Bảo hiểm xã hội Việt Nam trong cơ chế thị trường

n nào đã đáp ứng được nhu cầu cơ bản của người lao động đối với BHXH. Hơn 3 triệu người đã được hưởng chế độ hưu trí, gần 1 triệu người được hưởng chế độ mất sức lao động. Khoảng 40 vạn người được hưởng chế độ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp dài hạn, hơn 1,2 triệu người được hưởng chế độ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp ngắn hạn, hơn 50 vạn lao động nữ được hưởng chế độ trợ cấp thai sản, hơn 8 triệu lượt người được hưởng chế độ ốm đau. Trong quá trình thực hiện BHXH thực sự trở thành chính sách xã hội cơ bản ở nước ta. Đối tượng tham gia BHXH không chỉ riêng công nhân viên chức mà còn là toàn bộ nhân dân lao động đều có thể tham gia. Do có BHXH mà ngời lao động được trợ cấp kịp thời để ổn định cuộc sống không những cho bản thân họ mà còn cho gia đình họ, khiến cho người lao động hoàn toàn yên tâm gắn bó với xã hội. Đồng thời nâng cao ý thức cộng đồng trách nhiệm giữa những người lao động với nhau và giữa người lao động với người sử dụng lao động và Nhà nước XHCN. 3. Những tồn tại và nguyên nhân của nó 3.1 Những tồn tại BHXHVN trong hơn 30 năm thực hiện mặc dù đã đạt được những kết quả nhất định nhưng khi bước vào kinh tế thị trường nó đã bộc lộ tất cả những nhược điểm cần phải đổi mới và hoàn thiện thể hiện ở những khía cạnh lớn sau: - Về mặt tổ chức: còn phân tán, vì vậy khi thực hiện chính sách còn nhiều nhất quán, thiếu đồng bộ, có lúc có nơi còn chồng chéo. - Chính sách BHXH trước đây chỉ phù hợp với cơ chế bao cấp, bởi lẽ trong cơ chế bao cấp Nhà nước đã đứng ra bao phần lớn những vấn đề liên quan đến BHXH. Mặt khác chính sách BHXH chưa thường xuyên đổi mới cho nên ở các cấp cơ sở rất khó thực hiện và nhiều khi thực hiện không đúng chính sách. Đặc biệt chúng ta chưa xây dựng được luật BHXH cho nên chính sách BHXH đã sơ cứng lại càng sơ cứng hơn. Bên cạnh đó hệ thống các chế độ BHXH bộc lộ rất nhiều vấn đề tồn tại trong nội dung từng chế độ. Đặc biệt chế độ mất sức lao động đã bị lợi dụng, vì thế đã ảnh hưởng nghiêm trọng và làm thâm hụt rất lớn nguồn BHXH. - Quỹ BHXH trên thực tế coi như không có bởi vì có một bộ phận người lao động không đóng góp BHXH mà Nhà nước đóng thay cho họ, lực lượng vũ trang có mức tiền lương rất cao nhưng không đầy đủ, thêm vào đó đóng theo quỹ lương nhưng quỹ lương lại mang tính bao cấp nên phần thu BHXH từ nguồn lương hầu như không đáng kể. - Việc quản lý quỹ còn quá nhiều sơ hở và thiếu sót cho nên quỹ BHXH bị thâm hụt nghiêm trọng và việc điều phối quỹ BHXH giữa hai cơ quan (Tổng liên đoàn lao động và Sở lao động thương binh xã hội) không thực hiện được, cho nên đã gây nhiều khó khăn trong công tác thu chi , đặc biệt là chi bảo hiểm. - Đội ngũ cán bộ làm công tác BHXH số lượng còn thiếu và chất lượng còn yếu đã ảnh hưởng trực tiếp đến việc quản lý thu chi và thực hiện các chế độ BHXH đối với người lao động; nhận thức về BHXH còn rất yếu kể cả cấp lãnh đạo bởi vì ba lý do: thứ nhất quỹ BHXH không có mà ngân sách Nhà nước gánh vác toàn bộ, thứ hai đối tượng tham gia bảo hiểm còn hạn hẹp vì vậy đại đa số lực lượng lao động Việt Nam còn không biết đến BHXH, thứ ba là mức được hưởng trợ cấp trong các chế độ bảo hiểm còn rất thấp. Đặc biệt là sau thời kỳ giá tiền lên, người lao động coi tiền lương cơ bản hoặc toàn bộ trợ cấp BHXH là một phần. 3.2 Nguyên nhân tồn tại. Xem xét thực trạng của BHXH ở Việt Nam ta có thể rút ra một số nguyên nhân sau: - BHXHVN mới chỉ có hơn 30 năm hình thành và phát triển mà lại còn ở trong tình trạng chiến tranh kéo dài, kinh tế đất nước còn kém phát triển, công cuộc khôi phục sau chiến tranh còn gặp nhiều khó khăn. Hậu quả đó ảnh hưởng mạnh đến các chính sách BHXH nói riêng và chính sách kinh tế xã hội nói chung. Bên cạnh đó BHXH lại chịu ảnh hưởng của nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung bao cấp vừa cứng nhắc, thiếu năng động lại vừa lỏng lẻo trong việc đề ra chính sách và điều hành. Hiện nay khi nền kinh tế chuyển đổi sang cơ chế thị trường thì BHXH cũng được cải tiến rất nhiều nhưng vẫn còn hết sức mới mẻ. - BHXHVN còn hạn chế về mặt nhận thức, đối với những người làm công tác BHXH chưa được tiếp cận với thành tựu và kinh nghiệm hoạt động BHXH của thế giới. Còn đối với người được bảo hiểm cũng chưa đủ nhận thức về quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của mình khi tham gia BHXH. Cho nên việc kiểm soát sự hoạt động của hệ thống BHXH, nhân viên, cán bộ làm công tác BHXH thực hiện không chặt chẽ, từ đó rễ phát sinh hành vi vi phạm quy định của Nhà nước. - Sự kết hợp của các cơ quan, tổ chức trontg công tác BHXH vẫn còn lỏng lẻo, phân tán: Tổng liên đoàn lao động Việt Nam quản lý ba chế độ, còn cán bộ lao động thương binh và xã hội quản lý ba chế độ. Từ đó dẫn đến việc thực hiện các chính sách xã hội còn thiếu tập trung. II. thực trạng BHXH Việt Nam sau nghị định 43/CP. 1. Sự ra đời của nghị định 43/CP. Trong điều kiện kinh tế thị trường, sự nghiệp BHXH Việt Nam là một trong lĩnh vực yếu kém nhất và bộc lộ rất nhiều tồn tại. Vì vậy năm 1993 Nhà nước ban hành nghị định 43 về BHXH nhằm mục đích khắc phục một phần yếu kém trước đây, đồng thời giúp cho lĩnh vực BHXH dần dần đi vào thế ổn định. Nghị định 43 ra đời là rất kịp thời và đáp ứng được nguyện vọng của người lao động và người sử dụng lao động, đáp ứng được yêu cầu, sự đòi hỏi cấp bách của Nhà nước về quản lý lĩnh vực này. Nền kinh tế Việt Nam đã chuyển sang nền kinh tế thị trường, tất các ngành, các chính sách kinh tế xã hội khác đã chuyển đổi mà BHXH chưa chuyển đổi kịp thời, còn các chính sách BHXH trước đây không còn phù hợp về nhiều khía cạnh khác nhau như tổ chức hình thành, chế độ tiền lương, ký kết hợp đồng... cho nên Nghị định 43 ra đời là phù hợp với nền kinh tế. Đặc biệt BHXH phải hoà nhập với BHXH quốc tế. Bên cạnh đó BHXH là một chính sách không thể thiếu được. Vì vậy, người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước đều rất quan tâm bởi lẽ người lao động không còn được hưởng chế độ bao cấp như trước nữa và Nhà nước không đủ khả năng để bao cấp nữa. Cho nên để đáp ứng được những nhu cầu này đòi hỏi phải có văn bản thống nhất. Tiếp đó năm 1995 Nhà nước còn ban hành Nghị định 12/CP về BHXH nhằm khắc phục một số điểm bất hợp lý và không phù hợp của các văn bản trước đây trong đó có cả Nghị định 42 và cũng năm này Nhà nước còn ban hành Nghị định 19/CP về tổ chức sự nghiệp BHXH Việt Nam. Đây là một trong những mốc quan trọng nhất của sự nghiệp BHXHVN kể cả đổi mới về khâu tổ chức.Đồng thời cũng năm này còn ban hành điều lệ BHXHVN cho phù hợp với cơ chế thị trường. 2. Tổ chức BHXH. BHXHVN được tổ chức theo hệ thống ngành dọc từ Trung ương đến địa phương có cơ cấu như sau: - ở Trung ương có BHXHVN - ở các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi chung là tỉnh) là BHXH tỉnh trực thuộc BHXHVN. - ở các quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là huyện) là BHXH huyện trực thuộc BHXH tỉnh. Cơ quan quản lý cao nhất của BHXHVN là hội đồng quản lý BHXHVN. Hội đồng quản lý BHXHVN gồm có: Chủ tịch, 1 phó chủ tịch và các thành viên do thủ tướng chính phủ bổ nhiệm và miễn nhiệm. Thành viên của Hội đồng quản lý bao gồm đại diện có thẩm quyền của Bộ lao động Thương binh và Xã hội, Bộ tài chính, Tổng liên đoàn lao động Việt Nam và Tổng giám đốc BHXHVN. Sơ đồ hệ thống tổ chức BHXHVVN từ sau Nghị định 19/CP: Thủ tướng Chính phủ BHXHVN Tổng giám đốc BHXHVN Phó tổng giám đốc Phó tổng giám đốc Các ban BHXH Tổng giám đốc BHXHVN BHXH tỉnh, thành phố BHXH của quận, huyện, ngành BHXH ở các đơn vị cơ sở Ghi chú: Thông tin chỉ đạo Thông tin báo cáo 3. Quỹ BHXH. Trong cơ chế mới, theo Nghị định 43CP của Chính phủ ra ngày 22/6/1993 quy định quỹ BHXH là một quỹ tài chính độc lập, tập trung nằm ngoài Ngân sách Nhà nước do: - Người sử dụng lao động đóng góp 15% quỹ lương. - Người lao động đóng góp 5% tiền lương. - Trợ cấp của ngân sách Nhà nước. Ngoài ra quỹ này còn được bổ sung thêm phần lãi xuất do đầu tư mang lại và các tổ chức quốc tế, các nhà hảo tâm đóng góp. Nhờ có cơ chế mới này nguồn thu quỹ BHXH đã không ngừng tăng lên và có thể đáp ứng được nhu cầu chi phí BHXH. Tuy nhiên nguồn quỹ này tăng là do hiện nay người phải đóng nhiều, trong khi đó người được hưởng chưa nhiều, số đang được hưởng thì vẫn do ngân sách Nhà nước đảm nhiệm vì quỹ BHXH là “xương sống”. Cho nên quỹ BHXH chưa vững chắc do vậy ngay từ bây giờ Nhà nước phải có chính sách hợp lý. Bởi vì chúng ta đang phấn đấu quỹ BHXH nằm ngoài ngân sách, tương lai quỹ BHXH không còn ngân sách tài trợ nữa. Và lúc đó người được hưởng BHXH cũng tăng lên. Sự tăng lên đó do nhiều nguyên nhân khác nhau như người được hưởng tăng nhanh hơn người phải đóng, thời gian hưởng trợ cấp dài hơn. Do tuổi thọ của dân cư ngày một tăng, hiện nay tuổi thọ bình quân sẽ tăng lên 70,4 tuổi đến 75,4 tuổi và đến năm 2030 là đến 72,4 đến 74,4 tuổi. Điều này cho thấy phải có sự điều chỉnh trong chính sách phát triển quỹ BHXH, việc này có thể bằng nhiều cách: tăng thêm tỷ lệ đóng hoặc kéo dài thời gian đóng bằng cách tăng tuổi nghỉ hưu hoặc tính lại mức hưởng của từng chế độ, trong đó đặc biệt lưu ý dùng lương 5 năm cuối trước khi nghỉ hưu làm căn cứ tính mức hưởng. Để thấy rõ hơn ta có thể tham khảo bảng số liệu sau. Dự báo những yếu tố ảnh hưởng đến quỹ BHXH. Năm 1997 2000 2010 2020 2030 Số người đóng BHXH (nghìn) 3100 3271 4406 5233 5897 Số hưởng BHXH (nghìn) Trong đó: Hưởng trước năm 1995 Hưởng sau năm 1995 1792 1732 60 1802 1635 167 1739 1195 544 1808 706 1102 1867 290 1577 Thu BHXH (nghìn tỷ) 7,9 11,6 23,4 35,1 49,6 Chi BHXH (nghìn tỷ) 5,9 8,7 17,9 33,4 63 Chênh lệch thu chi (nghìn tỷ) +2,0 +2,8 +5,5 +1,8 -13,5 Qua bảng số liệu trên ta thấy chênh lệch thu-chi ngày càng giảm chứng tỏ số người được hưởng BHXH ngày càng tăng trong tương lai và họ được hưởng nhiều hơn họ đóng. 4. Hệ thống các chế độ Bắt đầu từ nghị định 43 trở lại đây, BHXHVN thực hiện 5 chế độ BHXH sau đây: 4.1 Chế độ trợ cấp ốm đau Con người sinh ra, lớn lên và chết đi nó như là một qui luật vận động tự nhiên, tất yếu của xã hội. Trong quá trình vận động đó con người nói chung và người lao động nói riêng không thể tranh khỏi ốm đau. Đặc biệt với người lao động, là người tạo ra của cải vật chất cho xã hội. Vì vậy khi họ bị ốm đau phải được nghỉ nghơi, điều trị an dưỡng. Trong thời gian này họ được xét hưởng trợ cấp BHXH thay vì tiền lương, mức hưởng trợ cấp được quy định như sau: - Tất cả người lao động nghỉ việc và ốm đau, tai nạn, rủi ro mà có xác nhận của tổ chức y tế do bộ y tế quyết định được hưởng chế độ trợ cấp ốm đau, trừ những người tự huỷ hoại sức khoẻ do say rượu hoặc dùng chất ma tuý thì không được trợ cấp ốm đau. - Với những người lao động làm việc ở điều kiện bình thường thì được hưởng tối đa 30 ngày trong một năm, nếu đã đóng BHXH dưới 15 năm. Được hưởng 40 ngày trong năm nếu đã đóng BHXH từ 15 năm đến dưới 30 năm. Được hưởng 50 ngày trong một năm nếu đóng BHXH từ 30 năm trở lên. - Đối với những người lao động làm các nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, làm việc ở những nơi có phụ cấp khu vực hệ số từ 0,7 trở lên thì được hưởng 40 ngày trong một năm, nếu đóng BHXH dưới 15 năm; 50 ngày trong một năm nếu đã đóng BHXH từ 15 đến 30 năm và được hưởng 60 ngày trong một năm nếu đóng BHXH từ 30 năm trở lên. Mức tự cấp của những người mắc bệnh cần chữa từ 180 ngày trong một năm trở lên bằng 65% - 70% mức lương hưởng trước khi ốm đau. Với người lao động có con thứ 1, thứ 2 dưới 7 tuổi bị ốm đau thì được nghỉ chăm sóc con và được hưởng trợ cấp BHXH. Và nếu người lao động thực hiện các biện pháp kế hoạch hoá dân số thì thời gian nghỉ do bộ y tế quy định và cũng được hưởng trợ cấp BHXH. ở Việt Nam khi thực hiện chế độ trợ cấp này có ưu điểm sau: - Đáp ứng được nguyện vọng, nhu cầu của người lao động trong thực tế giúp họ yên tâm lao động sản xuất để từ đó góp phần tăng năng suất lao động. - Trong vòn hơn 30 năm thực hiện, các chế độ này đã thực hiện cho hàng chục triệu lượt người bị ốm đau, đặc biệt là những người làm trong ngành nghề nặng nhọc, độc hại, từ đó góp phần ổn định cuộc sống cho gia đình họ, đặc biệt thời kỳ chiến tranh. Mặc dù đã đạt được một số ưu điểm nhưng khi thực hiện chế độ này vẫn còn tồn tại một số điểm sau: - Khâu giám định y khoa quá dễ dãi, vì vậy phát sinh hiện tượng tiêu cực làm thâm hụt quỹ BHXH. - Việc quản lý chế độ này còn lỏng lẻo và thiếu sự kiểm tra, kiểm soát. - Khi xét trợ cấp cho chế độ này còn mang tính bình quân giữa các ngành nghề cho nên không khuyến khích người lao động làm những ngành nghề nặng nhọc, độc hại. 4.2 Chế độ trợ cấp thai sản. Như chúng ta đã biết phụ nữ có vai trò chủ yếu trong việc tái sản xuất con người, tạo ra những sản phẩm tinh thần cho xã hội, và chiếm hơn một nửa lực lượng lao động trong xã hội. Do vậy trợ cấp thai sản cho lao động nữ là rất cần thiết và quan trọng, giúp lao động nữ sinh và nuôi con tốt hơn. Cụ thể chế độ hưởng như sau. Lao động nữ có thai sinh con thứ nhất, thứ hai được hưởng trợ cấp theo những nội dung sau: - Trước khi sinh con, đối với người làm việc trong điều kiện bình thường được nghỉ ba ngày trong ba lần đi khám thai. Trong trường hợp người lao động có thai làm việc ở xa tổ chức y tế hoặc người mang thai có bệnh lý, thai không bình thường thì được nghỉ 2 ngày cho mỗi lần đi khám thai, trường hợp xảy thai thì được nghỉ 20 ngày nếu thai dưới 3 tháng, 30 ngày nếu thai 3 tháng trở lên. - Sau khi sinh con, với những người làm việc ở điều kiện bình thường thì được nghỉ 4 tháng. Còn trong điều kiện hệ số khu vực là 0,5 - 0,7 thì được nghỉ 4 tháng. Nếu hệ số khu vực là một và làm việc ở điều kiện độc hại thì được nghỉ 6 tháng. Hết thời hạn nghỉ nếu muốn nghỉ thêm phải được sự đồng ý của người sử dụng lao động và không được hưởng trợ cấp. Nếu đã làm trước thời hạn nghỉ thì phải báo trước 1 tuần lễ và được hưởng trợ cấp theo quy định. Người lao động nam hay nữ nếu muốn nuôi con sơ sinh theo quy định của luật hôn nhân và gia đình thì được nghỉ việc và được hưởng trợ cấp BHXH 4 tháng, mức hưởng là 100% lương làm căn cứ đóng BHXH. Việt Nam khi thực hiện chế độ này có ưu điểm: - Góp phần động viên chị em phụ nữ yên tâm và hăng hái lao động sản xuất. Đặc biệt trong thời kỳ chiến tranh. - Góp phần làm giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng khi sinh đẻ. - Góp phần thực hiện quyền bình đẳng về mọi mặt giữa nam và nữ. Những tồn tại: + Có những thời kỳ việc quy định thời gian nghỉ đẻ của lao động nữ còn thiếu cơ sở khoa học và thực tiễn. + Đại đa số lao động nữ khi sinh đẻ bị suy dinh dưỡng nghiêm trọng cả mẹ và con. + Trong điều kiện kinh tế thị trường hiện nay chế độ này có ảnh hưởng tiếp tục đến công ăn việc làm của lao động nữ. 4.3 Chế độ trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp. Người lao động không may bị tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp, Nhà nước hoặc cơ quan doanh nghiệp phải có trách nhiệm xét trợ cấp BHXH để họ tiếp tục ổn định ổn định và duy trì cuộc sống. Những trường hợp sau đây được hưởng trợ cấp: - Bị tai nạn trong giờ làm việc, tại nơi làm việc kể cả làm việc ngoài giờ do yêu cầu của người sử dụng lao động. - Bị tai nạn ngoài giờ làm việc, khi thực hiện công việc theo yêu cầu của người sử dụng lao động. - Bị tai nạn trên tuyến đường đi và về đến nơi làm việc. Người lao động được hưởng trợ cấp tuỳ thuọc vào mức độ suy giảm khả năng lao động được tính theo mức tiền lương tối thiểu, nếu bị suy giảm từ 5% đến 30% thì được hưởng trợ cấp một lần, nếu từ 31% đến 100% thì được hưởng trợ cấp hàng tháng. Mức độ hưởng phụ thuộc vào từng khoảng tỷ lệ mất sức lao động. Việt Nam khi thực hiện những chế độ này có một số điểm sau: + Còn nhầm lẫn giữa tai nạn lao động và tai nạn giao thông. + Khâu giám định y khoa có những lúc, những nơi chưa nghiêm túc và đặc biệt chúng ta chưa định kỳ giám định lại y khoa. Vì vậy việc sử dụng và bố trí lao động không hợp lý và chưa có hiệu quả. + Khi xét trợ cấp chế độ này vẫn còn mang tính bình quân giữa các ngành nghề cho nên chưa khuyến khích người lao động làm việc ở những ngành nghề độc hại. 4.4 Chế độ trợ cấp hưu trí Người lao động khi hết tuổi lao động họ phải được nghỉ ngơi an dưỡng bởi lẽ sau một thời gian cống hiến cho Nhà nước, cho cơ quan, doanh nghiệp thì sức khoẻ bị giảm sút nghiêm trọng. Tuy nhiên thời gian này có một số nhu cầu họ không giảm đi mà còn tăng lên. Vì vậy họ vẫn tiếp tục được xét BHXH dưới hình thức tiền hưu trí. Quy định năm công tác với nữ là 55 tuổi và 60 tuổi đối với nam, nếu làm việc ở điều kiện nặng nhọc, độc hại thì công tác đóng BHXH hạ xuống 20 năm (trước đây là 15 năm). Thay chế độ mất sức trước đây, điều kiện nghỉ hưu còn quy định ba trường hợp được hưởng thấp hơn tuổi nghỉ hưu năm đủ 60, nữ đủ 55 có 15 năm đóng BHXH hoặc nam đủ 50 nữ đủ 45 có hai mươi năm đóng BHXH trong đó có 15 năm làm việc nặng nhọc, độc hại, mất sức 61% trở lên thì không phụ thuộc vào tuổi đời. Mức hưởng có sự tiến bộ hơn trước, điểm khởi đầu là 15 năm được hưởng 45% lương bình quân 5 năm về cuối và cao nhất là 75%. ở Việt Nam khi thực hiện chế độ này mặc dù đã đạt được một số ưu điểm rất cơ bản sau: - Giúp cho hàng triệu người về hưu có cuộc sống ổn định, tạo ra một tâm lý yên tâm ổn định khi lao động sản xuất bởi vì họ biết rằng sau khi về hưu họ vẫn tiếp tục được xét trợ cấp BHXH. - Trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước đã động viên được rất nhiều đang trong quá trình lao động sản xuất đi chiến đấu bởi vì thời gian làm nghĩa vụ cũng được tính là thời gian công tác liên tục để đực tình trợ cấp BHXH. Tuy nhiên chế độ này hiện nay là một trong những chế độ có nhiều tồn tại nhất và khó giải quyết. - Đại đa số những người về hưu hiện nay ở nước ta chưa đủ tuổi quy định. - Chúng ta chưa bóc tách một cách cụ thể các chế độ ưu đãi xã hội ra khỏi chế độ hưu trí. - Đại đa số những người đã về hưu ở Việt Nam hiện nay có cuộc sống rất khó khăn bởi vì thu nhập thấp, tiền lương hưu thấp. Thêm vào đó có những lúc, những nơi tiền lương hưu được nhận không đúng kỳ hạn cho nên cuộc sống của họ lại càng khó khăn hơn. 4.5. Chế độ trợ cấp tiền tuất. Người lao động không may bị chết thì Nhà nước, cơ quan doanh nghiệp phải có trách nhiệm đối với những người còn sống trong gia đình họ bao gồm bố mẹ già không nơi nương tựa, con cái chưa đến tuổi trưởng thành. Nó có vai trò rất quan trọng thể hiện tính nhân đạo cao cả sâu sắc của BHXH. Khi người lao động đang làm việc bị chết thì gia đình được hưởng 8 tháng lương tối thiểu. Hiện nay mức lương tối thiểu là 144.000VNĐ, nếu người lao động chết còn nuôi con dưới 15 tuổi hoặc 18 tuổi. Nếu người được người chết đó nuôi dưỡng, sau khi người lao động chết không còn ai nuôi dưỡng thì được nhận trợ cấp 70% lương tối thiểu hàng tháng. Trong trường hợp vẫn còn người nuôi dưỡng thì vẫn được hưởng 40% lương tối thiểu/Tháng. Số người được nhận tiền tuất tối đa 4 người. Nếu không có thân nhân của người chết thuộc diện hưởng trợ cấp hàng tháng thì gia đình được hưởng trợ cấp một lần phụ thuộc vào thời gian đóng BHXH và phụ thuộc vào người đó đã và đang hưởng trợ cấp hưu trí hoặc trợ cấp bệnh nghề nghiệp, tai nạn là bao nhiêu rồi. Đây là chế độ mang tính nhân đạo nhất của BHXH. Vì thế khi tiến hành BHXH quốc gia nào cũng phải thực hiện chế độ này. Khi thực hiện chế độ này, Việt Nam còn một số điểm sau: - Có những lúc, những nơi người ta còn lợi dụng cả người chết. - Có những lúc, những nơi khi giải quyết chế độ này còn chậm chễ, vì vậy đã ảnh hưởng đến tâm tư, tình cảm của những người còn sống. Trên đây là 5 chế độ của BHXHVN. Ngoài 5 chế độ chi trả này Nhà nước còn đề ra chế độ dành cho chi trả quản lý xã hội và sự nghiệp quản lý BHXH. III. sự cần thiết phải đổi mới hoạt động BHXHVN 1. Quan điểm đổi mới: BHXH đã ra đời hơn 30 năm nay ở nước ta, trải qua nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau, chính sách và các chế độ BHXH đã qua nhiều lần sửa đổi. Có thể nói rằng BHXHVVN đã có hiệu quả hết sức to lớn, nó đã góp phần ổn định đời sống của người lao động trong biên chế Nhà nước, đảm bảo đời sống của gia đình họ, động viên họ gắn bó với chế độ, tin tưởng vào đường lối chính sách của Đảng, hăng hái trong lao động sản xuất và chiến đấu bảo vệ xây dựng tổ quốc, góp phần tích cực vào công cuộc đổi mới đất nước. Đặc biệt từ khi chính phủ quyết định thành lập ngành BHXH theo hệ thống dọc và ban hành bộ luật lao động, điều lệ BHXH thì hoạt động BHXH đã có những chuyển biến đáng khích lệ, nó đảm bảo tốt hơn các quyền lợi BHXH cho người lao động. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện trong nền kinh tế thị trường song cũng không tránh khỏi và còn nhiều hạn chế, vì vậy nó cũng chưa thực sự tạo được động lực cho sự phát triển kinh tế xã hội và đảm bảo công bằng xã hội, ổn định đời sống người lao động và gia đình của họ cả khi còn lao động hoặc khi đã nghỉ. Hiện nay nước ta đang thực hiện đường lối đổi mới, xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN, đồng thời thực hiện đường lối kinh tế mở cửa, tăng cường quan hệ hợp tác với các nước trên thế giới. Với đường lối chính sách đó các doanh nghiệp Nhà nước đang chuyển sang cơ chế sản xuất kinh doanh gắn với thị trường và ngày càng phát triển mạnh mẽ cả về quy mô lẫn chất lượng. Kinh tế hộ gia đình, các doanh nghiệp tư nhân, các đơn vị kinh tế liên doanh với nước ngoài và công ty 100% vốn nước ngoài ngày càng phát triển. Cơ cấu lao động và cơ cấu kinh tế trên cả nước cũng thay đổi, số người lao động làm trong các doanh gnhiệp Nhà nước, tư nhân và liên doanh, làm thuê trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ngày càng nhiều. Đồng thời do thực hiện đường lối kinh tế đổi mới, phát triển nên thu nhập của người lao động ngày càng nâng cao. Sự đổi mới cơ cấu kinh tế xã hội và cơ chế quản lý kinh tế xã hội cũng như thay đổi theo hướng đi lên của đời sống người lao động, như vậy đương nhiên đòi hỏi các chính sách kinh tế xã hội nói chung và chính sách chế độ BHXH nói riêng cũng phải đổi mới cho đồng bộ, phù hợp. Trong văn kiện Đại hội 8 của Đảng đã xác định: “Mở rộng chế độ BHXH đối với người lao động thuộc các thành phần kinh tế, áp dụng bắt buộc đối với các cơ quan, doanh nghiệp, tổ chức quản lý và sử dụng tốt các quỹ BHXH, bảo đảm đời sống của người về hưu”. Và đổi mới phải được thực hiện một cách toàn diện trên tất cả các lĩnh vực nhằm mục đích tạo điều kiện cho chính sách BHXH nước ta nhập được với BHXH quốc tế. Thực hiện đường lối trên của Đảng, công tác hoạt động BHXH trong thời gian tới phải tiến hành đổi mới theo phương hướng dưới đây. 2. Nội dung đổi mới 2.1 Đổi mới về nhận thức BHXH. Ngày nay BHXH không còn là sự đảm bảo điều kiện vật chất và tinh thần của Nhà nước đối với người lao động nữa, mà là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị giảm, mất khả năng lao động hoặc mất việc làm bằng một quỹ tài chính độc lập và tập trung, được hình thành bằng cách tồn tích dần sự đóng góp của người sử dụng lao động, người lao động và có sự hỗ trợ của Nhà nước. Quỹ này do ngành BHXH đảm nhận thu, quản lý và tổ chức chi trả cho người lao động. Như vậy BHXH tồn tại và phát triển là trên cơ sở mối quan hệ ba bên, bên tham gia BHXH gồm: người sử dụng lao động phải đóng BHXH để đảm bảo quyền lợi cho người lao động và Nhà nước cũng là bên tham gia đóng góp quỹ BHXH. Bên được nhận BHXH là những người lao động có tham gia đóng BHXH. Bên thứ ba là ngành BHXH. Nhờ có chế độ ba bên này nó đã thực hiện được việc phân phối lại thu nhập theo cả chiều ngang và chiều dọc, sự dàn trải rủi ro theo cả không gian và thời gian vừa bảo đảm thu nhập thay thế cho phần thu nhập theo nghề nghiệp được thay thế lại vừa mang tính xã hội cao. Đồng thời càng phải nhận thức BHXH không phải là ngành làm nhiệm vụ ban phát chế độ cho người lao động mà là ngành được hình thành để đảm nhận việc bảo vệ, đảm bảo quyền lợi BHXH theo chế độ chính sách cho người lao động, hoạt động của BHXH là hoàn toàn theo luật định. 2.2 Phải xây dựng hệ thống BHXH có cơ cấu phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội của nước ta đang chuyển sang nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. Trước hết phải nhận thức rằng: cần phải thành lập hệ thống BHXH độc lập thống nhất chuyên trách về BHXH, không nên để phân tán do nhiều ngành quản lý đảm nhận như trước đây, hệ thống này được thành lập theo hệ thống dọc do Nhà nước tổ chức ra và bảo hộ đặc biệt, thực hiện bắt buộc đối với khu vực do Nhà nước trả lương từ ngân sách và khu vực người lao động làm công ăn lương có quan hệ lao động, mặc dù hệ thống BHXH này do Nhà nước lập ra và bảo hộ đặc biệt nhưng Nhà nước không nên và không thể quản lý, tổ chức thực hiện trực tiếp như đã làm trước đây mà phải để nó tồn tại và hoạt động độc lập theo quy định của pháp luật. Hệ thống BHXH theo nghị định 12/ CP ngày 26/1/1995 của chính phủ gồm ba cấp: trung ương, tỉnh huyện, thành phố. Để hệ thống chuyên trách này thực hiện chức năng, nhiệm vụ thì cần thiết phải hình thành nên một mạng lưới các đại lý ở các đơn vị sử dụng lao động và các xã phường, thị trấn. Đây chính là các chân rết của BHXH để trực tiếp quản lý, tuyên truyền giải thích chính sách chế độ BHXH và thực hiện chi trả các chế độ BHXH cho người lao động. 2.3 Đổi mới cơ chế quản lý