấp nhất kể từ năm 2003 đến nay. Là địa phương có thu nhập đầu người cao nhất nước trong năm 2008 GDP bình quân của mỗi người dân TPHCM ở mức 2.534 đô la Mỹ/năm 2.4 Tình hình GTVT 2.4.1 Giao thông đƣờng bộ. Thành phố hiện có hơn 4 triệu ô tô, mô tô (12/2008). Để đảm bảo lưu thông 1 xe mô tô cần 10m2 và ô tô trung bình là 30 m2. Nếu so với diện tích mặt đường thành phố hiện nay 24,91 triệu m2 thì không thể nào gánh nổi lượng xe quá đông. Bảng 2.3 Số lượng ô tô, mô tô đăng kí mới hàng năm. Thời gian Đăng kí mới Tổng số phương tiện quản lí Ôtô Môtô Tổng số Ôtô Môtô Tổng số 2005 33.178 218.935 252.113 275.160 2.619.525 2.894.685 2006 31.985 343.142 375.127 296.143 2.917.502 3.213.645 2007 27.995 378.021 406.016 326.679 3.338.913 3.665.592 2008 39.387 320.560 359.947 370.785 3.685.648 4.056.433 Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 30 Hình 2.6 Lượng phương tiện ô tô xe máy qua các năm. Nếu với lượng xe trên thì bình quân 539 mô tô/1000 dân và 592 ô tô- mô tô/ 1000 dân. Với số lượng trên TP.HCM có tỉ lệ sở hữu phương tiện giao thông cá nhân thuộc vào loại cao nhất thế giới (Seoul năm 2007: 2,9 triệu ô tô/10,4 triệu dân = 279 ô tô/1000 dân). 2.4.2 Giao thông đƣờng sắt. Hiện tại chỉ có một tuyến đường sắt quốc gia Bắc-Nam khổ 1 m vào đến ga Hoà Hưng. Tuyến đường sắt này giao cắt cùng mức với 14 đường phố gây ra ùn tắc và mất an toàn giao thông. Tuy nhiên, về lâu dài, khi hệ thống đường sắt quốc gia được thiết lập có thể phối hợp với các hệ thống đường sắt nội đô để tổ chức vận chuyển hành khách công cộng. 2.4.3 Giao thông đƣờng thuỷ. Các cảng biển như Tân Cảng, Bến Nghé, Tân Thuận, Sài Gòn đều nằm sâu trong nội thành. Các cảng mới xây như VITC, cảng Nhà Bè nằm không xa ngoại thành. Do không có đường bộ chuyên dụng nên lượng xe tải lớn ra vào cảng sử dụng đường nội đô dẫn đến ách tắc giao thông. Do đặc điểm của triều cường và các cầu qua sông có độ tĩnh không thấp nên không thể dùng hệ thống đường thủy làm GTCC. Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 31 2.4.4 Giao thông đường không [22] [40]. Thành phố Hồ Chí Minh chỉ có một sân bay duy nhất là Tân Sơn Nhất. Công suất phục vụ năm 2007 đạt 7,7 triệu hành khách, tổng diện tích sân bay khoảng 816 ha. Sân bay nằm ngay trong nội đô thành phố nên thường xuyên bị ùn tắc giao thông trên đường ra-vào sân bay từ khu trung tâm. 2.5 Định hƣớng phát triển không gian đô thị [22] Các trung tâm đô thị như thành phố HCM phải được tổ chức thành các chùm đô thị có vành đai bảo vệ để hạn chế tối đa sự tập trung dân, cơ sở kinh tế và phá vỡ môi trường sinh thái tránh sự hình thành các siêu đô thị… Hướng phát triển của thành phố chủ yếu về phía đông bắc, bổ sung thêm hướng phát triển về phía Nam - Đông Nam. Đến nay đã có thêm 7 quận mới: quận 2, quận 7, quận 9, quận 12, Bình Tân, Tân Phú, Thủ đức. Đây là khu vực đô thị hóa mới nhằm tiếp nhận một bộ phận dân cư được điều chuyển từ khu nội thành cũ, được xây dựng cơ sở hạ tầng đồng bộ và hiện đại, đặt nền tảng cho sự phát triển đô thị bền vững. Dự tính sẽ có diện tích khoảng trên 351,86 km2, dân số vào năm 2010 1,7 triệu dân và năm 2020 khoảng 2,65 triệu người. Hình 2.7 Đề xuất cấu trúc thành phố tương lai. Chương 2 Đại học Bách Khoa TP.HCM Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển mạng lưới tuyến xe buýt ở TP.HCM 32 Trung tâm thành phố mở rộng qua Thủ Thiêm. Khu vực ngoại thành có 5 huyện, sẽ có các đô thị mới gắn với các khu công nghiệp tập trung và các thị tứ, thị trấn khác trong huyện. Từ đây phát triển thành các đô thị phụ cận, tiếp giáp với các khu vực kinh tế của các tỉnh phụ cận như Đồng Nai, Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu, Long An ... Dự tính sẽ có diện tích 1601 km 2, dân số vào năm 2010 khoảng 1,5 triệu người, năm 2020 khoảng 2,75 triệu người. Ổn định lâu dài 3 - 4 triệu dân. Các số liệu chi tiết xin xem phần phụ lục 2.1 và 2.2