Giáo án Ngữ văn 11 tiết 89: Từ ấy (Tố Hữu)

Tuần: 25 Tiết PPCT: 89 TỪ ẤY (Tố Hữu) A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT 1. Về kiến thức - Niềm vui và nhận thức mới về lẽ sống, sự chuyển biến sâu sắc trong tình cảm,của người thanh niên khi giác ngộ lí tưởng cộng sản. - Nghệ thuật diễn tả tâm trạng. 2.Về kĩ năng - Phân tích một bài thơ trữ tình theo đặc trưng thể loại. 3. Về thái độ: Hình thành lí tưởng sống đẹp và có ích. B. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. GV: Projector 2. HS: Bảng phụ, bài soạn. C. PHƯƠNG PHÁP -Phát vấn, gợi mở, thuyết giảng, thảo luận nhóm, động não, trình bày 1 phút - Tích hợp những kĩ năng sống cơ bản:Tự nhận thức: xác định giá trị bản thân về một cuộc sống có lí tưởng đúng đắn, gắn bó, hòa nhập với mọi người; Giao tiếp: Trình bày suy nghĩ, ý tưởng về tiếng hát sôi nổi, tràn đầy lí tưởng, niềm vui, tinh thần lạc quan của người thanh niên lần đầu được đón nhận ánh sáng của lí tưởng Đảng; Tư duy sáng tạo: phân tích, bình luận về quan niệm sống đúng đắn, cao đẹp của người thanh niên CM. D.TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY-HỌC 1. Kiểm tra bài cũ (4p) Bức tranh thiên nhiên và bức tranh đời sống trong bài “Chiều tối” (Hồ Chí Minh)? 2. Bài mới * Hoạt động 1: Giới thiệu bài mới (1p) Trong VHVN, Tố Hữu được coi là lá cờ đầu của thơ ca CM. Từ ấy là tập thơ đầu tay đánh dấu điểm bừng sáng của hồn thơ và lí tưởng CM của Tố Hữu. Bài thơ Từ ấy có ý nghĩa mở đầu và cũng có ý nghĩa như là tuyên ngôn về lẽ sống của người chiến sĩ cách mạng và tuyên ngôn nghệ thuật của một nhà thơ. Ta đi vào tìm hiểu bài thơ để hiểu rõ điều đó. HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ NỘI DUNG CHÍNH *Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu chung (10p) -GV: Nêu những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Tố Hữu? -HS: Trả lời. *GV liên hệ: “Năm hai mươi của thế kỉ hai mươi/ Tôi sinh ra nhưng chưa được làm người” (Tố Hữu): ý thức sự tồn tại vô nghĩa của cá nhân khi vận mệnh dân tộc lâm nguy và sự bế tắc trong lí tưởng của chàng thanh niên Nguyễn Kim Thành. -GV:Nội dung của tập thơ Từ ấy? -HS: Trả lời. -GV: Hãy xác định hoàn cảnh sáng tác của bài thơ? Vị trí của bài thơ trong sự nghiệp cách mạng cũng như sự nghiệp sáng tác của nhà thơ? -HS: Trả lời. -GV:Xác định bố cục bài thơ? Nêu nội dung từng phần? -HS: Trả lời. *Hoạt động 3: Hướng dẫn tìm hiểu chi tiết văn bản (25p) -GV: Gọi 1-2 HS đọc văn bản. -HS: Đọc (giọng hăm hở, đầy nhiệt huyết) GV: Hướng dẫn HS thảo luận những câu hỏi sau: (Kĩ năng giao tiếp+ Tư duy sáng tạo) GV giảng nâng cao: Khi chưa giác ngộ lí tưởng CM, TH luôn băn khoăn tìm hướng đi, lẽ sống cho mình: -“Bâng khuâng đứng giữa hai dòng nước Chọn một dòng hay để nước trôi xuôi” -“Đâu những ngày xưa tôi nhớ tôi Băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời Vẩn vơ theo mãi vòng quanh quẩn Muốn thoát than ôi chẳng bước rời” (Nhớ đồng) - Xác định cảm hứng chủ đạo của bài thơ? -“Từ ấy” là thời điểm nào? Nó có ý nghĩa ntn đối với cuộc đời Tố Hữu? (*Gợi ý: là mốc thời gian đặc biệt quan trọng khi nhà thơ giác ngộ lí tưởng CM) -Tố Hữu đã dùng những hình ảnh nào để chỉ lý tưởng và biểu hiện niềm vui sướng, say mê khi giác ngộ lý tưởng CS?(*Gợi ý: Nắng hạ, mặt trời chân lí, hồn tôi là một vường hoa lá... - Nhận xét từ ngữ, hình ảnh, bút pháp và nghệ thuật được tác giả sử dụng trong khổ thơ? -Lí tưởng cách mạng đã tác động như thế nào đối với cảm hứng sáng tạo của nhà thơ CM Tố Hữu? -HS: Thảo luận nhóm-Trình bày. -GV:Khi được ánh sáng của lý tưởng soi rọi, nhà thơ đã có những nhận thức mới về lẽ sống như thế nào? (*Gợi ý:Cái tôi cá nhân gắn bó hài hòa với cái ta chung của mọi người) *GV liên hệ mở rộng: -“Rồi một ngày nào tôi thấy tôi Nhẹ nhàng như con chim cà lơi Say đồng hương nắng vui ca hát Trên chín tầng cao bát ngát trời...” (Nhớ đồng) -“Rồi xuân ấy cả nhân quần vui vẻ Nắm tay nhau tuy khác tiếng màu da Giẫm chân lên những núi sông chia rẽ Và ôm nhau thân ái cùng vang ca” (Xuân lòng) -GV:Tác giả đã dùng nghệ thuật, hình ảnh, từ ngữ gì để thể hiện nhận thức mới về lẽ sống của mình? -HS: Trả lời. -GV: Sự chuyển biến sâu sắc trong tình cảm của nhà thơ được thể hiện như thế nào ở khổ 3? (*Gợi ý: tự xác định mình là thành viên của đại gia đình quần chúng) -GV: Nhận xét về biện pháp tu từ, và nhịp điệu của bài thơ? (Câu khẳng định+ Điệp từ+ số từ ước lệ+từ ngữ biểu cảm) -HS: Trả lời. -GV:Hãy phân tích những đặc sắc nghệ thuật của bài thơ? -HS: Trả lời. -GV: Ý nghĩa văn bản? -HS: Trả lời. *Hoạt động 4: Hệ thống hóa kiến thức bài học (4p) -GV:Viết một đoạn văn ngắn nói lên lý tưởng sống của bản thân trong thời đại ngày nay . (Kĩ năng tự nhận thức) -HS: Trả lời. I.Tìm hiểu chung Tác giả - Tố Hữu (1920-2002), tên khai sinh Nguyễn Kim Thành. Quê: Phù Lai, Quảng Thọ, Quảng Điền, TT- Huế - Năm 1938, 18 tuổi được kết nạp vào ĐCS. Từ đó, sự nghiệp thơ ca gắn liền với sự nghiệp cách mạng. 2. Tập thơ “Từ ấy” - Phản ánh chặng đường của Tố Hữu trong đấu tranh cách mạng từ khi giác ngộ lí tưởng đến Cách mạng tháng Tám. - Tiếng hát hân hoan nồng nhiệt của một thanh niên trí thức khát khao lẽ sống, say mê lí tưởng, hăng hái đấu tranh cách mạng. 3. Bài thơ “Từ ấy” Xuất xứ: Nằm trong phần Máu lửa, thuộc tập thơ Từ ấy, sáng tác 7/1938, đánh dấu quan trọng trong cuộc đời Tố Hữu. 4. Bố cục - Khổ 1: Niềm vui lớn -Khổ 2: Lẽ sống lớn - Khổ 3: Tình cảm lớn II. Đọc - hiểu văn bản 1. Khổ 1: Đây là khổ thơ quan trọng của bài thơ diễn tả niềm vui sướng, say mê khi bắt gặp lí tưởng của Đảng của Tố Hữu *Hai câu đầu: được viết theo bút pháp tự sự, tác giả kể lại kỉ niệm không quên trong đời mình - “Từ ấy”: là mốc thời gian đặc biệt quan trọng trong đời CM và đời thơ của Tố Hữu, khi đó ông mới 18 tuổi, được giác ngộ lí tưởng CS, được kết nạp vào ĐCS. - Hình ảnh ẩn dụ - biểu tượng để chỉ lí tưởng CM: + Nắng hạ (chứ không phải là ánh thu vàng nhẹ hay ánh xuân dịu dàng): khẳng định lí tưởng CS như một ngồn sáng ánh sáng rực rỡ, làm bừng sáng tâm hồn nhà thơ. + Mặt trời chân lí: Nếu mặt trời của tự nhiên thường tỏa hơi ấm, ánh sáng và sức sống thì Đảng cũng là nguồn sáng kì diệu, tỏa ra những lí tưởng đúng đắn, hợp lẽ phải, báo hiệu những điều tốt lành cho cuộc sống. àcách gọi như vậy thể hiện thái độ thành kính, ân tình của nhà thơ đối với CM. -Các động từ mạnh: +Bừng: chỉ ánh sáng phát ra đột ngột. + Chói: chỉ ánh sáng có sức xuyên mạnh. Hình ảnh “chói qua tim” thể hiện lí tưởng CM không chỉ tác động đến tới lí trí mà còn tác động đến tình cảm của nhà thơ. àNhấn mạnh ánh sáng của lí tưởng CM ánh sáng mạnh mẽ, soi thấu, mở ra trong tâm hồn nhà thơ một chân trời mới của nhận thức, tư tưởng, tình cảm. *Hai câu sau: bút pháp trữ tình lãng mạnh kết hợp vói các hình ảnh so sánh nhằm diễn tả cụ thể niềm vui sướng vô hạn của nhà thơ -Liên tưởng-so sánh: “hồn tôi = vườn hoa lá: đậm hương, rộn tiếng chim”→ Thế giới tràn ngập sức sống với hương sắc của các loài hoa, vẻ tươi xanh của cây lá, âm thanh rộn rã tiếng chim hót, con người tràn ngập niềm vui sống, lẽ yêu đời. → Lí tưởng cách mạng khơi dậy sức sống mới, đem lại cảm hứng sáng tạo cho hồn thơ Tố Hữu. 2. Khổ 2: Nhận thức mới về lẽ sống -Khi được giác ngộ CM, TH khẳng định quan niệm mới về lẽ sống: là sự gắn bó hài hòa giữa “cái tôi” cá nhân với “cái ta” chung của mọi người: + Động từ “Buộc” → ý thức tự nguyện sâu sắc, quyết tâm cao độ vượt qua giới hạn cái tôi cá nhân để sống chan hòa với cái ta chung của mọi người. + Động từ “Trang trãi” → sự trãi rộng tâm hồn tạo khả năng đồng cảm sâu xa. + “Trăm nơi” (hoán dụ):chỉ mọi người sống ở khắp nơi. → Quan niệm về lẽ sống mới mẻ, tiến bộ. - Hai câu sau: Tình yêu thương con người của TH là tình cảm hữu ái giai cấp. +Câu 3: Trong mối quan hệ với mọi người, nhà thơ đặc biệt quan tâm đến quần chúng lao khổ. +Câu 4: “Khối đời” là hình ảnh ẩn dụ chỉ những người đồng cảnh ngộ trong cuộc đời, đoàn kết chặt chẽ với nhau, sát cánh chung vai “gần gũi nhau” tạo nên sức mạnh cộng đồng “mạnh khối đời”. =>Tóm lại, khi đặt mình giữa cuộc đời và môi trường rộng lớn của quần chúng lao khổ, TH đã tìm thấy niềm vui và sức mạnh mới. Qua đó, nhà thơ cũng khẳng định mối quan hệ sâu sắc giữa cái tôi với cái ta, giữa văn học và cuộc sống-nhất là cuộc sống của QCND. 3.Khổ 3: Sự chuyển biến sâu sắc về tình cảm của Tố Hữu -Khi giác ngộ lí tưởng CM, tác giả tự xác định mình là thành viên của đại gia đình quần chúng: + Cấu trúc câu khẳng định + điệp từ “là” + số từ ước lệ “con, em, anh”→ nhấn mạnh, khẳng định tình cảm đầm ấm, thân thiết. -Tấm lòng đồng cảm, xót xa của TH thể hiện qua những từ ngữ biểu cảm: +kiếp phôi pha:những người đau khổ, bất hạnh, người lao động vất vả nghèo khó. + Những em nhỏ không áo cơm, cù bất cù bơ : những trẻ em lang thang, không nơi nương tựa. => Thể hiện sự xúc động chân thành và lòng căm giận những bất công, ngang trái của xã hội cũ. 4. Nghệ thuật -Hình ảnh tươi sáng, giàu ý nghĩa tượng trưng. -Ngôn ngữ gợi cảm, giàu nhạc điệu. -Giọng sảng khoái, nhịp thơ hăm hở. 5. Ý nghĩa văn bản Niềm vui lớn, lẽ sống lớn, tình cảm lớn trong buổi đầu bắt gặp lí tưởng cộng sản. II.TỔNG KẾT Ghi nhớ:SGK RÚT KINH NGHIỆM: * Hoạt động 5: Hướng dẫn học bài ở nhà và chuẩn bị bài mới (1p) -Hướng dẫn học bài ở nhà: + Học thuộc lòng bài thơ. +Theo Đặng Thai Mai, tập thơ “Từ ấy” là “bó hoa lửa lộng lẫy, nồng nàn”. Hãy tìm vẻ đẹp đó trong bài thơ “Từ ấy”. -Chuẩn bị bài mới: TƯƠNG TƯ (Nguyễn Bính), CHIỀU XUÂN (Anh Thơ) + Đọc kĩ các văn bản thơ. + Những nét chính về tác giả? Hoàn cảnh sáng tác của mỗi bài? Chủ đề chính?