Bộ răng vĩnh viễn

ăng khi quan sát từ một chuẩn nhất định, nghĩa là từ phía cắn (hay phía nhai), phía ngoài (hoặc phía trong) và phía bên (gần hoặc xa). Đó là điểm mà kích th−ớc đo đ−ợc của răng là lớn nhất. ở mặt gần, điểm lồi tối đa gần thiên về phía cắn (hay phía nhai); ở mặt xa, điểm lồi tối đa xa thiên về phía lợi hơn điểm lồi tối đa gần. ở mặt ngoài, điểm lồi tối đa ngoài th−ờng ở phần ba cổ răng. ở mặt trong, điểm lồi tối đa trong có thể nằm trong khoảng phần t− cổ răng hoặc ở khoảng phần ba giữa chiều cao thân răng. Vùng tiếp xúc là tên gọi chung của điểm tiếp xúc (tiếp điểm) và diện tiếp xúc. Điểm tiếp xúc là nơi tiếp xúc của hai răng kế cận nhau khi răng mới mọc. Trong đời sống, do có sự dịch chuyển nhẹ và độc lập với nhau của các răng, mặt bên bị mòn, điểm tiếp xúc ở mặt bên trở thành diện tiếp xúc. 1.6. Đ−ờng vòng lớn nhất của thân răng Là một đ−ờng liên tục nối các điểm lồi tối đa khi quan sát và xác định từ một chuẩn nhất đinh, th−ờng là từ phía nhai. Đ−ờng vòng lớn nhất của thân răng đ−ợc xác định bằng song song kế. Xác định đ−ờng vòng lớn nhất thân răng là công việc rất quan trọng đối với phục hình tháo lắp. 1.7. ph−ơng pháp nhận dạng và mô tả răng 1.7.1. Ph−ơng pháp nhận dạng răng Nhận dạng răng là một công việc th−ờng xuyên của thầy thuốc răng miệng. Việc nhận dạng răng trên ng−ời sống hoặc trên cung răng chủ yếu căn cứ vào vị trí của răng và các đặc điểm riêng. Để nhận dạng các răng rời, cần theo từng b−ớc: B−ớc 1: Dựa vào các đặc điểm nhóm để nhận diện răng thuộc nhóm răng nào trong các nhóm răng. B−ớc 2: Sau khi xác định đ−ợc nhóm răng, b−ớc 2 dựa vào các đặc điểm cung để xác định răng đó thuộc cung hàm trên hay cung hàm d−ới. TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 6 B−ớc 3: Nhận dạng chính xác các răng bằng các đặc điểm mô tả riêng để xác định tên răng, vị trí (bên phải hay bên trái). 1.7.2. Ph−ơng pháp mô tả răng Răng đ−ợc mô tả theo năm mặt: mặt ngoài, mặt trong, mặt gần, mặt xa, mặt nhai hay rìa cắn, t−ơng ứng với khi nhìn từ phía ngoài, phía trong, phía gần, phía xa, và phía nhai hay phía rìa cắn. Thông th−ờng, khi nhìn từ một phía nào đó, ng−ời ta mô tả đ−ờng viền, sau đó, mô tả từng mặt (có thể đ−ợc chia thành các phần ba). Các chi tiết của mỗi mặt răng th−ờng là những đặc điểm riêng của răng. II. Sự Thành lập bộ răng vĩnh viễn Việc thành lập bộ răng vĩnh viễn gắn liền với sự tồn tại của bộ răng tạm thời (răng sữa) tr−ớc đó. ở ng−ời Âu châu, thời gian diễn ra sự rụng răng sữa và mọc răng thay thế có thể kéo dài từ 5-6 tuổi đến 10-12 tuổi. Trung bình, thời gian cần cho sự thay đổi này là 3,6 năm ở trẻ em gái và 4,6 năm ở trẻ em trai. Cả sự rụng răng sữa tự nhiên lẫn sự mọc răng thay thế đều diễn ra ở trẻ em gái sớm hơn so với trẻ em trai, sự khác biệt là 10 - 11 tháng cho sự rụng răng sữa. Trình tự của sự rụng răng sữa có sự sai khác nhiều ở trẻ trai hơn trẻ gái, và ở hàm trên nhiều hơn hàm d−ới. Có một "khoảng trống mất răng" kéo dài chừng một tháng giữa sự rụng răng sữa và mọc răng thay thế. Nhịp độ thời gian mọc răng thay thế có sự thay đổi đáng kể giữa các cá thể. Trình tự thông th−ờng (đúng cho khoảng 12% tr−ờng hợp trẻ ng−ời Âu châu) là: Hàm trên: Răng số 6 - 1 - 2 - 4 - 3 - 7 hoặc: 6 - 1 - 2 - 4 - 5 - (3 và 7) Hàm d−ới: răng số (1 và 6) - 2 - 3 - 4 - 5 - 7. Trình tự cho cả hai hàm là (t: trên, d: d−ới) Trẻ trai: 6d - 6t - 1d - 1t - 2d - 2t - 4t - 3d - 4d - 5t - 5d - 3t - 7d - 7t. hoặc 1d - 6d - 6t - 1t - 2d - 2t - 4t - 4d - 3d - 5d - 5t - 3t - 7d - 7t. Trẻ gái: 6d - 6t - 1d - 1t - 2d - 2t - 3d - 4t - 4d - 5t - 5d - 3t - 7d - 7t. hoặc 1d - 6d - 6t - 1t - 2d - 2t - 3d - 4t - 4d - 5d - 5t - 3t - 7d - 7t. TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 7 Nh− vậy, răng kế tiếp thứ nhất (răng số 6) hàm trên th−ờng mọc tr−ớc khi thay răng (85-95%). Răng kế tiếp thứ hai (răng số 7) th−ờng mọc sau khi quá trình thay răng hoàn thành. Trẻ trai và gái mọc răng sớm có thể đj có hai đến bốn răng thay thế ở 6 tuổi, tám răng ở 8 tuổi, và đủ răng thay thế ở 10 tuổi, nghĩa là đj hoàn thành sự thay răng; trong khi ở trẻ chậm mọc răng, với cùng các mốc thời gian nh− trên, có t−ơng ứng là 0, 2, 8 răng thay thế. Trình tự mọc răng vĩnh viễn có thể đ−ợc tổng quát thành lịch trình các đợt mọc nh− sau: (M1 I1) I2 (CP1 P2 M2) M3. I: Răng cửa (Incisor) C: Răng nanh (canine) P: Răng hàm nhỏ (Premolar) M: Răng hàm lớn (Molar). Nh− vậy, có bốn đợt mọc và xen kẽ là ba kỳ "nghỉ". Sự mọc và định vị của các răng hàm lớn thứ nhất có vai trò quyết định đối với bộ răng trong việc xác lập và duy trì vị trí đúng trong thời kỳ thay răng của các răng khác. Khi mặt phẳng tận cùng của các răng ở dạng thẳng, các răng hàm lớn 1 lúc mới mọc th−ờng ch−a đạt tiếp xúc đúng mà th−ờng ở t− thế đối đầu (đỉnh múi - đỉnh múi). Do sự khác biệt về kích th−ớc của các răng sữa và răng thay thế nên đj xảy ra những điều chỉnh cần thiết diễn ra trong quá trình thay răng và thành lập bộ răng vĩnh viễn: - ở vùng răng cửa, các răng vĩnh viễn có kích th−ớc lớn hơn hẳn răng sữa, một "không gian" lớn hơn trở nên cần thiết. Cung ổ răng phát triển theo chiều rộng và ra tr−ớc, đôi thi thể hiện bằng những khe giữa các răng sữa. Các răng cửa vĩnh viễn hàm trên có h−ớng mọc ra tr−ớc và xuống d−ới, làm cho cung rìa cắn của bộ răng vĩnh viễn lớn hơn nhiều so với cung răng sữa, điều này cũng làm cho trục các răng cửa vĩnh viễn trở nên ít thẳng đứng hơn so với trục răng cửa sữa. - ở vùng răng hàm nhỏ, do kích th−ớc gần xa các răng này nhỏ hơn so với các răng hàm sữa, sự khác biệt này ở hàm d−ới rõ rệt hơn ở hàm trên, do đó, có đủ chỗ cho răng nanh vĩnh viễn (lớn hơn răng nanh sữa) mọc và cho sự dịch TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 8 chuyển về phía gần của răng hàm lớn thứ nhất, đặc biệt là các răng hàm lớn d−ới. III. Cung răng và các đ−ờng cong khớp cắn. 3.1. Cung răng nhìn từ phía nhai. Nhìn từ phía nhai, các răng đ−ợc sắp xếp thành cung răng. Một bộ răng vĩnh viễn đầy đủ gồm 32 chiếc, chia đều cho hai cung răng: cung răng trên và cung răng d−ới. (Về cung răng sữa, sẽ đ−ợc mô tả ở phần sau). Do răng hàm lớn 3 th−ờng mất, không mọc hoặc không có mầm răng nên khái niệm về bộ răng gồm 28 chiếc th−ờng đ−ợc sử dụng trên lâm sàng. Các nghiên cứu cung răng về hình dạng và kích th−ớc cho thấy cung răng có nhiều loại và hình dạng cung răng có thể thay đổi theo chủng tộc và cá thể, cũng nh− bị ảnh h−ởng của các yếu tố khác nh− dinh d−ỡng, chuyển hoá, tình trạng sức khoẻ toàn thân và tại chỗ. Theo Izard, có các loại cung răng sau đây (Hình 9): - Dạng Ellipse: th−ờng gặp nhất, chiếm 85% các tr−ờng hợp. Dạng này gặp ở mọi chủng tộc. Có hai biến thể Ellipse: + Ellipse thuôn dài (ở ng−ời có mặt dài) + Ellipse bầu dục (ở ng−ời có mặt ngắn). - Dạng Parabol: chiếm khoảng 10% - Dạng Hyperbol, dạng chữ pi ( Π), ch−a U, chữ V: là dạng ít gặp và là dạng bất th−ờng hay bệnh lý, không phải là dạng điển hình của cung răng loài ng−ời. TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 9 Hình 9: Các dạng cung răng a. Cung răng dạng ellipse; b. Cung răng dạng hyperbol; c. Cung răng dạng chữ U. Theo Krogh-Poulsen, 1958, nhìn chung cung răng hàm trên có hạng Ellipse, còn cung răng hàm d−ới xấp xỉ đ−ờng cong Parabol. Nghiên cứu về hình dạng và kích th−ớc cung răng hàm trên ở ng−ời Việt Nam (Hoàng Tử Hùng và Huỳnh Kim Khang, 1992) cho thấy kết quả nh− sau: Kích th−ớc ngang và tr−ớc sau của cung răng hàm trên ở nam, nữ tại các mốc đo là điểm xa đ−ờng giữa nhất trên mặt phẳng ngang và mặt ngoài của các cặp răng. 3.2. Các đ−ờng cong khớp cắn 3.2.1. Đ−ờng cong Spee: Đ−ợc Spee mô tả năm 1890: Khi các răng sắp xếp tối −u và các cung răng có mối liên hệ kết hợp nhau tốt thì đ−ờng nối đỉnh múi ngoài các răng sau hàm d−ới tạo thành một đ−ờng cong lõm về phía trên theo chiều tr−ớc sau. TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 10 Hình 10: Đ−ờng cong Spee Đ−ờng cong Spee 3.2.2. Đ−ờng cong Wilson (đ−ợc Wilson mô tả năm 1917) Một đ−ờng cong trên mặt phẳng đứng ngang (tức theo chiều ngoài trong), là đ−ờng nối các đỉnh múi ngoài và trong của các răng hàm ở hai bên hàm, đó là một đ−ờng cong lõm lên trên. Ng−ời ta cũng mô tả đ−ờng cong Wilson là đ−ờng cong nối các đỉnh múi của răng hàm trên. Hình 11: Đ−ờng cong Wilson 3.2.3. Mặt phẳng nhai Mặt phẳng nhai là một mặt phẳng t−ởng t−ợng chạm bờ cắn các răng cửa và đỉnh múi các răng sau Nh− vậy, mặt phẳng nhai là một sự kết hợp của các đ−ờng cong khớp cắn. Mặt phẳng nhai có thể đ−ợc xem nh− là một thể hiện cùng lúc của các đ−ờng cong Spee và Wilson. Theo Monson, mặt phẳng nhai thực chất là một mặt cong của khối cầu. Trong thực hành phục hình răng toàn bộ, quy −ớc về TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 11 mặt phẳng nhai có thể đ−ợc đơn giản hoá hơn nữa, là mặt phẳng đ−ợc cho là thích hợp với từng cá thể, phù hợp với chiều cao tầng d−ới mặt và các yếu tố giải phẫu - chức năng khác. Hình 12: Mặt phẳng nhai Trong đời sống, có thể xuất hiện dần dần tình trạng không đều đặn của mặt phẳng nhai trên bộ răng tự nhiên, th−ờng do mất răng hoặc không thuận lợi về mặt chức năng, đ−a đến nghiêng, di chuyển hoặc trồi răng, và có thể gây ra những cản trở các vận động tr−ợt. Những cản trở này có thể ảnh h−ởng đến chức năng của hàm d−ới và khởi phát tình trạng không ổn định và (hoặc) loạn năng hệ thống nhai. 3.2.4. Mặt cầu Monson Hình 13: Mặt cầu Monson Năm 1920, Monson đj liên kết đ−ờng cong Spee (cong lõm lên trên theo chiều tr−ớc sau) với các đ−ờng cong Wilson (cong lõm lên trên theo chiều ngang), để nêu ra ý kiến cho rằng "cung răng d−ới ứng với một mặt cong của khối cầu có bán kính 4 inches" (xấp xỉ 10,2 cm). TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 12 3.2.5. T− thế trục răng Tất cả các răng đều nghiêng so với đ−ờng thẳng đứng, theo cả hai h−ớng ngoài trong và gần xa. Trong tình trạng tối −u, sự nghiêng này tạo ra và góp phần vào: - Tính liên tục về hình dạng của cung răng. - Sự ăn khớp giữa các răng một cách sinh lý: để thích hơp cho việc chịu lực của các răng. - Sự hấp thụ lực thích hợp đối với dây chằng cũng nh− của các thành phần khác của nha chu và hệ thống hàm - sọ trong khi thực hiện chức năng. Độ nghiêng trục chân răng so với đ−ờng thẳng đứng thay đổi theo mỗi nhóm răng và theo từng răng. Các răng hàm trên có sự thay đổi về độ nghiêng của chân răng ít nhất, các răng cửa giữa và răng nanh hàm d−ới th−ờng có sự thay đổi nhiều (Theo Dempster và cộng sự -1963). Cung răng trên : Hình 14: Trục các răng hàm trên (nhìn từ phía tr−ớc và phía bên) Răng một chân • Răng cửa Răng nanh Răng hàm nhỏ 2 hàm trên Răng hàm nhỏ 1
Chân răng ngoài Chân răng trong Răng hàm lớn hàm trên ∇ Chân răng gần ngoài + Chân răng xa ngoài  Chân răng trong TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 13 Ngoại trừ răng hàm lớn 3, các răng cửa trên có trục chân tạo thành một góc lớn nhất (29 0). Các răng hàm nhỏ th−ờng đ−ợc sắp xếp các trục gần nh− vuông góc với mặt phẳng nhai. Góc trục của các răng hàm lớn trên ít khi v−ợt quá 15 0. Tất cả các chân răng h−ớng về phía khẩu cái trừ chân xa ngoài của răng hàm lớn 1. Các chân trong của răng hàm lớn trên th−ờng có độ nghiêng trong nhiều hơn so với các chân ngoài. Cung răng d−ới Các răng cửa và răng nanh d−ới có sự thay đổi lớn nhất về độ nghiêng của các chân răng. Các chóp răng của răng cửa d−ới có h−ớng nghiêng gần và nghiêng về phía trong. Hình 15: Trục các răng hàm d−ới (nhìn từ phía tr−ớc và phía bên) Răng một chân • Răng cửa Răng nanh Răng hàm nhỏ 2 Răng hàm lớn Chân răng gần hàm d−ới  Chân răng xa Các răng hàm nhỏ d−ới, giống nh− các răng hàm trên t−ơng ứng, cũng đ−ợc sắp xếp với các trục gần vuông góc với mặt phẳng nhai. Răng hàm nhỏ 1 d−ới, không nh− các răng còn lại, có sự nghiêng về phía l−ỡi cho đến chóp răng. Các răng hàm nhỏ và hàm lớn d−ới có sự thay đổi lớn về mức độ nghiêng. Các răng hàm lớn d−ới với các chóp răng nghiêng về phía má nhiều hơn so với các răng hàm lớn trên nghiêng về phía khẩu cái. Răng hàm lớn 3 th−ờng có độ nghiêng chân răng lớn nhất. TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 14 3.3. Hệ thống môi-má-l−ỡi Môi và má ở phía ngoài, l−ỡi ở phía trong hình thành một "khoảng trung hoà", khoảng trung hoà đ−ợc chiếm bởi các cung răng trên và d−ới. Các răng trên mỗi cung răng nằm ở vị trí giữa các lực đối kháng nhau và bằng nhau của các cơ. Tổng hợp lực của các cơ trở nên hài hoà và vận động của các cơ môi-má-l−ỡi có chức năng quan trọng trong việc gom, đặt và giữ thức ăn trên bản nhai trong quá trình nhai. Do sự kết hợp hài hoà cao độ của chúng, môi, má, l−ỡi có thể đ−ợc xem nh− một đơn vị chức năng: Hệ thống môi-má- l−ỡi. Nếu hệ thống môi-má-l−ỡi trong trạng thái cân bằng, các lực bằng nhau tác động trên răng từ phía l−ỡi cũng nh− từ phía môi má. Khoảng trung hoà là một khoảng trong đó các lực cân bằng t−ơng đối đ−ợc duy trì một cách bình th−ờng. Mất cân bằng giữa các lực bên ngoài và bên trong của hệ thống này đ−a đến tình trạng sai khớp cắn, do đó gây nên sự sắp xếp không bình th−ờng của các răng trên cung răng. Một thí dụ của tình trạng mất cân bằng này là tr−ờng hợp đẩy l−ỡi, trong đó, l−ỡi đẩy về phía tr−ớc khi nuốt làm cho lực h−ớng ra phía ngoài lớn hơn lực đẩy răng về phía trong, làm hô và hở các răng tr−ớc. Sự mất cân bằng có thể xảy ra theo h−ớng ng−ợc lại nh− tr−ờng hợp thở miệng, khi đó áp lực của môi trên các răng không cản lại lực dẩy các răng ra phía ngoài của l−ỡi. Hệ thống môi-má-l−ỡi cùng với sự lồng múi của các răng giúp cho việc ngăn ngừa di lệch răng ra ngoài, vào trong cũng nh− theo chiều đứng. Hình dạng chung của các mặt bên của răng cũng giúp cho việc duy trì hình dạng cung răng: các mặt bên hội tụ về phía trong, độ cong lồi của vùng tiếp xúc giảm từ tr−ớc ra sau, làm cho vùng tiếp giáp ở các răng sau t−ơng đối phẳng. Độ phẳng đó giữ cho kích th−ớc gần xa đ−ợc ổn định. Tuy vậy, luôn diễn ra khuynh h−ớng di gần và trồi mặt nhai của các răng trên các cung răng, có lẽ do sự tr−ợt về phía tr−ớc và trên của hàm d−ới, cũng nh− để bù trừ cho sự mòn mặt nhai. Hệ thống môi-má-l−ỡi còn đảm nhận những chức năng quan trọng khác trong sự nhai, nuốt, nói. Cùng với các cơ bám da mặt khác, hệ thống môi-má- l−ỡi đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra nét mặt đặc tr−ng của từng cá thể, TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 15 biểu lộ cá tính và cả sự tích lũy các kinh nghiệm cá nhân qua việc thể hiện một cách tinh tế các cử chỉ và nét mặt. Hệ thống này, nh− vậy, cũng đảm nhiệm những chức năng mới trong đời sống của con ng−ời. Hình 15: Hệ thống môi-má-l−ỡi và khoảng trung hoà a. Vùng răng tr−ớc; b. Vùng răng sau 1. L−ỡi 2. Môi 3.Má 3.4. Cung răng bảo vệ hệ thống môi-má-l−ỡi Các răng đ−ợc sắp xếp sao cho trong các t− thế của khớp cắn đều không có sự tiếp xúc của hệ thống môi-má-l−ỡi với mặt phẳng nhai, tránh gây th−ơng tổn đối với niêm mạc. Nh− vậy, một độ phủ ngang ra phía ngoài, trong và xa giữa hai cung răng là cần thiết. Trên một bộ răng đ−ợc sắp xếp và ăn khớp tốt, độ phủ ngoài của răng sau trên giúp giữ cho niêm mạc môi má tách khỏi mặt nhai của răng sau d−ới. Phủ trong của răng sau d−ới, ng−ợc lại, làm cho l−ỡi không bị kẹp vào mặt nhai răng sau trên. Phủ xa của răng hàm lớn 2 trên cũng giúp bảo vệ cơ má khỏi bị tổn th−ơng. IV. Đặc điểm giải phẫu - chức năng của bộ răng 4.1. Hình thể chung của các răng trên cung răng Sự chuyển tiếp theo h−ớng giảm dần độ nhô cao và độ nhọn của các múi từ răng nanh đến răng hàm lớn thể hiện sự t−ơng quan chặt chẽ giữa hình thể của mặt nhai các răng với sự vận động tiếp xúc sang bên và các cử động đóng TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 16 hàm d−ới. ở phần tr−ớc cửa miệng, các răng nhìn từ phía bên có hình dáng nh− cái đục (vì có các rìa cắn hoặc múi nhọn). Những viên thức ăn lớn cần cắt mạnh hoặc làm dập mạnh, có thể thực hiện đ−ợc mà không cần lực lớn vì rìa cắn răng cửa và các múi nhọn có diện nhỏ, có thể tạo ra lực cắt lớn ngay cả khi chỉ có một lực đóng hàm vừa đủ. Các răng hàm nhỏ hàm trên và múi ngoài các răng hàm nhỏ hàm d−ới có những múi nhọn, rất thích hợp cho việc làm dập thức ăn. ở vùng răng hàm, các múi ít nhô cao hơn và kém nhọn, nh−ng tăng thêm về số l−ợng và có sự tăng thêm hợp lý các vùng phẳng. Những cản trở do múi răng trong khi thực hiện chức năng nhai gần nh− không xảy ra ngay cả ở độ mở hàm tối thiểu, khi chỉ có một khoảng cách nhỏ giữa mặt nhai của hai hàm. Trong vận động đóng hàm, đ−ờng chuyển động của các răng tr−ớc đi theo ph−ơng thẳng đứng hơn so với vùng răng hàm. Để thích ứng cho sự sắp xếp này, các múi ở phía tr−ớc cao và dốc, các múi ở phía sau thấp và phẳng hơn. Nhờ có sự gập góc của hai cành x−ơng hàm d−ới với sự hiện diện của đ−ờng cong Spee mà các răng chạm nhau gần nh− đồng thời và tiếp xúc trong t− thế lồng múi tối đa. Các yếu tố này có thể cho phép nha chu của các răng khác nhau chịu lực thích hợp cho mỗi răng khi tiếp xúc nhai. 4.2. Sự sắp xếp các múi ở răng sau Các múi răng đ−ợc sắp xếp đặc biệt để đáp ứng chức năng ổn định hàm d−ới và cho phép hàm d−ới vận động tiếp xúc mà không bị cản trở cắn khớp (cản trở do múi răng). Các múi đ−ợc sắp xếp theo cách mà các vận động tiếp xúc sang bên (vận động tr−ợt sang bên) có thể thực hiện một cách hài hoà, không bị cản trở do múi răng: Các đ−ờng t−ởng t−ợng nối núi ngoài và múi trong t−ơng ứng chạy theo h−ớng xa trong, tạo thành một góc khoảng 145-160 0 với đ−ờng t−ơng ứng ở bên đối diện. Trên mỗi bên, các đ−ờng gần nh− song song với h−ớng của trục lồi cầu. Các vận động sang bên của hàm d−ới tạo thành một đ−ờng xiên, t−ơng tự nh− những đ−ờng vừa mô tả đối với sự sắp xếp các múi. Các múi tr−ợt giữa chúng với nhau trong các vận động tiếp xúc (vận động tr−ợt) sang bên. Điều đó TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 17 không có nghĩa là vào lúc này, có sự tiếp xúc trên toàn bộ bản nhai. Sự ăn khớp thăng bằng (tức có khớp cắn thăng bằng), đặc tr−ng bởi tiếp xúc đồng thời của bản nhai ở hai bên hàm trong tất cả các vận động tiếp xúc hiếm khi diễn ra trên bộ răng tự nhiên. Theo quy luật, chỉ có một vài cặp răng đối kháng có tiếp xúc mặt nhai trong quá trình tr−ợt sang bên của hàm. Trên bộ răng hơi mòn, các răng th−ờng có tiếp xúc là răng nanh. 4.3. Tiếp xúc mặt nhai Mặt nhai của các răng sau đ−ợc đặc tr−ng bời các gờ, múi, trũng, rjnh và khe. Khi ch−a mòn, chúng là những chi tiết cong hơn là thẳng hoặc phẳng. Do đó, khi mặt nhai các răng trên và d−ới gặp nhau, chúng tạo nên sự tiếp xúc ở rất nhiều điểm hoặc những vùng tiếp xúc nhỏ. Đặc điểm của những tiếp xúc nhai ở một bộ răng ch−a mòn là các tiếp xúc điểm-điểm, điểm-diện, bờ-bờ, bờ-diện, nh−ng không có tiếp xúc diện-diện. Điều đó làm cho động tác nhai đ−ợc thực hiện dễ dàng vì tạo ra lực cắt lớn và có những đ−ờng thoát cho thức ăn trên bản nhai. Ngay trên bộ răng có sự mòn răng bình th−ờng (mòn răng sinh lý) cũng không đ−a đến các tiếp xúc diện-diện, do đọ mòn khác nhau giữa men và ngà mà nguyên nhân là độ cứng khác nhau của chúng, vì vậy, chỉ có những tiếp xúc điểm hoặc bờ. Tuy nhiên ở những ng−ời nghiến răng, hoặc mòn răng bất th−ờng vì những lý do khác, có khuynh h−ớng đ−a đến những diện mòn và các tiếp xúc diện-diện, không sinh lý. 4.4. Tính chất của mặt nhai các răng sau 4.4.1. Nội phần và ngoại phần của múi răng Nếu quan sát thân răng của một răng sau, ng−ời ta thấy các cạnh nhai, nơi mặt nhai gặp mặt ngoài hoặc mặt trong: cạnh nhai ngoài và cạnh nhai trong . Các cạnh nhai (tức mào của các gờ múi) phân chia các múi thành ngoại phần và nội phần. Nội phần là s−ờn nghiêng h−ớng về phía trung tâm mặt nhai; ngoại phần là s−ờn nghiêng h−ớng ra phía ngoài đối với múi ngoài và phía trong đối với múi trong. Khái niệm nội phần và ngoại phần là cơ sở cho việc nhận diện bản nhai và phân biệt các thành phần của múi răng theo chức năng, nó cũng làm đơn giản việc mô tả các s−ờn nghiêng của một múi răng. TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 18 4.4.2. Bản nhai Các mặt nghiêng nội phần của các múi ngoài và múi trong tạo thành bản nhai của răng. Bản nhai, nơi tiếp nhận lực nhai chiếm từ 50 - 60% kích th−ớc toàn bộ theo chiều ngoài trong và đ−ợc đặt ở trung tâm của trục nâng đỡ chân răng. Bản nhai của mỗi răng sau bao gồm hai thành phần: thành phần chịu và thành phần h−ớng dẫn. 4.4.3. Múi chịu và múi h−ớng dẫn Hình 16: Múi chịu và múi h−ớng dẫn (N: ngoài; T: trong) Trong sự sắp xếp bình th−ờng của bộ răng, các múi ngoài của răng sau d−ới và các múi trong của răng sau trên ăn khớp trong phạm vi bản nhai với các răng của hàm đối diện. Vì các múi ngoài răng sau d−ới và múi trong răng sau trên chịu trách nhiệm nâng đỡ kích th−ớc dọc trong t− thế lồng múi, chúng đ−ợc gọi là múi chịu. Các múi ngoài của cung răng trên và các múi trong của cung răng d−ới có khuynh h−ớng tiếp xúc nhai chỉ khi hàm d−ới đang vận động tr−ợt theo chiều ngang. Vì những múi này tiếp xúc trong quá trình tr−ợt của hàm d−ới và tạo sự h−ớng dẫn cho những vận động ấy, các múi ngoài cung răng trên và múi trong cung răng d−ới đ−ợc gọi là múi h−ớng dẫn. Mỗi nhóm trong hai nhóm múi (chịu và h−ớng dẫn) có những đặc điểm chung, liên kết chúng lại để hình thành hai "họ múi". Đặc điểm chung của các múi chịu : - Các múi chịu ăn khớp với bản nhai răng đối diện và nâng đỡ kích th−ớc dọc trong t− thế lồng múi. - Các múi chịu có ngoại phần lớn hơn so với ngoại phần múi h−ớng dẫn: TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 19 đỉnh múi chịu nằm gần trục răng hơn. - Ngoại phần các múi chịu có tiếp xúc mặt nhai trong t− thế lồng múi tối đa (cắn khớp trung tâm) và trong các vận động tr−ợt ra tr−ớc và sang bên. - Các múi chịu nói chung tròn hơn các múi h−ớng dẫn. Đặc điểm chung của các múi h−ớng dẫn: - Các múi h−ớng dẫn tiếp xúc ở ngoài bản nhai (ở ngoại phần) của răng đối diện. - Các múi h−ớng dẫn có ngoại phần nhỏ hơn so với ngoại phần múi chịu: đỉnh múi h−ớng dẫn nằm xa trục răng hơn. Hình 17: Múi chịu và múi h−ớng dẫn a. Sự tiếp khớp giữa múi và rjnh của hai răng đối diện. b. Sự khớp hai răng trong t− thế lồng múi tối đa. c. Sự tr−ợt trong vận động sang bên. TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 20 - Ngoại phần múi h−ớng dẫn không có tiếp xúc ở t− thế lồng múi tối đa và trong tiếp xúc nhai khi hàm d−ới tr−ợt ngang (tr−ớc và tr−ớc bên). Nội phần của chúng có khuynh h−ớng tiếp xúc ở ngoài bản nhai răng đối diện khi hàm d−ới tr−ợt ngang. - Các múi h−ớng dẫn nói chung nhọn hơn so với các múi chịu. 4.5. T− thế lồng múi "T− thế lồng múi" hay "T− thế lồng múi tối đa" là một t− thế đặc biệt trong quan hệ giữa hai hàm. T− thế này đ−ợc đặc tr−ng bởi sự ăn khớp xen kẽ múi một cách tuần tự giữa các răng trên và răng d−ới của hai hàm, tạo nên nhiều điểm tiếp xúc nhất giữa mặt nhai của các răng, đ−a đến sự ổn định cơ học cao nhất trong quan hệ giữa hai hàm. 4.6. Các mốc mặt nhai 4.6.1. Đ−ờng nhai ngoài: Là đ−ờng tạo thành bởi sự gặp nhau của mặt nhai và mặt ngoài (gặp nhau giữa ngoại phần và nội phần) của các múi ngoài. Trên một cung răng lý t−ởng, đ−ờng nhai ngoài là một đ−ờng t−ởng t−ợng liên tục. Hình 1 8: Đ−ờng nhai ngoài và đ−ờng nhai trong TS.Bựi Thanh H ải. Vi ện ĐT R ăng Hàm M ặt. 2012. Dental Anatomy. Permanent Dentition. 21 4.6.2. Đ−ờng nhai trong: Là đ−ờng tạo bởi sự gặp nhau giữa mặt nhai và mặt trong (gặp nhau giữa ngoại phần và nội phần) của các múi trong. Trên một cung răng lý t−ởng, là một đ−ờng t−ởng t−ợng liên tục. 4.6.3. Đ−ờng trùng giữa: Là đ−ờng t−ởng t−ợng nối tất cả các rjnh chính theo chiều gần xa của các răng sau. Trên một cung răng lý t−ởng, là một đ−ờng t−ởng t−ợng liên tục. b Hình 19: Đ−ờng trũng giữa a. Đ−ờng nhai ngoài của cung răng d−ới liên hệ với đ−ờng trũng giữa của cung răng trên. b. Đ−ờng nhai trong của cung răng trên liên hệ với đ−ờng trũng giữa của cung răng d−ới. 4.6.4. Đỉnh múi: Đỉnh múi khi đ−ợc dùng nh− một điểm mốc, là một vùng