MỤC LỤC
MỞ ĐẦU Trang
1. Lý do chọn đề tài 1
2. Mục đích nghiên cứu 2
3. Lịch sử vấn đề 3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4
5. Phương pháp nghiên cứu 4
6. Đóng góp của khoá luận 4
7. Bố cục của đề tài 4
NỘI DUNG
Chương 1: Những vấn đề chung
1.1. Khái niệm văn hoá 6
1.2. Khái niệm văn hoá tâm linh 7
1.3 Văn hoá tâm linh trong đời sống người Việt 9
1.4. Văn hoá tâm linh trong đời sống hiện nay 10
Chương 2: Lễ hội Đền Hùng trong đời sống văn hoá tâm linh người Việt
2.1. Khái niệm Lễ hội 14
2.2. Lễ hội Đền Hùng 16
2.2.1. Truyền thuyết Hùng Vương. 16
2.2.2. Phần lễ 18
2.2.2.1. Thời Hùng Vương 18
2.2.2.2. Thời kỳ Bắc thuộc. 19
2.2.2.3. Các triều đại phong kiến 20
2.2.2.3. Thời kỳ Cách mạng tháng Tám cho đến nay 24
2.2.3. Phần hội 28
71 trang |
Chia sẻ: Thành Đồng | Ngày: 11/09/2024 | Lượt xem: 57 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Lễ hội Đền Hùng trong đời sống tâm linh người Việt, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
n việc quản lý các vị thần thờ nước ta, cho các
địa phương kê khai thần tích, thần tốt và phúc thần thì để, tà thần thì bỏ. Hùng
Vương được đưa vào hàng thượng đẳng thần. Các vua nhà Nguyễn rất quan
NguyÔn ThÞ Quúnh Nga K32G - ViÖt Nam häc
Khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc 30
tâm tới việc xây dựng, tôn tạo, gìn giữ đền Hùng. Các văn bia tại các đền hiện
nay còn ghi chép những đợt trùng tu, mở mang đền Hùng từ các thời vua: Vua
Minh Mạng, Tự Đức, Duy Tân, Khải Định Không chỉ có sự quan tâm tu bổ
xây dựng đền Hùng ở cấp độ Nhà Nước, mà việc tổ chức các lễ nghi giỗ Tổ
tại đền Hùng cũng được nhà nước phong kiến quan tâm, quy định nghiêm
ngặt và quy chuẩn thành định lệ vào các năm chẵn 5 hoặc 10, mở hội Giỗ Tổ
vào tháng 3 âm lịch, nhà nước đứng ra chủ trì lễ hội (Quốc lễ).
Ngày giỗ Tổ Hùng Vương và lễ hội đền Hùng vào những năm đầu thế kỷ
XX (1940, 1905) nhà nước đứng ra tổ chức giỗ Tổ, con cháu khắp mọi miền
của Tổ quốc về dự lễ hội rất đông vui. Lễ hội dền Hùng thời gian này đã được
ghi lại không chỉ thông qua tài liệu viết mà còn thấy qua những tư liệu hình
ảnh có giá trị hiện đang được trưng bày, giới thiệu tại Bảo tàng Hùng Vương.
Năm 1917, quan tuần phủ Phú Thọ Lê Trung Ngọc có công văn xin bộ Lễ
:" ấn định ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm làm ngày quốc tế, tức
trước ngày Giỗ Tổ Hùng Vương một ngày. Còn ngày giỗ 11 tháng 3 dân sở
tại làm lễ".
Bộ lễ trả lời:
"Nay phụng mệnh theo bộ lễ, chuẩn định ngày quốc tế tại miếu Tổ Hùng
Vương là ngày mùng 10 tháng 3 (âm lịch).
Chiều ngày mùng 9 tháng 3 hàng năm, các quan liệt hiến trong tỉnh, cùng
các quan viên trong các phủ huyện của tỉnh đều phải mặc phẩm phục, tề tịu
trước nhà Công quán. Sáng sớm hôm sau, (mùng 10 tháng 3), đến miếu kính
lễ. Lễ phẩm dùng cho ngày này gồm: bò, dê, lợn, xôi Trích tiền tư lợi bao
nhiêu, cùng số tiền 100 đồng do nhà nước cấp mỗi năm, giao cho phủ Lâm
Thao nhận lấy mua lễ phẩm. Nếu năm nào đến kỳ kỷ niệm, ứng với kỳ đại hội,
tạm thời do hội đồng thoả định riêng, sau đó trình lên phủ đường có công văn
xin mới được thi hành".
NguyÔn ThÞ Quúnh Nga K32G - ViÖt Nam häc
Khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc 31
Lễ hội thời kỳ này thường được tổ chức ba ngày. Phần lễ diễn ra lễ chính ở
các đền chùa trên núi Hùng. Nghi thức lễ của các vị quan hàng triều diễn ra
vào những năm chẵn 5 và chẵn 10. Những năm lẻ do các quan địa phương,
đều làm lễ chính trên đền Thượng. Những qui định về nghi thức lễ rất nghiêm
ngặt theo đúng quy định của triều đình. Các nghi thức: dâng lễ, tiến tửu, đọc
chúc văn diễn ra theo đúng trình tự qui định của lễ giáo phong kiến. Tại các
đền chùa trên núi Hùng đồng bào kính cẩn làm lễ.
2.2.2.3. Thời kỳ Cách mạng tháng Tám cho đến nay
Mùa xuân năm 1941, khi từ nước ngoài trở về Tổ quốc, Nguyễn Ái
Quốc đã viết những vần thơ thể hiện tinh thần yêu nước, khẳng định truyền
thống lịch sử của dân tộc ta trong bài Lịch sử nước ta
Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam
Kể năm hơn bốn nghìn năm
Tổ tiên rực rỡ, anh em thuận hoà
Hồng Bàng là Tổ nước ta
Nước ta lúc ấy gọi là Văn Lang.
Đền Hùng lúc này trở thành một biểu tượng thiêng liêng có giá trị
văn hoá - tinh thần lớn lao, thể hiện sức mạnh, niềm tự hào của khối đại đoàn
kết toàn dân và truyền thống lịch sử lâu đời của dân tộc ta. Tại đền Thượng
bài thơ của quan Tri phủ Lâm thao sáng tác từ năm 1917 được dâng vào đền
Hùng năm 1941 đã thể hiện lòng yêu nước đồng nghĩa với yêu quê hương xứ
sở. Động lực cho toàn dân tộc vững bước đấu tranh chính là bắt đầu từ tình
yêu quê hương đất nước tha thiết đó.
Cách mạng tháng Tám thành công ngày 2-9-1945, nước Việt Nam Dân
Chủ Cộng Hoà ra đời đánh dấu bước ngoặt lịch sử mới của dân tộc ta. Kế tục
truyền thống cao đẹp của cha ông ta, nhất là đạo đức " uống nước nhớ nguồn
NguyÔn ThÞ Quúnh Nga K32G - ViÖt Nam häc
Khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc 32
" nên giỗ Tổ Hùng Vương 1946- sau khi Chính Phủ mới được thành lập- là
một sự kiện hết sức đặc biệt, đáng ghi nhớ. Năm ấy cụ Huỳnh Thúc Kháng,
Phó Chủ tịch nước, đã thay mặt Chính phủ nước Việt Nam Dân Chủ Cộng
Hoà lên làm lễ dâng hương tại đền Hùng. Cụ mặc áo the khăn xếp, khấn vái
theo lễ tục cổ truyền. Cụ còn trang trọng dâng lên bàn thờ tấm bản đồ Việt
Nam và thanh kiếm là hai vật báu nói lên ý chí của Chính Phủ và Nhân dân cả
nước trước họa xâm lăng đang đe dọa.
Vào những năm 1946, 1952 thực dân Pháp đã hai lần tổ chức những
cuộc càn quét lớn vào khu vực đền Hùng, chúng bắn giết nhân dân, đốt làng
phá đền chùa trên núi Hùng. Theo lời kể của cư dân địa phương, sau khi đốt
làng, thực dân Pháp đập phá các ngôi đền, chúng đốt đền Thượng, lửa cháy cả
ba gian Đại bái, nhưng khi lửa cháy tới cánh cửa của gian Thượng cung- nơi
đặt các ngai vị thờ Tổ thị tự nhiên tắt. Vào cuối năm 1953, đầu 1954 đền
Thượng được nhân dân địa phương tu sửa lại.
Ngày 19 tháng 9 năm 1954, sau chiến thắng Điện Biên Phủ, chủ tịch
Hồ Chí Minh đã chọn đền Hùng làm nơi gặp gỡ và nói chuyện với chiến sĩ
Đại Đoàn quân Tiên Phong- Sư đoàn 308, để căn dặn về nhiệm vụ tiếp quản
đất nước. Người đã căn dặn: "Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác
cháu phải cùng nhau giữ lấy nước".
Ngày 19 tháng 8 năm 1962, khi đất nước bước vào giai đoạn cách
mạng mới, cả nước đồng tâm đánh thắng kẻ thù xâm lược để giải phóng miền
Nam, thống nhất đất nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm đền Hùng lần thứ 2
người căn dặn: "Làm cách mạng phải đi tới đích. Phải xây dựng đền Hùng trở
thành một công viên lịch sử cho con cháu sau này đến thăm viếng".
Năm 1995, Ban Bí thư Trung ương Đảng có chỉ thị về việc tổ chức
các ngày lễ lớn trong năm trong đó có việc tổ chức giỗ Tổ Hùng Vương.
NguyÔn ThÞ Quúnh Nga K32G - ViÖt Nam häc
Khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc 33
Tại Nghị định số 82/2001/ NĐ-CP ngày 6/11/2001 của chính phủ về
nghi lễ Nhà nước và đón tiếp khách nước ngoài. Trong Nghị định có quy định
những hoạt động chính kỷ niệm những ngày lễ lớn Trong đó tại điều 6 Nghị
định này quy định ngày giỗ Tổ Hùng Vương (10/3) âm lịch) được tổ chức
theo năm lẻ, năm tròn, năm chẵn được tính theo năm dương lịch.
Năm lẻ: Uỷ Ban Nhân Dân tỉnh Phú Thọ tổ chức lễ hội, mời lãnh
đạo Bộ Văn Hóa Thể Thao dự lễ dâng hương và tổ chức các hoạt động trong
ngày giỗ Tổ.
Năm tròn: Uỷ Ban Nhân Dân tỉnh Phú Thọ tổ chức lễ hội, mời đại
diện lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính Phủ, Uỷ Ban Trung Ương
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể dự lễ dâng hương.
Năm chẵn : Bộ Văn hoá Thể thao và Uỷ Ban Nhân Dân tỉnh Phú
Thọ tổ chức lễ hội, mời đại diện lãnh đạo Đảng, Nhà Nước, Quốc hội, Chính
Phủ, Uỷ Ban Trung Ương Mặt Trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn dự lễ
dâng hương.
Có 2 phần lễ được cử hành cùng thời điểm ngày Giỗ Tổ
Lễ rước kiệu vua:
Đám rước kiệu vua với màu sắc sặc sỡ của bạt ngàn cờ, hoa, lọng,
kiệu, trang phục truyền thống xuất phát từ dưới chân núi rồi lần lượt qua các
đền để lên tới đền Thượng, nơi làm lễ dâng hương. Đám rước như một con
rồng uốn lượn trên những bậc đá dưới những tán lá cây để tới đỉnh núi
Thiêng.
Lễ dâng hương
Nghi thức dâng hương của các đoàn đại biểu Đảng, Chính Phủ, các
tỉnh .v.v. được tổ chức long trọng tại Đền Thượng. Từ chiều ngày mùng 9,
làng nào được Ban tổ chức lễ hội cho phép rước kiệu dâng lễ đã tập trung tại
khu vực của Nhà bảo tàng Hùng Vương dưới chân núi, trên kiệu đặt lễ vật.
NguyÔn ThÞ Quúnh Nga K32G - ViÖt Nam häc
Khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc 34
Sáng sớm hôm sau (ngày mùng 10) các đoàn đại biểu tập trung ở nhà khách
Uỷ Ban Tỉnh, có xe tiêu binh rước vòng hoa đi trước dẫn đầu, diễu hành từ
thành phố Việt Trì lên tới chân đền Hùng. Các đoàn đại biểu sắp hàng chỉnh
tề đi sau kiệu lễ, lần lượt lên đền theo tiếng nhạc của phường bát âm và đội
sính tiền. Tới trước thềm của "Điện Kính Thiên" đoàn dừng lại, kính cẩn dân
lễ vào Thượng cung Đền Thượng. Một đồng chí lãnh đạo tỉnh thay mặt cho
tỉnh và nhân dân cả nước (năm chẵn là nguyên thủ quốc gia hoặc đồng chí đại
diện cho Bộ Văn Hoá) kính cẩn đọc chúc văn lễ Tổ. Toàn bộ nghi thức hành
lễ, được các hệ thống phát thanh, truyền hình đưa tin để đồng bào cả nước có
thể theo dõi Lễ hội. Đồng bào dâng lễ trong các ngôi đền, chùa trên núi, ai
cũng có tâm nguyện cầu mong Tổ tiên chứng giám, phù hộ độ trì cho con
cháu.
Có thể nói với những giá trị văn hoá tâm linh, tín ngưỡng được vun đắp
qua nhiều thế hệ, việc tái hiện lại các nghi thức xưa của lễ hội đền Hùng đã
góp phần bảo tồn và lưu giữ các giá trị phong tục của cha ông để con cháu có
thể tự hào và càng thêm yêu những bản sắc của dân tộc mình. Ý nghĩa tâm
linh đó đã vượt ra ngoài biên giới, trở thành tiếng chim gọi bầy, là lời hiệu
triệu muôn triệu trái tim con dân đất Việt hướng về quê hương với hai tiếng
"đồng bào" thiêng liêng và sâu sắc. Đã có nhiều kiều bào ta ở nước ngoài tìm
về đền Hùng dâng hương, xin chân nhang và đất Tổ đem theo để thờ "Đến
thăm đền Hùng, chúng tôi như giọt máu trở về tim", "Khi sống, tôi muốn
được thờ đất nước, thờ tổ tiên. Khi chết, tôi muốn có một phần đất và nước
thờ tổ tiên đắp điểm cho phần mộ của tôi ở xứ người". Một vị linh mục khi
lên thăm đền Hùng đã nói". Trước khi là người công giáo, tôi là người Việt
Nam, đã là người Việt Nam thì phải có tổ tiên". Các nghi thức của ngày Giỗ
Tổ chính là nguồn sáng để con cháu ngưỡng vọng.
2.2.3. Phần hội
NguyÔn ThÞ Quúnh Nga K32G - ViÖt Nam häc
Khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc 35
2.2.3.1. Hội xưa
Một vùng đất tổ thiêng liêng, không chỉ giàu các truyền thuyết, về
thời đại Hùng Vương mà còn giàu cả những di tích, di vật có thực của thời kỳ
này nữa. Theo thống kê, chỉ riêng địa bàn tỉnh Phú Thọ đã có 450 nơi thờ vua
Hùng, thờ các vị tướng và vợ con vua Hùng cùng các sự tích liên quan đến
các sự kiện đương thời.
Lễ hội cầu nước với tục đua thuyền.
Tụ cư ở một địa thế hiếm có, nơi hợp lưu của ba con sông lớn là sông
Hồng, sông Đà, sông Lô, cư dân nông nghiệp vùng đất Tổ cũng có ngày hội
cầu mưa thuận gió hoà mà hình ảnh thể hiện rõ nhất là tục đua thuyền được
khắc trên trống đồng.
Trên tang trống đồng Hy Cương (tìm thấy trong lòng đất xã Hy
Cương, huyện Phong Châu) có hình ảnh 6 chiếc thuyền đua nối tiếp nhau
thành một hàng dọc. Trên tang trống Sơn Hùng (xã Sơn Hùng, huyện Thanh
Sơn) cũng có 6 chiếc thuyền, trên thuyền có các chiến binh chèo có lẽ đang
trong một cuộc đua quyết liệt.
Lễ hội cầu nước và đua thuyền còn thấy ở An Đạo, Nha Môn (Phong
Châu), Lương Nha (Thanh Sơn). Cũng còn ghi nhận trên trống đồng Hy
Cương có những tượng cóc được trang trí trên rìa mặt, khẳng định cư dân
vùng đất Tổ có ngày hội cầu nước. Ở nhiều vùng phân bố trống đồng tượng
cóc thường có những lễ hội cầu nước, rước cóc.
Lễ hội cầu mùa
Hình ảnh trên trống đồng còn cho ta thấy những ngôi nhà mái tròn
chứa đầy lương thực, thường được các nhà khảo cổ học gọi là ''nhà cầu mùa''.
Có những chiếc trống đồng được khắc họa từng đoàn người đang gùi lương
thực đem đến nhà cầu mùa trong ngày hội. Trong ngày lễ hội còn có cảnh
từng đôi trai gái đang giã gạo chày đôi - một trong những nghi lễ cần thiết-
NguyÔn ThÞ Quúnh Nga K32G - ViÖt Nam häc
Khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc 36
mong cho mùa màng cũng sinh sôi nảy nở nhiều như con người trong biểu
tượng phồn thực.
Hình tượng giã gạo khắc hoạ nhiều trên mặt trống đồng mà ngày nay
còn lưu lại trong các lễ hội của đồng bào Mường (Phú Thọ) như hội mùa có
tên Đăm Đuống. Phụ nữ từ già tới trẻ trong hội dùng chày dài như chiếc đòn
gánh, giã gạo trong chiếc cối dài như hình chiếc thuyền. Vừa giã gạo theo
nhịp vừa kết hợp với những động tác múa đơn giản.
Lễ hội đúc trống đồng
Dịp đúc thành công một chiếc trống đồng là dịp người xưa mở hội rất to.
Đôi khi còn to hơn cả lễ mừng năm mới. Vì thế sử cũ còn chép lại một cách
sinh động ngày hội như sau: Trống vừa đúc xong đặt ở giữa sân, chủ nhà mời
rượu các người xung quanh. Con gái con trai các nhà hào phú lấy vàng bạc
làm thoa để đánh xong tặng lại cho chủ nhà. Không phải ngẫu nhiên mà ở vị
trí trang trọng trên mặt trống lại có những hình ảnh đánh trống đồng. Trống
được úp sấp, dùi trống được gõ thẳng đứng vào mặt trống.
Ngày hội đánh trống đồng còn được bảo lưu khá nghuyên vẹn ở dân tộc
Mường (Thanh Sơn, Phú Thọ) gọi là ngày hội Chàm thau, được tổ chức vào
tháng giêng và tháng 7 âm lịch. Người ta treo trống lên bằng những sào tre và
dây buộc vào quai. Dưới đáy trống còn đào một hố nông để khi đánh âm được
cộng hưởng vang vọng hơn. Khi đánh, dùi trống cũng được đánh thẳng vào
mặt như hình ảnh trên trống đồng.
Lễ hội đâm trâu
Hình ảnh những chiến binh hoá trang lông chim cầm rìu, giáo đứng cạnh
những con (hoặc bò) bị buộc vào những cây cột thiêng (được khắc hoạ rõ nét
trên hàng loạt trống đồng). Đôi khi giản lược hơn, người xưa chỉ khắc hoạ
những chiến binh hoá trang lông chim hoặc chỉ là hình những con bò, con
trâu, nhưng cũng là để diễn đạt toàn cảnh một lễ hội
NguyÔn ThÞ Quúnh Nga K32G - ViÖt Nam häc
Khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc 37
Chiếc trống đồng được tìm thấy ở Phú Thọ mới đây nhất (Trống Sơn
Hùng ở ven bờ sông Bứa, huyện Thanh Sơn) chính là có hình ảnh lễ hội đâm
trâu- bò được miêu tả theo cách đó. Trên thân trống có hình 6 con bò có cặp
sừng cong, đuôi dài đang đứng chờ lễ tiến tế. Đáng ngạc nhiên là không
những hội đâm trâu còn diễn ra hầu như nguyên vẹn ở Tây Nguyên nước ta,
mà còn có thể thấy tàn dư trong một số lễ hội ở Phú Thọ, cách nơi tìm thấy
trống đồng Sơn Hùng không xa. Ở xã Xuân Cang (huyện Tam Thanh) vào
ngày 7 tháng giêng âm lịch có lễ rước " trâu thờ" ra đình, trên được trang trí
những giải lụa xanh đỏ, được che lọng đem ra buộc ở sân đình. Tới nửa đêm
dắt trâu ra rừng buộc vào cột rồi hàng chục trai tráng trong làng vừa đâm trâu
vừa reo hò.
Lễ hội đi săn
Nhiều truyền thuyết thời Hùng Vương nói tới chuyện vua Hùng và các
tướng lĩnh đi săn bắn còn thể hiện ở những tục lệ cúng cùng tên của làng Phú
Lộc (Phong Châu). Vào những lễ hội đi săn, dân các làng nô nức vào rừng đi
săn tập thể, buộc phải săn bằng được một con hươu hay con nai để về cúng.
Tài liệu khảo cổ học lại một lần nữa chứng minh rằng lễ hội đi săn của người
Phú Thọ đã có từ cách đây khoảng 2000 năm. Trên một mặt rìu đồng làng Cả
(Việt Trì) có cảnh chó hươu đi săn vô cùng sinh động.
2.2.3.2. Hội nay
Trong những năm qua, với tình cảm và trách nhiệm của người được
giao trọng trách trông coi Lăng Miếu Tổ Tiên, tỉnh Phú Thọ đã quan tâm tới
việc phát triển các hình thức vui chơi giải trí trong ngày hội để tạo không khí
vui vẻ và thu hút hàng vạn lượt khách thập phương tới tham dự. Lễ hội ngày
nay có nhiều hình thức sinh hoạt văn hoá hơn xưa. Trong khu vực của hội,
nhiều cửa hàng bán đồ lưu niệm, văn hoá phẩm, các hàng quán dịch vụ ăn
uống, các khu văn thể được tổ chức và duy trì một cách có qui định. Ngành
NguyÔn ThÞ Quúnh Nga K32G - ViÖt Nam häc
Khãa luËn tèt nghiÖp ®¹i häc 38
Văn hoá Thể thao
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- de_tai_le_hoi_den_hung_trong_doi_song_tam_linh_nguoi_viet.pdf