Giáo án Lịch sử 11 Bài 22: Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác lần thức nhất của thực dân Pháp

MỤC TIÊU BÀI HỌC Về kiến thức Học sinh cần nêu được những chính sách về kinh tế, xã hội mà thực dân Pháp thực hiện ở Việt Nam Phân tích được những chuyển biến về kinh tế, xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp. So sánh được sự khác biệt giữa các giai cấp, tầng lớp của xã hội với giai đoạn trước, từ đó đánh giá đúng vai trò của họ trong xã hội đối với công cuộc giải phóng dân tộc. Về thái độ, tư tưởng Biết và hiểu mục đích, ý đồ và bản chất dã man, tàn bạo của thực dân Pháp trong cuộc khai thác, bóc lôt thuộc địa ở Việt Nam. Bồi dưỡng tình cảm giai cấp, lòng yêu mến kính trọng giai cấp nông dân, công nhân và các tầng lớp lao động khác. Đánh giá được khả năng tham gia cách mạng của các giai cấp trong xã hội thông qua đặc điểm giai cấp. Về kĩ năng Rèn luyện kĩ năng quan sát tranh ảnh, trình bày tư liệu, rút ra nhận xét, đánh giá. Củng cố kĩ năng sử dụng SGK, lược đồ để trình bày các sự kiện liên quan. Rèn luyện kĩ năng phân tích, so sánh, khái quát, tổng hợp tư liệu lịch sử, liên hệ và rút ra bài học kinh nghiệm. CHUẨN BỊ Giáo viên Sách giáo khoa, kế hoạch giảng dạy Bản đồ hành chính Đông Dương thời thuộc Pháp. -Sơ đồ Bộ máy thống trị của Pháp ở Đông Dương. Tranh ảnh, tài liệu về kinh tế, xã hội VN trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp. Học sinh Sách giáo khoa Tìm hiểu trước thông tin về bài học. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số. Kiểm tra bài cũ Kể tên các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương và phong trào đấu tranh tự vệ của nhân dân ta cuối thế kỉ XIX Tại sao nói cuộc khởi nghĩa Hương Khê là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương? Dẫn dắt vào bài mới Với việc dập tắt cuộc khởi nghĩa Hương Khê của Phan Đình Phùng (1896), TD Pháp đã hoàn thành xong quá trình bình định ở nước ta (1885-1896) và bắt tay vào tiến hành công cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất (1897- 1914). Vậy cuộc khai thác thuộc địa lần I của thực dân Pháp ở nước ta được tiến hành như thế nào? Nó đã tác động gì đến tình hình KT-XH nước ta lúc bấy giờ? Để hiểu được các nội dung đó chúng ta cùng tìm hiểu Bài 18. Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp. Các hoạt động dạy – học Hoạt động của GV - HS Kiến thức cơ bản Hoạt động 1: Tìm hiểu những chuyển biến về kinh tế Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp (nhóm/cá nhân). GV đặt vấn đề: Sau nhiều lần mở cuộc tấn công có quy mô lớn vào căn cứ Hương Khê và vây hãm núi Vụ Quang. Năm1896, Pháp đã dập tắt được cuộc khởi nghĩa do Phan Đình Phùng lãnh đạo, kết thúc quá trình bình định Việt Nam kéo dài 12 năm. - GV dùng lược đồ Liên bang ĐD thuộc Pháp: Năm 1897 Pháp cử Pôn Đu Me sang làm Toàn quyền Đông Dương để hoàn thành bộ máy cai trị và tiến hành khai thác thuộc địa. Đume chia Đông Dương ra làm 5 xứ: Việt Nam có 3 xứ là Bắc Kì, Trung Kì và Nam Kì; Lào gọi là xứ Ai Lao và Campuchia gọi là xứ Cao Miên. Như vậy, tên nước Việt Nam, Lào và Campuchia đã bị Pháp xoá tên trên bản đồ Thế giới, thay vào đó là tên gọi Liên bang Đông Dương thuộc Pháp. Ngay sau khi hoàn thiện xong bộ máy cai trị, Pháp xúc tiến việc khai thác thuộc địa có quy mô lớn trên khắp nước ta. Câu hỏi: Mục đích của Pháp khi tiến hành khai thác thuộc địa ở nước ta là gì? HS dựa vào sách giáo khoa, trả lời câu hỏi GV nhận xét, bổ sung - Mục đích: vơ vét sức người, sức của vốn rất phong phú ở nước ta thành một thị trường riêng của Pháp. Nhưng mục đích này không thể thực hiện được ngay từ đầu cuộc xâm lược, vì còn phải đối phó với các cuộc đấu tranh vũ trang của nhân dân ta. Nội dung cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp như thế nào? GV chia lớp thành 3 nhóm, giao nhiệm vụ - Nhóm 1: Tìm hiểu về lĩnh vực nông nghiệp - Nhóm 2: Tìm hiểu về lĩnh vực công nghiệp - Nhóm 3: Giao thông vận tải Dưới những tác động của cuộc khai thác thuộc địa của TD Pháp, tình hình kinh tế nước ta có những sự chuyển biến như thế nào? Nhóm 1: + Về nông nghiệp: Pháp đẩy mạnh cướp đoạt ruộng đất của nông dân để làm đồn điền trồng lúa, cà phê, chè, cao su,.. Có những tên TD chiếm hàng ngàn, hàng vạn hecta đất để lập đồn điền, như Sét-nay, Tac-ta-ranh, Hom-be,... + Về công nghiệp: Pháp đẩy mạnh khai thác mỏ để vơ vét nguồn tài nguyên khoáng sản giàu có của Việt Nam, đặc biệt là các mỏ than, đá, kẽm, quặng,... ở Quảng Ninh, Thái Nguyên, Quảng Nam Để tận dụng nguồn nhân công rẻ mạt, Pháp cũng cho xây dựng một số nhà máy điện, nước, xi măng,dệt để sản xuất tại chỗ phục vụ những nhu cầu thiết yếu của Pháp khi hàng hoá từ chính quốc chưa kịp chuyển sang. Các ngành thủ công truyền thống của nước ta như dệt, nấu đường, gốm... bị chết dần, chết mòn. + Để phục vụ cho việc vận chuyển nguyên liệu về chính quốc, đồng thời dễ dàng đưa quân đi đàn áp các cuộc nổi dậy của nhân dân ta, Pháp rất quan tâm đến việc xây dựng đường bộ và đường sắt. Tính đến 1912, TD Pháp đã xây dựng và đưa 2059 Km đường sắt đi vào họat động.. (GV Sd hình Ga Hà Nội năm 1900). GV bổ sung: + Ngoài ra, về thương nghiệp: Pháp độc chiếm thị trường ở Việt Nam (về nguyên liệu, thu thuế), đánh thuế rất nặng vào hàng hoá của nước ngoài muốn tham gia buôn bán ở nước ta (có những mặt hàng đánh thuế lên tới 120 %), trong khi đó thì hàng hoá của Pháp thì đánh thuế rất nhẹ. GV: Chính sách khai thác thuộc địa của thực dân Pháp đã tác động như thế nào đến nền kinh tế Việt Nam? HS suy nghĩ và trả lời. GV gợi ý, bổ sung. Hoạt động 2: Tìm hiểu sự chuyển biến của xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp (cả lớp/cá nhân). GV: Thời phong kiến, ở nông thôn Việt Nam có những giai cấp nào sinh sống? Khi cuộc khai thác thuộc địa diễn ra, những giai cấp ấy có những thay đổi nào? Thông tin gợi ý: + Giai cấp địa chủ phong kiến + Giai cấp nông dân - Do tác động của cuộc khai thác, hai giai cấp: địa chủ phong kiến và nông dân đã có những xáo trộn, biến chuyển. Thái độ chính trị của từng giai cấp - Giai cấp địa chủ phong kiến: Từ chỗ là giai cấp ít nhiều giữ vai trò lãnh đạo cuộc đấu tranh dân tộc ở cuối thế kỉ XIX, giờ đây đã hoàn toàn trở thành tay sai thực dân, ra sức áp bức, bóc lột nông dân. Tuy nhiên cũng còn một số địa chủ nhỏ và vừa còn có tinh thần yêu nước. - Giai cấp nông dân: Dù ở lại nông thôn hay ra thành thị, cuộc sống nông dân đều lâm vào cảnh bần cùng. Do vậy họ căm ghét chế độ thực dân, phong kiến cộng với ý thức dân tộc sâu sắc, nông dân sẵn sàng hưởng ứng, tham gia cuộc đấu tranh do bất kì cá nhân, tổ chức, tầng lớp hoặc giai cấp nào đề xướng để có thể giúp họ giành được độc lập và ấm no. - Cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp không chỉ làm phân hóa những giai cấp cũ trong xã hội mà còn làm xuất hiện những lực lượng mới trong xã hội + Công nhân (HS đọc đoạn in nhỏ): Xuất thân từ nông dân, làm việc ở đồn điền, hầm mỏ, nhà máy, xí nghiệp, lương thấp nên đời sống khổ cực. Do bị thực dân phong kiến bóc lột tàn bạo nên có tinh thần đấu tranh mạnh mẽ chống bọn chủ để cải thiện điều kiện làm việc và đời sống. + Tầng lớp tư sản: Là các nhà thầu khoán, chủ xí nghiệp, xưởng thủ công, chủ hãng buôn bán...bị chính quyền thực dân kìm hãm, tư bản Pháp chèn ép. Do bị lệ thuộc, yếu ớt về kinh tế nên chỉ muốn có thay đổi nhỏ để tiếp tục kinh doanh. Chưa dám tỏ thái độ hưởng ứng, tham gia các cuộc vận động giải phóng dân tộc. + Tiểu tư sản thành thị (HS đọc đoạn in nhỏ): Là chủ các xưởng thủ công nhỏ, cơ sở buôn bán nhỏ, viên chức cấp thấp và những người làm nghề tự do...Cuộc sống tuy khổ cực nhưng dễ chịu hơn nông dân, công nhân... Có ý thức dân tộc nên hào hứng tham gia các cuộc vận động cứu nước. => Như vậy, cuộc khai thác thuộc địa của Pháp đã làm nảy sinh những lực lượng xã hội mới như công nhân, tư sản và tiểu tư sản, đã tạo ra những điều kiện bên trong cho một cuộc vận động giải phóng dân tộc theo xu hướng mới. Những chuyển biến về kinh tế - Năm 1897, Pháp tiến hành khai thác thuộc địa lần 1 tại Đông Dương. - Mục đích: Vơ vét triệt để sức người, sức của và biến Việt Nam thành thị trường tiêu thụ hàng hoá của Pháp Các chính sách - Nông nghiệp: Pháp đẩy mạnh việc cướp đoạt ruộng đất để lập đồn điền. - Công nghiệp: Tập trung vào khai thác mỏ (than đá, thiếc, kẽm,...), xây dựng một số cơ sở công nghiệp chế biến phục vụ nhu cầu tại chỗ. - Giao thông vận tải: xây dựng các tuyến đường sắt, đường bộ, bến cảng...phục vụ cho khai thác, vơ vét và đàn áp nhân dân ta. - Thương nghiệp: Độc chiếm thị trường, nguyên liệu và thu thuế. Tác động - Tích cực: Những yếu tố của nền sản xuất Tư Bản chủ nghĩa được du nhập vào Việt Nam. So với nền kinh tế phong kiến có nhiều tiến bộ, của cải vật chất được sản xuất nhiều hơn - Tiêu cực + Tài nguyên thiên nhiên bị vơ vét cạn kiệt + Nông nghiệp dậm chân tại chỗ, nông dân bị bóc lột tàn nhẫn, mất ruộng đất + CN: Phát triển nhỏ giọt, thiếu hẳn công nghiệp nặng + Thương nghiệp: Việt Nam trở thành thị trường tiêu thụ hàng hoá của Pháp. Những chuyển biến về xã hội Giai cấp cũ - Địa chủ phong kiến: + Một bộ phận giàu có, làm tay sai cho Pháp + Địa chủ vừa và nhỏ, bị đế quốc chèn ép => ít nhiều có tinh thần dân tộc. - Nông dân: + Bị mất ruộng đất, bần cùng hoá + Phần lớn là tá điền, 1 số trở thành công nhân trong các đồn điền, hầm mỏ, nhà máy + Là lực lượng to lớn trong phong trào yêu nước Tầng lớp mới - Công nhân: Mới ra đời còn non trẻ, bị 2 tầng áp bức (thực dân, phong kiến), sớm có tinh thần đấu tranh chống áp bức giai cấp, dân tộc. - Tư sản: + Xuất thân từ những người buôn bán, địa chủ phong kiến hoá, sĩ phu yêu nước tiến bộ + Bị chèn ép nặng nề, ít có khả năng cạnh tranh. Có ý thức dân tộc và dễ tiếp thu khuynh hướng dân chủ tư sản từ bên ngoài. - Tiểu tư sản: + Gồm tiểu thương, tiểu chủ, viên chức, thầy giáo, nhà báo, học sinh, sinh viêncó ý thức dân tộc, tiếp thu tư tưởng tiến bộ từ bên ngoài + Tích cực tham gia vào vận động cứu nước. => Kết luận: Xã hội Việt Nam từ phong kiến trở thành xã hội thuộc địa nửa phong kiến IV. CỦNG CỐ Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: Chương trình khai thác thuộc địa lần nhất của Pháp được tiến hành ở Việt Nam từ năm nào? 1895 1897 1896 1898. Đáp án: B Câu 2: Dưới tác động của chương trình khai thác thuộc địa, xã hội Việt Nam phân hóa thành những tầng lớp nào: Địa chủ, nông dân, nô lệ, tư sản, công nhân Địa chủ, nông dân, tư sản, công nhân. Địa chủ, nông dân, tiểu tư sản, tư sản, công nhân Địa chủ, nông dân, nô lệ, tiểu tư sản, công nhân. Đáp án: C Câu 3: Lực lượng đông đảo trong phong trào chống Pháp ở xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX là: Nông dân Tiểu tư sản Công nhân Tư sản Đáp án: A Câu 4: Chính sách khai thác lần thứ nhất của thực dân Pháp tập trung vào Phát triển kinh tế nông nghiệp - công thương nghiệp Nông nghiệp - công nghiệp - quân sự Cướp đất lập đồn điền, khai thác mỏ, giao thông, thu thuế Ngoại thương - quân sự - giao thông thuỷ bộ Đáp án: C Câu 5: Đặc điểm mới của nền kinh tế Việt Nam dưới tác động của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất là Nền kinh tế tư bản chủ nghĩa Nền kinh tế thuộc địa nửa phong kiến. Nền kinh tế thuộc địa  Nền kinh tế phong kiến Đáp án: D Câu 6: Mục tiêu đấu tranh của công nhân Việt Nam đầu thế kỷ XX là: Vì quyền lợi về kinh tế Vì quyền lợi về chính trị  Vì quyền lợi về kinh tế và chính trị  Vì căm thù thực dân Pháp. Đáp án: A Câu 7: Hình thức đấu tranh của công nhân Việt Nam đầu thế kỷ XX là Bãi công Đấu tranh tự phát đòi tăng lương, giảm giờ làm,cải thiện đời sống và điều kiện làm việc Lập ra tổ chức Đảng để lãnh đạo đấu tranh. Liên hiệp với giai cấp vô sản thế giới và các dân tộc bị áp bức. Đáp án: B Câu 8: Đến năm 1914, công nhân ngành than Việt Nam có khoảng 1 vạn 1,5 vạn 2 vạn 2,5 vạn Đáp án: B Câu 9: Nét nổi bật trong chính sách khai thác thuộc địa lần nhất của Pháp là Khai thác mỏ lấy nguyên liệu phục vụ cho công nghiệp Pháp Xây dựng hệ thống giao thông phục vụ việc khai thác thuộc địa. Chính sách cướp đoạt ruộng đất. Mở mang một số cảng biển,cảng sông để chuyên chở hàng hóa Đáp án: C Câu 10: Lực lượng cách mạng to lớn ở Việt Nam đầu thế kỷ XX là Tiểu tư sản Công nhân Tư sản Nông dân Đáp án: D Dặn dò - Yêu cầu học sinh về nhà: + Tìm hiểu thế nào là xã hội thuộc địa nửa phong kiến + Tìm hiểu trước bài sau Thái Nguyên ngày tháng 03 năm 2018 Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Đặng