Chuyên đề Đánh giá khả năng cạnh tranh trên thị trường nội địa của ngành sản phẩm sữa Việt Nam

i cßn ch­a thèng nhÊt, do gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc thu mua vËn chuyÓn s÷a t­¬i. ViÖc thu mua s÷a t­¬i ®­îc thùc hiÖn qua ba ph­¬ng thøc: 1.S÷a tõ c¸c hé ch¨n nu«i ®­îc b¸n trùc tiÕp cho nhµ m¸y;2.Qua c¸c tr¹m thu mua cña nhµ m¸y, sau ®ã s÷a tõ c¸c tr¹m nµy ®­îc ®­a vÒ nhµ m¸y ®Ó chÕ biÕn; 3.Qua c¸c tr¹m thu mua cña t­ nh©n, s÷a tõ c¸c tr¹m nµy sÏ ®­îc b¸n l¹i cho c¸c tr¹m thu gom cña nhµ m¸y hay b¸n trùc tiÕp cho nhµ m¸y ®Ó chÕ biÕn. Do ®Æc ®iÓm vËn chuyÓn vµ h×nh thøc thu gom nh­ vËy mµ còng xuÊt hiÖn c¸c lo¹i gi¸ thu mua s÷a t­¬i nh­ sau: -T¹i TP. Hå ChÝ Minh gi¸ thu mua s÷a t­¬i t¹i nhµ m¸y lµ 3.550 ®/kg, t¹i c¸c tr¹m trung chuyÓn lµ 3.200 ®/kg ®­îc æn ®Þnh tõ n¨m 1995 ®Õn nay. -ë Méc Ch©u, gi¸ thu mua t¹i nhµ m¸y lµ 2.300 ®/kg do c¸c hé gia ®×nh tù b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn vÒ nhµ m¸y chÕ biÕn cña trung t©m gièng bß s÷a Méc Ch©u. t­¬ng tù, ë vïng Ba V× c¸c hé n«ng d©n b¸n trùc tiÕp cho c«ng ty s÷a Nestle víi gi¸ 2.000 ®/kg. -Vïng ngo¹i thµnh Hµ Néi, s÷a t­¬i ®­îc b¸n cho nhµ m¸y chÕ biÕn s÷a Phó Thôy víi gi¸ 3.100 ®/kg t¹i ®iÓm thu gom, 3.300 ®/kg t¹i nhµ m¸y. Cßn ®èi víi h×nh thøc thu gom thø ba, gi¸ do c¸c tr¹m t­ nh©n tù ®Æt ra, th­êng kh«ng thuËn lîi cho c¸c hé nu«i. song ®©y l¹i lµ h×nh thøc thu gom chñ yÕu, sau ®ã s÷a ®­îc ®­a ®Õn trùc tiÕp cho nhµ m¸y chÕ biÕn. XÐt vÒ chÊt l­îng s÷a nguyªn liÖu thu mua. Do hÇu hÕt viÖc thu mua s÷a t­¬i ®­îc thùc hiÖn qua c¸c tr¹m thu mua s÷a. C¸c tr¹m nµy hÇu hÕt cña t­ nh©n ®øng ra tæ chøc thu gom s÷a t­¬i cña c¸c hé trong vïng, lµm l¹nh b¶o qu¶n råi vËn chuyÓn ®Õn b¸n cho c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn s÷a. c¸c tr¹m trung chuyÓn nµy ban ®Çu ®­îc h×nh thµnh tù ph¸t, sau ®ã ®­îc sù hç trî vµ h­íng dÉn cña c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn s÷a. V× vËy mµ chÊt l­îng nguyªn liÖu ngµy cµng ®­îc b¶o ®¶m h¬n. Tuy nhiªn, viÖc thu mua vËn chuyÓn b¶o qu¶n s÷a t­¬i t¹i c¸c vïng ch¨n nu«i bß s÷a c¸c tØnh phÝa B¾c cßn mét sè khã kh¨n cÇn kh¾c phôc: gi¸ thu mua cßn thÊp, hÖ thèng thu mua- b¶o qu¶n- vËn chuyÓn s÷a th«ng qua c¸c tr¹m trung chuyÓn míi ®­îc h×nh thµnh, ho¹t ®éng ch­a tèt,… ®· ¶nh h­ëng lín ®Õn t©m lý cña c¸c hé ch¨n nu«i bß s÷a. Riªng TP. Hå ChÝ Minh cã h¬n 20 tr¹m thu mua s÷a t­¬i. HiÖn cã 42 bån l¹nh, mçi bån chøa ®­îc 2,4 tÊn s÷a t­¬i, ®¶m b¶o mçi ngµy lµm l¹nh kho¶ng 100 tÊn s÷a t­¬i. Do c¸c tr¹m trung chuyÓn nµy mµ c¸c hé nu«i bß s÷a dï quy m« nhá còng b¸n ®­îc s÷a cho nhµ m¸y chÕ biÕn. Nguån nguyªn liÖu nµy ®­îc cung cÊp bëi ®µn bß nu«i trong n­íc, s¶n l­îng s÷a cã thÓ t¨ng ®­îc nh­ vËy lµ do quy m« ®µn bß ®­îc më réng vµ chÊt l­îng t¨ng. HiÖn nay, sè l­îng ®µn bß s÷a ViÖt Nam diÔn biÕn nh­ sau: B¶ng 7: Sè l­îng bß s÷a giai ®o¹n 1996-2002 ChØ tiªu 1994 1995 1999 2000 2001 2002 Sè l­îng ®µn bß (con) 16.500 18.700 29.500 35.000 41.241 54.345 Tû lÖ t¨ng so víi n¨m tr­íc (%) - 13,33 14,44 18,64 17,83 31.29 (Nguån: Theo thhèng kª cña ViÖn Ch¨n nu«i) Theo sè liÖu trªn, sè l­îng bß s÷a ViÖt Nam lµ 54.345 con (theo 10/2002), sè l­îng ®µn bß n¨m 2002 gÊp h¬n 6,7 lÇn so víi n¨m 1986 (7.975 con). N¨m 2001 tæng ®µn bß c¶ n­íc lµ 41.241 con. NÕu so víi n¨m 2001 th× sau 1 n¨m tèc ®é t¨ng ®µn bß s÷a lµ 31.29%. ChØ tÝnh riªng giai ®o¹n 1996-2000 tèc ®é t¨ng tr­ëng ®µn bß s÷a ®¹t 11.7%/n¨m. Trong khi ®ã tèc ®é t¨ng cña s¶n l­îng s÷a t­¬i giai ®o¹n nµy lµ 16,2%, tøc lµ tèc ®é t¨ng s¶n l­îng (n¨ng suÊt) s÷a cao h¬n tèc ®é t¨ng cña ®µn bß, hay nãi c¸ch kh¸c chÊt l­îng bß s÷a nu«i ®· t¨ng. Ta cã thÓ thÊy ®iÒu ®ã râ h¬n trªn sè liÖu sau: B¶ng 8: N¨ng suÊt s÷a b×nh qu©n thêi kú 1994 - 2002 §¬n vÞ: kg ChØ tiªu 1994 1995 1999 2000 2001 2002 N¨ng suÊt s÷a b/qu©n ë bß lai HF/chu kú (kg) 2.300 2.500 3.150 3.300 3.350 3.400 N¨ng suÊt s÷a b/qu©n ë bß HF/chu kú (kg) 3.300 3.400 3.800 4.000 4.200 4.500 (Nguån: Theo Thèng kª cña ViÖn Ch¨n nu«i) B¶ng trªn cho thÊy ë c¶ hai gièng bß nu«i trªn ®Òu cho n¨ng suÊt t¨ng ®Òu theo c¸c n¨m, n¨m 2002 n¨ng suÊt t¨ng gÇn gÊp r­ìi so víi n¨m 1994. Thùc tr¹ng nguyªn liÖu trong n­íc nh­ vËy lµ do: 1.Ph©n bè ®µn bß vµ gièng bß s÷a ®­îc nu«i: theo b¶ng n¨ng suÊt s÷a b×nh qu©n thêi kú 1994-2002, ta thÊy ë c¶ hai gièng bß nu«i trªn ®Òu cho n¨ng suÊt t¨ng ®Òu theo c¸c n¨m, n¨m 2002 n¨ng suÊt t¨ng gÇn gÊp r­ìi so víi n¨m 1994. §ång thêi ta còng nhËn thÊy sù kh¸c nhau vÒ n¨ng suÊt gi÷a hai gièng bß, n¨ng suÊt s÷a tõ bß thuÇn cao h¬n bß lai, cao h¬n kho¶ng 1.000 (kg)/chu kú/mét con. Bß s÷a Hµ Lan thuÇn chñng ®­îc nhËp néi tõ n¨m 1970. gièng nµy chñ yÕu thÝch nghi víi c¸c vïng cã khÝ hËu m¸t mÎ. HiÖn nay, nh÷ng con bß gièng gèc ®­îc ch¨n nu«i sinh s¶n ë L©m §ång vµ Méc Ch©u. N¨ng suÊt ®µn gièng nµy ®· gi¶m sót nghiªm träng, chñ yÕu do kh«ng ®¶m b¶o tèt chÕ ®é dinh d­ìng. Bß s÷a lai nu«i trong d©n hiÖn nay cã Ýt h¬n so víi bß s÷© thuÇn do cã n¨ng suÊt s÷© cßn Ýt, tuy nhiªn ®©y lµ c¸c bß lai F1, F2 gi÷a bß Hµ Lan vµ bß lai Sind (3/4 m¸u ngo¹i trë lªn). Gièng bß lai nµy cã tÝnh thÝch nghi cao nªn ®ang ®­îc nu«i réng r·i trong c¸c hé ch¨n nu«i lÊy s÷© ë c¸c thµnh phè vµ ven ®«. ViÖt Nam lµ mét ®Êt n­íc cËn nhiÖt ®íi giã mïa, khÝ hËu nãng Èm, ®©y kh«ng ph¶i lµ mét ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn ngµnh s¶n phÈm s÷a. §Æc biÖt lµ nã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn nguån nguyªn liÖu cho ngµnh. C¸c gièng bß cao s¶n chñ yÕu lµ gièng bß «n ®íi, ®­îc nu«i trong ®iÒu kiÖn m¸t mÎ tho¸ng m¸t, cã b·i ch¨n th¶ réng. Do vËy, dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong c«ng t¸c nghiªn cøu, lai t¹o nh­ng s¶n l­îng cao nhÊt chØ ®¹t 4.500 (kg)/chu kú/con vµo n¨m 2002. H¬n n÷a, t©m lý chung cña c¸c hé míi ch¨n nu«i bß s÷a lµ muèn nu«i ngay bß khai th¸c s÷a ®Ó thu håi vèn nhanh. V× thÕ, nÕu ®Ó c¸c hé ch¨n nu«i hoµn toµn tù ph¸t trong qu¸ tr×nh lùa chän vµ lo¹i th¶i sÏ dÉn ®Õn sù mÊt c©n ®èi vÒ tû lÖ gi÷a c¸c nhãm, ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®µn. MÆt kh¸c, c¸c hé kh«ng muèn nu«i con gièng cã n¨ng suÊt thÊp nh­ bß lai Sind nªn ®· dÉn ®Õn nhãm lai Sind gi¶m m¹nh trong ®µn. §iÒu nµy minh chøng hiÖn t­îng kh«ng cã n¸i nÒn ®Ó t¹o ra con lai thÕ hÖ F1 vµ hiÖn t­îng tû lÖ m¸u ngo¹i cao trong c¸c con lai lµ ®iÒu khã tr¸nh khái. §ã còng chÝnh lµ ®iÒu khã kh¨n trong viÖc ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a ë c¸c hé gia ®×nh hiÖn nay. Ch¨n nu«i bß s÷a hiÖn nay ®­îc ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng: vïng Méc Ch©u, L©m §ång nu«i bß thuÇn vµ bß lai víi bß Hµ Lan gèc «n ®íi; vïng Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c¸c tØnh kh¸c nu«i c¸c gièng bß lai vµ bß nhiÖt ®íi. §Æc biÖt lµ c¸c bß lai nhiÖt ®íi mÆc dï cho n¨ng suÊt cã thÊp h¬n mét chót so víi c¸c gièng bß kh¸c ®ang ®­îc nu«i t¹i ViÖt Nam, thÕ nh­ng l¹i cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao, n¨ng suÊt t­¬ng ®èi æn ®Þnh, rÊt phï hîp khi ®­îc nu«i t¹i TP.Hå ChÝ Minh vµ c¸c vïng phô cËn. Ph©n bè bß s÷a trong hai n¨m 2001 vµ 2002 nh­ sau: B¶ng 9: Ph©n bè bß s÷a hai n¨m 2001 vµ 2002 §¬n vÞ 10/2001 11/2002 Tû lÖ t¨ng so víi 2001 (%) Sè l­îng % Sè l­îng % C¶ n­íc 41.241 100,00 54.345 100,00 31,29 Trong ®ã MiÒn B¾c 6.170 14,96 11.066 20,36 76,11 MiÒn Trung 132 0,32 934 1,72 707,58 T©y Nguyªn 804 1,95 1.224 2,25 52,24 MiÒn Nam 34.135 82,77 41.121 75,67 20,77 (Nguån: Côc KhuyÕn n«ng- khuyÕn l©m) Thùc tÕ s¶n xuÊt s÷a cña n­íc ta tËp trung chñ yÕu ë 5 vïng sau: 1. Vïng Méc Ch©u. 2. Hµ Néi vµ c¸c tØnh phô cËn, bao gåm: Hµ Néi, H¶i Phßng, Hµ T©y, H¶i H­ng, Qu¶ng Ninh vµ Th¸i B×nh. 3. L©m §ång: gåm N«ng tr­êng L©m §ång, huyÖn §øc Träng, Di Linh, B¶o Léc. 4. Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c¸c tØnh phô cËn, bao gåm: Thµnh phè Hå ChÝ Minh, §ång Nai, S«ng BÐ, CÇn Th¬, Vòng Tµu. 5. Duyªn h¶i miÒn Trung gåm Qu¶ng Nam - §µ N½ng vµ Nha Trang. Trong ®ã khu vùc thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c¸c tØnh phô cËn cã ®iÒu kiÖn vÒ tù nhiªn nhÊt lµ khÝ hËu thuËn lîi h¬n Hµ Néi vµ c¸c vïng kh¸c, v× gièng bß nu«i lÊy s÷a ë n­íc ta hiÖn nay chñ yÕu lµ bß ®· lai, th× míi thÝch nghi ®­îc víi khÝ hËu ViÖt Nam, gièng bß lai Sind nµy l¹i rÊt thÝch hîp khi ®­îc ®em nu«i t¹i TP.Hå ChÝ Minh. Do vËy tû lÖ s÷a t­¬i thu ho¹ch ë ®©y trªn tæng sè cña c¶ n­íc lu«n chiÕm trªn 70%, vµ c¸c c¬ së s¶n xuÊt lín còng tËp trung nhiÒu h¬n ë khu vùc MiÒn Nam. Trªn 93% ®µn bß s÷a ®­îc nu«i trong hé gia ®×nh, quy m« tõ 3 ®Õn 10 con. Cã mét sè hé nu«i trªn 30 con. khu vùc quèc doanh ®· thùc hiÖn h×nh thøc kho¸n vÒ cho c¸c hé th«ng qua hîp ®ång kinh tÕ - kü thuËt, n«ng tr­êng chØ ®¶m nhËn dÞch vô kü thuËt, thó y vµ thu mua toµn bé s¶n phÈm s÷a r­¬i ®Ó chÕ biÕn (N«ng tr­êng Méc Ch©u - S¬n La, n«ng tr­êng §øc Träng - L©m §ång). T¹i Cñ Chi (TP.Hå ChÝ Minh) vµ §øc Hoµ (Long An) ®· h×nh thµnh mét sè Hîp t¸c x· (HTX) dÞch vô ch¨n nu«i bß s÷a . C¸c HTX nµy cã tõ 50 ®Õn 100 hé x· viªn ch¨n nu«i bß s÷a, b×nh qu©n mçi hé nu«i m­êi con. HTX hç trî ng­êi ch¨n nu«i vÒ c¸c lÜnh vùc: Tiªu thô s¶n phÈm, b¶o l·nh vay vèn, hîp ®ång c¸c n¬i cã ®Êt ®Ó trång coe , tæ chøc s¶n xuÊt thøc ¨n, lµm ®Çu mèi chuyÓn giao khoa häc kü thuËt… §Õn nay ®· cã 6 HTX ch¨n nu«i bß s÷a ë Long An, TP.Hå ChÝ Minh, §ång Nai, B×nh D­¬ng. 2.Nguån thøc ¨n cho bß s÷a: Theo thèng kª cã kho¶ng 10 lo¹i thøc ¨n hiÖn nay ®ang ®­îc sö dông ®Ó ch¨n nu«i bß s÷a (®­îc biÒu diÔn trong trang sau). Tõ b¶ng ®ã ta thÊy nguån thøc ¨n hiÖn nay chóng ta dïng ®Ó nu«i bß s÷a lµ rÊt nghÌo dinh d­ìng, th« s¬, chñ yÕu lµ do c¸c hé n«ng d©n tËn dông phÕ liÖu tõ c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nh­ ngän mÝa, b· bia, b· ®Ëu phô, b· khoai s¾n, vá khãm… c¸c thµnh phÇn nµy l¹i chiÕm mét l­îng lín phÇn thøc ¨n ®­îc cung cÊp cho bß nu«i, tû lÖ chiÕm cao nhÊt trong ®ã lµ cá xanh. Trong khi theo kinh nghiÖm ch¨n nu«i bß s÷a cho thÊy phÇn thøc ¨n tinh rÊt quan träng ®èi víi s¶n l­îng còng nh­ chÊt l­îng s÷a. Theo sè liÖu trªn, l­îng thøc ¨n cho bß s÷a trong giai ®o¹n v¾t s÷a lµ ch­a hîp lý. §Ó ph©n tÝch ®­îc thuËn lîi ta cã thÓ chia nguån thøc ¨n cho bß s÷a gån hai lo¹i c¬ b¶n lµ thøc ¨n th« xanh vµ thøc ¨n tinh. Thøc ¨n th« xanh: §­îc cung cÊp tõ 2 nguån chÝnh lµ cá trång vµ cá tù nhiªn. §èi víi ngµnh ch¨n nu«i bß s÷a hiÖn nay ë ViÖt Nam, viÖc cung nguån thøc ¨n cho bß gÆp nhiÒu khã kh¨n. Bß ®­îc nu«i chñ yÕu d­íi h×nh thøc hé gia ®×nh, nªn bß ®­îc ch¨n th¶ rÊt manh món quy m« nhá. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, B¶ng 10: C¸c lo¹i thøc ¨n cho bß s÷a ¨n hµng ngµy §¬n vÞ: Kg TT Lo¹i bß Bß ®ang v¾t s÷a Bß c¹n s÷a Bß t¬, lân Lo¹i thøc ¨n Mïa m­a Mïa kh« Mïa m­a Mïa kh« Mïa m­a Mïa kh« 1 Cá xanh 34,8 19,8 25,7 15,3 20,0 13,0 2 R¬m kh« 4,0 5,8 6,9 7,4 6,1 6,5 3 Ngän mÝa 14,3 9,0 11, 10,0 6,7 9,0 4 C¸m tæng hîp 4,0 4,0 1,5 1,5 1,2 1,3 5 B· bia 16,8 15,0 7,5 6,7 6,3 5,3 6 B· ®Ëu phô 7,3 8,0 3,5 5,0 3,1 2,7 7 B· khoai, s¾n 9,3 6,5 2,9 4,4 6,3 4,9 8 Vá khãm 16,7 20,0 14,0 23,4 5,9 18,2 9 RÔ mËt 0,9 0,9 0,3 0,8 0,3 0,6 10 Muèi ¨n 0,3 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 (Nguån: Thøc ¨n cho c¸c lo¹i bß tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n th¸ng 5/1993 – ViÖn Khoa häc n«ng nghiÖp MiÒn Nam thèng kª). viÖc ®Çu t­ trång nh÷ng ®ång cá réng cµng gÆp lµ kh«ng kinh tÕ, chØ cã gÇn 10% sè hé ch¨n nu«i trång cá. Do vËy, diÖn tÝch trång cá chØ tõ vµi tr¨m ®Õn 1.000 m2. Phæ biÕn lµ trång cá voi, cá x¶, n¨ng suÊt 150-200 tÊn/ha; cá Ghinª n¨ng suÊt 80-100 tÊn/ha. Tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai dµnh cho ®ång cá theo sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª n¨m 1990 lµ 328.8 ngµn ha, (trong ®ã cá trång cã 2500 ha) chñ yÕu ®­îc ph©n bè ë trung du vµ miÒn nói phÝa B¾c (190.6 ngµn ha). NhiÒu diÖn tÝch ®ång cá ®Õn nay ®· ®­îc chuyÓn sang trång c¸c lo¹i c©y kh¸c. Tæng l­îng thøc ¨n th« xanh (quy vËt chÊt th«) cung cÊp cho bß s÷a n¨m 1995 ­íc ®¹t 35.2 ngµn tÊn. Do mïa kh« kÐo dµi nªn ë TP. Hå ChÝ Minh vµ c¸c vïng phô cËn c¸c hé ch¨n nu«i bß ph¶i mua thªm cá tù nhiªn lµ nh÷ng lo¹i cã hoµ th¶o nh­ cá chØ ta, cá mËt cá lång vùc c¹n, cá gÊu, ®Ó gi¶i quyÕt nguån thøc ¨n thiÕu hôt. NÕu trång cá, gi¸ thµnh tõ 150-200 ®ång/kg, cßn mua cá tù nhiªn víi gi¸ thµnh 200-300 ®ång/kg. HÇu hÕt c¸c hé ch¨n nu«i ph¶i cho bß s÷a ¨n r¬m, ngän mÝa, b· ®Ëu phô, khoai s¾n, d©y ®Ëu phéng,…thay thÕ mét phÇn tõ thøc ¨n t­¬i xanh bÞ thiÕu, mÆc dï cã thuËn lîi cho c¸c hé ch¨n nu«i trong viÖc tËn dông nh÷ng s¶n phÈm thõa sau thu ho¹ch vô mïa. Nh­ng còng do vËy mµ vËy mµ n¨ng suÊt s÷a bÞ ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu. Thøc ¨n tinh: hiÖn nay ®­îc c¸c hé ch¨n nu«i bß sö dông chñ yÕu lµ c¸m tæng hîp ®ãng bao riªng cho bß s÷a, sè Ýt hé dïng c¸m g¹o vµ ng« nÊu chÝn. Theo nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cña c¸c kü s­ n«ng nghiÖp, th× s¶n l­îng vµ chÊt l­îng s÷a phô thuéc rÊt nhiÒu vµo khÈu phÇn thøc ¨n tinh. Ngay c¶ khi ®· gi¶m ®¸ng kÓ phÇn thøc ¨n th«, chØ gi÷ møc thøc ¨n tinh æn ®Þnh vµ hîp lý, bß vÉn cho n¨ng xuÊt cao vµ chÊt l­îng tèt. §©y lµ mét trong nh÷ng thuËn lîi rÊt lín cho ngµnh ch¨n nu«i bß s÷a ViÖt Nam theo m« h×nh hé gia ®×nh, kh«ng cã ®iÒu kiÖn trång cá nu«i bß. ChÝnh v× vËy mµ mÆc dï mïa kh« kÐo dµi nªn ë TP. Hå ChÝ Minh vµ c¸c vïng phô cËn c¸c hé ch¨n nu«i bß cã trång cá hoÆc kh«ng trång cá ®Òu cã n¨ng suÊt æn ®Þnh. Tuy nhiªn, khã kh¨n ë ®©y lµ thøc ¨n tinh vµ thøc ¨n bæ sung s¶n xuÊt trong n­íc chñ yÕu do c¸c doanh nghiÖp cã vèn n­íc ngoµi cung øng víi gi¸ b¸n qu¸ cao, gi¸ tõ 2.100® - 2.300®/kg, lµm cho ng­êi ch¨n nu«i thua thiÖt. S¶n xuÊt thøc ¨n tinh cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc còng cßn qu¸ nhá bÐ vµ ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ph¸t triÓn ngµnh ch¨n nu«i nãi chung vµ bß s÷a nãi riªng. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, chÕ biÕn thøc ¨n ch¨n nu«i l·i lín vµ ph¸t triÓn m¹nh nhÊt ë c¸c c¬ së cã vèn n­íc ngoµi. Nhµ n­íc ®· cÊp giÊy phÐp cho c¸c doanh nghiÖp cã vèn n­íc ngoµi trªn 2 triÖu tÊn c«ng suÊt vµ hµng n¨m ®· s¶n xuÊt kho¶ng 1 triÖu tÊn. 2.Lao ®éng: Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, gi¸ lao ®éng cña chóng ta ®· t¨ng lªn nhiÒu nh­ng hiÖn vÉn cßn thÊp so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn kh¸c, kh«ng lo¹i trõ c¶ nh÷ng n­íc hiÖn ®ang c¹nh tranh víi chóng ta trªn thÞ tr­êng néi ®Þa. Do vËy, mµ chóng ta còng ®­îc thuËn lîi vÒ gi¸ lao ®éng. Theo sè liÖu c¬ së, nh©n lùc cña c¸c ®¬n vÞ lín trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn s÷a nh­ sau: B¶ng 11: Sè l­îng lao ®éng cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt §¬n vÞ: Ng­êi Vinamilk Dutch Lady NestlÐ Méc Ch©u Tæng sè 3325 371* 509** 98 §¹i häc 830 154 260 98 Trung cÊp 332 217 249 CN kü thuËt 1672 L§ phæ th«ng 491 *Sè liÖu thùc hiÖn n¨m 1996, trong ®ã cã 10 lao ®éng n­íc ngoµi. **Trong ®ã cã 12 lao ®éng n­íc ngoµi. Sè liÖu vÒ lao ®éng cã tr×nh ®é trung cÊp, CN kü thuËt, lao ®éng phæ th«ng trong c¸c c«ng ty Dutch Lady, Nestlevµ Méc Ch©u ch­a thèng kª ®­îc. Lµ ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm cã trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, ®ßi hái nghiªm ngÆt vÒ an toµn thùc phÈm, nªn c¸c c¬ së chÕ biÕn rÊt chó träng kh©u tuyÓn chän vµ sö dông nh©n lùc kü thuËt trong qu¶n lý vµ thùc hµnh s¶n xuÊt. Tr×nh ®é d¹i häc trong nh©n sù cña Vinamilk chiÕm tØ lÖ 24,96%, cña Dutch Lady kho¶ng 40% vµ Nestle kho¶ng 50%. Tû lÖ c«ng nh©n kü thuËt cña Vinamilk lµ 50,28%, trong khi ®ã sè lao ®éng phæ th«ng chØ chiÕm kho¶ng 14% tæng sè lao ®éng. §Ó cã ®­îc ®éi ngò lao ®éng cã chÊt l­îng nh­ hiÖn nay, nhiÒu n¨m qua Cong ty S÷a ViÖt Nam ®· coi träng c«ng t¸c ®µo t¹o chuyªn m«n. NhiÒu c«ng nh©n vµ kü s­ ®­îc c«ng ty cho ®i ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i ë n­íc ngoµi (mçi n¨m cã 20 –30 kü s­ vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ ®­îc ®i häc tËp hoÆc tham quan t¹i c¸c n­íc tiªn tiÕn ). Mét sè con em cña c¸n bé trong c«ng ty ®­îc ®i ®µo t¹o t¹i Ba Lan, Nga. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n thµnh c«ng cña Vinamilk trong ph¸t triÓn s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ lµ do ë ®©y cã ®éi ngò c«ng nh©n giái, c¸n bé kü thuËt vµ qu¶n lý v÷ng vµng trong tiÕp thu c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ lµm chñ thiÕt bÞ hiÖn ®¹i. 3.C«ng t¸c khoa häc c«ng nghÖ: C¸c c¬ së s¶n xuÊt lín cña ngµnh s÷a ®Òu cã trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Nh­ ë C«ng ty S÷a ViÖt Nam, tÊt c¶ cÊc nhµ m¸y thµnh viªn ®Òu ®­îc trang bÞ c¸c d©y chuyÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i cña c¸c c«ng ty næi tiÕng cña Eu vµ Mü (nh­ Tetrapak, APV…)- chØ duy nhÊt mét d©y chuyÒn v« lon 99 cña nhµ m¸y Dielac lµ thiÕt bÞ cña ViÖt Nam míi ®­îc ®­a vµo sö dông trong n¨m 2002. HÇu nh­ tÊt c¶ c¸c thiÕt bÞ cña Vinamilk ®Òu míi ®­îc sö dông, mét sè ®­îc trang bÞ tõ n¨m 1989, sè cßn l¹i ®­îc trang bÞ tõ n¨m 1996 trë l¹i ®©y vµ thuéc thÕ hÖ thiÕt bÞ míi cña thÕ giíi (ngo¹i trõ lß h¬i 3,4 tÊn/h cña nhµ m¸y Dielac ®· sö dông tõ n¨m 1973). C¸c c«ng ty liªn doanh còng ®­îc ®Çu t­ trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ®Ó s¶n xuÊt. Nh­ vËy, ngµnh chÕ biÕn s÷a ViÖt Nam lµ mét trong sè Ýt ngµnh c«ng nghiÖp ë n­íc ta cã trang thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ ®¹t tr×nh ®é tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. iv/c¸c nh©n tè tõ m«i tr­êng c¹nh tranh trong n­íc víi doanh nghiÖp chñ chèt: 1.Kh¸i qu¸t c¸c c«ng ty tham gia vµo thÞ tr­êng: TÝnh ®Õn n¨m 2002 cã c¸c ®¬n vÞ chÝnh sau ®©y ho¹t ®éng trong ngµnh chÕ biÕn s÷a: 1.C«ng ty s÷a ViÖt Nam (Vinamilk): Lo¹i h×nh doanh nghiÖp: QDTW Bao gåm: *Nhµ m¸y S÷a Thèng NhÊt: §Þa ®iÓm: QuËn Thñ §øc TP. Hå ChÝ Minh. S¶n phÈm s¶n xuÊt: s÷a ®Æc cã ®­êng, s÷a t­¬i UHT, s÷a chua, b¬. *Nhµ m¸y S÷a Tr­êng Thä : §Þa ®iÓm: QuËn Thñ §øc TP. Hå ChÝ Minh. S¶n phÈm s¶n xuÊt: : s÷a ®Æc cã ®­êng, s÷a t­¬i UHT, s÷a chua, s÷a ®Ëu nµnh, s÷a chua ®Ëu nµnh, bét ®Ëu nµnh. *Nhµ m¸y S÷a Dielac: §Þa ®iÓm: Khu c«ng nghiÖp Biªn Hoµ, tØnh §ång Nai. S¶n phÈm s¶n xuÊt: s÷a bét vµ bét dinh d­ìng. *Nhµ m¸y S÷a Hµ Néi: §Þa ®iÓm: D­¬ng X¸ -Gia L©m - Hµ Néi S¶n phÈm s¶n xuÊt: s÷a ®¨c cã ®­êng, s÷a t­¬i UHT, s÷a chua, kem. *Nhµ m¸y S÷a CÇn Th¬: §Þa ®iÓm: Khu c«ng nghiÖp Trµ Nãc –TP. CÇn Th¬. S¶n phÈm s¶n xuÊt: s÷a t­¬i tiÖt trïng UHT, s÷a chua, kem c¸c lo¹i. 2.Liªn doanh S÷a B×nh §Þnh (Vinamilk vµ B×nh §Þnh): Lo¹i h×nh doanh nghiÖp:QD®P §Þa ®iÓm: Thµnh phè Quy Nh¬n, tØnh B×nh §Þnh. S¶n phÈm s¶n xuÊt: s÷a t­¬i UHT, s÷a chua, kem c¸c lo¹i. 3.Liªn doanh S÷a Sµi Gßn (Saigonmilk): Lo¹i h×nh doanh nghiÖp: Cæ phÇn. §Þa ®iÓm: HuyÖn Hãc M«n –TP. Hå ChÝ Minh. S¶n phÈm s¶n xuÊt: s÷a t­¬i tiÖt trïng, s÷a chua, kem vµ c¸c s¶n phÈm tõ s÷a. 4.C«ng ty Thùc phÈm vµ n­íc gi¶i kh¸t Dutch Lady V.N (Hµ Lan vµ tØnh B×nh D­¬ng): Lo¹i h×nh doanh nghiÖp: Liªn doanh víi n­íc ngoµi. §Þa ®iÓm: tØnh B×nh D­¬ng. S¶n phÈm s¶n xuÊt: s÷a t­¬i tiÖt trïng, s÷a bét, bét s÷a dinh d­ìng. 5.C«ng ty TNHH Nestle ViÖt Nam: Lo¹i h×nh doanh nghiÖp:100% FDI. §Þa ®iÓm: HuyÖn Ba V×- tØnh Hµ T©y. S¶n phÈm s¶n xuÊt: s÷a t­¬i thanh trïng. 6.C«ng ty Gièng bß s÷a Méc Ch©u: Lo¹i h×nh doanh nghiÖp: QDTW §Þa ®iÓm: ThÞ trÊn Méc Ch©u- tØnh S¬n La. S¶n phÈm s¶n xuÊt: s÷a t­¬i UHT, s÷a chua, kem c¸c lo¹i. Ngoµi ra cßn cã C«ng ty F&N trong khu c«ng nghiÖp Viªt Nam- Singapore tham gia chÕ biÕn s÷a t­¬i tiÖt trïng víi c«ng suÊt 2,8 triÖu lÝt/n¨m, C«ng ty Unilever- Hµ Lan ®ãng t¹i Cñ Chi (thµnh phè Hå ChÝ Minh) chÕ biÕn 9 triÖu lÝt kem/n¨m. Dù kiÕn trong n¨m 2003 nhµ m¸y S÷a NghÖ An (liªn doanh gi÷a NghÖ An vµ Vinamilk) sÏ hoµn tÊt x©y dùng vµ ®­îc ®­a vµo s¶n xuÊt. Mét sè liªn doanh víi n­íc ngoµi ®· ®­îc cÊp giÊy phÐp x©y dùng ho¹t ®éng nh­ng ch­a ®­îc triÓn khai hoÆc ®· gi¶i thÓ, trong ®ã cã Liªn doanh s¶n xuÊt pho-m¸t Méc Ch©u ë S¬n La vµ Liªn doanh s÷© ViÖt óc t¹i §µ N½ng. Mét sè c¬ së nhá vµ hé t­ nh©n chÕ biÕn thñ c«ng tiªu thô t¹i chç vµ trong c¸c cöa hµng gi¶i kh¸t víi tæng s¶n l­îng kho¶ng gÇn 10% l­îng s÷a t­¬i nguyªn liÖu. Cßn phÇn lín c¸c c«ng ty lÊy s¶n phÈm s÷a t­¬i lµm s¶n phÈm chñ lùc. C¸c c«ng ty nµy tËp trung chñ yÕu t¹i c¸c trung t©m ®« thÞ vµ c«ng nghiÖp lín nh­ Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh (C«ng ty S÷a Vinamilk…); mét sè c¬ së võa vµ nhá ho¹t ®éng trªn vïng nguyªn liÖu cã ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i vµ ph¸t triÓn ®µn bß s÷a nh­ ë Méc Ch©u, Ba V×, L©m §ång (C«ng ty S÷a Méc Ch©u, C«ng ty Nestle ViÖt Nam…). XÐt ®Õn quy m« vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt ta cã b¶ng nghiªn cøu sau: B¶ng 12: N¨ng lùc s¶n xuÊt §¬n vÞ : TÊn/n¨m TT Tªn doanh nghiÖp N¨m s¶n xuÊt N¨ng lùc sx, T/n (qui s÷a t­¬i) 1 C«ng ty S÷a ViÖt Nam (Vinamilk): -Nhµ m¸y S÷a Thèng NhÊt. -Nhµ m¸y S÷a Tr­êng Thä. -Nhµ m¸y S÷a Dielac. -Nhµ m¸y S÷a Hµ Néi. -Nhµ m¸y S÷a CÇn Th¬. 1976 500.000 2 Liªn doanh S÷a B×nh §Þnh (Vinamilk vµ B§) 1996 10.000 3 Liªn doanh S÷a Sµi Gßn (Saigonmilk) 1996 10.000 4 C«ng ty thùc phÈm vµ n­íc gi¶i kh¸t Dutch Lady V.N (Hµ Lan vµ tØnh B×nh D­¬ng) 1996 60.000 5 C«ng ty TNHH Nestle ViÖt Nam 1998 5.000 6 C«ng ty Gièng bß s÷a Méc Ch©u 1998 10.000 (Nguån: Bé C«ng nghiÖp) Trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt trªn, n¨ng lùc s¶n xuÊt cña Vinamilk chiÕm tíi 80% tæng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña toµn ngµnh; tiÕp theo lµ c«ng ty Dutch Lady ViÖt Nam vµ Nestle ViÖt Nam … lµ nh÷ng c¬ së cã thiÕt bÞ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, th­¬ng hiÖu cã uy tÝn trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng ph¸t triÓn trong t­¬ng lai. N¨ng lùc s¶n xuÊt hµng n¨m theo ngµnh hµng cña hai ®¬n vÞ s¶n xuÊt lín trong ngµnh s÷a nh­ sau: B¶ng 13: N¨ng lùc s¶n xuÊt ph©n theo ngµnh hµng TT Ngµnh s¶n phÈm §¬n vÞ Vinamilk Dutch Lady Céng 1 S÷a ®Æc cã ®­êng Tr.hép 270 75 335 2 S÷a t­¬i Tr.lit 65,1 11,8 81,9 3 Bét s÷a, bét dinh d­ìng TÊn 9.500 1.500 11.000 4 S÷a chua Tr.lÝt 21,6 0,75 20,75 (Nguån: Theo phßng kü thuËt cña c¸c C«ng ty) N¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c c«ng ty m¹nh nhÊt vÉn lµ s÷a t­¬i, trong ®ã Vinamilk lµ doanh nghiÖp ®øng ®Çu vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt ngµnh hµng nµy. Sau s÷a t­¬i lµ s¶n phÈm s÷a chua vµ s÷a ®Æc. 2.Tr×nh ®é qu¶n lý: PhÇn lín c¸c c¬ së chÕ biÕn s÷a cöa ngµnh ®Òu h¹ch to¸n tËp trung nh­ m« h×nh cña C«ng ty S÷a ViÖt Nam gåm V¨n phßng chÝnh t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, 3 chi nh¸nh kinh doanh t¹i Hµ Néi, §µ N½ng vµ CÇn Th¬. H×nh 2: M« h×nh tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt cña c¸c nhµ m¸y thµnh viªn trong c«ng ty Vinamilk nh­ sau: Gi¸m ®èc Phã gi¸m ®èc Phßng KT & kiÓm tra chÊt l­îng Ph©n x­ëng s¶n xuÊt Hµnh chÝnh KÕ to¸n Tiªu thô Tæ s¶n xuÊt (Nguån: Theo quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh C«ng nghiÖp s÷a ViÖt Nam cña Bé C«ng nghiÖp). H×nh 3: M« h×nh tæ chøc qu¶n lý cña liªn doanh Dutch Lady: (Nguån: Theo quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh C«ng nghiÖp s÷a ViÖt Nam cña Bé C«ng nghiÖp). Héi ®ång qu¶n trÞ Tæng gi¸m ®èc Phã tæng gi¸m ®èc Gi¸m ®èc nghiÖp vô Gi¸m ®èc th­¬ng m¹i Gi¸m ®èc s¶n xuÊt Phßng hµnh chÝnh Phßng kÕ to¸n Phßng tæng hîp Phßng b¸n hµng Phßng Marketing KiÓm tra chÊt l­îng Phßng mua s¾m Phßng kü thuËt Phßng s¶n xuÊt Phßng thu mua s÷a Tr­ëng kho S÷a ®Æc cã ®­êng ChÕ biÕn S÷a tiÖt trung UTH §ãng gãi s÷a bét Lµm hép Qua m« h×nh tæ chøc bé m¸y s¶n xuÊt nªu trªn cã thÓ thÊy râ r»ng c¸c c¬ së liªn doanh vµ 100% vèn n­íc ngoµi chó träng m¹nh vµo nghiªn cøu thÞ tr­êng, cã riªng phßng Marketing. Gi¸m ®èc th­¬ng m¹i phô tr¸ch riªng vÒ Marketing vµ b¸n hµng. Trong khi ®ã, c¸c c¬ së quèc doanh ch­a cã ®iÒu kiÖn ®Çu t­ vµo lÜnh vùc Marketing do c¬ chÕ tµi chÝnh hiÖn nay cña Nhµ n­íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp quèc doanh cßn h¹n hÑp. QuyÒn h¹n cña bé phËn kiÓm tra chÊt l­îng trong liªn doanh bao trïm lªn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong nhµ m¸y, kÓ tõ kh©u thu mua vµ nhËp vËt t­, nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt. Trong c¸c c¬ së quèc doanh, phÇn lín bé phËn kiÓm tra chÊt l­îng n»m trong Phßng kü thuËt; vµ phßng nµy ngang b»ng víi c¸c bé phËn s¶n xuÊt. ViÖc ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm trong Ban gi¸m ®èc ë c¬ së cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi kh¸ cô thÓ theo tõng lÜnh vùc: s¶n xuÊt, nghiÖp vô vµ thÞ tr­êng. Tõng lÜnh vùc cã mét Gi¸m ®èc phô tr¸ch. Bao trïm lªn c¸c gi¸m ®èc ®iÒu hµnh nµy lµ Phã Tæng gi¸m ®èc, Tæng gi¸m ®èc. Trong c¸c c¬ së trong n­íc, lÜnh vùc nghiÖp vô vµ thÞ tr­êng th­êng do Gi¸m ®èc trùc tiÕp ®iÒu hµnh; lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ kü thuËt do 1 phã gi¸m ®èc phô tr¸ch. *Tuy nhiªn, c¶ hai khu vùc ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Òu thiÕu bé phËn chøc n¨ng qu¶n lý, theo dâi ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu s÷a. 3.VÞ thÕ ®µm ph¸n cña bªn cung øng: NÕu xÐt vÒ vÞ thÕ ®µm ph¸n, ®ãng vai trß bªn cung øng ë ®©y lµ c¸c nhµ cung cÊp nguyªn liÖu cho ngµnh c«ng nghiÖp s÷a (s÷a t­¬i). C¸c nhµ cung øng ë ®©y chñ yÕu lµ c¸c hé gia ®×nh (trªn 93% ®µn bß s÷a ®­îc nu«i trong hé gia ®×nh, chñ yÕu quy m« tõ 3 ®Õn 10 con), quy m« nhá, ph©n t¸n. H¬n n÷a, ®Õn 90 % nguån nguyªn liÖu ®Çu vµo cho ngµnh c«ng nghiÖp tr­íc ®Õn nay chñ yÕu lµ nhËp khÈu. Do vËy mµ søc Ðp tõ phÝa nhµ cung cÊp trong n­íc lµ rÊt nhá bÐ. ThÕ nh­ng ng­îc l¹i vÞ thÕ tõ phÝa nhµ cung cÊp n­íc ngoµi lµ rÊt lín. Do vËy chóng ta khã cã thÓ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh nhê vµo lîi thÕ vÒ nguyªn liÖu. ThËt may lµ phÇn chi phÝ tõ nguyªn liÖu l¹i kh«ng chiÕm phÇn lín, trong khi c¸c phÇn chi phÝ kh¸c l¹i rÊt cao nh­ chi phÝ bao b×, c¸c hîp chÊt bæ xung. 4.ThÞ phÇn, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c c«ng ty hiÖn nay: XÐt vÒ thÞ phÇn, hiÖn nay Vinamilk chiÕm thÞ phÇn lín nhÊt nh­ sau: s÷a ®Æc cã ®­êng 70-75%, nhãm s÷a bét 50-60%, s÷a t­¬i 95-98% (theo ®¸nh gi¸ cña ViÖn Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ n«ng nghiÖp). Cßn l¹i, Nestle Ba V×, Trung t©m Gièng bß s÷a Ba V× vµ C«ng ty Gièng bß s÷a Méc Ch©u (thuéc Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n) vµ gÇn ®©y lµ c«ng ty s÷a Hµ Néi chia nhau thÞ tr­êng s÷a ë khu vùc Hµ Néi chia nhau thÞ tr­êng s÷a ë khu vùc Hµ Néi vµ phô cËn. Cßn ®èi víi s¶n phÈm nhËp khÈu, chñ yÕu lµ s÷a ®Æc cã ®­êng vµ s÷a t­¬i nhËp khÈu: c¸c lo¹i s÷a ®Æc cã ®­êng nhËp ngo¹i ®· gi¶m nhiÒu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y v× khã c¹nh tranh ®­îc víi s¶n phÈm cïng lo¹i cña Vinamilk, Nestle ViÖt Nam vµ Dutch Lady. S÷a t­¬i tiÖt trïng cña Ph¸p vµ New Zealand còng ®­îc nhËp vµ b¸n t¹i TP.Hå ChÝ Minh, Hµ Néi víi thÞ phÇn 2-3% víi gi¸ b¸n ®¾t h¬n s¶n phÈm cïng lo¹i cña Vinamilk trªn 30%. XÐt vÒ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doa