Giáo trình Chính sách xã hội

m rót ra nh÷ng bµi häc bæ Ých. §Æc biÖt cÇn xö lý nghiªm kh¾c ®èi víi c¸c nh©n viªn cña Nhµ n­íc, do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau ®· g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i cho ngµnh, cho ®Êt n­íc. Nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc, g©y thiÖt h¹i cho ®©t n­íc lµ mét thùc tÕ xÈy ra ë nhiÒu n¬i nh­ng do xö lý kh«ng kÞp thêi vµ ®óng møc nªn kh«ng ng¨n chÆn ®­îc - Chính sách văn hóa 1- V¨n ho¸ 1.1- Kh¸i niÖm vÒ v¨n ho¸ Cã hµng ngµn ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ v¨n ho¸, nh­ng tùu trung l¹i, v¨n ho¸ lµ mét "hiÖn t­îng mµ con ng­êi v­¬n tíi c¸i hay, c¸i ®Ñp cña chÝnh m×nh, víi t­ c¸ch lµ con ng­êi". Mét ®Þnh nghÜa nh­ thÕ cã thÓ ch­a lµm tho¶ m·n nhiÒu ng­êi, nh­ng dï sao còng ®· ph¸c ho¹ ®­îc "c¸i thÇn" cña v¨n ho¸. V¨n ho¸ kh«ng ph¶i lµ tù nhiªn vèn cã mµ lµ do con ng­êi s¸ng t¹o. V¨n ho¸ lµ cña con ng­êi, do con ng­êi lµm ra v× môc ®Ých cña con ng­êi, phôc vô lîi Ých cña con ng­êi. V¨n ho¸ tån t¹i d­íi c¸c d¹ng cô thÓ hÕt søc phong phó vµ ®a d¹ng. Cã v¨n ho¸ vËt chÊt - v¨n ho¸ tinh thÇn, v¨n ho¸ vËt thÓ - v¨n ho¸ phi vËt thÓ, v¨n ho¸ giao tiÕp, v¨n ho¸ qu¶n lý, v¨n ho¸ lao ®éng. Cã v¨n ho¸ ViÖt Nam vµ v¨n ho¸ cña c¸c céng ®ång, d©n téc kh¸c trªn 54 thÕ giíi, l¹i cã v¨n ho¸ mang mµu s¾c chung cña mét vïng, mét khu vùc, mét thêi kú lÞch sö. V¨n ho¸ ngµy cµng trë nªn quan träng ®èi víi con ng­êi. Nh©n lo¹i ngµy nay ®ang ®øng tr­íc c¸c nguy c¬ vÒ sù c¹n kiÖt tµi nguyªn, bïng næ d©n sè vµ « nhiÔm m«i tr­êng, ®¹i dÞch AIDs. Con ng­êi ngµy nay ®ang ph¶i tr¶ gi¸ cho nh÷ng hµnh ®éng khai th¸c qu¸ ®¸ng c¸c nguån lùc cña thiªn nhiªn nh»m tho¶ m·n nh÷ng ham muèn vËt chÊt. Trong qu¸ tr×nh theo ®uæi sù phån vinh vËt chÊt Êy, con ng­êi ®· bÞ thiªn nhiªn gi¸ng tr¶, ®ang ph¶i g¸nh chÞu c¸c nguy c¬ huû diÖt cuéc sèng cña hµnh tinh. ý thøc ®­îc t¸c h¹i cña sù theo ®uæi kh«ng giíi h¹n ®èi víi c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt, con ng­êi cµng ngµy cµng thÊy ra tÇm quan träng cña yÕu tè tinh thÇn, thÊy ra ®­îc vai trß ngµy cµng quan träng cña v¨n ho¸. V¨n ho¸ ngµy nay võa lµ môc ®Ých, võa lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn x· héi vµ con ng­êi. Con ng­êi lµ mét bé phËn cña tù nhiªn, sèng phô thuéc vµo thiªn nhiªn, cho dï víi t­ c¸ch ®éng vËt cao cÊp, th«ng minh nhÊt, nã cã kh¶ n¨ng c¶i biÕn thÕ giíi tù nhiªn ®Ó phôc vô lîi Ých cña m×nh. Con ng­êi sèng gi÷a tù nhiªn, ph¶i cã th¸i ®é hµi hoµ víi tù nhiªn, ph¶i thuËn víi thiªn nhiªn mµ lµm lîi cho m×nh. "Céng sinh" vÉn lµ mét nguyªn t¾c sèng c¬ b¶n cña con ng­êi ngµy nay. 1.2- Môc ®Ých cña v¨n ho¸ V¨n ho¸ kh«ng cã môc ®Ých nµo kh¸c lµ phôc vô con ng­êi, nh»m ph¸t triÓn con ng­êi. Ph¸t triÓn con ng­êi lµ môc tiªu cao c¶ vµ lµ ®éng lùc ®Ó ph¸t triÓn x· héi mét c¸ch l©u bÒn. Ph¸t triÓn con ng­êi thùc chÊt lµ ph¸t huy c¸c kh¶ n¨ng tiÒm Èn cña tõng mçi c¸ nh©n. Còng cã nh÷ng hoµn c¶nh, v× nh÷ng môc tiªu x· héi lín lao vµ cao c¶, nhiÒu khi sè phËn cña tõng c¸ nh©n trong x· héi kh«ng ®­îc ®Ó ý ®Õn. Ngµy nay, trong tÊt c¶ c¸c ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng, trong tÊt c¶ c¸c dù liÖu cho t­¬ng lai ng­êi ta lu«n tÝnh ®Õn lîi Ých cña c¸ nh©n nh­ lµ mét bé phËn kh¨ng khÝt, quan träng vµ kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi nãi chung. V¨n ho¸ chØ cã thÓ ph¸t triÓn nhê giao l­u víi c¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c. Giao l­u v¨n ho¸ lµ mét trong nh÷ng khÝa c¹nh ®Æc biÖt quan träng, mang tÝnh ®Æc tr­ng cña v¨n ho¸. V¨n ho¸ kh«ng ®ång nhÊt víi x· héi. Kh¸c víi c¸c gi¸ trÞ x· héi kh¸c, gi¸ trÞ v¨n ho¸ lµ c¸c gi¸ trÞ cã tÝnh l©u bÒn, ®ã lµ nh÷ng g× cßn l¹i sau tÊt c¶ sù mÊt m¸t. V¨n ho¸ còng kh«ng ®ång nghÜa víi v¨n minh. Víi mét cuéc sèng ®Çy ®ñ tiÖn nghi, thuËn lîi vµ hiÖn ®¹i, dÔ 55 dµng vµ su«n sÎ, ch­a ch¾c con ng­êi trong ®ã ®· thÊy vui vÎ, tho¶i m¸i. Mét ng­êi, víi tr×nh ®é häc vÊn cao, ¸o quÇn sang träng ch­a ch¾c ®· lµm hµi lßng nh÷ng ng­êi xung quanh, bëi c¸c hµnh vi øng xö xa l¹, kÖch cìm hay sai lÇm cña anh ta. Nãi ®Õn v¨n minh lµ nãi ®Õn tiÖn nghi, nãi ®Õn c¸i tèi t©n vµ hiÖn ®¹i, nãi ®Õn sù sang träng vµ ®¾t tiÒn; cßn nãi ®Õn v¨n ho¸ lµ nãi ®Õn gi¸ trÞ ng­êi, nãi ®Õn sù tinh tuý, nh©n c¸ch, nh©n b¶n. 2 - ChÝnh s¸ch v¨n ho¸ 2.1 - Kh¸i niÖm chÝnh s¸ch v¨n ho¸ Còng nh­ chÝnh s¸ch gi¸o dôc, ®µo t¹o, chÝnh s¸ch v¨n ho¸ lµ mét chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n thuéc hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n­íc. §ã lµ c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng vµ c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸, nh»m thùc hiÖn môc tiªu cña Nhµ n­íc trong lÜnh vùc nµy. ChÝnh s¸ch v¨n ho¸ lµ mét hÖ thèng c¸c quan ®iÓm, c¸c môc tiªu cña Nhµ n­íc vÒ v¨n ho¸, cïng c¸c ph­¬ng h­íng, biÖn ph¸p nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc. 2.2- Ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn v¨n ho¸ Ph­¬ng h­íng chung cña sù nghiÖp v¨n ho¸ n­íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ: - Ph¸t huy chñ nghÜa yªu n­íc vµ truyÒn thèng ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, ý thøc ®éc lËp tù chñ, tù c­êng, x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc XHCN; - X©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i; - Lµm cho v¨n ho¸ thÊm s©u vµo toµn bé ®êi sèng vµ ho¹t ®éng x· héi, vµo tõng ng­êi, tõng gia ®×nh, tõng tËp thÓ vµ céng ®ång, tõng ®Þa bµn d©n c­, tõng lÜnh vùc sinh ho¹t vµ quan hÖ con ng­êi; - T¹o ra trªn ®Êt n­íc ta ®êi sèng tinh thÇn cao ®Ñp, tr×nh ®é d©n trÝ cao, khoa häc ph¸t triÓn, phôc vô ®¾c lùc sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ v× môc tiªu d©n giÇu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh, tiÕn b­íc v÷ng ch¾c lªn CNXH. 2.3 - Quan ®iÓm chØ ®¹o - V¨n ho¸ lµ nÒn t¶ng tinh thÇn cña x· héi, võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn x· héi. Ch¨m lo v¨n ho¸ lµ ch¨m lo cñng cè nÒn t¶ng tinh thÇn cña x· héi. ThiÕu nÒn t¶ng tinh thÇn tiÕn bé vµ lµnh m¹nh, kh«ng quan t©m gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ 56 gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· h«Þ th× kh«ng thÓ cã sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi bÒn v÷ng. X©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i nh»m môc tiªu v¨n ho¸, v× x· héi c«ng b»ng, v¨n minh, con ng­êi ph¸t triÓn toµn diÖn. V¨n ho¸ lµ kÕt qu¶ cña kinh tÕ ®ång thêi lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ. C¸c nh©n tè v¨n ho¸ ph¶i g¾n kÕt chÆt chÏ víi ®êi sèng vµ ho¹t ®éng x· héi trªn mäi ph­¬ng diÖn chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi, luËt ph¸p, kû c­¬ng,...biÕn thµnh nguån lùc néi sinh quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn. - NÒn v¨n ho¸ mµ chóng ta x©y dùng lµ nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. Tiªn tiÕn lµ yªu n­íc vµ tiÕn bé mµ cèt lâi lµ lý t­ëng ®éc lËp d©n téc vµ CNXH theo chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t­ t­ëng Hå ChÝ Minh, nh»m môc tiªu tÊt c¶ v× con ng­êi, v× h¹nh phóc vµ sù ph¸t triÓn phong phó, tù do, toµn diÖn cña con ng­êi trong mèi quan hÖ hµi hoµ gi÷a c¸ nh©n vµ céng ®ång, gi÷a x· héi vµ tù nhiªn. Tiªn tiÕn kh«ng chØ trong t­ t­ëng mµ c¶ trong h×nh thøc biÓu hiÖn, trong c¸c ph­¬ng tiÖn chuyÓn t¶i néi dung. - B¶n s¾c d©n téc bao gåm nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng, nh÷ng tinh hoa cña céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt nam ®­îc vun ®¾p nªn qua lÞch sö hµng ngµn n¨m ®Êu tranh dùng n­íc, gi÷ n­íc. §ã lµ lßng yªu n­íc nång nµn, ý chÝ tù c­êng d©n téc, tinh thÇn ®oµn kÕt, ý thøc céng ®ång g¾n kÕt c¸ nh©n - gia ®×nh - lµng x· - tæ quèc; lßng nh©n ¸i khoan dung, träng nghÜa t×nh, ®¹o lý, ®øc tÝnh cÇn cï, s¸ng t¹o trong lao ®éng; sù tinh tÕ trong øng xö, gi¶n dÞ trong lèi sèng,...B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc cßn ®Ëm nÐt c¶ trong c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn mang tÝnh d©n téc ®éc ®¸o. b¶o vÖ b¶n s¾c d©n téc ph¶i g¾n víi më réng giao l­u quèc tÕ, tiÕp thô cã chän läc nh÷ng c¸i hay, c¸i tiÕn bé trong v¨n ho¸ c¸c d©n téc kh¸c. Gi÷ g×n b¶n s¾c d©n téc ph¶i ®i liÒn víi chèng l¹c hËu, lçi thêi trong phong tôc, tËp qu¸n, lÒ thãi cò. - NÒn v¨n ho¸ ViÖt nam lµ nÒn v¨n ho¸ thèng nhÊt mµ ®a d¹ng trong céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt nam. H¬n 50 d©n téc sèng trªn ®Êt n­íc ta ®Òu cã nh÷ng gi¸ trÞ vµ s¾c th¸i v¨n ho¸ riªng. C¸c gi¸ trÞ ®ã bæ sung cho nhau, lµm phong phó nÒn v¨n ho¸ ViÖt nam vµ cñng cè sù thèng nhÊt d©n téc lµ c¬ së ®Ó gi÷ v÷ng sù b×nh ®¼ng vµ ph¸t huy tÝnh ®a d¹ng v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc anh em. - X©y dùng vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ lµ sù nghiÖp cña toµn d©n do §¶ng l·nh ®¹o, trong ®ã ®éi ngò trÝ thøc gi÷ vai trß quan träng. Mäi ng­êi ViÖt Nam phÊn ®Êu v× d©n giÇu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh ®Òu tham gia sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n 57 ho¸ n­íc nhµ. C«ng nh©n, n«ng d©n, trÝ thøc lµ nÒn t¶ng khèi ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n, còng lµ nÒn t¶ng cña sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, qu¶n lý cña Nhµ n­íc. §éi ngò trÝ thøc g¾n bã víi nh©n d©n gi÷ vai trß quan träng sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸. - V¨n ho¸ lµ mét mÆt trËn; x©y dùng vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ lµ mét sù nghiÖp c¸ch m¹ng l©u dµi, ®ßi hái ph¶i cã ý chÝ c¸ch m¹ng vµ sù kiªn tr×, thËn träng. B¶o tån vµ ph¸t huy nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña d©n téc, s¸ng t¹o nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ míi XHCN lµm cho chóng thÊm s©u vµo cuéc sèng x· héi, trë thµnh t©m lý, tËp qu¸n tiªn bé, v¨n minh lµ mét qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng ®Çy khã kh¨n, phøc t¹p, ®ßi hái thêi gian. Trong c«ng cuéc ®ã, "x©y" ph¶i ®i ®«i víi "chèng", lÊy "x©y" lµm chÝnh.Cïng víi viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn c¸c di s¶n v¨n ho¸ quý b¸u cña d©n téc, tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i, s¸ng t¹o, vun ®¾p nªn nh÷ng gi¸ trÞ míi, ph¶i tiÕn hµnh kiªn tr× cuéc ®Êu tranh bµi trõ c¸c hñ tôc, thãi h­, tËt xÊu, n©ng cao tÝnh chiÕn ®Êu, chèng mäi m­u toan lî dông v¨n ho¸ ®Ó thùc hiÖn "diÔn biÕn hoµ b×nh". 2.4 - Gi¶i ph¸p - B»ng nhiÒu h×nh thøc phong phó, tuyªn truyÒn gi¸o dôc lµm chuyÓn biÕn nhËn thøc trong toµn x· héi vÒ tÇm quan träng, sù cÇn thiÕt cña sù nghiÖp x©y dùng, ph¸t triÓn v¨n ho¸, vÒ tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn th¾ng lîi nhiÖm vô v¨n ho¸ trong thêi kú míi. Ph¸t ®éng vµ huy ®éng mäi lùc l­îng nh©n d©n tham gia phong trµo "Toµn d©n ®oµn kÕt x©y dùng ®êi sèng v¨n ho¸". - X©y dùng, ban hµnh luËt ph¸p vµ c¸c chÝnh s¸ch v¨n ho¸ ®Ó ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸. Bªn c¹nh viÖc bæ sung, hoµn thiÖn c¸c luËt ®· cã nh­ LuËt xuÊt b¶n, LuËt b¸o chÝ, ... cÇn nghiªn cøu, x©y dùng vµ ban hµnh mét sè luËt míi nh­ luËt di s¶n v¨n ho¸ d©n téc; luËt qu¶ng c¸o; ph¸p lÖnh th­ viÖn; quy chÕ gi¶i th­ëng trong ho¹t ®éng v¨n ho¸, v¨n nghÖ; quy chÕ kû niÖm c¸c sù kiÖn lÞch sö vµ danh nh©n; ®Æt tªn ®­êng phè, .... Bæ sung hoµn thiÖn c¸c quy chÕ, quy ®Þnh vÒ lÔ héi, tæ chøc lÔ tang, lÔ c­íi, cóng b¸i ë c¸c ®Òn, chïa vµ gi÷ g×n trËt tù, vÖ sinh n¬i c«ng céng, KhuyÕn khÝch c¸c c¬ së, c¬ quan x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c quy ­íc vÒ nÕp sèng v¨n ho¸. 58 - X©y dùng vµ ban hµnh chÝnh s¸ch "kinh tÕ trong v¨n ho¸" nh»m g¾n v¨n ho¸ víi kinh tÕ, khai th¸c c¸c tiÒm n¨ng kinh tÕ ®Ó hç trî ho¹t ®éng v¨n ho¸; chÝnh s¸ch "v¨n ho¸ trong kinh tÕ" nh»m b¶o ®¶m tÝnh v¨n ho¸ trong ho¹t ®éng kinh tÕ, thóc ®Èy ho¹t ®éng kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn v¨n ho¸. - X©y dùng chÝnh s¸ch "x· héi ho¸ c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸" nh»m ®éng viªn søc ng­êi, søc cña cña c¸c tÇng líp nh©n d©n, c¸c tæ chøc x· héi ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸; chÝnh s¸ch "khuyÕn khÝch s¸ng t¹o trong ho¹t ®éng v¨n ho¸" nh»m hç trî, ch¨m sãc tµi n¨ng v¨n ho¸, nghÖ thuËt. - Thµnh lËp quü v¨n ho¸ quèc gia vµ quü s¸ng t¸c cña c¸c Héi v¨n häc, nghÖ thuËt, t¹o thªm nguån tµi trî tµi chÝnh cho x©y dùng t¸c phÈm. - X©y dùng vµ ban hµnh chÝnh s¸ch vÒ hîp t¸c quèc tÕ trªn lÜnh vùc v¨n ho¸. - T¨ng møc ®Çu t­ cho v¨n ho¸ tõ nguån chi th­êng xuyªn vµ nguån chi ph¸t triÓn trong ng©n s¸ch Nhµ n­íc, huy ®éng nguån lùc ngoµi ng©n s¸ch Nhµ n­íc cho v¨n ho¸. KhuyÕn khÝch ®Þa ph­¬ng t¨ng thªm c¸c nguån ®Çu t­ cho v¨n ho¸. - Thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh môc tiªu, nh»m ®Çu t­ cã träng ®iÓm vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch. Cñng cè, hoµn thiÖn tæ chøc bé m¸y, c¸n bé cña c¸c c¬ quan qu¶n lý v¨n ho¸, c¸c tæ chøc nghÒ nghiÖp ®¶m b¶o ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng cña c¸n bé qu¶n lý vµ ®éi ngò nh÷ng ho¹t ®éng trong lÜnh vùc v¨n ho¸ còng nh­ lµ viÖc hoµn thµnh hÖ thèng thanh tra nh©n d©n trong lÜnh vùc v¨n ho¸ vµ thanh tra ngµnh v¨n ho¸. III. Cơ sở khoa học của việc đề ra và thực hiện chính sách xã hội. Cơ sở khoa học của việc đề ra và thực hiện chính sách xã hội Chính sách xã hội được xây dựng và thực hiện trên những cơ sở nào? Cơ sở đầu tiên để xây dựng csxh là phải coi con người như là trọng tâm, như đích hướng tới của mọi chính sách. ở đây con người được hiểu như là tổng hòa các mối quan hệ xã hội. và chính sách xã hội phải tạo ra những điều kiện thuận lợi nhất về kinh tế, chính trị, văn hóa, tư tưởng cho sự phát triển toàn diện của mỗi cá nhân con người cũng như cộng đồng xã hội loài người. cơ sở hạ tầng, những điều kiện đảm bảo an sinh xã hội, phúc lợi xã 59 hội chung cho tất cả mọi người, mọi nhóm và cộpng đồng người là những vấn đề phải đặc biệt chú ý khi đề ra và thực hiện chính sách xã hội. Ngoài ra, hướng tới con người, chính sách xã hội còn chú ý đến những đối tượng đặc biệt - những người, những nhóm người thiếu hoặc mất những điều kiện sống bình thường, tối thiểu. đó là những người vì nhiều lý do đang thiếu hoặc mất khả năng lao động; những người thiếu điều kiện sống tối thiểu vì địch họa, thiên tai; những người có nhiều cống hiến cho quốc gia, dân tộc nay đang còn chịu thiệt thòi; những người có tài năng đặc biệt cần được chăm sóc để họ có thể cống hiến hết tài năng, sức lực của mình cho đất nước. Cơ sở khoa học cho việc xây dựng và thực hiện chính sách xã hội chinýh là con người, vì con người – đó vừa là điều kiện, vừa là mục đích cho sự phát triển tòan diện của mỗi cá nhân, của từng nhóm và của tòan xã hội. Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII trình Đại hội đại biểu tòan quốc lần thứ IX của Đảng có viết : “ Hệ thống chính sách xã hội phản ảnh những giá trị nhân văn của nền văn hóa Việt Nam, thể hiện những lợi ích và trách nhiệm của cộng đồng xã hội nói chung và của từng công dân, điều chỉnh mối quan hệ lơi ích giữa con người với con người, giữa con người với xã hội, nhằm mục đích cao nhất thỏa mãn những nhu cầu ngày càng cao về đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân.” Thứ hai, đề ra và thực hiện chính sách xã hội phải nghiên cứu những sai lệch xã hội. Đây chính là một trong những cơ sở khoa học quan trọng giúp phát hiện những vấn đề xã hội đang đặt ra để giải quyết. Loại những sai lệch đầu tiên cần quan tâm đó là những sai lệch diễn ra trong quá trình vậ động, phát triển của cơ cấu xã hội. Ví dụ, những sai lệch về địa vị kinh tế, chính trị xã hội của các giai cấp, tầng lớp, nhóm xã hội trong hệ thống kết cấu xã hội chuẩn đã được xác định. vấn đề cần tìm hiểu là sai lệch đang ở quy mô nào, mức độ nào để có những giải pháp thích hợp. Từ những sai lệch về vị thế xã hội ở trên mà làm rõ những khác biệt về lợi ích kinh tế và những lệch lạc về chuẩn mực giá trị xã hội . trên những cơ sở này mà xác định biện pháp giải quyết thong qua chính sách xã hội. 60 Bên cạnh những sai lệch xã hội cần nghên cứu, phải làm rõ quy mô và mức độ của bất bình đẳng, bất công trong quá trình sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dung để tìm hướng giải quyết. Ngoài ra, những bất thường xã hội gây ra từ chính những biến động tự nhiên (bão lũ, động đất) hoặc những ảnh hưởng xấu từ môi trường xã hội( xung đột, chiến tranh) cũng là những vấn đề xã hội cần phải chú ý. Đây là những cơ sở quan trọng để xác định những vấn đề xã hội cấp thiết cần giải quyết. Chính sách xã hội được luận chứng đề ra, áp dụng theo những hướng này sẽ phù hợp với những yêu cầu thực tiễn. Thứ ba, chính sáhc xã hội phải phù hợp với trình độ phát triển của nền kinh tế, phải gắn chính sách xã hội với chính sách kinh tế. Trước hếtt đây là một trong những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin - sự phù hợp của chính trị và kinh tế. Hơn nữa, lịch sử cũng đã từng chứng tỏ rằng, riêng sự phát triển kinh tế không tự nó giải quyết các vấn đề xã hội mà nhiều khi còn làm nảy sinh nhiều vấn đề hơn để xã hội giải quyết. Vì vậy, phát triển kinh tế phải tính toán đầy đủ tới những ảnh hưởng xã hội, hậu quả xã hội. Giải quyết vấn đề kinh tế phải song song với việc giải quyết các vấn đề xã hội nảy sinh. Đây là nguyên tắc không thể bỏ qua trong quá trình xây dựng và thực hện chính sách xã hội. Thứ tư, chính sách xã hội phải xuất phát từ những giá trị truyền thống và đặc trưng văn hóa của dân tộc. Như mọi người đều biết rằng, các mối quan hệ xã hội ít nhiều được xây dựng trên những mẫu hình văn hóa xác định. Trong đó những định hướng giá trị của một nền văn hóa chi phối hành vi ứng xử của con người, mỗi nhóm và tập đòan người. Do vậy, việc đề ra và thực hiện chính sách xã hội không thể không chú ý đến đặc điểm lịch sử và truyền thống văn hóa của mỗi quốc gia, dân tộc, thậm chí mỗi vùng. Điều đáng quan tâm là chính sách xã hội phải làm sao kế thừa và phát huy được những giá trị của chủ nghĩa nhân văn và truyền thống tốt đẹp của dân tộc, kế thừa những tinh hoa mà lịch sử hang ngàn năm cha ông tích lũy được. Chỉ có như vậy, chính sách xã hội mới có cơ sở để hiện thực hóa và phát huy tối đa tác dụng của nó. 61 Thứ năm, để đề ra và thực hiện chính sách xã hội, phải coi chính sách xã hội như là một hệ thống đồng bộ, thực hiện chính sách này phải tính tới khả năng đáp ứng của xã hội cũng như việc thực hiện những chính sách khác. Phải làm sao khi thực hiện chính sách xã hội vời một hoặc một số nhóm xã hội nào đó không tạo ra sự thiếu hụt khác. Điều này có nghĩa là phải giải quyết hài hòa cả lợi ích vật chất lẫn lợi ích tinh thần trong từng nhóm xã hội và giữa các nhóm xã hội với nhau, đảm bảo các chính sách xã hội là một hệ thống đồng bộ góp phần điều hòa một cách hợp lý quan hệ giữa các nhóm xã hội khác nhau thực hiện công bằng, bình đảng, tiến bộ xã hội và phát triển tòan diện con người. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP Câu 1: Trình bày nội dung cơ bản của chính sách văn hoá? Câu 2: Trình bày nội dung cơ bản của chính sách vi ệc làm? Câu 3: Trình bày nội dung cơ bản của chính sách gi áo d ục - đ ào t ạo? Câu 4: Trình b ày cơ sở khoa học của việc đề ra và thực hiện chính sách xã hội ? HƯỚNG DẪN HỌC TẬP Kết thúc chương này sinh vi ên cần n ắm được nội dung của một số chính sách xã hội cơ bản và cơ sở khoa học của việc đề ra và thực hiện chính sách xã hội. TÀI LIỆU THAM KHẢO {1} Bruno Palier, Louis – Charles Viossat (2003), Chính saùch xaõ hoäi vaø quaù trình toaøn caàu hoaù, Chính trò Quoác gia, Haø Noäi. {2} Buøi Theá Cöôøng 2002. Chính saùch xaõ hoäi vaø Coâng taùc xaõ hoäi ôû Vieät Nam thaäp nieân 90, Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. {3} Buøi Theá Cöôøng (2003), HIV/ AIDS ôû nôi laøm vieäc: hieåu bieát, chính saùch vaø vai troø cuûa phuùc lôïi doanh nghieäp, Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. {4}. Buøi Theá Cöôøng (chuû bieân). (2002), Phuùc lôïi xaõ hoäi chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông. Phuùc lôïi doanh nghieäp, Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 13. Buøi Theá Cöôøng (2005), Trong mieàn An sinh Xaõ hoäi, Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi. {5}. Buøi Theá Cöôøng vaø coäng söï (2002), Tö töôûng Hoà Chí Minh veà phuùc lôïi xaõ hoäi, Taïp chí Xaõ hoäi hoïc, Soá 3, 2002. Haø Noäi. 62 Ch ư ơng 5 - CHÍNH SÁCH Xà HỘI Ở VIỆT NAM I. Qúa trình nhận thức và thực hiện chính sách xã hội ở Việt Nam. Ở Việt Nam do những hòan cảnh xã hội đặc biệt, chính sách xã hội được nhận thức và thực hiện theo những giai đọan lịch sử khác nhau. Có thể chia ra thành ba giai đọan lớn để phân tích: Giai đọan 1: Từ sau cách mạng tháng tám thành công đến khi cuộc cách mạng giả phóng dân tộc hòan thành với sự nghiệp kháng chiến chống mỹ thắng lợi và thống nhất đất nước. Giai đọan 2 : Từ sau năm 1975 đến khi Đại hội lần thứ VI của Đảng đề ra đường lối đổi mới. Giai đọan 3: Từ năm 1986 đến nay. Hai giai đọan đầu gọi chung là thời kỳ trước Đại hội VI của Đảng ( 12- 1986), do những hạn chế và nhận thức của mô hình xã hội chủ nghĩa kiểu cũ, chính sách xã hội chưa được nhận thức đầy đủ. Còn tồn tại quan niệm chính sách xã hội chỉ là chính sách dành cho những đối tượng xã hội đặc biệt thiếu khả năng lao động hoặc cần ưu đãi. Nhiều người coi chính sách xã hội chỉ là chính sách cứu trợ xã hội, ưu đãi xã hội và bảo hiểm xã hội. Nhiều vấn đề ở tầm vĩ mô nhu dân số, việc làm, thiết kế những phương án phát triển kinh tế chưa tính tóan đầy đủ đến những vấn đề xã hội và môi trường xã hộicần thiết cho con người. Đôi khi chính sách kinh tế tách rời khỏi chính sách xã hội, còn chính sách xã hội đôi khi vượt quá trình độ phát triển của nền kinh tế. Chủ nghĩa binh quân không chỉ trong phân phối thu nhâp nói chung, mà trong cả việc thực hiện chính sch1 xã hội. Nhiều nhu cầu xã hội của cá nhân đáng được thỏa mãn nhưng lại bị đồng hóa trong tập thể, cộng đồng. Những sắc thái riêng biệt của cá nhân ít được quan tâm. Chính sách xã hội, rõ ràng chưa được nhận thức và thực hiện đầy đủ với tất cả những yêu cầu của nó. Từ sau đổi mới ( đại hội VI), chính sách xã hội được Đảng và nhà nước ta đặc biệt quan tâm, thực hiện ngày một tốt hơn. Vấn đề xã hội đã được tính đến nhiều hơn trong phương án phát triển kinh tế - xã hội. Chính sách xã hội được nhận thức với tất cả tính tòan diện, phong phú của nó trên cả tầm vĩ mô và vi mô. Nhân tố con người và những sắc thái cá nhân đã được coi trọng. 63 Thực hiện chính sách xã hội được coi như là một nhiệm vụ của tòan Đảng, tòan dân, của tất cả các lực lượng xã hội chứ không còn là nhiệm vụ của riêng Nhà nước như trước kia. Chủ nghĩa bình quân cũng được khắc phục một bước. Mở của tạo thêm điều kiện để Việt NAM huy động tiềm lực quốc tế cho việc giải quyết nhiều vấn đề xã hội do lịch sử chiến tranh để lại cũng như những vấn đề mới xuất hiện do ảnh hưởng của kinh tế thị trường. II. Ba kiểu chính sách phúc lợi ở Việt Nam. LuËn ®Ò vÒ ba kiÓu SW ë ViÖt Nam Do sự quá độ của các kiểu xã hội và hòan cảnh lịch sử, Việt Nam đã và đang trải qua ba kiểu phúc lợi xã hội : phúc lợi cổ truyền, phúc lợi xã hội của kinh tế xã hội chủ nghĩa kế hoạch hóa tập trung và phúc lợi xã hội của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Sơ đồ dưới đây mô tả ba kiểu phúc lợi mà Việt Nam đã và đang trải qua dưới những ảnh hưởng của những biến đổi xã hội chung. Cột đầu tiên là các kiểu chính sách phúc lợi xã hội, cột thứ hai trình bày những thiết chế ( tác viên, chủ thể) tham gia vào việc vận hành hệ thống phúc lợi xã hội. Cột ba thể hiện những đặc trưng ( nguyên tắ ) vận hành chính của mỗi hệ thống. M« h×nh ThiÕt chÕ §Æc ®iÓm Phóc lîi cæ truyÒn  Gia ®×nh  Gia ®×nh më réng, hä hµng  Céng ®ång (hµng xãm, lµng x·, c¸c hiÖp héi, tæ chøc t«n gi¸ o, v.v...)  Ph­êng héi  Nhµ n­íc  Phóc lîi lµng x·: gia ®×nh vµ gia ®×nh më réng ®ãng vai trß ®Çu tiªn, nh­ng dßng hä vµ c¸c thiÕt chÕ céng ®ång cã vai trß rÊt quan träng.  Nhµ n­íc ®­a ra khu«n khæ luËt ph¸p vµ c¸c ®iÒu chØnh ®èi víi phóc lîi làng x·. 64 Phóc lîi x· héi dùa trªn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ x· héi chñ nghÜa (tõ cuèi nh÷ng n¨m 1950 ë miÒn B¾c vµ tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970 trªn c¶ n­íc ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 1980)  Nhµ n­íc  C¬ quan/xÝ nghiÖp nhµ n­íc  Hîp t¸c x·  §oµn thÓ quÇn chóng  Céng ®ång  Tæ chøc quèc tÕ  B¶o ®¶m x· héi toµn d©n th«ng qua viÖc g¾n ng­êi d©n vµo hÖ thèng phóc lîi x· héi khu vùc nhµ n­íc vµ tËp thÓ.  Ph t¸ triÓn b¶o hiÓm x· héi cho ng­êi lao ®éng trong khu vùc nhµ n­íc vµ mét hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi cho khu vùc tËp thÓ, ®Æc biÖt ë n«ng th«n.  NhÊn m¹nh vµo kÕ ho¹ch ho¸ vµ qu¶n lý cña nhµ n­íc trung ­¬ng ®èi víi phóc lîi x· héi. Phóc lîi x· héi dùa trªn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa (tõ cuèi nh÷ng n¨m 1980 ®Õn nay)  Nhµ n­íc  Tæ chøc kinh doanh/®¬n vÞ c¬ quan nhµ n­íc vµ kh«ng nhµ n­íc  §oµn thÓ quÇn chóng  Gia ®×nh  Céng ®ång  X· héi d©n sù  C¸ nh©n  Tæ chøc quèc tÕ  Nhµ n­íc ®ãng vai trß nßng cèt, ®ång thêi thu hót vµ ph¸t huy sù tham gia cña mäi thµnh phÇn, lÜnh vùc vµo phóc lîi x· héi.  Thõa nhËn vµ n©ng cao vai trß cña khu vùc t­ nh©n.  T¨ng c­êng vai trß cña nhµ n­íc ®Þa ph­¬ng.  §Ò cao vai trß cña hé gia ®×nh.  Më réng b¶o ®¶m x· héi vµ b¶o hiÓm x· héi cho toµn d©n, cho mäi khu vùc x· héi.  T¨ng c­êng tù chñ kinh tÕ vµ hµnh chÝnh cho c¸c tæ chøc b¶o hiÓm x· héi nhµ n­íc.  Më réng gióp ®ì quèc tÕ. Thực tế phúc lợi xã hội Việt Nam thời gian qua đã trải qua ba mô hình phúc lợi xã hội được mô tả trong sơ đồ trên. Quá trình này không dẫn đến việc thay thế lẫn nhau hòan tòan, mà mô hình ở giai đọan trước còn bảo lưu nhiều đặc điểm trong giai đọan sau, dẫn đến một sự kết hợp, pha trộn của cả ba mô hình trong thời điểm hiện nay. Kiểu quá độ trên đã giúp cho nhà nước và xã hội Việt Nam vượt qua nhiều biến cố ( khó khăn) lịch sử một 65 cách thành công như chiến tranh, khủng hỏang, cấm vận, chuyển đổi mô hình kinh tế - xã hội. Nhưng bên cạnh đó, chính kiểu quá độ này cũng tạo ra những khó khăn và thách thức trong việc định hình một hệ thống phúc lợi xã hội mới. Tron