Giáo án Ngữ văn 10: Đọc văn: Tấm Cám (Truyện Cổ tích)

Đọc văn: TAÁM CAÙM (Truyện Cổ tích) I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT - Hiểu được ý nghĩa của những mâu thuẫn, xung đột trong truyện và sự biến hóa của Tấm. - Nắm được đặc trưng cơ bản của truyện cổ tích thần kì qua một truyện cụ thể. II. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG. Kiến thức Những mâu thuẫn, xung đột giữa dì ghẻ và con chồng trong gia đình phụ quyền thời cổ, giữa thiện và ác trong xã hội. Sức sống mãnh liệt của con người và niềm tin của nhân dân. Kết cấu của truyện cổ tích: người nghèo khổ, bất hạnh trải qua nhiều hoạn nạn cuối cùng được hưởng hạnh phúc. Sử dụng hợp lí, sáng tạo các yếu tố thần kì. Kĩ năng Tóm tắt văn bản tự sự. Phân tích một truyện cổ tích thần kì theo đặc trưng thể loại. Thái độ Tích cực tìm hiểu cái hay của văn học dân gian, các thể loại văn học dân tộc. Biết đấu tranh lên án cái ác, cái phi nghĩa. Dám ước mơ, đấu tranh theo đuổi ước mơ của mình. III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC. 1.Ổn định lớp: 2. Vào bài mới (3’): Cho Hs xem clip giới thiệu vài nét về câu chuyện. Dẫn dắt vào bài: Để thấy rõ hết sự cay nghiệt của mụ dì ghẻ, sự độc ác của mẹ con Cám với cô Tấm hiền lành, đôn hậu, và liệu Tấm có đến được với điều kỳ diệu như lời của Bụt không, đồng thời để các em có thể khám phá được những đặc điểm tiêu biểu nhất trong nội dung và nghệ thuật của thể loại truyện cổ tích chúng ta sẽ cùng đi tìm hiểu tác phẩm. Nguyễn Khoa Điềm – nhà thơ của “Đất nước” đã viết những câu thơ xúc động như sau: Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật Biết bao nhiêu hạnh phúc có trên đời Dẫu phải khi cay đắng dập vùi Rằng cô Tấm cũng về làm hoàng hậu (Đất nước, trích trường ca “Mặt đường khát vọng”) HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG - Hs ñoïc tieåu daãn. Gv: Hãy nêu các thể loaïi truyeän coå tích ? - Cổ tích về loài vật: Quạ và Công, Thỏ và Rùa, - Truyện cổ tích sinh hoạt: Làm theo lời vợ dặn, Chàng Ngốc được kiện, Phân xử tài tình, - Cổ tích thần kì: Sọ Dừa, Thạch Sanh, Trầu Cau, Ăn khế trả vàng,... Gv: Nêu đaëc tröng cơ bản cuûa loại coå tích thaàn kyø ? - Đặc trưng cơ bản của cổ tích thần kì là có yếu tố thần kì để dẫn dắt câu chuyện (Bụt, Tiên, hay sự biến hóa thần kì, vật báu trả ơn...); kể về nv tài giỏi, kể về nv bất hạnh. - Đề cập tới số phận bất hạnh của người lao động, thể hiện ước mơ cháy bỏng về hạnh phúc, lẽ công bằng, phẩm chất và năng lực tuyệt vời của con người là nội dung chủ yếu của cổ tích thần kỳ. HS ñoïc truyeän, tóm tắt tp. GV giải thích những từ khó (SGK) Cho Hs tự tóm tắt tp theo cách hiểu của bản thân qua hình ảnh à hs nhớ lâu, nắm chắc được diễn biến. Gv: Truyeän Taám caùm thuoäc loaïi coå tích naøo? - Tấm Cám thuộc truyện cổ tích thần kì, kiểu truyện Tấm Cám phổ biến ở nhiều dân tộc khác nhau trên thế giới. - Theo thống kê của một nữ sĩ người Anh trên thế giới có 564 kiểu truyện Tấm Cám. Ở Việt Nam có 30 kiểu truyện Tấm Cám. - Bố cục: 2 phần + Phần 1: từ đầu đến “hằng học của mẹ con Cám” à thân phận bất hạnh và con đường dẫn đến hạnh phúc của Tấm. + Phần 2: còn lại à cuộc đấu tranh gian nan, quyết liệt để giành và bảo vệ hạnh phúc. Gv: Cuoäc ñôøi và số phận bất hạnh của Tấm được miêu tả như thế nào? Gv: Mấy dòng mở đầu của truyện cho ta biết Taám laø coâ gaùi baát haïnh, mồ côi cả cha lẫn mẹ , phaûi soáng cuøng dì ghẻ vaø Caùm – người em cuøng cha khaùc meï. Tuy 2 chò em ôû cuøng moät nhaø nhöng hoï ñöôïc ñoái xöû raát khaùc nhau. Caùm ñöôïc nuoâng chìêu, aên traéng maëc trôn. Coøn Taám thì ñeâm ngaøy phaûi laøm luïng vaát vaû. Là đứa con riêng lại là phận gái sống trong xã hội phong kiến ngày xưa, làm lụng vất vả suốt ngày vì sự hành hạ của mẹ con Cám, nỗi khổ của Tấm chồng chất. GV: Theo dõi toàn truyện, ta thấy nổi bật lên sự đối lập mâu thuẫn gì, giữa nhân vật nào với nhân vật nào? Mâu thuẫn đó phát triển ra sao theo mạch cốt truyện? Mâu thuẫn nào là chủ yếu? “Mấy đời bánh đúc có xương – Mấy đời mẹ ghẻ mà thương con chồng”. Quả là như vậy, là đứa con riêng lại là phận gái, ở với dì ghẻ à Mâu thuẫn. * Mâu thuẫn chủ yếu trong tác phẩm: - Tấm >< Cám và dì ghẻ. - Tấm >< Cám: cùng cha khác mẹ. - Tấm >< dì ghẻ: mẹ ghẻ, con chồng. - Tấm >< Cám là chủ yếu xuyên suốt, liên tục, ngày càng căng thẳng, quyết liệt, một mất một còn. à Thiện >< Ác à Mâu thuẫn xã hội. => Kết thúc: Thiện thắng ác à Ước mơ công lý của người xưa. Tác giả dân gian đã miêu tả diễn biến truyện như thế nào để dẫn đến xung đột giữa Tấm và mẹ con Cám? TG dân gian đã miêu tả: + Tấm làm lụng vất vả suốt ngày “chăn trâu ... giã gạo”, đêm lại xay lúa giã gạo trong khi Cám được nuông chiều, ăn trắng mặc trơn, chỉ quanh quẩn ở nhà không phải làm việc nặng. + Dì ghẻ cay nghiệt + Cám lừa Tấm + Giết cá bống + Không cho dự hội + Giết hại Tấm nhiều lần Mụ dì ghẻ đã đưa ra giải thưởng gì cho Tấm và Cám? GV: Ngoài bóc lột sức lao động, tước đoạt vật chất, mẹ con Cám còn tước đoạt gì của Tấm nữa? - Cá bống là niềm vui của Tấm, người bạn sẻ chia, gửi gắm tình cảm của Tấm. - Mẹ con Cám muốn tước đoạt tất cả những gì thuộc về Tấm, cả vật chất lẫn tinh thần. GV: Em có suy nghĩ gì về tính cách của Tấm? Em có đồng tình với việc cô Tấm luôn khóc khi gặp khó khăn không? - Tấm chăm chỉ, hiền lành, đôn hậu và vô cùng bất hạnh. Là đứa con riêng ở với mụ dì ghẻ tàn độc, và đứa con gái vô tích sự, xấu xa của mụ. Không những thế ngày nào cũng làm việc quần quật từ sáng tới tối, hầu hạ hai mẹ con dì ghẻ. - Chưa ý thức được bản thân phải mạnh mẽ, quyết liệt giành lấy hạnh phúc, phải vùng dậy đòi cho được sự công bằng è Vì vậy mà Tấm phản ứng vô cùng yếu ớt, cam chịu, thụ động, chỉ biết khóc, phải nhờ đến sự giúp đỡ của Bụt. GV: Em có nhận xét gì về việc tác giả dân gian sử dụng các hình ảnh ( yếm đỏ, cá bống, việc đi xem hội) ?Hành động đánh rơi giày làm ta liên tưởng tới điều gì? Nó có ý nghĩa gì ? - Những hình ảnh : yếm đỏ, cá bống, việc đi hội đều là những hình ảnh dân gian vừa cụ thể, vừa bình dị, gần gũi phản ảnh con người và phong tục của nhân dân ta. Yếm đỏ và cá bống còn đại diện cho những ước mơ nhỏ bé của Tấm ( có áo mới, có người bầu bạn tâm sự an ủi ), đồng thời nó làm nổi lên ý đồ của nhân dân là dù cho đó là những ước mơ vô cùng tầm thường, nhỏ bé cũng bị cướp mất. - Hành động đánh rơi giày làm ta liên tưởng đến 1 câu chuyện khác: Lọ lem. Nó như một chi tiết quen thuộc thể hiện khát khao của nhân dân về cái kết hạnh phúc, về một mối duyên đã được định sẵn dành cho người hiền lành, tốt bụng . GV: Nhân dân muốn gửi gắm điều gì qua hình ảnh ông Bụt ? - Hình ảnh ông Bụt chính là khao khát lớn nhất của nhân dân về điều kỳ diệu luôn xuất hiện trong cuộc sống, niềm tin mãnh liệt rằng nếu ở hiền sẽ luôn được giúp đỡ, cứu nguy Gv: Cho hs tự rút ra ý nghĩa, bài học cho bản thân . Hs phát biểu. Gv chốt lại, đưa ra bài học giáo dục. KL lại: 1. Nghệ thuật - Yếu tố thần kỳ tạo sự hấp dẫn cho truyện, phản ánh đặc trưng của thể loại truyện. - Hình ảnh đẹp, bình dị, gần gũi với đời sống, phong tục tập quán của nhân dân, tạo ấn tượng thẩm mỹ. I. Tìm hieåu chung. 1. Khái niệm và phân loaïi truyeän coå tích - Khái niệm: Là tác phẩm tự sự dân gian có cốt truyện và hình tượng được hư cấu có chủ định, kể về số phận con người bình thường trong xã hội, thể hiện tinh thần lạc quan và nhân đạo của nhân dân lao động. - Phân loại: Có 3 loại truyện cổ tích: cổ tích về loài vật, cổ tích thần kì và cổ tích sinh hoạt. 2. Ñaëc tröng cơ bản cuûa truyeän coå tích thaàn kyø - Coù söï tham gia cuûa yeáu toá thaàn kyø vaøo tieán trình phaùt trieån cuûa truyeän - Đối tượng : Con người nhỏ bé trong xã hội - Kết cấu : Nhân vật chính trải qua hoạn nạn cuối cùng được hưởng hạnh phúc thoả nguyện mơ ước (kết thúc có hậu) - Nội dung : Theå hieän öôùc mô cuûa nhaân daân lao ñoäng veà haïnh phuùc gia ñình, về lẽ coâng baèng xaõ hoäi, phaåm chaát vaø naêng löïc tuyeät vôøi cuûa con ngöôøi. 3. Văn bản - Truyện Tấm Cám thuộc loại truyện cổ tích thần kì. - Được phổ biến ở nhiều dân tộc khác nhau trên thế giới - Miêu tả cuộc đời và số phận bất hạnh của Tấm. Đồng thời thể hiện cuộc đấu tranh không khoan nhượng để giành lại hạnh phúc trong xã hội phong kiến ngày xưa. Gv tóm tắt lại. - Nhân vật chính là Tấm, một cô gái mồ côi có nhiều phẩm chất tốt đẹp. - Tấm mồ côi cha mẹ, phải sống với dì ghẻ, chịu nhiều thiệt thòi, bị ức hiếp ( bị cướp giỏ cá, bị mất cá bống, không đucợ đi hội) - Nhờ sự giúp đỡ của Bụt, Tấm trở thành hoàng hậu nhưng vẫn bị mẹ con Cám hãm hại nhiều lần. Tấm hóa thành: chim vàng anh, cây xoan đào, khung cửi, cây thị, quả thị, cuối cùng trở lại thành người. - Một hôm, vua đi ngang quán nước, nhận ra trầu têm cánh phượng khéo của Tấm, nhờ đó Tấm được về cung. Vẫn bị sự ghen ghét của Cám, Tấm chỉ cách làm trắng khi Cám hỏi. Cám làm theo và chết. Mụ dì ghẻ nghe tin cũng chế theo. II. Đọc - hieåu vaên baûn. 1. Thân phận của Tấm – Cám và diễn biến các sự kiện dẫn tới mâu thuẫn a. Thân phận Tấm - Cám - Tấm mồ côi cha mẹ sớm. - Ở với dì ghẻ rất cay nghiệt, làm lụng vất vả, bị đối xử tệ bạc. è Thân phận bất hạnh, đáng thương, bị cướp đoạt từ công sức lao động đến những ước mơ nhỏ bé. - Cám là con dì ghẻ. - Ham chơi, được nuông chiều - Xấu xa, độc ác à Hiện thân của cái ác. b. Diễn biến các sự kiện dẫn tới mâu thuẫn 1 Sự kiện Hành động của mẹ con cám Hành động của Tấm Sự giúp đỡ Mâu thuẫn Xoay quanh quyền lợi vật chất và tinh thần trong gia đình ( dì ghẻ-con chồng, chị em cùng cha khác mẹ) 1. về chiếc yếm đỏ - Cám ham chơi -Lừa Tấm chiếm yếm đỏ - Tấm chăm chỉ -Khóc huhu - Bụt 2. Về con cá bống - Giết cá bống - Không nói gì, òa khóc - Bụt 3.về việc đi xem hội, thử giày - Trộn thóc với gạo, bắt Tấm nhặt - Khóc 1 mình - Đi xem hội à đánh rơi giày, thử giày àthành hoàng hậu -Bụt KL - Độc ác, muốn chiếm đoạt tất cả những gì thuộc về Tấm - Hiền lành, phản ứng yếu ớt, thụ động: khóc => Tấm khổ sở bất hạnh, mẹ con Cám độc ác gian xảo. Ban đầu, Tấm phản ứng yếu ớt thụ động. Mâu thuẫn mỗi lúc một gay gắt→ mâu thuẫn về quyền lợi vật chất và tinh thần trong gia đình. KL: Những mâu thuẫn trên dừng lại ở mức độ mâu thuẫn vì quyền lợi vật chất và tinh thần trong cuộc sống gia đình thường ngày (khi xã hội công xã nguyên thủy bắt đầu tan rã nhưng chưa hình thành xã hội có giai cấp). . 2. Ý nghĩa và triết lý sống: - Thể hiện triết lý dân gian: “ ở hiền gặp lành”, “ gieo gió gặp bão” - Ước mơ của nhân dân về sự đổi đời, niềm lạc quan, hy vọng về một xã hội công bằng, lý tưởng 4. Củng cố: - Ñaëc tröng cuûa truyeän coå tích thaàn kyø. 5. Dặn dò: - Nắm nội dung của baøi. - Chuaån bò phaàn tieáp theo cuûa baøi IV. RÚT KINH NGHIỆM