Giáo án Lịch sử 11 Bài 19: Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống Pháp xâm lược (từ năm 1858 đến trước năm 1873) (tiết 1)

CHƯƠNG I: VIỆT NAM TỪ NĂM 1858 ĐẾN CUỐI THẾ KỶ XIX BÀI 19: NHÂN DÂN VIỆT NAM KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP XÂM LƯỢC (Từ năm 1858 đến trước năm 1873) (tiết 1) I.Mục tiêu bài học Sau khi học xong học sinh có khả năng: 1.Về kiến thức Trình bày được tình hình nông nghiệp, công thương nghiệp, quân sự ở Việt Nam giữa thế kỉ XIX trước khi thực dân Pháp xâm lược. Chứng minh được cuộc kháng chiến của nhân dân ta đã bước đầu làm thất bại âm mưa “ đánh nhanh thắng nhanh” của Pháp. Nêu được âm mưu của thực dân Pháp khi tấn công Gia Định. Nhận xét được tinh thần chống Pháp của vua quan nhà Nguyễn. 2.Về kĩ năng Kĩ năng sử dụng lược đồ để trình bày diễn biến các sự kiện. Kĩ năng phân tích, đánh giá các sự kiện lịch sử. So sánh các sự kiện lịch sử với nhau. Học sinh liên hệ và rút ra bài học lịch sử. 3.Về thái độ Hiểu được bản chất xâm lược tàn bạo của chủ nghĩa thực dân. Đánh giá đúng mức nguyên nhân, trách nhiệm của nhà Nguyễn trong việc để mất nước ta cuối thế kỷ XIX. Nhận thức đúng các sự kiện cũng như các nhân vật lịch sử. Nêu cao thần yêu nước và ý chí tự tôn của dân tộc. II. Tài liệu tham khảo Sách giáo khoa lich sử lớp 1, NXB Giáo dục, trang 106. Kênh hình lịch sử lớp 11, NXB Giáo dục Đinh Xuân Lâm ( chủ biên) , Nguyễn Văn Khánh, Nguyễn Đình Lễ - Đại cương lịch sử Việt Nam tập II, NXB Giáo dục III. Chuẩn bị của giáo viên, học sinh. Chuẩn bị của giáo viên. Chuẩn bị các câu hỏi. Lược đồ các nước Đông Nam Á cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX Hình ảnh chiến sự tại Đà Nẵng Lược đồ cuộc kháng chiến chống Pháp ở lục tỉnh Nam Kỳ Các tranh ảnh nhân vật lịch sử tham gia giai đoạn này Chuẩn bị của học sinh. Học bài cũ và chuẩn bị bài mới. IV. Tiến trình tổ chức dạy học 1. Mở đầu bài học Cuối thế kỉ XIX- đầu thế kỉ XX, chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa xâm chiếm thuộc địa Châu Á, Châu Phi Vậy để hiểu rõ Việt Nam có bị xâm lược hay không? Quá trình xâm lược như thế nào? Và cuộc kháng chiến của nhân dân ta ra sao? Hôm nay chúng ta sẽ cùng tìm hiểu Bài 19: Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống Pháp xâm lược(1858-1873). 2.Tổ chức bài học Hoạt động của GV và HS Kiến thức trọng tâm *GV dẫn dắt: trước khi tìm hiểu về cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta, chúng ta cùng tìm hiểu về hoàn cảnh nước ta trước cuộc xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp. Hoạt động 1: Tìm hiểu tình hình Việt Nam đến giữa thế kỉ XIX khi thực dân Pháp xâm lược * GV hỏi: Tình hình Việt Nam giữa thế kỷ XIX, trước cuộc xâm lược của thực dân Pháp như thế nào? *HS: Theo dõi SGK kết hợp với kiến thức đã học để trả lời *GV: Gợi ý HS đặt Việt Nam trong bối cảnh chung của Châu Á và thế giới thì Việt Nam sẽ ra sao? * HS: trả lời *GV: Nhận xét, bổ sung: Việt Nam dưới chế độ cai trị của nhà Nguyễn, đang suy yếu khủng hoảng. Kinh tế lạc hậu, chậm phát triển, tài chính quốc gia bị kiệt quệ, đời sống nhân dân ngày càng khổ cực, các chính sách phản động của nhà Nguyễn làm cho Việt Nam suy yếu về mọi mặt. Bên cạnh đó chủ nghĩa tư bản phương tây đẩy mạnh xâm lược thuộc địa trên toàn thế giới. Trong đó Việt Nam và Đông Nam Á là khu vực quan trọng, tài nguyên thiên nhiên phong phú. Chính bởi vậy cũng như các nước Châu Á khác Việt Nam cũng là đối tượng nhòm ngó của bọn thực dân phương tây, Việt Nam đứng trước nguy cơ bị xâm lược. * GV hỏi: Tình hình trên đã đưa đến hậu quả như thế nào? * HS trả lời Hoạt động 2: Tìm hiểu về chiến sự trên mặt trận Đà Nẵng năm 1858 *GV: đặt câu hỏi: Thực dân Pháp nổ súng xâm lược Việt Nam vào thời gian nào? *HS: Đọc SGK, kết hợp lược đồ quan sát và trả lời. *GV: Nhận xét và bổ sung: Với âm mưu thôn tính nước ta, chiều ngày 31/8/1858 liên quân Pháp và Tây Ban Nha với khoảng 3000 binh lính và chiến thuyền kéo tới dàn trận trên cửa biển Đà Nẵng. -Sáng 1/9/1858 liên quân Pháp- Tây Ban Nhá nổ súng tấn công lên bán đảo Sơn Trà, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam. Cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân Việt Nam nói chung và nhân dân tại Đà Nẵng nói riêng chính thức bùng nổ. *HS: Chú ý lắng nghe *GV: Tại sao Pháp chọn Đà Nẵng làm mục tiêu tấn công Việt Nam đầu tiên? *HS: Trả lời *GV: Nhận xét và bổ sung: Đà Nẵng nằm ở trung độ của đất nước, trên trục giao thông bắc nam. Bởi vậy nó chiếm một vị trí vô cùng quan trọng về quân sự và thương mại, được coi là cổ họng của kinh thành Huế: + Đà Nẵng là một cảng nước sâu vì vậy tàu chiến của Pháp có thể hoạt động dễ dàng. + Về vị trí địa lý: Gần kinh đô Huế, cách kinh thành Huế 100 km. Tấn công vào Đà Nẵng, để Pháp làm bàn đạp tấn công ra Huế, buộc triều đình Huế phải đầu hàng với âm mưu “ đánh nhanh thắng nhanh’’ mà Pháp sử dụng. + Đà Nẵng là nơi giàu cóà Pháp muốn lấy chiến tranh nuôi chiến tranh + Mặt khác, Đà Nẵng còn là nơi mà chúng xây dựng được cơ sở giáo dân theo đạo kitô, nhờ trông chờ vào sự ủng hộ của giáo dân vùng này. *HS: Quan sát bức tranh trong SGK thấy những gì? Nhận xét gì về lực lượng của địch? *GV: Nhận xét, bổ sung: Bức tranh thể hiện cảnh liên quân Pháp- TBN tấn công cửa biển Đà Nẵng năm 1858, mở đầu quá trình xâm lược Việt Nam. Hai góc trái phải của bức tranh là hai chiến hạm lớn nổi bật là những lá cờ tam tài (xanh-đỏ-trắng) của Pháp và của TBN. Từ những tàu chiến lớn,quân địch được chuyển sang những chiếc thuyền nhỏ, nhanh chóng đổ bộ vào đất liền. Để yểm trợ cho quân đổ bộ và uy hiếp tinh thần của nhân dân ta, trên các chiến thuyền lớn, đại bác của địch liên tiếp nhả đạn. Với ưu thế tuyệt đối về vũ khí và quân đông, thực dân Pháp hi vọng chiếm được nước ta trong thời gian ngắn nhất. *GV: đặt câu hỏi: Trước hành động của Pháp, triều đình và nhân dân ta có thái độ như thế nào? *HS: Suy nghĩ trả lời *GV: Nhận xét, bổ sung: Trước sự xâm lăng, quân và dân ta đã anh dũng chống trả quân xâm lược, đẩy lui nhiều đợt tấn công của định. Triều đình đã cử Nguyễn Chi Phương lên làm tổng chỉ huy,đốc thúc nhân dân xây dựng phòng tuyến, chặn giặc ngay tại cửa biển, gây cho Pháp nhiều khó khăn, chúng bị cầm chân trong suốt 5 tháng, bước đầu làm thất bại âm mưu ‘đánh nhanh thắng nhanh của Pháp”. Buộc chúng phải thay đổi kế hoạch chuyển hướng tấn công vào Gia Định. *GV: Em có nhận xét gì về cuộc kháng chiến của nhân dân ta 1858? *HS: Trả lời *GV: Nhận xét, bổ sung: + Cuộc kháng chiến của nhân dân nổ ra kịp thời, ngay khi Pháp nổ súng xâm lược. Đồng thời nhân dân ta có ý chí quyết tâm cao, đứng lên cùng quân đội triều đình chống xâm lược. Tiêu biểu như đốc học Phạm Quang Nghị đã đưa quân vào nam chiến đấu, thể hiện một lòng nồng nàn yêu nước, ý thức dân tộc sâu sắc. * GV: Vậy sau khi tấn công ở Đà Nẵng thực dân pháp có tiếp tục tiến hành công cuộc xâm lược nước ta không? Và liệu Pháp tấn công ra phía Bắc hay vào miền Nam? Chúng ta đi tìm hiểu mục II. Hoạt động 3: Tìm hiêu kháng chiến ở Gia Định *GV: Dẫn dắt, chiếu lược đồ Việt Nam, yêu cầu HS lên bảng xác định vị trí của Gia Định. Đặt câu hỏi: Tại sao Pháp chuyển hướng tấn công vào Gia Định chứ không đánh ra Bắc Kỳ? *HS: lắng nghe gợi ý của GV và trả lời. *GV: Nhận xét, bổ sung: - Kế hoạch ‘ đánh nhanh thắng nhanh” của Pháp bị thất bại tại Đà Nẵng, để cứu vãn thất bại đó, Pháp đã quyết định đánh vào Gia Định, sở dĩ: + Có vị trí chiến lược quan trọng Gia Định xa Trung Quốc sẽ tránh được sự can thiệp của nhà Thanh. Gia Định xa kinh đô Huế sẽ tránh được sự tiếp viện của kinh thành Huế. Từ Gia Định có thể sang CamPhuChia dễ dàng, làm chủ lưu vực Mê Công Chiếm được Gia Định sẽ cắt đứt được con đường tiếp tế từ nam ra bắc,buộc triều đình Huế phải đầu hàng Chiếm được Gia Định coi như chiếm được kho lúa gạo của triều đình. Vì tất cả những lý do trên mà Pháp quyết định chuyển hướng tấn công vào Gia Định. Mặt khác, căn cứ vào tình hình khách quan thế giới Pháp phải hành động gấp vì tư bản Anh sau khi chiếm Singapo và hương cảng cũng đang có âm mưu chiếm Gia Định để nối liền cửa biển quan trọng trên. Nên Pháp chuyển hướng tấn công trước. *GV: Đưa ra câu hỏi: Căn cứ vào SGK HS trả lời câu hỏi: Chiến sự ở Gia Định đã diễn ra như thế nào? *HS: suy nghĩ trả lời. *GV: Nhận xét, bổ sung: Chiến trường Gia Định diễn ra từ 1859- 1861. + Ngày 2/2 /1859, tướng De Genoily đã đem tàu và quân Pháp tiến vào nam. Tới ngày 9/2/1858 hạm đội quân Pháp vào Vũng Tàu, rồi theo sông Cần Giờ lên Sài Gòn.Mãi tới ngày 16/2/1859 Pháp tới thành Gia Định + Quân dân ta chống trả Pháp quyết liệt gây cho Pháp nhiều khó khăn . + 17/2/1859 Pháp nổ súng đánh thành. + Quân đội triều đình tan rã nhanh chóng, song các đội dân binh chiến đấu dũng cảm, đêm ngày phục kích giết chỉ huy, quấy rối và tiêu diệt chúng, cuối cùng Pháp phải dùng thuốc nổ phá thành. Đốt chụi mọi kho tàng và rút quân xuống tàu chiến kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh bị thất bại, buộc Pháp phải chuyển sang kế hoạch chinh phục từng gói nhỏ. Sang đầu năm 1860 quân Pháp bị sa lầy ở các chiến trường Trung Quốc và Italia không thể tiếp viện cho chiến trường Việt Nam. Vì vậy quân Pháp ở Gia Định gặp nhiều khó khăn, số quân Pháp ở Gia Định chỉ còn 1000 tên, trải dài trên chiến tuyến dài 10 km. Trong khi đó quân đội triều đình vẫn đóng trong phòng tuyến Chí Hòa mới được xây dựng. Về phía triều đình 3.1860, Nguyễn Chi Phương được lệnh từ Đà Nẵng vào Gia Định ông chỉ huy hàng vạn quân xây dựng đại đồn Chí Hòa, vừ đồ sộ vừa vững chắc, nên không chủ động tấn công địch, nên hơn 1000 quân địch vẫn yên ổn sống ngay bên phòng tuyến của ta. *GV: đưa ra câu hỏi: Thái độ của nhân dân ta trong phong trào kháng chiến ở Gia Định diễn ra như thế nào? *HS: Suy nghĩ trả lời *GV: Nhận xét và bổ sung: + Pháp đánh chiếm Gia Định quân đội triều đình chống trả yếu ớt rồi nhanh chóng tan dã. Trái lại nhân dân chống trả quyết liệt, gây cho Pháp rất nhiều khó khăn như nghĩa quân do Dương Bình Tâm chỉ huy đánh đồn Chợ Rẫy vị trí phòng tuyến quan trọng nhất của địch. *GV: Qua 2 chiến trường Đà Nẵng và Gia Định thì em có nhận xét gì về cuộc kháng chiến chống Pháp trong những bước đầu tiên của nhân dân ta? *HS: Trả lời *GV: Nhận xét và bổ sung: ngay từ khi thực dân Pháp nổ súng xâm lược, quân và dân ta đã anh dũng đứng lên đấu tranh, gây cho Pháp nhiều khó khăn, làm thất bại âm mưu “ đánh nhanh thắng nhanh ’’của Pháp buộc chúng phải chuyển sang kế hoạch “ chinh phục từng gói nhỏ”. Tuy nhiên trong quá trình chống Pháp triều đình đã có thái độ nặng nề về phòng thủ, bỏ lỡ hết cơ hội này đến cơ hội khác để chống Pháp. Khác hắn với triều đình, nhân dân ta anh dũng đứng lên chống trả quyết liệt, chủ động, làm nên hết chiến thắng này tới chiến thắng khác, gây cho Pháp nhiều hoang mang, lo sợ. I. Liên quân pháp – Tây Ban Nha xâm lược Việt Nam. Chiến sự tại Đà Nẵng năm 1858 1. Tình hình Việt Nam đến giữa thế kỷ XIX( trước khi thực dân pháp xâm lược) a.Chính trị - quốc gia độc lập có chủ quyền, khủng hoảng, suy yếu nghiêm trọng. b. Kinh tế: - Nông nghiệp: mất mùa, đói kém sảy ra liên miên - Công nghiệp: bị đình đốn, lạc hậu, nhà nước chiếm độc quyền và thực hiện chính sách ‘bế quan tỏa cảng” - Quân sự: lạc hậu - Đối ngoại: sai lầm, việc cấm đạo đuổi giáo sĩ - Xã hội: mâu thuẫn giữa địa chủ phong kiến và nông dân èNguy cơ Việt Nam bị thực dân Pháp xâm lược. 2. Thực dân Pháp ráo riết chuẩn bị xâm lược Việt Nam (Giảm tải) GV: hướng dẫn học sinh về nhà đọc thêm 3. Chiến sự ở Đà Nẵng 1858 - Ngày 31/8/1858, liên quân Pháp- Tây Ban Nha dàn trận trước cửa biển Đà Nẵng. - Sáng 1/9/1858 Pháp tấn công lên bán Đà Nẵng, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam. - Quân dân ta anh dũng, thực hiện kế hoạch ‘ Vườn không nhà trống”, địch bị cầm chân trong suốt 5 tháng. è Cuộc kháng chiến của nhân dân ta bước đầu làm thất bại âm mưu “đánh nhanh thắng nhanh” của Pháp, buộc chúng phải chuyển hướng tấn công. I. Cuộc kháng chiến chống Pháp ở Gia Định và các tỉnh miền Đông Nam Kì từ năm 1859 đến năm1862 1.Kháng chiến ở Gia Định a.Âm mưu -Tiếp tục thực hiện kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh b.Tình hình chiến sự - Ngày 9/2/1859, quân Pháp tới Vũng Tàu - Ngày 16/2/1859, chúng tới Gia Định -Ngày 17/2/1859 Pháp nổ súng tấn công thành Gia Định - Quân đội triều đình tan dã nhanh chóng. -1860, Pháp sa lầy -Triều đình cầm cự không tấn, Nguyễn Tri Phương bảo thủ - Triều đình xuất hiện tư tưởng chủ hoà + Nhân nhân ta, chiến đấu rất dũng cảm kiên cường -> Quân Pháp gặp nhiều khó khăn, chuyển sang kế hoạch “chinh phục từng gói nhỏ”. - Quần chúng chủ động đứng lên kháng Pháp bằng mọi thứ vũ khí có sẵn trong tay V. Sơ kết bài học: Học sinh trả lời các câu hỏi: Câu 1: Em hãy nêu những nét chính về tình hình Việt Nam giữa thế kỷ XIX, trước khi thực dân Pháp xâm lược? Câu 2: Tại sao Pháp chọn Đà Nẵng làm khởi điểm tấn công Việt Nam năm 1858? Câu 3: Em có nhận xét gì về cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta?