Giáo án Lịch sử 10 Bài 23: Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước cuối thế kỉ XVIII

Bài 23: PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ NGHIỆP THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC CUỐI THẾ KỈ XVIII. Môc tiªu bµi häc: Sau khi học xong tiết này các em cần nắm được: 1. VÒ kiÕn thøc: - Tr­íc t×nh tr¹ng khñng ho¶ng cña chÕ ®é phong kiÕn ë c¶ 2 miÒn, nguy c¬ chia c¾t ®Êt n­íc cµng gia t¨ng, phong trµo T©y S¬n, ®· ®¸nh ®æ c¸c tËp ®oµn phong kiÕn ®ang thèng trÞ, ®· xo¸ bá t×nh tr¹ng chia c¾t, b­íc ®Çu thèng nhÊt l¹i ®Êt n­íc. - Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh cña m×nh, phong trµo TS cßn hoµn thµnh th¾ng lîi 2 cuéc kh¸ng chiÕn (chèng Xiªm vµ chèng Thanh) b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc, gãp thªm nh÷ng chiÕn c«ng huy hoµng vµo sù nghiÖp gi÷ n­íc anh hïng cña d©n téc. 2. VÒ t­ t­ëng, t×nh c¶m: - Gi¸o dôc lßng yªu n­íc ®Êu tranh cho sù nghiÖp b¶o vÖ sù toµn vÑn ®Êt n­íc - Tù hµo vÒ tinh thÇn ®Êu tranh cña ng­êi n«ng d©n ViÖt Nam. 3. Kü n¨ng: - Rèn luyện kĩ năng ghi nhớ, phân tích tài liệu. - Båi d­ìng kü n¨ng sö dông b¶n ®å lÞch sö. - Båi d­ìng kh¶ n¨ng ph©n tÝch, nhËn ®Þnh sù kiÖn lÞch sö. II. ThiÕt bÞ, tµi liÖu d¹y häc: - B¶n ®å ViÖt Nam cã nh÷ng ®Þa danh cÇn thiÕt. - Lược đồ trận Rạch Gầm – Xoài Mút - Mét sè c©u nãi cña vua Quang Trung, th¬ ca cña ng­êi ®­¬ng thêi nãi vÒ Quang Trung, hình ảnh III. TiÕn tr×nh tæ chøc d¹y häc KiÓm tra bµi cò: C©u hái 1: Em hãy nêu bối cảnh lịch sử nước ta thÕ kØ XVI – XVIII ? DÉn d¾t vµo bµi míi: Vào cuối thế kỷ XVIII chế độ phong kiến Đàng Ngoài, Đàng Trong bước vào giai đoạn khủng hoảng trầm trọng, phong trào đấu tranh của nhân dân bùng nổ khắp nơi, đỉnh cao là phong trào nông dân Tây Sơn do ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ lãnh đạo. Phong trào Tây Sơn đã có những đóng góp gì đối với đất nước trong việc đảm đương 2 sự nghiệp lớn đó là thống nhất đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Và 2 sự nghiệp đó được giải quyết như thế nào? Công lao to lớn của vị anh hùng Quang Trung – Nguyễn Huệ đối với dân tộc là gì? Hôm nay cô trò chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu bài 23. Tæ chøc d¹y vµ häc: Ho¹t ®éng cu¶ thÇy vµ trß Kiến thức cần đạt Hoạt động 1 : (Cá nhân, cá nhân) Tìm hiểu tình hình đất nước ta cuối thế kỉ XVIII, phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước GV hỏi: Phong trào Tây Sơn bùng nổ trong hoàn cảnh nào? HS trả lời GV nhận xét, chốt ý HS theo dõi SGK trả lời câu hỏi. GV hỏi: Các em theo dõi đoạn chữ nhỏ trong SGK và qua đó cho biết đời sống của nhân dân ra sao? GV nhận xét và chốt ý: Như vậy tình trạng triều đình phong kiến Đàng Ngoài, Đàng Trong khủng hoảng suy thoái, đời sống nhân dân khổ cực, “tức nước thì vỡ bờ” điều này tất yếu dẫn tới các cuộc khởi nghĩa nông dân bùng nổ, tiêu biểu có các cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Danh Phương, Nguyễn Hữu Cầu, Hoàng Công Chất, Lê Duy Mật lớn nhất là cuộc khởi nghĩa của ba anh em ở ấp Tây Sơn (Bình Định). - GV dẫn dắt: Vậy cuộc khởi nghĩa của ba anh em họ Nguyễn diễn ra như thế nào? Chúng ta tìm hiểu mục 2. Phong trào Tây Sơn GV hỏi: Ai lãnh đạo phong trào Tây Sơn? - GV: nhận xét và chốt ý. - GV: giới thiệu ba anh em Nguyễn Nhạc Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ . - GV hỏi: Trình bày diễn biến chính của phong trào Tây Sơn? - GV chốt: Lá cờ khỏi nghĩa của ba anh em họ Nguyễn đã nhanh chóng phát triển trở thành phong trào rộng lớn – Phong trào Tây Sơn. Phong trào đảm nhận 2 nhiệm vụ: đánh đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong, và chính quyền Lê – Trịnh Đàng Ngoài. Từ những nhiệm vụ này, phong trào Tây Sơn phát triển thành 2 giai đoạn. -GV hỏi: Phong trào Tây Sơn đã giải quyết được nhiệm vụ gì? - GV: Giới thiệu cho HS về sự phát triển của phong trào Tây Sơn (sử dụng bản đồ) - GV hỏi: Vì sao việc đem quân ra Bắc lật đổ chính quyền Lê – Trịnh lại thực hiện sứ mệnh thống nhất đất nước? - HS: suy nghĩ trả lời. - GV: nhận xét, chốt ý, giải thích thêm. - Chuyển ý: Ngoµi sù nghiÖp thèng nhÊt ®Êt n­íc phong trµo T©y S¬n cßn ®¶m ®­¬ng nhiÖm vô kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m b¶o vÖ Tæ quèc, điều này thể hiện như thế nào các em đi tìm hiểu mục II. Hoạt động 2: (Cá nhân, cả lớp) Tìm hiểu 2 cuộc kháng chiến chông quân xâm lược Xiêm (1785) và kháng chiến chống quân xâm lược Thanh (1789) GV hỏi: Nguyên nhân của cuộc kháng chiến chống Xiêm? HS trả lời GV chốt ý. GV hỏi: Trước những hành động trên của Nguyễn Ánh, nghĩa quân Tây Sơn đã làm gì? HS trả lời GV chốt ý đi sâu vào chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút. GV hỏi: Vì sao Nguyễn Huệ chọn Rạch Gầm - Xoài Mút làm điểm quyết chiến với quân Xiêm? HS: suy nghĩ trả lời. GV nhận xét, bổ sung: Vì vị trí chiến lược của Rạch Gầm – Xoài Mút là nơi vào được mà không ra được lại cách xa lực lượng của quân Xiêm. GV hỏi: Nêu ý nghĩa của chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút? GV hỏi: Tại sao quân Thanh lại tiến hành xâm lược nước ta? HS trả lời GV chốt ý. GV hỏi: Trong hoàn cảnh lúc bấy giờ, Nguyễn Huệ đã làm gì? HS trả lời: GV chốt ý GV hỏi: Đoạn trích trong bài hiểu dụ của vua Quang Trung có ý nghĩa gì? GV hỏi: Tại sao Quang Trung chọn dịp Tết đễ đánh giặc? GV: tường thuật lại trận Trận Ngọc Hồi – Đống Đa bằng lược đồ GV hỏi: Vì sao gọi là cuộc hành quân thần tốc? HS suy nghĩ trả lời GV giải thích về cách hành quân thần tốc của quân Tây Sơn GV hỏi: Ý nghĩa của chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa? Chuyển ý: sau khi hoàn thành 2 sự nghiệp lớn, thống nhất đất nước và bảo vể Tổ quốc, công lao của Nguyễn Huệ còn được thể hiện như thế nào, vương triều Tây Sơn đã có những đóng góp gì cho đất nước, chúng ta tìm hiểu mục III. Hoạt động 3: (Cá nhân) Tìm hiểu vương triều Tây Sơn và những chính sách tiến bộ của vương triều GV: hướng dẫn HS khai thác SGK với các nội dung: Thời gian thành lập; Các chính sách của vương triều Quang Trung: đối nội (kinh tế, giáo dục, văn hóa); đối ngoại (với các nước); đánh giá các chính sách và sự đóng góp của vương triều Tây Sơn. - GV tr×nh bµy vÒ sù thµnh lËp V­¬ng triÒu T©y S¬n 1778 nh­ng kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc c¸c yªu cÇu lÞch sö , phong trµo khëi nghÜa vÉn tiÕp tôc. - GV tr×nh bµy tiÕp sù kiÖn NguyÔn HuÖ lªn ng«i 1788. - GV yªu cÇu HS theo dâi SGK c¸c chÝnh s¸ch cña vua Quang Trung. - GV nhËn xÐt, bæ sung, kÕt luËn vÒ nh÷ng chÝnh s¸ch cña vua Quang Trung. GV minh ho¹ vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Quang Trung. Sau khi ®¸nh tan 29 v¹n qu©n Thanh, Quang Trung cö Ng« V¨n Së vµ Phan Huy Ých sang Trung Quèc cÇu phong, lËp l¹i hoµ b×nh ®Ó x©y dùng ®Êt n­íc. Nhµ Thanh ®· gi¶ng hoµ, phong v­¬ng vµ göi quµ tÆng cho Quang Trung. - GV ph¸t vÊn: Em cã nhËn xÐt g× vÒ nh÷ng viÖc lµm cña Quang Trung? - GV kÕt luËn: Nh÷ng chÝnh s¸ch cña Quang Trung mang tÝnh chÊt tiÕn bé, thÓ hiÖn ý t­ëng míi cña mét «ng vua muèn thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch c¶i c¸ch. Nh­ng nh÷ng chÝnh s¸ch tiÕn bé cña «ng ch­a cã ¶nh h­ëng lín trªn ph¹m vi c¶ n­íc. 1792 Quang Trung ®ét ngét qua ®êi, sù nghiÖp thèng nhÊt ®Êt n­íc, ®­a ®Êt n­íc tho¸t khái khñng ho¶ng ch­a thµnh. Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước. Nguyên nhân Đất nước bị chia cắt Chế độ phong kiến 2 Đàng lâm vào khủng hoảng và suy thoái. Đời sống nhân dân cơ cực => phong trào đấu tranh của nông dân bùng lên mạnh mẽ. Diễn biến - Năm 1771 khởi nghĩa bùng lên ở ấp Tây Sơn (Bình Định). - Lãnh đạo: ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ. – Nhiệm vụ: + 1771 – 1786: đánh đổ chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong. + 1786 – 1788: lật đổ chính quyền Lê – Trịnh Đàng Ngoài. Sự nghiệp thống nhất đất nước bước đầu hoàn thành. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn ë cuèi thÕ kØ XVIII. Kháng chiến chống Xiêm (1875) Nguyên nhân: Chúa Nguyễn bị lật đổ, Nguyễn Ánh cầu cứu quân Xiêm => vua Xiêm thực hiện tham vọng xâm chiếm nước ta. Diễn biến: Năm 1784, 5 vạn quân Xiêm kéo vào nước ta tiến đánh Gia Định Năm 1785 quân Tây Sơn đại phá quân Xiêm với chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút Ý nghĩa: Giữ vững nền độc lập dân tộc. 2. Kháng chiến chống quân Thanh (1789). * Nguyên nhân: - Vua Lê Chiêu Thống cầu viện nhà Thanh. Quân Thanh kéo sang nước ta. * Diễn biến: -11/ 1788, 29 vạn quân Thanh do Lê Chiêu Thống dẫn đường kéo vào nước ta, chiếm đóng Thăng Long. - 12/ 1788 Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, hiệu là Quang Trung tiến quân ra Bắc. -Từ đêm 30 đến mùng 5 Tết năm 1789, với cuộc “hành quân thần tốc” nghĩa quân Tây Sơn giành chiến thắng vang dội ở Ngọc Hồi - Đống Đa, tiến vào Thăng Long đánh bại hoàn toàn quân xâm lược. * Ý nghĩa: Bảo vệ nền độc lập dân tộc. III. Vương triều Tây Sơn - 1788 Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế thống trị vùng đất từ Thuận Hóa trở ra Bắc. - Kinh tế - xã hội: kêu gọi nhân dân phiêu tán sản xuất, lập lại sổ hộ khẩu,địa bạ, khôi phục sản xuất - Giáo dục: Sử dụng chữ Nôm, tổ chức lại giáo dục thi cử. - Quân sự: tổ chức lại quân đội. - Đối ngoại: hòa hảo với nhà Thanh, quan hệ tốt đẹp với Lào và Chân Lạp. - 1792 vua Quang Trung qua đời. - 1802 Nguyễn Ánh tấn công, các vương triều Tây Sơn sụp đổ. III. V­¬ng triÒu T©y S¬n - 1778 NguyÔn Nh¹c x­ng Hoµng ®Õ (hiÖu Th¸i §øc) -> V­¬ng triÒu T©y S¬n thµnh lËp. - 1788 NguyÔn HuÖ lªn ng«i Hoµng ®Õ thèng trÞ tõ vïng ®Êt tõ ThuËn Ho¸ trë ra B¾c. - Thµnh lËp chÝnh quyÒn c¸c cÊp, kªu gäi nh©n d©n kh«i phôc s¶n xuÊt. - LËp l¹i sæ hé khÈu, tæ chøc l¹i gi¸o dôc, thi cö, tæ chøc qu©n ®éi ( dÞch ch÷ H¸n, ch÷ N«m ®Ó lµm tµi liÖu d¹y häc). - §èi ngo¹i hoµn h¶o víi nhµ Thanh, quan hÖ víi Lµo vµ Ch©n L¹p rÊt tèt ®Ñp. - 1792 Quang Trung qua ®êi. - 1802 NguyÔn ¸nh tÊn c«ng c¸c v­¬ng triÒu T©y S¬n lÇn l­ît sôp ®æ. Bảng biểu mục II Kháng chiến chống quân xâm lược Xiêm (1785) Kháng chiến chống quân xâm lược Thanh (1789) Nguyên nhân Chúa Nguyễn bị lật đổ, Nguyễn Ánh cầu cứu quân Xiêm Vua Lê Chiêu Thống cầu cứu nhà Thanh Diễn biến chính Vua Xiêm sai 5 vạn quân sang xâm lược nước ta. Nguyễn Huệ tổ chức trận Rạch Gầm – Xoài Mút đánh tan quan Xiêm. Cuối năm 1788, Vua Thanh sai Tôn Sĩ nghị đem 29 vạn quân sang xâm lược nước ta. 12/1788, Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, lấy hiệu là Quang Trung, đem quân tiến đánh ra Bắc. Sau 5 ngày Tết 1789, với cuộc hành quân thần tốc, giành thắng lợi vang dội ở trận Ngọc Hồi – Đống Đa, tiến vào Thăng Long, đánh bại hoàn toàn quân Xâm lược. Kết quả, ý nghĩa Ta đánh tan quân xâm lược, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ phía nam Đánh tan 29 vạn quân Xâm lược Thanh, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ. Thể hiện ý chí của dân tộc Củng cố GV : khắc sâu về Vai trß cña NguyÔn HuÖ vµ phong trµo n«ng d©n T©y S¬n đối với lịch sử dân tộc. Phong trào Tây Sơn đã thực hiện lần lượt những nhiệm vụ, sứ mệnh lịch sử giao phó, đó là xóa bỏ tình trạng phong kiến cát cứ, đặt nền móng cho sự nghiệp thống nhất đất nước sau này; không chỉ vậy, phong trào Tây Sơn còn là hoàn thành sứ mệnh quét sạch ngoại xâm, đấu tranh bảo vệ tổ quốc. Bên cạnh những nhiệm vụ dân tộc như trên, phong trào Tây Sơn còn có những cống hiến lớn lao cho lịch sử dân tộc, Vương triều Tây Sơn đã ban hành nhiều chính sách tiến bộ, phù hợp với nhu cầu phát triển của đất nước trong bối cảnh tình hình nước ta bấy giờ. Và có thể khẳng định, Vương triều Tây Sơn là một vương triều tiến bộ trong lịch sử phong kiến Việt Nam, nó là một vương triều chính thống của lịch sử thời phong kiến nước ta. 5. DÆn dß, bµi tËp vÒ nhµ: - Học bài - Tìm hiểu thêm về Quang Trung và cách đánh của quân Tây Sơn. - Đọc bài 24