Đề án Giải pháp phát triển thị trường chứng khoán hiện nay

ng ph©n phèi l¹i quyÒn së h÷u chøng kho¸n tõ chñ thÓ nµy sang chñ thÓ kh¸c, ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n cña chøng kho¸n. ThÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp gép l¹i ®­îc gäi lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. Hai thÞ tr­êng nµy tån t¹i quan hÖ mËt thiÕt víi nhau ®­îc vÝ dô nh­ hai b¸nh xe cña mét chiÕc xe, trong ®ã thÞ tr­êng s¬ cÊp lµ c¬ së, lµ tiÒn ®Ò, thÞ tr­êng thø cÊp lµ ®éng lùc. NÕu kh«ng cã thÞ tr­êng s¬ cÊp th× sÏ ch¼ng cã chøng kho¸n ®Ó l­u th«ng trªn thÞ tr­êng thø cÊp vµ ng­îc l¹i, nÕu kh«ng cã thÞ tr­êng thø cÊp th× viÖc ho¸n chuyÓn c¸c chøng kho¸n thµnh tiÒn sÏ bÞ khã kh¨n, khiÕn cho ng­êi ®Çu t­ sÏ bÞ thu nhá l¹i, h¹n chÕ kh¶ n¨ng huy ®éng vèn trong nÒn kinh tÕ. ViÖc ph©n biÖt thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt lý thuyÕt. Trong thùc tÕ tæ chøc thÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng cã sù ph©n biÖt ®©u lµ thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ ®©u lµ thÞ tr­êng thø cÊp. NghÜa lµ, trong mét thÞ tr­êng chøng kho¸n võa cã giao dÞch cña thÞ tr­êng s¬ cÊp võa cã giao dÞch cña thÞ tr­êng thø cÊp. Võa cã viÖc mua b¸n chøng kho¸n theo tÝnh chÊt mua ®i b¸n l¹i. Tuy nhiªn, ®iÓm cÇn chó ý lµ ph¶i coi träng thÞ tr­êng s¬ cÊp, v× ®©y lµ thÞ tr­êng ph¸t hµnh lµ ho¹t ®éng t¹o vèn cho ®¬n vÞ ph¸t hµnh ®ång thêi ph¶i gi¸m s¸t chÆt chÏ thÞ tr­êng thø cÊp, kh«ng ®Ó t×nh tr¹ng ®Çu c¬ lòng ®o¹n thÞ tr­êng ®Ó ®¶m b¶o thÞ tr­êng chøng kho¸n trë thµnh c«ng cô h÷u dông cña nÒn kinh tÕ. 3. Së giao dÞch chøng kho¸n: ThÞ tr­êng chøng kho¸n chÝnh thøc ®­îc tæ chøc theo h×nh thøc Së giao dÞch chøng kho¸n. a. C¸c h×nh thøc tæ chøc së giao dÞch chøng kho¸n. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã 3 h×nh thøc tæ chøc së giao dÞch chøng kho¸n. Thø nhÊt: Së giao dÞch chøng kho¸n ®­îc tæ chøc theo h×nh thøc "C©u l¹c bé" tù nguyÖn cña c¸c thµnh viªn. Trong h×nh thøc nµy, c¸c thµnh viªn cña së giao dÞch (héi viªn) tù tæ chøc vµ tù qu¶n lý së giao dÞch chøng kho¸n theo ph¸p luËt kh«ng cã sù can thiÖp cña nhµ n­íc. C¸c héi viªn cña Së giao dÞch bÇu ra Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Héi ®ång qu¶n trÞ bÇu ra ban ®iÒu hµnh. Thø hai: Së giao dÞch chøng kho¸n ®­îc tæ chøc d­íi h×nh thøc mét c«ng ty cæ phÇn cã c¸c cæ ®«ng lµ c¸c c«ng ty thµnh viªn. §©y lµ h×nh thøc phæ biÕn nhÊt hiÖn nay. Së giao dÞch chøng kho¸n tæ chøc d­íi h×nh thøc nµy ®­îc ho¹t ®éng theo luËt c«ng ty cæ phÇn, ph¶i nép thuÕ cho nhµ n­íc vµ chÞu sù gi¸m s¸t cña mét c¬ quan chuyªn m«n do chÝnh phñ lËp ra. C¬ quan chuyªn m«n nµy lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. Qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n lµ Héi ®ång qu¶n trÞ do c¸c c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn bÇu ra vµ ban ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n do Héi ®ång qu¶n trÞ ®Ò cö. Thø ba: Së giao dÞch chøng kho¸n ®­îc tæ chøc d­íi d¹ng mét c«ng ty cæ phÇn nh­ng cã sù tham gia qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cña nhµ n­íc. §©y lµ h×nh thøc phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c n­íc Ch©u ¸. C¬ cÊu tæ chøc vµ qu¶n lý ®iÒu hµnh còng t­¬ng tù nh­ h×nh thøc trªn nh­ng trong thµnh phÇn Héi ®ång qu¶n trÞ cã mét sè thµnh viªn do uû ban chøng kho¸n quèc gia ®­a vµo, gi¸m s¸t ®iÒu hµnh. Së giao dÞch chøng kho¸n quèc gia bæ nhiÖm. b. Qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n Uû ban chøng kho¸n quèc gia lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n do chÝnh phñ thµnh lËp. Uû ban chøng kho¸n quèc gia cã nhiÖm vô x¸c ®Þnh lo¹i doanh nghiÖp nµo ®­îc phÐp ph¸t hµnh chøng kho¸n vµ lo¹i chøng kho¸n nµo ®­îc mua b¸n. Uû ban nµy cÊp giÊy phÐp vµ kiÓm tra ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty m«i giíi vµ thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc qu¶n lý nhµ n­íc kh¸c. Héi ®ång qu¶n trÞ vµ ban ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n. TÊt c¶ c¸c quyÕt ®Þnh ®Òu ®­îc Héi ®ång qu¶n trÞ ®­a ra. Héi ®ång nµy bao gåm c¸c c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn cña së giao dÞch chøng kho¸n, c¸c thµnh viªn liªn doanh thËm chÝ cã mét sè kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña së giao dÞch chøng kho¸n do Uû ban chøng kho¸n quèc gia ®­a vµo. Héi ®ång qu¶n trÞ cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh­ng thµnh viªn nµo ®­îc phÐp bu«n b¸n t¹i së giao dÞch, nh÷ng lo¹i chøng kho¸n nµo ®ñ tiªu chuÈn ®­îc phÐp niªm yÕt t¹i phßng giao dÞch. Héi ®ång nµy cã quyÒn ®×nh chØ hoÆc huû bá viÖc niªm yÕt mét chøng kho¸n nµo ®ã. Héi ®ång qu¶n trÞ cã quyÒn kiÓm tra qu¸ tr×nh kinh doanh cña c¸c thµnh viªn së giao dÞch. NÕu ph¸t hiÖn vi ph¹m, Héi ®ång qu¶n trÞ cã quyÒn ph¹t hoÆc ®×nh chØ viÖc kinh doanh cña thµnh viªn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh hoÆc trôc xuÊt kh«ng cho phÐp mua b¸n trªn së giao dÞch. NÕu ph¸t hiÖn vi ph¹m, Héi ®ång qu¶n trÞ cã quyÒn ph¹t hoÆc ®×nh chØ viÖc kinh doanh cña thµnh viªn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh hoÆc trôc xuÊt kh«ng cho phÐp mua b¸n trªn së giao dÞch chøng kho¸n n÷a. c. Thµnh viªn së giao dÞch chøng kho¸n. Thµnh viªn së giao dÞch chøng kho¸n cã thÓ lµ c¸c c¸ nh©n hoÆc c¸c c«ng ty chøng kho¸n. §Ó trë thµnh thµnh viªn cña së giao dÞch chøng kho¸n tr­íc hÕt c«ng ty ph¶i ®­îc c«ng ty cã thÈm quyÒn cña nhµ n­íc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng. Ph¶i cã sè vèn tèi thiÓu theo quy ®Þnh, cã chuyªn gia kinh tÕ, ph¸p lý ®· ®­îc ®µo t¹o vÒ ph©n tÝch vµ kinh doanh chøng kho¸n. Ngoµi ra c«ng ty cßn ph¶i tho¶ m·n c¸c yªu cÇu cña tõng së giao dÞch chøng kho¸n cô thÓ. Mét c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ lµ thµnh viªn cña nhiÒu së giao dÞch chøng kho¸n kh¸c nhau nh­ng kh«ng ®­îc lµ thµnh viªn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n phi tËp trung vµ ng­îc l¹i c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ thùc hiÖn mét hay nhiÒu nghiÖp vô kh¸c nhau trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. d. Gi¸m s¸t thÞ tr­êng chøng kho¸n. §Ó ®¶m b¶o cho c¸c giao dÞch ®­îc c«ng b»ng ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t­, së giao dÞch chøng kho¸n cã mét bé phËn chuyªn theo dâi gi¸m s¸t c¸c giao dÞch chøng kho¸n ®Ó ng¨n chÆn kÞp thêi c¸c vi ph¹m trong giao dÞch chøng kho¸n. NhiÖm vô chñ yÕu cña c¸c bé phËn gi¸m s¸t lµ kiÓm tra theo dâi vµ ng¨n chÆn kÞp thêi c¸c ho¹t ®éng tiªu cùc nh­ g©y nhiÔu gi¸, giao dÞch tay trong, giao dÞch lßng vßng, giao dÞch cã dµn xÕp tr­íc. 4. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. a. Nguyªn t¾c trung gian mua b¸n chøng kho¸n. Ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n kh«ng ph¶i trùc tiÕp diÔn ra gi÷a nh÷ng ng­êi muèn mua vµ b¸n, chøng kho¸n thùc hiÖn mµ do c¸c nhµ trung gian m«i giíi thùc hiÖn. §©y lµ nguyªn t¾c trung gian c¨n b¶n cho tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nguyªn t¾c trung gian nh»m ®¶m b¶o cho c¸c lo¹i chøng kho¸n lµ chøng kho¸n thùc vµ thÞ tr­êng ho¹t ®éng lµnh m¹nh, ®Òu ®Æn hîp ph¸p vµ ph¸t triÓn, b¶o vÖ lîi Ých cña ng­êi ®Çu t­. V× nh÷ng nhµ ®Çu t­ kh«ng thÓ xÐt ®o¸n mét c¸ch nhanh chãng vµ chÝnh x¸c gi¸ trÞ thùc sù cña tõng lo¹i chøng kho¸n vµ còng kh«ng dù ®o¸n ®­îc chÝnh x¸c xu h­íng biÕn ®éng cña nã. V× vËy nÕu ng­êi m«i giíi cã th¸i ®é kh«ng kh¸ch quan trong ho¹t ®éng trung gian sÏ g©y thiÖt haÞ cho c¸c nhµ ®Çu t­. XÐt vÒ tÝnh chÊt kinh doanh, m«i giíi chøng kho¸n cã 2 lo¹i: M«i giíi chøng kho¸n vµ th­¬ng gia chøng kho¸n. M«i giíi chøng kho¸n chØ th­¬ng l­îng mua b¸n chøng kho¸n theo lÖnh cña kh¸ch hµng vµ ¨n hoa hång. Th­¬ng gia chøng kho¸n cßn gäi lµ ng­êi kinh doanh chøng kho¸n. Nãi chung c¸c c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n t¹i c¸c thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Òu ®ång thêi thùc hiÖn 2 nghiÖp vô lµ ng­êi m«i giíi võa lµ ng­êi kinh doanh nh­ng t¹i thÞ tr­êng chøng kho¸n New York, London tõ l©u ng­êi ta ®· ph©n biÖt 2 lo¹i m«i giíi nµy vµ cã luËt lÖ kh«ng chØ ho¹t ®éng cña th­¬ng gia chøng kho¸n. b. Nguyªn t¾c ®Þnh gi¸ cña mua b¸n chøng kho¸n. Gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n do c¸c nhµ m«i giíi ®­a ra. Mçi nhµ m«i giíi ®Þnh gi¸ mçi lo¹i chøng kho¸n t¹i tõng thêi ®iÓm tuú theo sù xÐt ®o¸n, kinh nghiÖm vµ kü thuËt dùa trªn l­îng cung cÇu lo¹i chøng kho¸n ®ã trªn thÞ tr­êng. c. Nguyªn t¾c c«ng khai cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Òu ®­îc c«ng khai ho¸. Th«ng tin vÒ c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc ®­a ra mua b¸n trªn thÞ tr­êng, t×nh h×nh tµi chÝnh vµ kÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c c«ng ty ph¸t hµnh, sè l­îng chøng kho¸n vµ gi¸ c¶ cña tõng lo¹i chøng kho¸n ®Òu ®­îc th«ng b¸o c«ng khai trªn thÞ tr­êng. Khi kÕt thóc mét cuéc giao dÞch, sè l­îng mua b¸n vµ gi¸ c¶ thèng nhÊt lËp tøc ®­îc th«ng b¸o ngay. Nguyªn t¾c c«ng khai cña thÞ tr­êng chøng kho¸n nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng­êi mua b¸n chøng kho¸n kh«ng bÞ "hí" trong mua b¸n chøng kho¸n. TÊt c¶ c¸c nguyªn t¾c trªn ®Òu ®­îc thÓ hiÖn b»ng v¨n b¶n ph¸p quy tõ luËt ®Õn qui chÕ, ®iÒu lÖ cña mçi thÞ tr­êng chøng kho¸n nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng­êi mua chøng kho¸n vµ cña c¸c thµnh viªn trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. 5. Giao dÞch trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. C¸c chøng kho¸n ®­îc giao dÞch trªn thÞ tr­êng theo l« ch½n hoÆc l« lÎ. Trªn sµn giao dÞch, cã nhiÒu lo¹i lÖnh kh¸c nhau ®­îc nhµ ®Çu t­ sö dông tïy theo môc ®Ých cña tõng ng­êi. §Ó mua hay b¸n chøng kho¸n, c¸c nhµ ®Çu t­ sÏ ®­a ra c¸c lÖnh thuª c¸c c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n thùc hiÖn hé. * LÖnh thÞ tr­êng: §©y lµ lo¹i lÖnh th«ng dông nhÊt. C¸c c«ng ty m«i giíi c¨n cø vµo gi¸ thÞ tr­êng hiÖn t¹i cña lo¹i chøng kho¸n mµ nhµ ®Çu t­ yªu cÇu thùc hiÖn ®Ó tiÕn hµnh giao dÞch, xong hä còng ph¶i xem xÐt ®Ó mua hoÆc b¸n sao cho cã lîi nhÊt cho kh¸ch hµng cña hä, c¸c kh¸ch hµng biÕt ch¾c lÖnh sÏ ®­îc thùc hiÖn nh­ng kh«ng biÕt ch¾c gi¸ c¶ lµ bao nhiªu. * LÖnh giíi h¹n: LÖnh nµy th­êng ®­îc ®­a ra bëi c¸c nhµ ®Çu t­ cã hiÓu biÕt chót Ýt vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ kinh tÕ. Trong lÖnh cã giíi h¹n vÒ gi¸ b¸n thÊp nhÊt vµ gi¸ mua cao nhÊt mµ c«ng ty m«i giíi trªn sµn giao dÞch ®­îc phÐp thùc hiÖn. §èi víi lÖnh mua th× gi¸ mua th­êng thÊp h¬n gi¸ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i cßn lÖnh b¸n cã gi¸ th­êng cao h¬n gi¸ thÞ tr­êng. Do vËy lÖnh giíi h¹n th­êng kh«ng ®­îc thùc hiÖn ngay mµ ®­îc thùc hiÖn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh cho ®Õn khi hÕt thêi h¹n vµ huû bá. Trong khi ch­a bÞ huû bá mµ lÖnh ch­a ®­îc thùc hiÖn th× nhµ ®Çu t­ vÉn cã thÓ t¨ng gi¶m gi¸ gi¬Ý h¹n (gi¸ mua, gi¸ b¸n). * LÖnh ngõng: §©y lµ lÖnh ®Æc biÖt mµ c¸c nhµ ®Çu t­ dïng ®Ó b¶o vÖ thu nhËp cña hä tr¸nh thua lç khi cã sù t¨ng gi¶m gi¸ c¶. LÖnh ngõng b¸n cã gi¸ ®Æt ra cao h¬n gi¸ thÞ tr­êng hiÖn t¹i cßn lÖnh ngõng mua cã gi¸ ®Æt ra thÊp h¬n thÞ tr­êng hiÖn t¹i. C¸c lÖnh trªn khi ®Êu gi¸ sÏ ®­îc ­u tiªn theo thø tù. - ¦u tiªn vÒ gi¸: Gi¸ ®Æt mua cao nhÊt vµ gi¸ ®Æt b¸n thÊp nhÊt ®­îc ­u tiªn. - ¦u tiªn vÒ thêi gian: Trong cïng mét møc gi¸ lÖnh nµo ®­îc ®­a ra tr­íc sÏ ®­îc ­u tiªn. - ¦u tiªn vÒ sè l­îng: Khi cã nhiÒu lÖnh cïng tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn trªn, lÖnh nµo cã sè l­îng chøng kho¸n nhiÒu h¬n sÏ ®­îc ­u tiªn. Trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n phi tËp trung, ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n còng diÔn ra kh¸ ®¬n gi¶n. Khi mét kh¸ch hµng muèn mua mét sè l­îng chøng kho¸n nhÊt ®Þnh, anh ta sÏ ®­a lÖnh cho c«ng ty chøng kho¸n ®ang qu¶n lý tµi s¶n cña anh ta yªu cÇu giao dÞch hé. Th«ng qua hÖ thèng viÔn th«ng c«ng ty m«i giíi sÏ liªn l¹c víi tÊt c¶ c¸c nhµ t¹o thÞ tr­êng cña lo¹i chøng kho¸n nµy ®Ó biÕt ®­îc gi¸ chµo b¸n thÊp nhÊt cña lo¹i chøng kho¸n nµy sau ®ã c«ng ty nµy th«ng b¸o l¹i cho kh¸ch hµng biÕt vµ nÕu kh¸ch hµng chÊp nhËn, c«ng ty sÏ thùc hiÖn lÖnh vµ giao dÞch cña kh¸ch hµng ®­îc thùc hiÖn. III. Vai trß cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ®ang ®ãng vai trß ngµy cµng quan träng trong nÒn kinh tÕ c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh sÏ cÇn tíi thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Ó hç trî cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Trong thËp kû võa qua c¸c thÞ tr­êng chøng kho¸n trªn thÕ giíi ®· ph¸t triÓn hÕt søc m¹nh mÏ. Tæng gi¸ trÞ cæ phiÕu ®­îc yÕt gi¸ trªn c¸c thÞ tr­êng nµy t¨ng tõ 4.700 tû USD n¨m 1985 lªn 15200 tû USD n¨m 1995. Trong ®ã gi¸ trÞ cæ phiÕu giao dÞch trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn t¨ng nhanh tõ 3% n¨m 1983 lªn 17% tæng l­îng giao dÞch toµn thÕ giíi n¨m 1995. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña thÞ tr­êng chøng kho¸n cã t¸c ®éng tÝch cùc tíi sù ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia. Thùc tÕ cho thÊy thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ ë nhiÒu n­íc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ th«ng qua viÖc gãp phÇn t¹o ra vèn kh¶ dông. Thùc vËy, ®a sè c¸c dù ¸n ®Çu t­ cÇn ph¶i sö dông vèn dµi h¹n th× míi ®¹t hiÖu qu¶ cao trong khi c¸c nhµ tiÕt kiÖm l¹i kh«ng muèn mÊt quyÒn kiÓm so¸t mãn tiÕt kiÖm cña hä trong thêi gian dµi. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ho¹t ®éng tr«i ch¶y sÏ cho phÐp kh¾c phôc ®­îc m©u thuÉn nµy khiÕn cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ trªn thÞ tr­êng hÊp dÉn, thuËn tiÖn vµ cã l·i suÊt cao h¬n so víi göi tiÕt kiÖm v× ng­êi tiÕt kiÖm cã thÓ mua mét lo¹i chøng kho¸n nµo ®ã råi l¹i ®em b¸n mét c¸ch nhanh chãng Ýt phÝ tæn khi cÇn tiÒn mÆt hoÆc ®Ó ®Çu t­ vµo mét lo¹i chøng kho¸n kh¸c mµ hä thÝch. ViÖc trao ®æi nµy diÔn ra trªn thÞ tr­êng thø cÊp trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp vÉn ®­îc sö dông nguån vèn dµi h¹n th­êng xuyªn vµ æn ®Þnh. Nh­ vËy, th«ng qua viÖc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c kho¶n ®Çu t­ dµi h¹n ph¸t triÓn, lµm cho c¸c kho¶n ®Çu t­ sinh lîi nhiÒu h¬n mµ thÞ tr­êng chøng kho¸n khuyÕn khÝch ®­îc nhiÒu vèn h¬n vµo nÒn kinh tÕ gãp phÇn ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ. ThÞ tr­êng chøng kho¸n còng hç trî cho hÖ thèng ng©n hµng trong nhiÒu lÜnh vùc. VÒ c¬ b¶n, thÞ tr­êng chøng kho¸n bæ sung cho hÖ thèng ng©n hµng trong viÖc cung cÊp vèn vay trung vµ dµi h¹n. HÖ thèng ng©n hµng víi chøc n¨ng chñ yÕu lµ "t¹m øng" vèn cho nÒn kinh tÕ th«ng qua ho¹t ®éng tÝn dông: Nh©n tè tiÒn göi cña d©n c­ mµ häc nh©n ®­îc lªn nhiÒu. TiÒn ®­îc cho vay qua c¸c ho¹t ®éng tÝn dông cÇn ®­îc thu vÒ. Tuy vËy bao giê còng cã phÇn vèn vay kÐm hiÖu qu¶ kh«ng thu håi ®­îc vÉn n»m trong l­u th«ng, lµm cho møc gia t¨ng tiÒn tÖ cao h¬n tû lÖ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ mét l­îng tiÒn t¨ng thªm kh«ng cã l­îng hµng ho¸ dÞch vô t¨ng theo t­¬ng øng ngµy cµng g©y ra l¹m ph¸t trong nÒn kinh tÕ. Do vËy hÖ thèng ng©n hµng chØ cã thÓ cÊp tÝn dông trung vµ dµi h¹n cho nÒn kinh tÕ mét c¸ch h¹n chÕ nÕu kh«ng sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chuyÓn ho¸ vèn qu¸ møc, kh«ng nh÷ng ®e do¹ an toµn cña c¸c ng©n hµng mµ cßn g©y nguy c¬ l¹m ph¸t. Trong bèi c¶nh ®ã, thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ n¬i bæ sung nguån vèn trung vµ dµi h¹n quan träng cho c¸c kho¶n ®Çu t­ ph¸t triÓn. Trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp vèn ®­îc chuyÓn trùc tiÕp tõ ng­êi cã vèn sang ng­êi cÇn vèn th«ng qua viÖc ph¸t hµnh lÇn ®Çu c¸c lo¹i chøng kho¸n. Trªn thÞ tr­êng thø cÊp sau ®ã, chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh cã t¸c dông nh­ "g©y tiÕp søc" ®Ó ng­êi ®Çu t­ míi tiÕp søc cho ng­êi ®Çu t­ còng th«ng qua viÖc mua b¸n l¹i chøng kho¸n. §ã lµ qu¸ tr×nh biÕn c¸c kho¶n tiÕt kiÖm ng¾n h¹n thµnh nguån nu«i d­ìng vµ duy tr× c¸c kho¶n ®©ï t­ dµi h¹n trªn c¬ së tham gia tÝch cùc vµ tù nguyÖn cña c¸c nhµ ®Çu t­. Nh­ vËy thÞ tr­êng chøng kho¸n hç trî cho hÖ thèng ng©n hµng trong viÖc cÊp c¸c kho¶n tÝn dông trung vµ dµi h¹n gãp phÇn lµm gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t, sù ph©n tÝch ë trªn ®· chØ ra r»ng thÞ tr­êng chøng kho¸n cã vai trß tÝch cùc vµ kh«ng thÓ thiÕu trong nÒn kinh tÕ. PhÇn II: Sù h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam. I. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam. 1. Do yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ. Thùc tÕ cho thÊy ë tÊt c¶ c¸c n­íc cã thÞ tr­êng chøng kho¸n, khi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ra ®êi th× ch­a cã thÞ tr­êng chøng kho¸n. ThÞ tr­êng chøng kho¸n chØ ra ®êi khi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· ph¸t triÓn ë møc ®é nhÊt ®Þnh vµ ®ßi hái ph¶i h×nh thµnh mét tæ chøc nµo ®ã cã kh¶ n¨ng tiÕp thªm søc m¹nh cho thÞ tr­êng - ®ã lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n víi viÖc cung cÊp vèn cho nÒn kinh tÕ. Cã thÓ nãi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn lµm n¶y sinh thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Õn l­ît nã l¹i tiÕp thªm nguån lùc ®Ó thóc ®Èy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. "Trong nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay, chñ yÕu míi cã h×nh thøc giao l­u vèn gi¸p tiÕp nªn ch­a huy ®éng vµ thu hót cã hiÖu qu¶ tèi ­u nguån vèn cßn kh¸ tiÒm tµng cña ®Êt n­íc. Do ®ã, cïng víi sù ph¸t triÓn, hoµn thiÖn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng, n©ng cao tr×nh ®é giao l­u vèn gi¸n tiÕp, cÇn ph¶i thóc ®Èy sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ h×nh thøc giao l­u vèn trùc tiÕp"* Theo thÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ sè 12: th¸ng 6/2000 . Giao l­u vèn trùc tiÕp lµ h×nh thøc giao l­u vèn chñ yÕu th«ng qua ph­¬ng thøc thu hót vèn b»ng ph¸t hµnh c¸c ph­¬ng tiÖn tÝn dông, nh­ tr¸i phiÕu, cæ phiÕu. Ph­¬ng thøc giao l­u vèn trùc tiÕp cã nhiÒu ­u ®iÓm næi bËt h¬n ph­¬ng thøc giao l­u vèn gi¸n tiÕp. Do vËy, trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay, cïng víi viÖc hoµn thiÖn tæ chøc giao l­u vèn gi¸n tiÕp ph¶i ®ång thêi ph¸t triÓn m¹nh giao l­u vèn trùc tiÕp nh»m lµm phong phó thÞ tr­êng tiÒn vèn vµ ®æi míi c¬ chÕ giao l­u vèn theo h­íng hiÖn ®¹i. ChØ khi nµo c¶ hai h×nh thøc giao l­u vèn trªn cïng tån t¹i, ph¸t triÓn vµ bæ sung cho nhau th× thÞ tr­êng tiÒn tÖ - tÝn dông míi tõng b­íc ®­îc c¶i tiÕn, thÞ tr­êng chøng kho¸n míi xuÊt hiÖn vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ trong mét thÞ tr­êng tiÒn tÖ - tÝn dông hoµn chØnh, nhê ®ã mµ thu hót ®­îc mäi nguån vèn tiÒm tµng trong vµ ngoµi n­íc cho ®Çu t­ ph¸t triÓn. 2. Do yªu cÇu cña nhµ n­íc. §Ó hoµn thiÖn nhiÖm vô cña m×nh nhµ n­íc lu«n ph¶i chi tiªu mµ nguån thu chñ yÕu cña nhµ n­íc tõ thuÕ th­êng kh«ng trang tr¶i hÕt c¸c ho¹t ®éng cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc buéc ph¶i vay vèn trong d©n c­ vµ c¸c tæ chøc tÝn dông b»ng c¸ch ph¸t hµnh kú phiÕu. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi sÏ gióp cho qu¸ tr×nh ph¸t hµnh nµy ®­îc thuËn lîi h¬n. Nh­ ë phÇn trªn em ®· tr×nh bµy, thÞ tr­êng chøng kho¸n còng cã t¸c ®éng tÝch cùc trong viÖc gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t. §Æc biÖt tõ n¨m 1993, nhµ n­íc ta ®· cã chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc tøc lµ chuyÓn c¸c doanh nghiÖp quèc doanh sang h×nh thøc cæ phÇn. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra cßn chËm nÕu thÞ tr­êng chøng kho¸n h×nh thµnh th× sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc diÔn ra nhanh h¬n. Nhu cÇu vÒ mét thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam ngµy cµng trë nªn bøc thiÕt do nh÷ng lý do mµ em ®· nªu trªn nªn ch¾c ch¾n trong t­¬ng lai gÇn ViÖt Nam sÏ cã mét thÞ tr­êng chøng kho¸n theo ®óng ý nghÜa cña nã ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ. III. Thùc tr¹ng thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam hiÖn nay. 1. Thùc tr¹ng. T¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh hiÖn ®· cã 80 doanh nghiÖp cæ phÇn trong ®ã cã 24 doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh c«ng th­¬ng nghiÖp dÞch vô, 22 ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ 2 c«ng ty tµi chÝnh víi sè vèn cæ phÇn lªn tíi 250 tû ®ång. C¸c doanh nghiÖp nµy ngoµi viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu, mét sè ®¬n vÞ (chñ yÕu lµ c¸c ng©n hµng vµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh) ®· ph¸t hµnh c¸c lo¹i kú phiÕu trung h¹n. Ngoµi ra c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, ng©n hµng ®Çu t­ ph¸t triÓn quèc doanh, kho b¹c nhµ n­íc còng ®· ph¸t hµnh c¸c lo¹i kú phiÕu cã môc ®Ých… tÊt c¶ c¸c lo¹i kú phiÕu, cæ phiÕu nãi trªn ®Òu cã thÓ tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n, do vËy cã thÓ nãi r»ng ViÖt Nam hiÖn nay ®· cã thÞ tr­êng chøng kho¸n. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· h×nh thµnh vµ ®i vµo ho¹t ®éng. §Õn ngµy 31/8/2000 ®· cã hai phiªn giao dÞch. HiÖn nay míi chØ cã 2 c«ng ty cæ phÇn niªm yÕt cæ phiÕu lµ c«ng ty ®iÖn l¹nh (REE) vµ c«ng ty vËt liÖu b­u chÝnh viÔn th«ng (SACOM) cho nªn hµng ho¸ cÇn cho thÞ tr­êng rÊt Ýt. Nãi chung l¹i, thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam míi chØ tån t¹i ë møc ®é rÊt s¬ khai, ch­a thùc sù lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n víi ®óng ý nghÜa cña kh¸i niÖm thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· ®­îc mäi ng­êi nh×n nhËn. 2. Nh÷ng thuËn lîi cho sù h×nh thµnh mét thÞ tr­êng chøng kho¸n thùc sù t¹i ViÖt Nam. HiÖn nay nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng tiÕn triÓn c¬ b¶n t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Chóng ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ. L¹m ph¸t ®· gi¶m tõ 67% n¨m 1992 xuèng cßn 14,4% n¨m 1994 vµ 12,7% n¨m 1995. Tû lÖ t¨ng tr­ëng kinh tÕ b×nh qu©n trong 5 n¨m trë l¹i ®©y lu«n ®­îc duy tr× ë møc 9%, nÒn kinh tÕ ®· b¾t ®Çu æn ®Þnh. Thu nhËp cña d©n c­ ®· t¨ng vµ trong néi bé nÒn kinh tÕ ®· cã tÝch luü. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ngµy cµng ph¸t triÓn, chÝnh s¸ch mét gi¸ t¹o ®iÒu kiÖn cho hµng ho¸ l­u th«ng thuËn tiÖn gi÷a c¸c khu vùc trong n­íc. L·i suÊt tÝn dông vµ l·i suÊt tiÕt kiÖm ®· ®­îc Ên ®Þnh trªn c¬ së t­¬ng quan gi÷a cung vµ cÇu vèn trªn thÞ tr­êng. Quy luËt cung cÇu vµ quy luËt gi¸ trÞ ®ang ph¸t huy nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc tíi nÒn kinh tÕ. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh ph¸t triÓn kh¸ nhanh. Sè doanh nghiÖp cæ phÇn vµ liªn doanh thu hót nhiÒu vèn trong n­íc còng nh­ vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi còng t¨ng nhanh. Sù ra ®êi cña c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu do c¸c c«ng ty cæ phÇn, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, ph¸t hµnh t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi. Thªm vµo ®ã, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng ®ang lµm tiÕn triÓn dÇn thãi quen vµ nÕp nghÜ cña d©n chóng sÏ ®­îc c«ng nhËn v× nã ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña ng­êi ®Çu t­ vèn. Ng­êi sö dông vèn vµ c¶ cña nhµ n­íc. C¸c yÕu tè trªn ®©y t¹o thuËn lîi cho sù ra ®êi cña thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ kh¼ng ®Þnh lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n sÏ ®­îc c«ng nhËn v× nã ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña ng­êi ®Çu t­ vèn, ng­êi sö dông vèn vµ c¶ cña nhµ n­íc. 3. Chñ thÓ tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n. Ai cã thÓ tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n. Mäi ng­êi d©n trong c¶ n­íc ®Òu cã thÓ tham gia mua, b¸n chøng kho¸n qua s¸u c«ng ty chøng kho¸n theo nguyªn t¾c: Giao dÞch chøng kho¸n lµ qua trung gian nh­: C«ng ty CKCP B¶o ViÖt (Hµ Néi); C«ng ty chøng kho¸n Th¨ng Long (HN); C«ng ty CKCP Sµi Gßn; C«ng ty CKCP Ng©n hµng Th­¬ng m¹i cæ phÇn ¸ Ch©u (TPHCM); C«ng ty CKCP B×nh D­¬ng; C«ng ty TNHHCK Ng©n hµng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn ViÖt Nam. C¸c c«ng ty chøng kho¸n cã vèn ®iÒu lÖ tõ 6 tû ®ång ®Õn 55 tû ®ång chuyªn m«i giíi chøng kho¸n tù doanh b¶o l·nh, ph¸t hµnh, qu¶n lý danh môc ®Çu t­ l­u ký. ChØ ®¹i diÖn c¸c c«ng ty chøng kho¸n míi ®­îc giao dÞch trùc tiÕp trªn hÖ thèng m¸y tÝnh, kh¸ch hµng muèn lµm quen vµ th«ng th¹o t×nh h×nh thÞ tr­êng chøng kho¸n cÇn lùa chän, t×m cho m×nh mét c«ng ty chøng kho¸n cung cÊp th«ng tin, t­ vÊn vµ lµm m«i giíi mua b¸n CP. Ai còng cã thÓ tham gia phiªn giao dÞch víi sè tiÒn tèi thiÓu 10.000®. HiÖn nay mÖnh gi¸ CP ph¸t hµnh thÊp nhÊt lµ 100.000® nh­ng phiªn giao dÞch ®Çu tiªn cã thÓ do c«ng ty ph¸t hµnh CP víi mÖnh gi¸ 100000® nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi Ýt tiÒn còng cã thÓ mua ®­îc. §Ó tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n ng­êi mua cÇn ®¨ng ký më tµi kho¶n tiÒn mÆt t¹i ng©n hµng ®­îc chØ ®Þnh thanh to¸n chøng kho¸n vµ mét tµi kho¶n chøng kho¸n còng t¹i ng©n hµng nµy. Ng­êi b¸n còng vËy, thÞ tr­êng giao dÞch chøng kho¸n sÏ më cöa tõ 8h s¸ng ®Õn 15h chiÒu c¸c ngµy thø 2,4,6 hµng tuÇn. Khi phiªn giao dÞch ®­îc më (thÝ dô vµo 8h s¸ng ngµy 20/7) ng­êi mua cÇm sæ tµi kho¶n ®Õn c¸c c«ng ty chøng kho¸n hoÆc v¨n phßng ®¹i diÖn c«ng ty b¸n chøng kho¸n. Kh¸ch hµng cã thÓ ra lÖnh mua b¸n tr­íc phiªn giao dÞch vµ ®­îc th«ng tin liªn tôc qua Internet, ®iÖn tho¹i, Fax… vÒ kÕt qu¶ mua b¸n trong phiªn giao dÞch vÒ gi¸ CP cña m×nh b¸n ra, gi¸ c¸c lo¹i CP ë tõng thêi ®iÓm. 4. Hµng ho¸ ë thÞ tr­êng chøng kho¸n. C©u hái ®­a ra hµng ho¸ ë thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam lµ g×? §ã lµ CP vµ tr¸i phiÕu, ®ã lµ hai lo¹i chøng kho¸n c¬ b¶n, cæ phiÕu lµ chøng kho¸n vèn (ng­êi ®Çu t­ lµ chñ së h÷u), tr¸i phiÕu lµ chøng kho¸n nî (ng­êi ®Çu t­ lµ chñ nî), gi¸ tr¸i phiÕu th­êng Ýt biÕn ®éng h¬n so víi gi¸ cæ phiÕu do tiÒn l·i thu ®­îc tõ tr¸i phiÕu lµ cè ®Þnh, cßn cæ phiÕu cã thÓ t¨ng gi¶m tïy thuéc lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. Biªn ®é gi¸ chøng kho¸n kh«ng v­ît qu¸ +5% (Víi CP) lµ 1,8% víi tr¸i phiÕu ng­êi ®Çu t­ vµo chøng kho¸n kh«ng ph¶i tr¶ mét kho¶n thuÕ nµo. Nhµ ®Çu t­ (ng­êi mua) b»ng lßng víi lîi nhuËn thÊp nh­ng æn ®Þnh th­êng chän tr¸i phiÕu lµm ®èi t­îng ®Çu t­. Ng­îc l¹i ai d¸m m¹o hiÓm, chÊp nhËn rñi ro ®Ó lÊy mét tiÒm n¨ng lîi nhuËn lín sÏ chän cæ phiÕu. Theo uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc hiÖn c¶ n­íc cã 370 c«ng ty cæ phÇn trong ®ã cã trªn 100 c«ng ty cã kh¶ n¨ng niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Tuy nhiªn ®Ó t¹o lßng tin cña c«ng chóng, hµng ho¸ trong thêi gian ®Çu ®ßi hái chÊt l­îng vµ æn ®Þnh. V× vËy c«ng ty CP c¬ ®iÖn l¹nh REE vµ c«ng ty CP c¸p vµ vËt liÖu viÔn th«ng SACOM vµ cã thÓ thªm cæ phiÕu cña c«ng ty giao nhËn vµ kho vËn ngo¹i th­¬ng Trasimex Thµnh phè HCM vµ c«ng ty XNK chÕ biÕn n«ng s¶n Long An ®­îc niªm yÕt. Ngoµi ra sÏ cã thªm vµi tr¨m tØ ®ång tr¸i phiÕu cña nhµ n­íc còng ®­îc mua b¸n. §iÒu kiÖn ®Ó c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu tham gia giao dÞch lµ 2 - 3n¨m liÒn cã l·i, t×nh h×nh tµi chÝnh lµnh m¹nh ®­îc kiÓm to¸n x¸c nhËn, cã ®ñ 10 tû ®ång vèn trë lªn. Trªn c¬ së Êy, vô qu¶n lý ph¸t hµnh cña Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc sÏ quyÕt ®Þnh cæ phiÕu cña c«ng ty cã ®­îc tham gia giao dÞch hay kh«ng. 5. Nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i. Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi kÓ trªn, hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i c¸c khã kh¨n c¶n trë sù h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam. Nh×n toµn c¶nh, nÒn kinh tÕ vÉn ch­a ®¹t thËt sù æn ®Þnh, nguy c¬ l¹m ph¸t vÉn cßn lµm c¸c nhµ qu¶n lý kinh tÕ ®au ®Çu. HiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt trong n­íc cßn thÊp nhÊt lµ ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. C¸c s¶n phÈm néi ®Þa cña ta ®ang ph¶i c¹nh tranh chËt vËt víi c¸c s¶n phÈm cña n­íc ngoµi. Sù thua lç cña nhiÒu doanh nghiÖp quèc doanh vµ sù qu¶n lý cång kÒnh cña c¸c ngµnh ng©n hµng tµi chÝnh g©y nªn khã kh¨n vµ t©m lý lo ng¹i cho c¸c nhµ ®Çu t­. XÐt riªng vÒ c¸c khã kh¨n ®èi víi sù h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n, em thÊy cßn nh÷ng tån t¹i lín tËp trung ë c¸c ®iÓm sau: Thø nhÊt: Hµng ho¸ (c¸c lo¹i chøng kho¸n) ®Ó giao dÞch trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ch­a ®ñ ti