Đề cương ôn tập ngữ văn 12 học kì I

àm vơi đi sự bi thương khi nói về cái chết của người lính Tây Tiến. \ Biện pháp cường điệu:Sông Mã gầm lên khúc độc hànhà Thiên nhiên đã tấu lên khúc nhạc hùng tráng đưa tiễn người lính Tây Tiến. Người lính Tây Tiến ra đi trong khúc nhạc vĩnh hằng => Bằng những câu thơ mang âm hưởng bi tráng, đoạn thơ khắc họa chân dung người lính từ ngoại hình đến nội tâm, đặc biệt là tính cách hào hoa lãng mạn – Những con người đã làm nên vẻ đẹp hào khí của một thời. 5. Cñng cè: GV Tæng kÕt toµn bµi. 6. DÆn dß: - Häc bµi vµ lµm c¸c ®Ò bµi vÒ nhµ. - ChuÈn bÞ bµi häc sau. ViÖt b¾c( TrÝch) (Tè H÷u) I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh vÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp th¬ Tè H÷u? - Tè H÷u (1920-2002), tªn thËt lµ NguyÔn Kim Thµnh, quª gèc ë tØnh Thõa Thiªn. - Sinh ra trong mét gia ®×nh nhµ nho nghÌo, tõ nhá Tè H÷u ®· häc vµ tËp lµm th¬ (Nh÷ng bµi th¬ ®Çu tiªn ®­îc s¸ng t¸c tõ nh÷ng n¨m 1937-1938). ¤ng gi¸c ngé c¸ch m¹ng trong thêi k× MÆt trËn D©n chñ vµ trë thµnh ng­êi l·nh ®¹o §oµn Thanh niªn D©n chñ ë HuÕ. - Th¸ng 4-1939, Tè H÷u bÞ Thùc d©n Ph¸p b¾t, giam gi÷ ë c¸c nhµ lao miÒn Trung vµ T©y Nguyªn. - Th¸ng 3-1942, Tè H÷u v­ît ngôc §¾c Lay, tiÕp tôc ho¹t ®éng c¸ch m¹ng. - ¤ng tõng ®¶m nhiÖm nhiÒu chøc vô quan träng: Chñ tÞch Uû ban khëi nghÜa Thõa Thiªn- HuÕ; Uû viªn Bé chÝnh trÞ; Phã chñ tÞch Héi ®ång Bé tr­ëng. - T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: Tõ Êy ( Th¬- 1946); ViÖt B¾c ( Th¬- 1954); Giã léng ( Th¬-1961); Ra trËn ( Th¬-1971); M¸u vµ hoa ( Th¬- 1972); Mét tiÕng ®ên (Th¬-1992)... - Tè H÷u tõng ®­îc nhËn Gi¶i nhÊt Gi¶i th­ëng v¨n häc Héi nhµ v¨n ViÖt Nam 1954-1955 ( TËp th¬ ViÖt B¾c); Gi¶i th­ëng v¨n häc Asean(1969); Gi¶i th­ëng Hå ChÝ Minh vÒ V¨n häc nghÖ thuËt ( §ît I, 1996). 2. Những nhân tố tác động đến con đường thơ của Tố Hữu ? - Quê hương: sinh ra và lớn lên ở xứ Huế, một vùng đất nổi tiếng đẹp, thơ mộng , trầm mặc với sông Hương, núi Ngự, đền đài lăng tẫm cổ kính,… và giàu truyền thống văn hóa, văn học bao gồm cả văn hóa cung đình và văn hóa dân gian mà nổi tiếng nhất là những điệu ca, điệu hò như nam ai nam bình . mái nhì, mái đẩy… - Gia đình: Ông thân sinh ra nhà thơ là một nhà nho không đỗ đạt nhưng rất thích thơ phú và ham sưu tầm văn học dân gian. Mẹ nhà thơ cũng là người biết và thuộc nhiều ca dao, tục ngữ. Từ nhỏ Tố Hữu đã sống trong thế giới dân gian cùng cha mẹ. Phong cách nghệ và giọng điệu thơ sau này chịu ảnh hưởng của thơ ca dân gian xứ Huế. - Bản thân Tố Hữu: là người sớm giác ngộ lí tưởng cách mạng, tham gia cách mạng từ năm 18 tuổi, bị bắt và bị tù đày từ năm 1939- 1942, sau đó vượt ngục trốn thoát và tiếp tục hoạt động cho đến Cách mạng tháng Tám, làm chủ tịch ủy ban khởi nghĩa ở Huế. Sau cách mạng ông giữ nhiều trọng trách ở nhiều cương vị khác nhau, nhưng vẫn tiếp tục làm thơ. 3. Con đường thơ của Tố Hữu : Thơ Tố Hữu gắn bó chặt chẽ với cuộc đấu tranh cách mạng Việt Nam từ những năm 1940 cho đến sau này. a. Tập thơ Từ ấy (1946): gồm 71 bài sáng tác trong 10 năm (1936 – 1946). Tác phẩm được chia làm ba phần: - Máu lửa (27 bài) được viết trong thời kì đấu tranh của Mặt trận dân chủ Đông Dương, chống phát xít, phong kiến, đòi cơm áo, hòa bình… - Xiềng xích (30 bài) được viết trong nhà giam thể hiện nỗi buồn đau và ý chí, khí phách của người chiến sĩ cách mạng. - Giải phóng (14 bài) viết từ lúc vượt ngục đến 1 năm sau ngày độc lập nhằm ngợi ca lí tưởng, quyết tâm đuổi giặc cứu nước và thể hiện niềm vui chiến thắng. Những bài thơ tiêu biểu:Mồ côi, Hai đứa bé, Từ ấy,… b. Tập thơ Việt Bắc (1954) - Gồm 24 bài sáng tác trong thời kì kháng chiến chống Pháp. - Việt Bắc là bức tranh tâm tình của con người VN trong kháng chiến với những cung bậc cảm xúc tiêu biểu: tình yêu quê hương đất nước, tình đồng chí đồng đội, tình quân dân, lòng thủy chung cách mạng. Đồng thời thể hiện quyết tâm bảo vệ sự toàn vẹn của đất nước. - Những bài thơ tiêu biểu: Phá đường, Việt Bắc, Bầm ơi, Ta đi tới,… c. Gió lộng (1961): - Tác phẩm thể hiện niềm vui chiến thắng, cuộc sống mới với những quan hệ xã hội tốt đẹp. Còn là lòng tri ân nghĩa tình đối với Đảng, Bác Hồ và nhân dân. - Những bài thơ tiêu biểu: Trên miền Bắc mùa xuân; Thù muôn đời muôn kiếp không tan;Mẹ Tơm; bài ca xuân 1961,… d. Ra trận (1971), Máu và Hoa (1977) Phản ánh cuộc đấu tranh của dân tộc kêu gọi cổ vũ tinh thần chiến đấu của dân tộc . Ca ngợi Bác Hồ, tổng kết lịch sử đấu tranh. 4. Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh trong phong c¸ch nghệ thuật thơ Tố Hữu? - Tố Hữu là nhà thơ trữ tình chính trị thể hiện nồng nhiệt tự hào lý tưởng cách mạng, đời sống cách mạng của nhân dân ta. - Thơ Tố Hữu chủ yếu mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, màu sắc lịch sử được diễn tả bằng bút pháp lãng mạn, hình tưởng thơ kì vĩ, tráng lệ. - Nét đặc sắc trong thơ Tố Hữu là có giọng điệu riêng. Thơ liền mạch, nhất khí tự nhiên, giọng tâm tình, ngọt ngào tha thiết. - Nghệ thuật thơ Tố Hữu đậm đà tính dân tộc. Phối hợp tài tình ca dao, dân ca các thể thơ dân tộc và “thơ mới”. Vận dụng biến hoá cách nói, cách cảm, cách so sánh ví von rất gần gũi với tâm hồn người. Phong phú vần điệu, câu thơ mượt mà, dễ thuộc dễ ngâm. 5. V× sao nãi th¬ Tè H÷u lµ th¬ tr÷ t×nh chÝnh trÞ? V×: - Tè H÷u lµ nhµ th¬- chiÕn sÜ, th¬ «ng nh»m môc ®Ých phôc vô cho cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng. Tè H÷u t¹o ®­îc sù thèng nhÊt gi÷a c¶m høng tr÷ t×nh vµ tuyªn truyÒn chÝnh trÞ. - Th¬ Tè H÷u chñ yÕu khai th¸c c¶m høng tõ ®êi sèng chÝnh trÞ cña ®Êt n­íc vµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cña b¶n th©n nhµ th¬. - Con ng­êi vµ hiÖn thùc trong th¬ Tè H÷u ®­îc c¶m nhËn vµ biÓu hiÖn chñ yÕu trªn ph­¬ng diÖn chÝnh trÞ, trong mèi quan hÖ víi lÝ t­ëng vµ nhiÖm vô c¸ch m¹ng. 6. Nªu hoµn c¶nh s¸ng t¸c,gi¸ trÞ t­ t­ëng vµ chñ ®Ò cña bµi th¬ ViÖt b¾c? * Hoµn c¶nh ra ®êi: - Việt Bắc là quê hương cách mạng, là căn cứ địa vững chắc của cuộc kháng chiến, nơi đã che chở đùm bọc cho Đảng, Chính Phủ, bộ đội trong suốt những năm kháng chiến chống Pháp gian khổ. - Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, hiệp định Giơnevơ về Đông Dương được kí kết (tháng 7- 1954) hòa bình lập lại, miÒn Bắc nước ta được giải phóng. Một trang sử mới của đất nước, một giai đoạn mới của c¸ch m¹ng được mở ra. - Tháng 10 năm ấy, các cơ quan trung ương của Đảng và chính phủ rời chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội. Nhân sự kiện lịch sử ấy, Tố Hữu sáng tác bài th¬ “Việt Bắc”. “Việt Bắc” là đỉnh cao của thơ Tố Hữu và cũng là một tác phẩm xuất sắc của văn học Việt Nam thời kháng chiến chống thực dân Pháp. T¸c phÈm gồm 150 câu lục bát ,là khúc hát trữ tình hay nhất trong tập thơ cùng tên của nhà thơ, đoạn trích (90 câu lục bát ) là phần mở đầu nói về những kỉ niệm cña nhµ th¬ với kháng chiến. * Gi¸ trÞ t­ t­ëng vµ chñ ®Ò cña bµi th¬: - ViÖt B¾c kh«ng chØ lµ t×nh c¶m riªng cña Tè H÷u mµ cßn tiªu biÓu cho t×nh c¶m cao ®Ñp cña nh÷ng con ng­êi kh¸ng chiÕn ®èi víi ViÖt B¾c, ®èi víi nh©n d©n vµ ®Êt n­íc. - Bµi th¬ lµ khóc h¸t ©n t×nh thuû chung gi÷a nh÷ng con ng­êi c¸ch m¹ng kh¸ng chiÕn víi ViÖt B¾c vµ gi÷a nh©n d©n ViÖt B¾c víi c¸ch m¹ng, thÓ hiÖn truyÒn thèng ®¹o lÝ thuû chung, giµu ©n nghÜa cña d©n téc. 7. NhËn xÐt vÒ cÊu tróc vµ giäng ®iÖu cña bµi th¬ ViÖt B¾c? - Bµi th¬ ®· s¸ng t¹o nªn mét hoµn c¶nh ®Æc biÖt ®Ó béc lé c¶m xóc, t×nh c¶m d¹t dµo. §ã lµ cuéc chia tay ®Çy l­u luyÕn cña kÎ ë, ng­êi ®i ®Çy b©ng khu©ng, bÞn rÞn ®Ó thÓ hiÖn nh÷ng nghÜa t×nh c¸ch m¹ng réng lín. - Giäng ®iÖu ngät ngµo, ªm ¸i, hµi hoµ nhÞp nhµng nh­ lêi ru. Bµi th¬ ®­a ng­êi ®äc vµo thÕ giíi t©m t×nh ®»m th¾m ®Çy t×nh nghÜa. II. LuyÖn tËp §Ò 1: Ph©n tÝch ®o¹n trÝch ViÖt B¾c ( trÝch phÇn mét cña bµi th¬) cña nhµ th¬ Tè H÷u. Dµn ý. Më bµi: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm, vÞ trÝ cña ®o¹n trÝch còng nh­ gi¸ trÞ chung cña ®o¹n trÝch. B.Th©n bµi: 1. 8 c©u th¬ ®Çu: Cuéc chia tay - Bµi th¬ kÕt cÊu theo lèi h¸t ®èi ®¸p rÊt quen thuéc, vËn dông ca dao mét c¸ch s¸ng t¹o. - Mở đầu là một câu hỏi ngọt ngào bâng khuâng: Mình về mình …nhìn sông nhớ nguồn Mười lăm năm ấy là trở về với cội nguồn những năm tiền khởi nghĩa sâu nặng biết bao ân tình. 4 câu thơ điệp lại 4 chữ mình, 4 chữ nhớ, 1 chữ ta hòa quyện 1 câu hỏi về thời gian (10 năm...) một câu hỏi về không gian (nhìn cây...). Khổ thơ ngắn nhưng đã dồn góp lại cả một thời cách mạng. Tấm lòng người ở lại đã thổ lộ giãi bày trong không gian, theo thời gian. - TiÕp theo lµ lêi cña “ ng­êi c¸n bé kh¸ng chiÕn” ®¸p l¹i: Tiếng ai tha thiết …nói gì hôm nay... Quyến luyến, xúc động nghẹn ngào nói không nên lời, tình cảm ấy làm thay đổi cả nhịp thơ. ( NhÞp 2/2/2-> nhÞp 3/3/2). Dấu chấm lửng hàm chứa bao xao xuyến không lời. 2. Lêi kÎ ë, ng­êi ®i ®Çy xóc ®éng-> Qua ®ã biÓu hiÖn nghÜa t×nh c¸ch m¹ng réng lín.( PhÇn cßn l¹i). a.Lêi cña kÎ ë:( 12 c©u tiÕp: Mình đi có nhớ những ngày ….. Tân Trào, Hồng Thái, mái đình cây đa). - Lêi cña kÎ ë lµ lêi nh¾n nhñ ®èi víi ng­êi ®i vÒ nh÷ng kØ niÖm ®· lïi xa vµo qu¸ khø. - §ã lµ: + Cã nhí ViÖt B¾c, céi nguån quª h­¬ng c¸ch m¹ng (ViÖt B¾c g¾n liÒn víi nh÷ng sù kiÖn lín lao cña c¸ch m¹ng, lÞch sö- “ Hång Th¸i”, “ T©n Trµo”...). + Cã nhí ViÖt B¾c víi nh÷ng kØ niÖm ©n t×nh. b.Lêi ng­êi ®i (Lời người cán bộ cách mạng). - 4 c©u th¬: Ta với mình, mình với ta … Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu -> sö dông cách nói mình –ta của ca dao dân ca, điệp từ mình + nghệ thuật so sánh nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu khẳng định lòng thủy chung son sắt với cách mạng, với quê hương kháng chiến của người cán bộ vÒ xuôi. - 18 c©u th¬ tiÕp: Nçi nhí c¶nh, nhí ng­êi ViÖt B¾c. Nhớ gì như nhớ người yêu ... Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy + Hình ảnh so sánh như nhớ người yêu thể hiện sự gắn bó tha thiết trong tình cảm. Nçi nhí cô thÓ s©u s¾c víi nh÷ng h×nh ¶nh gîi c¶m ®Çy thi vÞ: Tr¨ng lªn ®Çu nói, n¾ng chiÒu l­ng n­¬ng, bản khói cùng sương, bếp lửa...gợi nhớ những nét mang đậm hồn người. Ta đi ta nhớ những ngày …Chày đêm nện cối đều đều suối xa + Hình ảnh đắng cay ngọt bùi, thương nhau chia củ sắn lùi, bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng là hình ảnh đậm đà giai cấp. Ng­êi d©n ViÖt B¾c cÇn cï, gian khæ, th­¬ng yªu nghÜa t×nh. - 10 c©u tiÕp: Nçi nhí ng­êi g¾n víi thiªn nhiªn bèn mïa. Ta về mình có nhớ ta … Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung + §©y lµ ®o¹n th¬ được xem là đặc sắc nhất trong bµi th¬ Việt Bắc. 10 câu lục bát thu gọn cả sắc màu 4 mùa, cả âm thanh cuộc sống, cả thiên nhiên con người Việt Bắc. Ta về mình có nhớ ta Ta về ta nhớ những hoa cùng người +Tố Hữu lựa chọn hình ảnh đối xứng : hoa - người. Hoa là vẻ đẹp tinh tuý nhất của thiên nhiên, kết tinh từ hương đất sắc trời, cßn con người là hoa của đất. Bởi vậy đoạn thơ được cấu tạo: câu lục nói đến thiên nhiên, câu bát nói tới con người.Vẻ đẹp của thiên nhiên và con người hòa quyện với nhau tỏa sáng bức tranh thơ. Bốn cặp lục bát tạo thành bộ tứ bình đặc sắc. - PhÇn cßn l¹i: Nçi nhí vÒ ViÖt B¾c ®¸nh giÆc anh hïng. + Nhí chiÕn khu oai hïng. + Nhớ con đường chiến dịch, nhí khÝ thÕ hµo hïng cña qu©n vµ d©n trªn ®­êng hµnh qu©n, mang chÊt sö thi: “Nh÷ng ®­êng ViÖt B¾c cu¶ ta ....Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay” ->Âm điệu thơ hùng tráng thể hiện sức mạnh chiến đấu và chiến thắng của quân và dân ta.     + Nỗi nhớ gắn liền với niềm tin … Nhìn lên Việt Bắc: Cụ Hồ sáng soi … Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền”     + Nhớ Việt Bắc là nhớ về cội nguồn, nhớ một chặng đường lịch sử và cách mạng: “Mười lăm năm ấy ai quên Quª h­¬ng C¸ch m¹ng dùng nªn Céng hoµ. C. KÕt luËn - Bµi th¬ thÓ hiÖn nghÖ thuËt tµi hoa ®éc ®¸o cña nhµ th¬ Tè H÷u: giäng th¬ tr÷ t×nh, ngät ngµo, ng«n ng÷ gi¶n dÞ, ®Æc biÖt c¸ch sö dông ®¹i tõ “ m×nh”- “ ta” linh ho¹t uyÓn chuyÓn, kÕt cÊu ®èi ®¸p lÆp ý cña ca dao- d©n ca khiÕn cho bµi th¬ mang tÝnh d©n téc ®Ëm ®µ. - TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã nh»m thÓ hiÖn t×nh c¶m ®«n hËu cña con ng­êi ViÖt B¾c vµ sù ©n t×nh thuû chung cña ng­êi kh¸ng chiÕn. §Ò 2: Ph©n tÝch ®o¹n th¬: Ta vÒ m×nh cã nhí ta .... Nhí ai tiÕng h¸t ©n t×nh thuû chung ( TrÝch ViÖt B¾c – Tè H÷u) Gîi ý phÇn th©n bµi Më ®Çu ®o¹n th¬ lµ sù giíi thiÖu chung vÒ néi dung c¶m xóc: nhí c¶nh, nhí ng­êi. - Dßng th¬ ®Çu: “Ta vÒ, m×nh cã nhí ta” võa lµ c©u hái tu tõ, võa lµ lêi tho¹i, võa lµ c¸i cí ®Ó bµy tá tÊm lßng cña m×nh mét c¸ch trùc tiÕp, kh¸i qu¸t. - Dßng th¬ tiÕp theo: Ta vÒ ta nhí nh÷ng hoa cïng ng­êi. Nhµ th¬ dïng h×nh ¶nh Èn dô “ hoa” ®Ó chØ thiªn nhiªn ViÖt B¾c, “ ng­êi” lµ ng­êi d©n ViÖt B¾c. Thiªn nhiªn vµ con ng­êi hoµ quyÖn vµo nhau. Nçi nhí vÒ ViÖt B¾c ®­îc triÓn khai b»ng bé tranh tø b×nh qua nh÷ng dßng th¬ cßn l¹i. - Bé tranh tø b×nh ®­îc vÏ b»ng th¬ víi bèn cÆp lôc b¸t. Bèn dßng lôc dµnh cho c¶nh, bèn dßng b¸t dµnh cho ng­êi. C¶nh vµ ng­êi hoµ quyÖn vµo nhau. - Phong c¶nh ë ®©y lµ phong c¶nh nói rõng, mang ®Ëm s¾c mµu ViÖt B¾c, ®­îc miªu t¶ b»ng ©m thanh, mµu s¾c... theo diÔn biÕn bèn mïa trong n¨m. + §ó là nỗi nhớ mùa đông Việt Bắc - cái thuở gặp gỡ ban đầu, đến hôm nay vẫn sáng bừng trong kí ức. Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng -> Câu thơ gîi c¶m nhËn vÒ một màu xanh lặng lẽ, trầm tĩnh của rừng già Màu xanh cña núi rừng Việt Bắc: Rừng giăng thành lũy thép dày Rừng che bộ đội rừng vây quân thù Trên cái nền xanh ấy lµ mµu hoa chuối đỏ t­ơi. Hai chữ “đỏ tư¬i” không chỉ là từ ngữ chỉ sắc màu, mà chứa đựng cả một sự bừng thức, một khám phá ngỡ ngàng, một rung động rất thi nhân. Trên cái phông nền hùng vĩ và thơ mộng ấy, hình ảnh con người xuất hiện thật vững chãi, tự tin. Đó là vẻ đẹp của con người làm chủ núi rừng: “Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng”. + 2 c©u tiÕp là sự chuyển màu trong bức tranh thơ: Màu xanh trầm tĩnh của rừng già chuyển sang màu trắng tinh khôi của hoa mơ khi mùa xuân đến. Cả không gian sáng bừng lên sắc trắng của rừng mơ lúc sang xuân: Ngµy xu©n m¬ në tr¾ng rõng -> Trắng cả không gian, trắng cả thời gian. Cái sắc trắng tinh khôi bừng nở khiÕn ng­êi ®i không thể không nhớ đến con người Việt Bắc, trong công việc lao động thầm lặng mà cần mẫn tài hoa: Nhí ng­êi ®an nãn chuèt tõng sîi giang. Hai chữ “chuốt từng” gợi lên dáng vẻ cẩn trọng tài hoa. Cảnh thì mơ mộng, tình thì đ­ợm nồng. Hai câu thơ lưu giữ lại cả khí xuân, sắc xuân, tình xuân. + Bức tranh thơ thứ 3 chuyển qua rừng phách. Trong rừng phách nghe tiếng ve ran, ngắm sắc phấn vàng giữa những hàng cây cao vút, ta như cảm thấy sự hiện diện rõ rệt của mùa hè: Ve kêu rừng phách đổ vàng Nhớ cô em gái hái măng một mình ->Sự chuyển mùa được biểu hiện qua sự chuyển màu trên thảo mộc cỏ cây. Chữ đổ được dùng thật xác, tinh tế. Nó vừa gợi sự biến chuyển mau lẹ của sắc màu, vừa diễn tả tài tình từng đợt mưa hoa rừng phách khi có ngọn gió thoảng qua, vừa thể hiện chính xác khoảnh khắc hè sang.-> sử dụng nghệ thuật âm thanh để gọi dậy màu sắc, dùng không gian để miêu tả thời gian.-> cảnh thực mà vô cùng huyền ảo. Trên nền cảnh ấy, hiÖn lªn hình ảnh thơ mộng, lãng mạn: “Cô em gái hái măng một mình”. Nhớ về em, là nhớ cả một không gian đầy hương sắc. Người em gái trong công việc lao động hàng ngày giản dị: hái măng. + Khép lại bộ tứ bình là cảnh mùa thu. Cảnh đêm phù hợp với khúc hát giao duyên trong thời điểm chia tay giã bạn. Dưới ánh trăng thu, tiếng hát ân tình càng làm cho cảnh thêm ấm áp tình người. Đại từ phiếm chỉ “ai” đã gộp chung người hát đối đáp với mình làm một, tạo một hòa âm tâm hồn đầy bâng khuâng l­u luyến giữa kẻ ở, ng­ời đi, giữa con người và thiên nhiên. §Ò3: Ph©n tÝch ®o¹n th¬: Nh÷ng ®­êng ViÖt B¾c cña ta Vui lªn ViÖt b¾c, ®Ìo De, nói Hång. Gợi ý phÇn th©n bµi - Khí thế dũng mãnh của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp Việt Bắc: + Tác giả nhớ lại quang cảnh chiến đấu sôi động, hào hùng của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Việt Bắc với nhiều lực lượng tham gia (dân công, bộ đội binh chủng cơ giới,...), thể hiện rõ trên những con đường bộ đội hình quân, dân công đi tiếp viện, đoàn ô tô quân sự,... + Tác giả nhớ lại niềm vui khi tin tức chiến thắng của mọi miền đất nước tiếp nối báo về. - Những đặc sắc về nghệ thuật của đoạn thơ. Tác giả đã rất điêu luyện trong việc sử dụng thể thơ lục bát, thể hiện các mặt: + Cách dùng từ ngữ, hình ảnh. + Cách vận dụng các biện pháp tu từ (trùng điệp, so sánh, cường điệu,..). + Giọng thơ hào hùng, sôi nổi. -> Chỉ qua đoạn thơ ngắn, Tố Hữu đã thể hiện được không khí của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta một cách cụ thể và sinh động. §Ò 4: Ph©n tÝch ®o¹n th¬: Ta ®i ta nhí nh÷ng ngµy ... Chµy ®ªm nÖn cèi ®Òu ®Òu suèi xa. Gîi ý phÇn th©n bµi: 1. Hai c©u th¬ ®Çu kh¸i qu¸t vÒ t×nh c¶m, c¶m xóc cña ng­êi ra ®i nhí vÒ nh÷ng kØ niÖm cña cuéc sèng gian khæ, vÊt v¶ nh­ng ®Çy niÒm vui, h¹nh phóc trong kh¸ng chiÕn. 2. Nh÷ng c©u th¬ tiÕp theo lµ sù cô thÓ ho¸ nçi nhí; - Nhí nh÷ng c«ng viÖc lao ®éng gian khæ cña ®ång bµo ViÖt B¾c: H×nh ¶nh bµ mÑ vµ ®øa con ®Çy xóc ®éng. - Nhí nh÷ng ngµy diÖt giÆc dèt trµn ®Çy niÒm vui: H×nh ¶nh líp häc, nh÷ng giê liªn hoan - Nhí nh÷ng ngµy c«ng t¸c víi tinh thÇn c¸ch m¹ng l¹c quan, v­ît qua khã kh¨n gian khæ. - Nhí nh÷ng ©m thanh quen thuéc, b×nh dÞ cña cuéc sèng hanh b×nh n¬i chiÕn khu ViÖt B¾c. 3. NghÖ thuËt sö dông phÐp ®iÖp tõ (nhí, nhí sao), thÓ th¬ lôc b¸t, c¸ch nãi gi¶n dÞ gÇn gòi, cÊu tróc ®èi ®Ó diÔn t¶ t×nh c¶m s©u ®Ëm thuû chung trong t×nh c¶m cña ng­êi ra ®i. 5. Cñng cè: GV Tæng kÕt toµn bµi. 6. DÆn dß: - Häc bµi vµ lµm c¸c ®Ò bµi vÒ nhµ. - ChuÈn bÞ bµi häc sau. §Êt n­íc ( TrÝch tr­êng ca MÆt ®­êng kh¸t väng) NguyÔn Khoa §iÒm I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1.Tr×nh bµy nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ t¸c gi¶ NguyÔn Khoa §iÒm? - Nguyễn Khoa Điềm sinh 1943 t¹i HuÕ trong một gia đình trí thức có truyền thống yêu nước và tinh thần cách mạng. - N¨m1955, «ng ra B¾c häc t¹i tr­êng häc sinh miÒn Nam. - N¨m 1964, tèt nghiÖp §¹i häc khoa V¨n, ho¹t ®éng trong phong trµo häc sinh, sinh viªn thµnh phè HuÕ. - Sau 1975, NguyÔn Khoa §iÒm tiÕp tôc ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ nghÖ thuËt ë Thõa Thiªn- HuÕ. ¤ng tõng lµ Tæng th­ kÝ Héi nhµ v¨n ViÖt Nam vµ ®· ®¶m nhiÖm nhiÒu chøc vô cña §¶ng. - T¸c phÈm chÝnh: §Êt ngo¹i « ( Th¬, 1972), MÆt ®­êng kh¸t väng( Tr­êng ca 1974), Ng«i nhµ cã ngän löa Êm( Th¬, 1986)... - Lµ mét trong sè nh÷ng nhµ th¬ tiªu biÓu nhÊt cña thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trÎ tr­ëng thµnh trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ. Th¬ NguyÔn Khoa §iÒm giµu chÊt suy t­ vµ dån nÐn xóc c¶m, mang mµu s¾c chÝnh luËn. - N¨m 2000, «ng ®­îc nhËn Gi¶i th­ëng Nhµ n­íc vÒ V¨n häc nghÖ thuËt. 2. Tr×nh bµy nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n cña em vÒ ®o¹n trÝch “§Êt n­íc”- TrÝch tr­êng ca MÆt ®­êng kh¸t väng cña NguyÔn khoa §iÒm? - Ra đời 1971 trên chiến tr­êng Bình Trị Thiên khói lửa, vµ in lÇn ®Çu n¨m 1974, Trường ca Mặt đường khát vọng đã thành công nhiệm vụ thức tỉnh tinh thần dân tộc của tuổi trẻ đô thị miền Nam, giúp thanh niên vùng địch tạm chiếm nhận rõ bộ mặt xâm lược của đế quốc Mĩ, hướng về nhân dân đất nước, ý thức được sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh hòa nhập với cuộc chiến đấu của toàn dân tộc. - Đoạn trích “Đất nước” thuéc chương V của bản trường ca. Đây là ch­¬ng hay nhất tập trung những suy nghĩ cảm nhận mới mẻ về đất nước, đồng thời thể hiện sâu sắc tư tưởng cốt lõi của tác phẩm: Đất nước là của nhân dân. 3. Vì sao có thể nói tư tưởng “Đất nước của nhân dân” đã qui tụ mọi cách nhìn và đưa đến những phát hiện độc đáo của tác giả về đất nước ? - Đất nước được cảm nhận trong chiều rộng của không gian, trong vẻ đẹp và sự phong phú của núi sông với những thắng cảnh kì thú: + Tác giả đã phát hiện ra sự gắn bó sâu xa, mật thiết của thiên nhiên đất nước với cuộc sống và số phận của nhân dân, của vô vàn những con người bình dị: Những người vợ nhớ chồng góp cho đất nước những núi Vọng phu Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái... Người học trò nghèo góp cho đất nước mình núi Bút non Nghiên. + Nhìn vào thiên nhiên đất nước, nhà thơ đã “đọc” được tâm hồn, những ước vọng và sự gửi gắm của bao thế hệ con người. Từ đó tác giả cảm nhận được một chân lí hiển nhiên và sâu xa: Ôi đất nước, sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy, Những cuộc đời đã hóa núi sông ta + Khi nói về lịch sử bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc tác giả nhắc đến vô vàn những con người bình th­êng, vô danh, những người: “Kh«ng ai nhí mÆt ®Æt tªn Nh­ng họ đã làm ra §ất Nước”. - Đất nước còn được cảm nhận trong chiều sâu của văn hóa, lối sống, phong tục, của tâm hồn và tính cách dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm t×m về với nguồn phong phú của văn hóa dân gian. + Nhân dân là người sáng tạo lịch sử, tạo dựng nên các giá trị vật chất vµ các giá trị văn hóa, tinh thần của dân tộc. Họ đã “truyền lửa qua mỗi ngôi nhà, truyền giọng điệu mình cho con tập nói”. + Vẻ đẹp tâm hồn dân tộc đã được kết đọng trong kho tàng phong phú, mĩ lệ của ca dao, dân ca, tục ngữ, truyền thuyết và cổ tích. Bởi vậy Nguyễn Khoa Điềm đã rất có lí khi nêu một định nghĩa “Đất nước của ca dao thần thoại” tiếp liền sau mệnh đề “Đất nước của nhân dân”. 4. Đoạn thơ có sử dụng nhiều chất liệu của văn học dân gian. Hãy nêu một số ví dụ cụ thể và nhận xét về cách sử dụng chất liệu dân gian của tác giả? Đoạn thơ đã sử dụng đậm đặc chất liệu văn hóa dân gian trong đó có văn học dân gian. Từ các truyền thuyết vào loại xa xưa nhất của dân tộc ta như Lạc Long Quân và Âu Cơ, Thánh Gióng, Hùng V­¬ng đến truyện cổ tích nh­ Trầu Cau, đặc biệt là nhiều câu ca dao, dân ca, của nhiều miền đất nước: Ví dụ: +“Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn” Là từ câu ca dao: Tay bưng chén muối đĩa gừng Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau + “Dạy anh biết yêu em từ thuở trong nôi” gợi nhớ đến câu ca dao: “Yêu em từ thuở trong nôi Em nằm em khóc anh ngồi anh ru” +“Biết quí công cầm vàng những ngày lặn lội” được rút từ câu ca dao: Cầm vàng mà lội qua sông Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng. -> Chất liệu văn học dân gian đã được tác giả sử dụng vào đoạn thơ một cách linh hoạt và sáng tạo. Không lặp lại hoàn toàn các câu ca dao, dân ca, nhà thơ th­ờng chỉ dùng một hình ảnh hoặc một phần của các câu ca đó để ®­a vào câu thơ của mình. Các truyền thuyết và truyện cổ tích cũng được sử dụng theo cách gợi nhắc tới bằng một hình ảnh hoặc tên gọi. Tác giả vừa ®­a người đọc nhập cả vào môi trường văn hóa, văn học dân gian đồng thời lại thể hiện được sự đánh giá, cảm nhận đ­îc ph¸t hiện của tác giả về kho tàng văn hoá tinh thần ấy của dân tộc. 5. H·y ph¸t biÓu ý kiÕn c¸ nh©n vÒ tr¸ch nhiÖm cña thÕ hÖ thanh niªn hiÖn nay víi ®Êt n­íc th«ng qua ®o¹n th¬ sau: “ Em ¬i em §Êt N­íc lµ m¸u x­¬ng cña m×nh Ph¶i biÕt g¾n bã vµ san sÎ Ph¶i biÕt ho¸ th©n cho d¸ng h×nh xø së Lµm nªn §Êt N­íc mu«n ®êi...” ( §Êt N­íc- TrÝch MÆt ®­êng kh¸t väng- NguyÔn Khoa §iÒm) - Những câu thơ của Nguyễn Khoa Điềm đã phát hiện một chân lí giản dị mà s©u sắc về đất nước. Đất nước không chỉ là một khách thể ở ngoài mỗi chúng ta mà tồn tại ngay trong cơ thể, trong sự sống mỗi người. Đất nước trở nên hết sức thiêng liêng mà gần gũi với mỗi người. Chân lí ấy một lần nữa được tác giả nhắc lại như lời nhắn nhủ tha thiết “Em ơi em, đất nước là máu xương của mình”. Từ đó dẫn đến lời nhắc nhở về trách nhiệm thiêng liêng của mỗi người với đất nước. §Êt n­íc kÕt tinh, ho¸ th©n trong mçi con ng­êi; con ng­êi ph¶i cã tinh thÇn cèng hiÕn, cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi sù tr­êng tån cña quª h­¬ng, xø së: “Phải biết gắn bó và san sẻ Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở Làm nên đất nước muôn đời”. - Rót ra bµi häc liªn hÖ thùc tÕ ®èi víi b¶n th©n. II. LuyÖn tËp §Ò 1: H·y ph©n tÝch ®o¹n trÝch §Êt N­íc ( TrÝch Tr­êng ca MÆt ®­êng kh¸t väng cña NguyÔn Khoa §iÒm. Gîi ý dµn A- Më bµi Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm vµ vÞ trÝ cña ®o¹n trÝch. B. Th©n bµi I. PhÇn mét.( Tõ ®Çu-> Lµm nªn ®Êt n­íc mu«n ®êi). 1. C¶m nhËn vÒ sù sinh thµnh vµ tr­êng tån cña ®Êt n­íc. - §Êt n­íc cã tõ tr­íc khi ta ra ®êi “ Khi ta lín lªn ®Êt n­íc ®· cã råi”, mét c¸ch nãi kh«ng x¸c ®Þnh. Sù thËt th× còng khã x¸c ®Þnh vµ lÝ gi¶i vÒ sù ra ®êi cña ®Êt n­íc. chØ nhËn biÕt nã qua nh÷ng c©u chuyÖn kÓ vµ ch¾c lµ tõ ngµy ®ã “ ®Êt n­íc cã trong nh÷ng c¸i ngµy xöa ngµy x­a mÑ th­êng hay kÓ. - §Êt n­íc lín lªn b»ng sù nghiÖp chiÕn ®Êu, hi sinh, b¶o vÖ bê câi, biªn c­¬ng: “ §Êt n­íc lín lªn khi d©n m×nh biÕt trång tre ®¸nh giÆc” vµ sù lao ®éng cÇn cï lam lò cña con ng­êi “ H¹t g¹o ph¶i mét n¾ng hai s­¬ng xay, gi·, giÇn, sµng - §Êt n­íc còng lµ n¬i chøa ®ùng nh÷ng t©m hån ng­êi ViÖt s©u nÆng nghÜa t×nh “ Cha mÑ th­¬ng nhau b»ng gõng cay muèi mÆn. 2. C¶m nhËn §Êt n­íc tõ nhiÒu ph­¬ng diÖn kh¸c nhau. - §Êt n­íc, tr­íc hÕt ®­îc c¶m nhËn tõ nh÷ng g× gÇn gòi nhÊt, th©n thiÕt nhÊt vµ còng b×nh dÞ nhÊt trong ®êi sèng tinh thÇn cña con ng­êi: g¾n víi nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch, víi trÇu cau, víi sù lam lò vµ tÇn t¶o, víi t×nh nghÜa thuû chung nh­ gõng cay muèi mÆn cña cha, cña mÑ... - §Êt N­íc cßn ®­îc c¶m nhËn tõ ph­¬ng diÖn ®Þa lÝ. §Êt N­íc lµ N¬i con chim ph­îng hoµng bay vÒ hßn nói b¹c, lµ n¬i con c¸ ng­ «ng mãng n­íc biÓn kh¬i”, tøc lµ nói non, s«ng n­íc. - Vµ c¶m nhËn tõ ph­¬ng diÖn lÞch sö g¾n víi nh÷ng huyÒn tho¹i vÒ L¹cLong Qu©n vµ ¢u C¬, vÒ ®Êt Tæ Hïng