Khóa luận Nghiên cứu sản xuất nước uống thảo dược từ cây Lạc Tiên

bắt xu hướng tiêu dùng, nhiều doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh nước giải khát tại Việt Nam đã mạnh tay đầu tư vào các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên có lợi cho sức khỏe và nhiều doanh nghiệp đã tạo dấu ấn thành công với sản phẩm thảo mộc. Một loạt các sản phẩm trà xanh, trà thảo mộc đã đua nhau góp mặt trên thị trường. Một ví dụ thành công nhất tại Việt Nam là trường hợp của Tân Hiệp Phát với trà thảo mộc Dr.Thanh. Với công dụng thanh nhiệt, giải độc, vị ngon, mát, Dr.Thanh đã trở thành sản phẩm thức uống thảo dược được người tiêu dùng rất ưa chuộng. Theo nhiều đánh giá về thị trường gần đây, thị trường Việt Nam đang có sức tăng trưởng tiêu thụ rất nhanh. Nhiều doanh nghiệp nước giải khát đã và đang đẩy mạnh tăng trưởng phát triển sản xuất và phân phối các sản phẩm thảo mộc. Trong đó những doanh nghiệp khẳng định được uy tín sản phẩm, có thương hiệu tốt, có hệ thống phân phối như Tân Hiệp Phát sẽ có ưu thế cạnh tranh trên thị trường tốt hơn. 2.1.1.1. Lợi ích của việc uống nước thảo dược Trà thảo dược là một dạng thực – dược phẩm bao gồm một hay nhiều loại dược phẩm đã được chế biến, phân chia đến một mức độ nhất định, được sử dụng giống như trà uống hàng ngày trong dân gian, và khi sử dụng truyền kỳ có thể ngăn ngừa những căn bệnh cụ thể. Trong các sản phẩm trà thảo dược hiện nay, nhà sản xuất chủ yếu tập trung vào các dược tính có trong trà thảo dược như flavonoid, saponin, alkaloid, nhằm chữa các bệnh như: Ngăn ngừa ung thư, giúp ngăn chặn quá trình lão hóa, bảo vệ tế bào của cơ thể nhờ trong nước thảo dược chứa hợp chất polyphenol và flavonoid Giúp cho quá trình trao đổi chất được tăng cường, không chứa calo: một trong những nguyên nhân gây nên béo phì là do các chất trong cơ thể không được chuyển hóa tốt, dư thừa calo trong cơ thể. Nước thảo dược sẽ giúp cho cơ thể trao đổi chất tốt hơn, chỉ cần uống mỗi ngày 5 tách trà thì có thể đốt cháy 70-80 calo. Uống nước thảo dược có thể giúp làm giảm nguy cơ đột quỵ và đau tim: Một nghiên cứu 5,6 năm của Hà Lan nhận thấy nếu chúng ta uống 2-3 tách trà đen mỗi ngày thì nguy cơ mắc cơn đau tim và đột tử thấp hơn người không uống trà tới 70%. Uống trà có thể giữ cho các huyết mạch lưu thông tốt hơn và không bị nghẽn. Bảo vệ hệ miễn dịch: Một cuộc thử nghiệm trên 21 người tình nguyện uống 5 tách trà mỗi ngày trong 4 tuần, người ta nhận thấy rằng hoạt động của hệ miễn dịch trong máu của người uống trà cao hơn. Giúp răng chắc khỏe: Có một số ý kiến cho rằng uống trà làm cho răng xấu, đó là vì khi uống trà có bỏ thêm đường. Còn thật ra khi uống trà không đường sẽ có hàm răng chắc khỏe do trong trà có chứa tanin và fluoride có thể làm răng sát lại gần nhau. Ngoài ra uống trà còn giúp xương cứng cáp, vững chắc hơn. 2.1.1.2. Uống trà thảo mộc an toàn Trà thảo mộc giúp tìm lại sự bình quân cho cơ thể, sức khỏe và vẻ đẹp. Tuy nhiên không nên vượt quá liều lượng vì khi đó có thể gây ra những tác hại cho cơ thể. Theo dược sĩ Phạm Thị Liền, Phó khoa Dược bệnh viện y học cổ truyền thành phố Hồ Chí Minh cho biết: nhìn chung đông y không kị nhau nên có thể dùng 2, 3 loại trà để chữa bệnh. Tuy nhiên mỗi loại trà ngừa, chữa những bệnh khác nhau nên người dùng nếu chỉ để giải khát thì không sao, nhưng dùng với liều lượng chữa bệnh thì cần lưu ý. Nếu dùng trà để chữa bệnh khác nhau thì bệnh nhân cần đến khám ở các bệnh viện hoặc phòng mạch đông y để được bắt mạch chẩn đoán bệnh trước khi uống trà thảo mộc để chữa bệnh, dùng bừa bãi có thể gây ra bệnh. Khi bị cao huyết áp nếu mua trà chữa cao huyết áp uống trong thời gian dài thì sẽ bị hạ huyết áp, rất nguy hiểm Nổi nhiều mụn có thể do nóng gan hoặc suy gan nhưng nếu tự ý uống trà nhuận tràng có thể làm suy gan nặng thêm Uống trà xanh vào buổi tối có thể gây mất ngủ, tiểu đêm, hoặc ăn thực phẩm chứa nhiều protein sẽ không tốt Khi dùng trà thảo mộc cần chọn sản phẩm của những nhà sản xuất uy tín, trên bao bì có ghi rõ thành phần, khối lượng, số đăng kí Với phụ nữ mang thai, uống trà gừng số lượng nhỏ vào buổi sáng có thể giảm buồn nôn. Tuy nhiên hoạt chất gingerol trong gừng có thể gây mỏng mạch máu nên dùng lâu sẽ không tốt. Các loại trà nói chung đều chứa cafein, chất này có khả năng đi qua nhau thai, vào tới thai nhi và ảnh hưởng đến em bé trong bụng nên các bà mẹ mang thai phải đặc biệt chú ý. Bác sĩ khuyên rằng thai phụ sử dụng càng ít cafein thì càng tốt cho sức khỏe và bản thân em bé, thai phụ không nhất thiết phải tránh uống trà mà là sử dụng hợp lý các loại trà hàng ngày, không nên uống nhiều hơn 2-3 tách trà mỗi ngày 2.1.1.3. Giới thiệu một số nước uống thảo dược trên thị trường Trên thị trường hiện nay để đáp ứng nhu cầu giải nhiệt mùa nắng nóng, đã xuất hiện rất nhiều các loại nước giải nhiệt được sản xuất từ nhiều công ty khác nhau. Trà bí đao Wonderfarm do Công ty cổ phần thực phẩm Quốc tế sản xuất với thành phần nước, đường, nước cốt bí đao cô đặc Trà xanh C2 do Công ty trách nhiệm hữu hạn URC Việt Nam sản xuất với 100% trà xanh Thái Nguyên nguyên chất. Trà xanh 0º của Công ty trách nhiệm hữu hạn thương mại – dịch vụ Tân Hiệp Phát với 100% trà xanh nguyên chất Trà Atiso có thành phần là thân, rễ, lá và hoa Atiso. Có công dụng mát gan, thông mật, lợi tiểu, tăng tiết bài mật, mịn da mặt Trà hoa cúc có mùi thơm nhẹ giúp cơ thể giải nhiệt, giúp giải quầng thâm ở mắt Trà khổ qua có thành phần 100% khổ qua, có công dụng bổ mật, nhuận gan và lợi tiểu Trà hương thảo uống khi bắt đầu một ngày mới có tác dụng hữu hiệu tăng cường năng lượng cho cơ thể, rất hiệu quả cho việc chữa đau đầu và chứng khó tiêu Trà hoa tầm xuân giàu vitamin C nên rất hữu hiệu cho người bị cảm lạnh, cảm cúm, thêm ít nước cốt chanh vào có tác dụng tối ưu Trà thanh nhiệt có các thành phần từ thảo mộc tự nhiên như chè, lá cam thảo, hoa hòe, thảo quyết minh. Công dụng giải khát, giải nhiệt, bổ máu, giảm đau đầu, giảm huyết áp 2.2. Giới thiệu về cây lạc tiên 2.2.1. Nguồn gốc và tình hình phân bố cây lạc tiên Cây lạc tiên còn có tên gọi khác là nhãn lồng, dây chùm bao, hồng tiên, dây lưới, Tên khoa học là Passiflora foetida, thuộc họ Lạc tiên (Passifloraceae). Cây có nguồn gốc từ tây nam Hoa Kỳ, Trung Mỹ, Nam Mỹ, vùng Caribe và Mexico, là một loại cây dây leo có lá và quả ăn được. Sau này cây được du nhập vào các vùng nhiệt đới như Đông Nam Á. Ở Việt Nam, cây mọc ở rất nhiều nơi từ vườn ruộng, đồng bằng đến khu vực miền núi, mọc dạng dây leo bám trên các cây xung quanh tạo thành các bụi cây. Thu hái toàn cây, phơi hoặc sấy khô. Hoặc cũng có thể hái ngọn non tươi để làm rau ăn. 2.2.1.1. Phân loại - Giới: Plantae - Bộ: Malpighiales - Họ: Passifloracea - Chi: Passiflora - Loài: Passiflora foetida L - Tên khác: Cây nhãn lồng, cây chùm bao, dây lưới, mắm nêm, dây bầu đường (Đà Nẵng), cỏ hồng tiên(Thái) 2.2.1.2. Đặc điểm hình thái Là một cây thuốc nam quý, dây leo, thân thảo, dài 7-10m. Thân cây mềm, rỗng, có nhiều lông. Lá cây mọc so le, hình tim, dài 6-10cm, rộng 5-8cm, mép có lông mịn. Mép lá lượn sóng và xẻ 3 thùy, thùy ở giữa cao hơn 2 thùy bên cạnh. Cuống lá dài 7-8cm, đầu tua cuống thành lò xo. Hoa mọc đơn, có 5 cánh màu trắng hoặc tím nhạt. Quả lạc tiên dài 3cm, dạng hình trứng, vỏ mỏng, quả mọng, có lá bắc như một cái bao bên ngoài. Quả khi chín có màu vàng, có mùi thơm. Lá bắc của cây có khả năng bắt côn trùng để bảo vệ hoa và quả. Hình 2.1: Cây lạc tiên 2.2.2. Thành phần hóa học Theo Patil và Paikrao (2012) thì trong lạc tiên có chứa thành phần hóa học là Saponin, Tanin, Alkaloid, Steroid, Flavonoid, Đây đều là các thành phần dược tính. * Alkaloid Alkaloid là một nhóm hỗn hợp phân tử có chứa nitơ, phức tạp về mặt hóa học nên chúng có tác dụng dược lý đặc thù quan trọng, nhất là đối với hệ thần kinh. Chúng có khả năng chống ung thư, giảm sự co thắt, giảm đau, giảm tiêu chảy Với một lượng nhỏ có alkaloid là chất độc gây chết người nhưng lại có khi nó là thần dược trị bệnh đặc hiệu. Alkaloid toàn phần gồm harman, harmin,harmol và harmalol, harmalin. * Nhóm Flavonoid Flavonoid thuộc nhóm acid polyphenolic có cấu tạo khung 15 cacbon, dạng C6-C3-C6. Sự biến đổi dạng oxy hóa của phần giữa liên kết C3 quy định tính chất, lớp, hạng của các hợp chất trong nhóm. Các lớp hợp chất đó gồm: Flavon, Flavanol, Flavonol, Flavanonol, Isoflavon, Chalcon, Dyhydrochalcon, Auron, Anthocyanidin, Catechin, Flavan-3,4-diol. Flavonoid thường ở dạng glycosid, trong đó một hoặc nhiều nhóm hydroxyl phenolic hóa hợp với phần đường. Flavonoid chống oxy hóa mạnh và hữu ích trong việc lưu thông máu, kháng nấm, kháng virus, chống dị ứng, bảo vệ hoạt động của gan, làm bền thành mạch, ngăn xuất huyết, chống co giật, giảm đau, giảm các triệu chứng thời kỳ mãn kinh ở phụ nữ * Nhóm Saponin Saponin là thành phần hoạt tính trong nhiều loại thảo dược. Chúng là các glycoside ở nhiều dạng khác nhau chia thành 2 nhóm: steroid và triterpenoid. Cơ chế hoạt động của Saponin là tạo phức với cholesterol hoặc với các chất 3-ß-hydroxysteroid khác hay các acid mật, giúp đào thải các chất béo không cần thiết, làm sạch cơ thể. Saponin làm giảm cholesterol trong cơ thể bằng cách ngăn sự tái hấp thu và tăng sự bài tiết chúng, tương tự cơ chế hoạt động của các thuốc làm giảm cholesterol hiện nay như cholestyramin. Vì vậy, người ta tin rằng saponin hữu dụng trong các chế độ ăn kiêng nhằm kiểm soát lượng cholesterol trong máu và ức chế sự phát triển của các tế bào ung thư. * Tanin Công thức hóa học của tanin rất phức tạp và không đồng nhất, tanin có thể chia làm 2 loại chính: tanin thủy phân được hay còn gọi là tanin pyrogallic và tanin ngưng tụ hay còn gọi là tanin pyrocatechic. Tanin có tính kháng khuẩn, kháng virus được dùng trong điều trị các bệnh tiêu chảy, viêm ruột. Tanin có khả năng làm tiêu độc vì nó tạo kết tủa với các alkaloid và các muối kim loại nặng này nên làm giảm sự hấp thu của những chất này trong ruột, vì vậy được ứng dụng để giải độc trong những trường hợp ngộ độc alkaloid và kim loại nặng. Ngoài ra tanin còn giúp phòng chống lão hóa, kéo dài tuổi thọ và phòng chống bệnh tim mạch, đột quỵ, - Ngoài ra cây lạc tiên còn có dẫn chất coumarin, các acid amin, các dẫn chất đường, - Axit béo như linoleic, linolenic, palmitic, oleic, myristic acid - Coumarin - Đường hữu cơ như saccarose, fructose, glucose, - Phytostols như sitosterol, stigmasterol, - Tinh dầu gồm: limonene, alpha – pinene, cumene, zizaene, - Matols (0,05%): 3-hydroxyl-2- metyl-gamma pyyrone - Harman và chất chuyển hóa (0,03%) - Alkaloid nhóm Harmala như harmine, harmaline và harmalol - Glycoside tạo các cyahydric acid: gynocardin Thành phần dinh dưỡng của quả Trong 100g quả (phần ăn được) cung cấp - Calorise 70 - Chất đạm: 2,3 - 4,8g - Chất béo: 0,3 - 1,2g - Carbohydrat : 12 - 20,3g - Calcium 5,09mg - Sắt 0,58mg - Photphorus 37mg Hình 2.2: Quả lạc tiên khi chín 2.2.2.1. Tình hình sử dụng - Sử dụng làm thực phẩm: Lạc tiên trồng chủ yếu để lấy quả làm nước giải khát bằng cách bổ quả lấy hết dịch bên trong, chà nhẹ rồi ép lọc hết dịch quả cho thêm một ít đường uống rất tốt cho sức khỏe. Nước này có tác dụng bổ, mát, thanh nhiệt, an thần, nhuận tràng, lợi tiểu. Người ta còn dùng lá non của cây lạc tiên để luộc ăn, ngoài ra còn có thể vò nhẹ và nấu với tôm sẽ là một món canh rất ngon Cũng tại Châu Âu nước dịch trích được chấp nhận cho dùng như một loại phụ gia tạo hương vị cho nước giải khát và bánh kẹo - Sử dụng trong công nghiệp: Nhiều quốc gia trên thế giới tìm cách sử dụng phần thịt và tách riêng hạt để dùng trong công nghiệp Tại Hawai phần thịt được băm vụn, phơi khô rồi trộn với mật mía để nuôi bò và heo Hạt: Hạt cây lạc tiên cung cấp khoảng 20% chất béo, dầu thu được ở dạng tương tự như hạt hướng dương và dầu đậu nành, có thể dùng để nấu ăn và cũng có thể dùng trong kĩ thuật sơn, vecni. 2.2.3. Tác dụng dược tính Các nghiên cứu cho thấy nó có tác dụng lên hệ thần kinh trung ương: trấn tĩnh, an thần, chống hồi hộp, lo âu, mất ngủ, ngủ hay mơ, phụ nữ hành kinh sớm. Chiết xuất hoạt chất chế tác dược phẩm an thần giúp chống stress dành cho người lao động trí óc luôn căng thẳng thần kinh, dẫn đến hậu quả suy nhược tim mạch, cơ thể. Nó còn có tác dụng trực tiếp lên cơ trơn, làm giãn và chống co thắt nên chữa được các chứng đau do co thắt đường tiêu hóa, tử cung. Dân gian Việt Nam thường dùng cây này làm thuốc an thần. Theo sách Trung dược đại từ điển, quả lạc tiên (long châu quả) vị ngọt, tính bình, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi thủy, dùng chữa ho do phế nhiệt, phù thủng, giã đắp chữa ung nhọt lở loét ở chân. Theo sách Thuốc cổ truyền và ứng dụng lâm sàng, bộ phận dùng cây lạc tiên: dây, lá, hoa thái nhỏ, phơi khô. - Công dụng: an thần, giải nhiệt - Chữa trị: chữa đau đầu, mất ngủ, thường phối hợp thêm một số vị thuốc khác Ngoài ra quả lạc tiên được dùng làm nước giải khát có tác dụng mát và chữa bệnh lỵ Dùng lá lạc tiên nấu nước để tắm, rửa trong chữa trị viêm da, mụn mủ, ghẻ ngứa. 2.2.4. Nghiên cứu và ứng dụng: 2.2.4.1. Một số nghiên cứu và ứng dụng * Cách trị bệnh mất ngủ, suy nhược thần kinh: Chữa thần kinh suy nhược: Dùng dây, lá lạc tiên 8-10g, sắc uống trước khi đi ngủ. Hái đọt non (cả lá, dây và quả) nấu canh với tôm, thịt, cá đồng giúp dễ ngủ, giúp chặn đứng hiệu quả nồng độ cholesterol tăng bất thường, ăn ngon miệng, ổn định tâm sinh lý. Cũng có thể thu hoạch chùm bao mọc hoang ở hàng rào, lùm bụi cây khắp đồng ruộng, vườn cây. Đem về phơi khô (cả rễ, dây, lá, quả), thái dài 3cm, sao khử thổ, tán nhuyễn thành dạng bột, pha thêm vào một chén nước cốt trà đen đậm (khoảng 5kg / chùm bao), vò viên tròn cỡ ngón tay út. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 5 viên, liên tục trong 60-90 ngày trị mất ngủ. * Trị stress dai dẳng, mệt mỏi cơ thể: Lấy 300gr chùm bao tươi (cả lá, dây, quả), phơi 2 nắng (hoặc sao khử thổ vừa vàng) + 200gr râu bắp vừa ngậm sữa (rửa sạch) + 100gr rau má (sao khử thổ vừa héo), sắc chung với 500ml nước có pha ¼ muỗng muối hạt, còn lại 200ml nước uống 2 lần/ngày trưa, tối. Liên tục 7 ngày sẽ an thần, chống stress. 2.2.4.2. Một số sản phẩm trên thị trường * Trong đông dược, lạc tiên thường có một số sản phẩm: Cao lạc tiên, bổ tâm an thần, Dengu, thuốc an thần sleeping, linh trung an thần, bổ tâm an thần hoàn, trà an thần sevona hoặc sevona, trà túi lọc mimosa, trà an thần, trà an thần volase. * Trong tân dược có các sản phẩm: Carditonyl (XNDP 25), Nardyl (Pháp), Veinotonyl (Pháp) Như trên đã nói, tuy cây lạc tiên có mặt trong nhiều sản phẩm, nhưng ở nước ta chưa có sự đầu tư công sức, trí tuệ thỏa đáng để tiến hành nghiên cứu kỹ về nhiều mặt đối với các loài lạc tiên có ở nước ta và ở một số nước (có điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng phù hợp), chưa có vùng chuyên canh trồng trọt để có thể chọn lọc loài có hiệu quả điều trị và kinh tế cao. Ngoài ra, hiện nay lạc tiên mới chỉ sử dụng trong phạm vi hẹp (ngành dược) chưa mở rộng sang các lĩnh vực khác như thực phẩm, mỹ phẩm mà khả năng đóng góp của lạc tiên rất nhiều triển vọng. Hy vọng tương lai cây lạc tiên sẽ được sự quan tâm hơn nhằm tận dụng được các dược tính của cây. 2.3. Tình hình nghiên cứu trong nước và trên thế giới Lạc tiên (Passiflora foetida L) một loại cây bụi hoang dại phân bố rộng rãi ở các vùng nhiệt đới trên thế giới: Đông Nam Á, Thái Bình Dương, Tây Phi, Trung và Nam Mỹ Từ lâu đã được biết đến như một loại dược liệu dân dã với tác dụng an thần, chữa mất ngủ, gải độc, thanh nhiệt, chống co thắt, trị tiêu chảyNhững đặc tính này đã thu hút rất nhiều nhà khoa học trên thế giới bắt tay vào nghiên cứu loại dược liệu quý này, những công trình nghiên cứu tuy không nhiều nhưng cũng đã mang lại những kết quả mang tính đột phá, mở ra cơ hội cho cả ngành y học lẫn thực phẩm. Một số kết quả nghiên cứu về cây lạc tiên trên thế giới: Một công bố được đăng trên tạp chí Dược lâm sàng và liệu pháp với sự kết hợp nghiên cứu của: Bệnh viện tâm thần Roozbeh, Đại học khoa học y dược Tehran-đại lộ nam Kagar-Tehran và viện thảo dược học Jehad-E-Daneshgahi-Tehran-Iran. Chiết xuất từ Passion flower có thể dùng thay thế một số thuốc an thần trong việc điều trị chứng lo âu toàn diện (GAD) với các triệu chứng: tinh thần rối loạn, lo âu, căng thẳng, mất ngủ Điều đáng nói ở đây là việc thay thế này giúp hạn chế được các tác dụng phụ khi sử dụng các loại thuốc an thần bình thường như: suy giảm sự tỉnh táo, giảm khả năng làm việc, ức chế hệ thống thần kinh, suy giảm nhận thức do các Benzodiazepin. Nghiên cứu này đã tạo nên một bước đột phá trong việc chữa trị một trong những căn bệnh thời đại - chứng mất ngủ, đặc biệt đây thực sự là một vấn đề lớn ở những người cao tuổi. Một mảng khác về công dụng của loại cây này về vấn đề sức khỏe cũng đã được công bố khá thú vị đó là: các hợp chất chiết từ lá và trái của loài Passiflora feotida L có tác dụng chống lại 4 loài vi khuẩn gây bệnh cho con người như: Pseudomonas putida, Vibrio cholerae, Shigella, flexneri và Streptococcus pyogenes. Phát hiện này đã hỗ trợ rất nhiều trong việc kết hợp các loại thuốc truyền thống (chất chiết thảo dược) trong việc điều trị một số bệnh như: tiêu chảy, đường ruột, cổ họng, nhiễm trùng tai, sốt và một số bệnh ngoài da. Công bố trên được đưa ra từ sự kết hợp nghiên cứu của: Khoa sinh vật học, thực vật học trường đại học Kandaswami Kandar-Namakkal-Jamil Nadu Miền nam Ấn Độ; Viện Công nghệ Sinh học Eritea-Mai nejhi-Asmara Đông Bắc Phi; khoa sinh thái học trường đại học Bharthidasau Tiruchirappalli-Tamil Nadu miền nam Ấn Độ. Nghiên cứu ứng dụng cây lạc tiên vào công nghệ sản xuất nước giải khát Một nghiên cứu khác trong việc phân tích thành phần flavonoid của loài passiflora foetida L đã được thực hiện bởi: Bộ môn hóa sinh, bộ môn dược thực vật học, Khoa dược học đại học Chulalongkorn Bangkok Thailand và đã dược công bố tại Đại hội khoa học và công nghệ Thái Lan như sau: - Với phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao HPLC – DAD, hệ thống thiết bị hiện đại được cung cấp từ Nhật Bản, họ đã phân tích và định danh được các flavonoid có trong dịch chiết xuất từ loài Passiflora foetida L khi đo ở bước sóng quang phổ hấp thu tia cực tím trong khoảng 200 – 550 nm. Kết quả thu được cho thấy có ít nhất 5 flavonoid hiện diện trong dịch chiết Passiflora foetida L, 3 trong số đó là: Vitexin, luteolin và apigenin cùng với các loại khác như: chrysin, kalmpferol, querceton Riêng ở Việt Nam, thì từ lâu loại cây này đã được sử dụng như một loại dược liệu với công dụng chính là giải nhiệt, chữa mất ngủ và việc ứng dụng trong y học ngày càng được mở rộng. Một vài loại thuốc chữa mất ngủ với thành phần chính là chiết xuất từ thân của loại cây này như: Thuốc viên an thần lạc tiên,thực phẩm chức năng sản xuất từ cây lạc tiên, trà sen lạc tiên, Mặc dù những thông tin nghiên cứu về loại thảo dược này ngày càng rõ ràng hơn, tuy nhiên những ứng dụng của nó vẫn chưa nhiều, vẫn chưa thể hiện được giá trị thật sự của nó. Với xu thế phát triển mạnh của ngành công nghiệp thực phẩm nói chung và ngành chế biến nước giải khát nói riêng, đặc biệt là sự bùng nổ mạnh mẽ của dòng sản phẩm trà nước đóng chai trong vòng 5 năm trở lại đây, thì đây thực sự là một cơ hội để cho một loại thảo dược dân dã thông thường thật sự đi vào lòng ngành công nghiệp thực phẩm. Nghiên cứu ứng dụng cây lạc tiên vào công nghệ sản xuất nước giải khát và ý tưởng đề tài: “Nghiên cứu ứng dụng cây lạc tiên vào công nghệ sản xuất nước uống thảo dược” cũng xuất phát từ thực tại trên. Việc xây dựng quy trình công nghệ sản xuất nước uống thảo dược lạc tiên sẽ mở ra một cơ hội mới cho những nhà kinh doanh cũng như góp phần thỏa mãn nhu cầu của người tiêu dùng trong giai đoạn hiện nay. 2.4. Tình hình sản xuất và tiêu thụ trà thảo mộc * Trên thế giới: Hiện nay trên thế giới xu hướng uống trà ngày càng tăng lên mạnh mẽ do những phát hiện mới ngày càng nhiều hơn về lợi ích của trà đối với sức khỏe con người. Các loại trà từ lâu đã được biết đến với nhiều công dụng như giúp tỉnh táo, giảm căng thẳng, mệt mỏi, phòng ngừa và hỗ trợ điều trị nhiều loại bệnh khác nhau tùy từng loại trà, giữ gìn sắc đẹp cho chị em phụ nữ Xu hướng an toàn và có lợi cho sức khỏe đã lan tỏa trên khắp thế giới làm tăng nhu cầu về trà thảo mộc. Thị trường các sản phẩm trà thảo mộc đang tăng trưởng nhanh chóng, lợi nhuận cao. Người tiêu dùng ngày càng muốn giảm ngọt và cảnh giác với các chất và thành phần làm ngọt nhân tạo. Nắm được xu thế đó các hãng trà nổi tiếng như Palais des Thes và Unilever, Twinings và Pukka Herbs, Black Cat Kaffe & Tehus đã đưa ra thị trường nhiều loại sản phẩm trà, đồ uống không đường, ít calo có nguồn gốc từ thiên nhiên và thu được rất nhiều lợi nhuận. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), ngày nay có khoảng 80% dân số ở các nước đang phát triển với dân số khoảng 3,5 - 4 tỉ người có nhu cầu chăm sóc sức khỏe ban đầu phụ thuộc vào các nền y học cổ truyền. Khoảng 85% trong số này sử dụng dược liệu hoặc các chất chiết xuất từ dược liệu. Xu hướng chung trên thế giới hiện nay là ưa thích dùng các loại đồ uống có nguồn gốc thảo mộc vừa an toàn, dễ sử dụng lại mang lại hiệu quả phòng và hỗ trợ điều trị cao. Theo Ủy ban Trà Quốc tế (ITC), năm 2008, sau Anh và Ba Lan, Đức là nước tiêu dùng trà lớn thứ 3 ở EU với thị phần là 9,5%. Tổng mức tiêu thụ trà của Đức tăng 2,3% trong giai đoạn 2004 - 2008, đạt 24 ngàn tấn trong năm 2008. Mức tiêu thụ trà trên đầu người ở trong giai đoạn 2004 - 2008 khoảng 0,29kg * Thị trường trong nước: Hiện nay, trên thị trường Hà Nội, trong các siêu thị, xuất hiện nhiều các loại trà thảo dược. Ngoài các loại trà để giải khát, trà còn được dùng để hỗ trợ chữa một số chứng bệnh. Nhiều người đã dùng và thấy có hiệu quả. Các sản phẩm từ cây lạc tiên đã được các công ty dược phẩm, các doanh nghiệp, tổ chức nghiên cứu sản xuất các sản phẩm trà thảo dược, thực phẩm chức năng và được phân phối trên thị trường. Trên thị trường có các sản phẩm như trà lạc tiên của công ty TNHH Lava với công dụng hỗ trợ và điều trị bệnh mất ngủ, chống suy nhược thần kinh, tim hồi hộp, đau bụng do nhiệt táo, ho do phế nhiệt. Trà lạc tiên Khánh Thu của công ty TNHH Khánh Thu với công dụng giúp an thần, dễ ngủ. - Có thể nhận thấy, đa phần các sản phẩm trà thảo dược được sản xuất và phân phối trên thị trường được phối trộn từ các loại thảo dược khác nhau hoặc được bào chế từ một loại thảo dược để tạo ra những loại trà cho mục đích cụ thể như thư giãn, chống lão hóa, mất ngủ, giúp tăng cường sức khỏe. Ngoài ra, việc phối trộn cũng giúp trà có hương vị theo sở thích người dùng và dễ uống hơn. 2.5. Tổng quan về cỏ ngọt 2.5.1. Giới thiệu về cây cỏ ngọt 2.5.1.1. Giới thiệu - Tên thường gọi: Cỏ ngọt hay cỏ đường, cây cúc ngọt hay cây cỏ mật, trạch lan, cây thay thế đường - Tên khoa học: stevia rebaudiana Hình 2.3: Cây cỏ ngọt 2.5.1.2. Phân loại khoa học - Giới: Plantae - Bộ: Asterales - Họ: Asteraceae - Tông: Eupatorieae - Chi: Stevia 2.5.1.3. Phân loại theo loài Cỏ ngọt có khoảng 240 loài có nguồn gốc từ vùng Nam Mỹ, Trung Mỹ, Mexico và một vài tiểu bang miền nam Hoa Kỳ Một số loài cỏ ngọt tiêu biểu sau: - Stevia eupatoria - Stevia ovata - Stevia plummerae - Stevia rebaudiana - Stevia salicifolia - Stevia serrata Tuy nhiên các nhà khoa học đã khảo sát trên 184 loài cỏ ngọt thì có khoảng 18 loài đã cống hiến chất ngọt nhưng trong 18 loài này Stevia ribaudiana là loài cho chất ngọt nhiều nhất 2.5.1.4. Nguồn gốc cây cỏ ngọt Có nguồn gốc từ thung lũng Rio Monday nằm ở đông bắc Panama Trung Mỹ. Vào thế kỉ 16, các thủy thủ người Tây Ban Nha đã từng đề cập đến loại thảo mộc này rồi nhưng đến năm 1888 các nhà thực vật học người Paraguay là Mises Santiago Bertoni mới phân loại và chính thức đặt tên gọi nó là Stevia rebaudianoa Bertoni Từ ngàn năm nay thổ dân Guarani người Paraguay đã dùng loại thảo mộc này để làm dịu ngọt các loại thức ăn, nước uống có tính đắng và cũng dùng để trị một số bệnh béo phì, tim mạch, cao huyết áp 2.5.2. Các đặc điểm của cây cỏ ngọt 2.5.2.1. Đặc điểm thực vật * Thân cành: Cỏ ngọt có dạng thân bụi thân tròn có nhiều lông, mọc thẳng.Chiều cao thu hoạch là 50-60 cm, tốt đạt 80-120 cm, thân chính có đường kính đạt 2.5 – 8 mm. Cỏ ngọt phân cành nhiều, khi ra hoa mới phân cành cấp 2, 3. cành cấp 1 thường xuất hiện từ các đốt lá cách mặt đất 10 cm. Thông thường cây cỏ ngọt cho 25 – 30 cành. Tổng số cành trên cây có thể đạt 140. Thân non màu xanh,già màu tím nâu, có hệ thân mầm phát triển mạnh * Lá: Mọc đối thành từng cặp hình thập tự, mép lá có từ 12-16 răng cưa. Lá hình trứng ngược. Cây con gieo từ hạt có 2 lá mầm tròn tới cặp lá thứ tư mới có răng cưa ở mép lá. Lá trưởng thành dài khoảng 50 – 70mm, rộng 17-20mm có 3 gân song song, lá màu xanh lục,trên thân có70-90 lá. * Hoa: Hoa tụ nhóm họp dày đặc trên đế hoa, trong đó có 4-7 hoa đơn lưỡng tính. Mỗi hoa đơn hình ống có cấu trúc gồm một đế hoa với 5 đài màu xanh, 5 cánh tràng màu trắng khoảng 5 mm, các lá bắc tiêu giảm, nhị 4-5 dính trên tràng có màu vàng sáng, cá chỉ nhị rời còn bao phấn dính mép với nhau. Bầu hạ 1 ô, 1noãn, vòi nhụy mảnh chẻ đôi, các nhánh hình chỉ