Luận án Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn lưu động của các doanh nghiệp ngành thép Việt Nam

ẫu nghiên cứu thành 4 nhóm: Bảng 2.2: Phân loại các DN thép theo Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực STT Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực Số DN Tỷ lệ trong mẫu 1 SXKD Thép xây dựng 10 38% 2 SXKD Tôn mạ - Ống thép 6 23% 3 SXKD Thép không gỉ 3 12% 4 Thương mại thép 7 27% Tổng cộng 26 100% 91 Theo quy mô vốn kinh doanh, có thể chia các DN thuộc mẫu nghiên cứu thành 3 nhóm: Bảng 2.3: Phân loại các DN thép theo quy mô vốn kinh doanh STT Quy mô vốn kinh doanh Số DN Tỷ lệ trong mẫu 1 Lớn (Trên 5,000 tỷ) 4 15% 2 Trung bình (Từ 1,000 - 5,000 tỷ) 9 35% 3 Nhỏ (Dưới 1,000 tỷ) 13 50% Tổng cộng 26 100% 2.2.1. Hiệu quả sử dụng vốn tồn kho dự trữ 2.2.1.1. Cơ cấu và quy mô vốn tồn kho dự trữ * Cơ cấu vốn tồn kho Xem xét cơ cấu vốn tồn kho của các DN ngành thép trong mẫu: Biểu đồ 2.15: Cơ cấu vốn tồn kho của các DN thép trong mẫu nghiên cứu giai đoạn 2009 - 2018 Nguồn: Tổng hợp từ BTCT và Tính toán của tác giả 59.77 45.23 42.26 41.01 47.65 53.32 52.82 56.96 57.71 51.64 4.75 8.20 13.74 16.85 12.63 3.04 5.68 3.12 4.57 5.79 35.48 46.57 43.99 42.14 39.73 43.64 41.51 39.91 37.72 42.57 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Vốn tồn kho vật tư dự trữ Vốn tồn kho sản phẩm dở dang Vốn tồn kho thành phẩm hàng hóa 92 Khoản mục chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng tồn kho là vốn tồn kho về vật tư dự trữ (tổng của hàng mua đang đi đường, nguyên liệu vật liệuvà công cụ dụng cụ), dao động từ 41.01% đến 58.77% trong gia đoạn nghiên cứu. Tại thời điểm CN 2018, vốn về vật tư dự trữ chiếm 51.64% tổng vốn tồn kho, trong đó bao gồm 39.66% nguyên liệu, vật liệu, 6.01% hàng mua đang đi đườngvà 5.97% công cụ, dụng cụ. Khoản mục chiếm tỷ trọng lớn thứ hai trong tổng tồn kho là vốn về thành phẩm hàng hóa chờ tiêu thụ, trong đó chủ yếu là tồn kho thành phẩm của các DN sản xuất. Tại thời điểm CN 2018, tổng tồn kho thành phẩm hàng khóa là 42.57%, trong đó, tồn kho thành phẩm là 30.65%, tồn kho hàng hóa là 11.87%, còn lại hàng gửi đi bán chiếm 0.05%. Tồn kho về sản phẩm dở dang chiếm tỷ trọng khá nhỏ trong tổng tồn kho, tại thời điểm CN 2018 chỉ chiếm 5.79%. Xem xét nhóm DN phân theo Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực tại biểu đồ 2.16, ta thấy hiệu quả sử dụng vốn tồn kho của Nhóm Tôn mạ - Ống thép vẫn còn những hạn chế, có nhiều năm HTK tiêu thụ chậm và có dấu hiệu tồn đọng. Tồn kho thành phẩm trong tổng tồn kho đã tăng rất mạnh từ 44.97% CN 2009 lên mức 68.96% - 78.17% trong suốt giai đoạn 2010 - 2015. Nguyên nhân chủ yếu là do các công ty lớn trong nhóm này chạy đua đầu tư để mở rộng công suất và thị phần, công suất hoạt động vượt trội nhiều so với nhu cầu thị trường, dẫn đến giá bán giảm mạnh và tồn kho chậm tiêu thụ. Hơn nữa, để tài trợ cho sự gia tăng quy mô VLĐ và tồn kho, nhiều DN đã vay nợ rất mạnh (đặc biệt nợ ngắn hạn) dẫn đến khó khăn tài chính về dòng tiền và khả năng thanh toán suy giảm mạnh. Với nhóm Thương mại thép, do đặc thù hoạt động thương mại chủ đạo nên tồn kho phần lớn là hàng hóa. Vì vậy, tỷ trọng tồn kho thành phẩm hàng hóa trong tổng tồn kho là điều bình thường. Nhóm Thép xây dựng và nhóm Thép không gỉ có tỷ trọng tồn kho thành phẩm hàng hóa trên tổng tồn kho về cơ bản không quá lớn, phản ánh việc tiêu thụ sản phẩm tương đối ổn định, không có dấu hiệu nghiêm trọng về tồn kho tồn đọng. 93 Nguồn: Tính toán của tác giả (Xem số liệu chi tiết tại phụ lục) Xem xét nhóm DN phân theo Quy mô VKD tại biểu đồ 2.17, nhóm DN quy mô nhỏ có lượng tồn kho về thành phẩm hàng hóa luôn ở mức cao, dao động trong khoảng 55.77% - 87.56% trong giai đoạn nghiên cứu, thể hiện sự khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm. Điều này là dễ hiểu khi sức cạnh tranh của các DN này so với những DN lớn hơn là vô cùng hạn chế. Các DN quy mô lớn và trung bình có kết cấu vốn tồn kho ổn định và giữ mức tồn kho thành phẩm hàng hóa ở mức vừa phải. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14 20 15 20 16 20 17 20 18 Nhóm Thép xây dựng 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14 20 15 20 16 20 17 20 18 Nhóm Tôn mạ - Ống thép 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14 20 15 20 16 20 17 20 18 Nhóm Thương mại Thép 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14 20 15 20 16 20 17 20 18 Nhóm Thép không gỉ Vốn tồn kho về thành phẩm hàng hóa Vốn tồn kho về sản phẩm dở dang Vốn tồn kho về vật tư dự trữ Biểu đồ 2.16: Cơ cấu vốn tồn kho của các DN ngành thép trong mẫu phân theo Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực 94 Biểu đồ 2.17: Cơ cấu vốn tồn kho các DN ngành thép trong mẫu phân theo Quy mô VKD Nguồn: Tính toán của tác giả (Xem số liệu chi tiết tại phụ lục) * Quy mô vốn tồn kho Từ biểu đồ 2.18 ta thấy, quy mô vốn tồn kho liên tục tăng để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ của thị trường. Về tồn kho thành phẩm hàng hóa, trong giai đoạn 2014 - 2018, tồn kho CN 2015 giảm so với CN 2014 16.66% phản ánh các DN trong ngành đẩy mạnh tiêu thụ HTK. Tăng trưởng HTK trong năm 2016 là 24.51% (doanh thu thuần năm 2016 tăng 16.15%), năm 2017 tăng 24.62% (doanh thu thuần trong năm tăng 34.23%)và năm 2018 tăng 14.62% (doanh thu thuần tăng 17.95%). Điều này cho thấy sự gia tăng khá mạnh mẽ của quy mô bán hàng trong giai đoạn nàyvà để đáp ứng sự gia tăng này thì các DN đã gia tăng quy mô tồn kho thành phẩm. Nhưng tỷ lệ tăng của tồn kho thành phẩm ở mức thấp hơn so với sự gia tăng 0% 20% 40% 60% 80% 100% 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14 20 15 20 16 20 17 20 18 Nhóm Quy mô nhỏ Vốn tồn kho về thành phẩm hàng hóa Vốn tồn kho về sản phẩm dở dang Vốn tồn kho về vật tư dự trữ 0% 20% 40% 60% 80% 100% 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14 20 15 20 16 20 17 20 18 Nhóm Quy mô trung bình 0% 20% 40% 60% 80% 100% 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14 20 15 20 16 20 17 20 18 Nhóm Quy mô lớn 95 của quy mô doanh thu nên không có dấu hiệu của việc tồn kho bị ứ đọng, chậm tiêu thụ. Biểu đồ 2.18: Quy mô và tăng trưởng vốn tồn kho của các DN ngành thép trong mẫu giai đoạn 2009 - 2018 Nguồn: Tổng hợp từ BTCT và Tính toán của tác giả Về tồn kho vật tư dự trữ, trong giai đoạn 2014 - 2018, nhằm đáp ứng sự tăng trưởng của quy mô kinh doanh, vốn tồn kho dự trữ năm 2016 tăng 39.67%, năm 2017 tăng 33.59% và có sự giảm xuống 9.13% năm 2018. Công tác tồn kho vật tư dự trữ khá đầy đủ, kịp thời, giúp cho hoạt động SXKD của các DN diễn ra thường xuyên liên tục, không bị gián đoạn, đảm bảo thực hiện tốt các -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000 40,000 45,000 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Quy mô vốn tồn kho của mẫu nghiên cứu Tốc độ tăng trưởng vốn tồn kho ĐVT: Tỷ đồng -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% 140% 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8 Tốc độ tăng trưởng vốn tồn kho vật tư dự trữ Tốc độ tăng trưởng vốn tồn kho thành phẩm hàng hóa 96 cam kết với khách hàng và duy trì uy tín, thương hiệu. - Theo Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực Biểu đồ 2.19: Quy mô vốn tồn kho của các DN thép trong mẫu phân theo Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực Nguồn: Tổng hợp từ BTCT Qua biểu đồ 2.19 ta thấy nhìn chung quy mô vốn tồn kho của các DN ngành thép trong mẫu có xu hướng tăng. Trong đó, Nhóm Thép xây dựng có mức tồn kho cao nhất, Nhóm Tôn mạ - Ống thép đứng thứ hai, Nhóm Thương mại thép đứng thứ ba về mức tồn kho, riêng Nhóm Thép không gỉ có quy mô tồn kho nhỏ nhất. Việc hai nhóm Thép xây dựng và Tôn mạ - Ống thép có quy mô vốn tồn kho vượt trội hơn hẳn so với nhóm Thương mại Thép và Thép không gỉ là do trong mỗi nhóm DN này đều có những DN quy mô rất lớn như Hoà Phát, Pomina (nhóm Thép xây dựng), Hoa Sen, Nam Kim (nhóm Tôn mạ - Ống thép). Xét cụ thể từng nhóm DN ta thấy: Nhóm Thép xây dựng có mức tồn kho lớn nhất, từ 7,135 lên 22,080 tỷ đồng trong giai đoạn 2009 - 2018. Điều này là dễ hiểu khi đây là phân khúc có 0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Nhóm Thép xây dựng Nhóm Tôn mạ - Ống thép Nhóm Thép không gỉ Nhóm Thương mại thép ĐVT: Tỷ đồng 97 nhu cầu tiêu thụ lớn nhất trong ngành thépvà để đảm bảo quy mô doanh thu lớn, các DN phải duy trì tồn kho lớn. Nhóm Tôn mạ - Ống thép có quy mô vốn tồn kho lớn thứ hai, dao động từ 3,008 - 18,307 tỷ đồng trong giai đoạn 2009 - 2018. Tuy nhiên, xu hướng biến động của nhóm này lại trải qua 3 giai đoạn khác nhau. Giai đoạn 2009 - 2015, đây là khoảng thời gian mà các DN Tôn mạ - Ống thép có lượng vốn tồn kho gia tăng dần dần từ 3,008 tỷ đồng năm 2009 lên 6,108 tỷ đồng năm 2015. Từ năm 2015, lượng hàng tồn kho của nhóm DN tăng đột biến và đạt đỉnh vào năm 2017 ở mức 18,308 tỷ đồng, trước khi giảm mạnh vào năm 2018 xuống mức 13,649 tỷ đồng. Nguyên nhân của sự gia tăng tồn kho đột biến trong giai đoạn 2016 - 2017 xuất phát từ việc các DN trong nhóm Tôn mạ - Ống thép chạy đua đầu tư mở rộng công suất nhà máy, quy mô hoạt độngvà thị trường tiêu thụ. Những công ty có quy mô đầu tư lớn nhất và HTK tăng mạnh nhất bao gồm: Tập đoàn Hoa Sen, Tôn Nam Kim, Tôn Đông Á. Nhóm Thương mại thép và Nhóm Thép không gỉ đều có xu hướng tăng dần đều, mức tăng ổn định, theo đúng xu hướng của các DN trong toàn ngành. Cụ thể, nhóm Thương mại thép có quy mô vốn tồn kho dao động trong khoảng 1,876 - 4,627 tỷ đồng trong giai đoạn 2009 - 2018; nhóm Thép không gỉ tăng quy mô HTK từ 312 tỷ đồng năm 2009 lên 1,443 tỷ đồng năm 2018. - Theo quy mô VKD Xem xét theo quy mô VKD, qua biểu đổ 2.20 có thể dễ dàng nhận thấy quy mô vốn tồn kho của toàn mẫu chịu ảnh hưởng chủ yếu bởi sự tăng giảm của nhóm DN quy mô lớn. Nhóm DN quy mô lớn cũng là nhóm có sự gia tăng quy mô tồn kho lớn nhất trong giai đoạn 2009 - 2018, từ 6,753 tỷ đồng lên 24,939 tỷ đồng (gấp 3.7 lần). Điều này là dễ hiểu khi các DN quy mô lớn mặc dù chiếm số lượng nhỏ trong mẫu (15%) nhưng lại quá vượt trội so với các nhóm DN khác, đồng thời các DN quy mô lớn liên tục đầu tư phát triển thị trường và công nghệ mới, dự án mới, do vậy nhóm này luôn có tác động mạnh nhất tới toàn mẫu. 98 Biểu đồ 2.20: Quy mô vốn tồn kho của các DN thép trong mẫu phân theo quy mô VKD Nguồn: Tổng hợp từ BTCT Nhóm DN quy mô trung bình cũng có mức tăng quy mô vốn tồn kho mạnh khi tăng từ 3,530 tỷ đồng năm 2009 lên 13,345 tỷ đồng năm 2018 (gấp 3.8 lần), tác động tương đối mạnh mẽ tới quy mô vốn tồn kho toàn ngành. Nhóm DN quy mô nhỏ có quy mô HTK thấp nhất và mức độ tăng trưởng cũng ổn định trong giai đoạn nghiên cứu. Hàng tồn kho gia tăng mạnh trong giai đoạn 2016 - 2017 phần lớn xuất phát từ việc hoàn thành các dự án đầu tư mở rộng của Tập đoàn Hoà Phát và Tập đoàn Hoa Sen, dẫn đến sự gia tăng về quy mô bán hàng và quy mô hàng tồn kho phục vụ sản xuất và tiêu thụ. Với Tập đoàn Hoà Phát, tháng 2/2016, Tập đoàn hoàn thành đầu tư giai đoạn 3 Khu liên hợp gang thép Hòa Phát Hải Dương, nâng công suất thép xây dựng Hòa Phát lên hơn 2 triệu tấn/năm. Với Tập đoàn Hoa Sen, tháng 6/2016, nhà máy Hoa Sen Nghệ An tại Khu công nghiệp Đông Hồi - Nghệ An đã chính thức đưa vào vận hành dây chuyền mạ công nghệ NOF công suất thiết kế 400.000 tấn/năm, phục vụ mục tiêu chiếm lĩnh thị trường miền Bắc và miền Trung. 0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Nhóm Quy mô lớn Nhóm Quy mô trung bình Nhóm Quy mô nhỏ ĐVT: Tỷ đồng 99 2.2.1.2. Hiệu quả sử dụng vốn tồn kho dự trữ Nhìn chung, trong suốt giai đoạn 2009 - 2018, chỉ tiêu vòng quay HTK trung bình toàn mẫu nghiên cứu đều đạt trên 4 vòng, số ngày kỳ luân chuyển HTK dao động trong khoảng trên dưới 80 ngày. Đây là dấu hiệu cho thấy hiệu quả sử dụng vốn tồn kho tương đối tốt và ổn định khi so sánh với nhóm các ngành công nghiệp nặng (106 ngày), vật liệu xây dựng (82 ngày), kim loại và khai khoáng (95 ngày) (PwC, 2018). Xem xét cụ thể hiệu quả sử dụng vốn tồn kho theo 02 tiêu chí ta thấy: - Theo Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực Dựa vào biểu đồ 2.21 liệu ta thấy, vòng quay HTK có sự thay đổi qua 2 giai đoạn: giai đoạn 2010 - 2014 vòng quay HTK có xu hướng giảm từ mức 4.52 lần năm 2010 xuống 4.03 lần năm 2014, phản ánh luân chuyển HTK chậm lại, HTK chậm về tiêu thụ xuất phát từ những khó khăn của nền kinh tế và thị trường BĐS bị đóng băng (nguồn tiêu thụ chính của ngành thép). Tương ứng trong giai đoạn này, kỳ luân chuyển HTK đã tăng từ mức 79.65 ngày năm 2010 lên 89.33 ngày năm 2014. Giai đoạn 2014 - 2018, vòng quay HTK có xu hướng cải thiện, từ mức 4.03 lần năm 2014 lên mức 4.22 lần năm 2018, phản ánh luân chuyển HTK có xu hướng tốt lên, nhờ sự phục hồi của thị trường BĐS và nhu cầu đầu tư hạ tầng của nền kinh tế. Tương ứng trong giai đoạn này, kỳ luân chuyển HTK đã giảm xuống từ mức 89.33 ngày năm 2014 xuống 85.31 ngày năm 2018. Đi vào cụ thể từng nhóm DN ta thấy, nhóm Thương mại thép với đặc thù riêng không có khâu sản xuất nên vòng quay HTK luôn đạt mức cao, dao động từ 6.81 vòng năm 2010 tới 7.31 vòng năm 2018, đạt tốc độ quay lớn nhất là vào năm 2012 ở mức 9.68 lần. Tương ứng với đó, kỳ luân chuyển HTK của nhóm DN Thương mại thép cũng ngắn nhất và có xu hướng giảm trong giai đoạn 2010 - 2018. Đây là dấu hiệu tích cực cho nhóm DN này, cho thấy khả năng giải phóng tồn kho của nhóm tương đối tốt. 100 Biểu đồ 2.21: Vòng quay và Kỳ luân chuyển HTK của các DN ngành thép trong mẫu theo Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực Nguồn: Tính toán của tác giả Ngược lại, nhóm DN Thép xây dựng và Thép không gỉ lại có số vòng quay HTK ở mức thấp và có xu hướng giảm trong thời gian nghiên cứu. Nhóm Thép xây dựng có vòng quay HTK giảm từ 4.39 lần năm 2010 xuống 4.10 lần năm 2018; Nhóm Thép không gỉ giảm từ 4.46 lần năm 2010 xuống 3.64 lần năm 2018. Tương ứng với vòng quay HTK, kỳ luân chuyển HTK của hai nhóm DN này cao hơn mức Trung bình các DN trong mẫu và có xu hướng tăng. Đây là dấu hiệu cho thấy nhóm DN Thép không gỉ cần tập trung áp dụng các biện 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Nhóm Thép xây dựng 4.39 4.06 3.48 3.28 3.32 3.30 3.43 4.02 4.10 Nhóm Tôn mạ - Ống thép 3.32 3.73 4.35 4.48 4.39 4.44 4.39 3.73 4.23 Nhóm Thép không gỉ 4.46 4.47 4.21 3.02 2.94 3.05 2.81 3.37 3.64 Nhóm Thương mại thép 6.81 8.00 9.68 8.20 6.79 7.47 6.42 6.18 7.31 Toàn mẫu nghiên cứu 4.52 4.54 4.36 4.11 4.03 4.09 4.05 4.14 4.48 0 2 4 6 8 10 12 VÒNG QUAY HTK ĐVT: Lần 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Nhóm Thép xây dựng 82.00 88.67 103.45 109.76 108.43 109.09 104.96 89.55 87.80 Nhóm Tôn mạ - Ống thép 108.43 96.51 82.76 80.36 82.00 81.08 82.00 96.51 85.11 Nhóm Thép không gỉ 80.72 80.54 85.51 119.21 122.45 118.03 128.11 106.82 98.90 Nhóm Thương mại thép 52.86 45.00 37.19 43.90 53.02 48.19 56.07 58.25 49.25 Toàn mẫu nghiên cứu 79.65 79.30 82.57 87.59 89.33 88.02 88.89 86.96 80.36 0 20 40 60 80 100 120 140 KỲ LUÂN CHUYỂN HTK ĐVT: Ngày 101 pháp nhằm tăng tốc độ luân chuyển HTK, tránh ứ đọng vốn tại đây. Với các DN Thép xây dựng lớn có đầu tư mạnh vào thượng nguồn như luyện phôi, khai quặng (Hòa Phát, Pomina, Gang thép Thái Nguyên), kỳ luân chuyển HTK có xu hướng kéo dài hơn do sự kéo dài của chu kỳ sản xuất. Nhóm Tôn mạ - Ống thép có số vòng quay HTK không cao trong giai đoạn suy thoái kinh tế, ở mức 3.32 lần năm 2010 và 3.73 lần năm 2011, tuy nhiên sau đó lại có cải thiện đáng kể vòng quay HTK trong giai đoạn 2012 - 2016 khi giữ được số vòng quay dao động trong khoảng 4.35 - 4.39 lần. Năm 2017 - 2018, do áp lực đầu cơ thép dẹt từ Trung Quốc nên vòng quay HTK giảm xuống 3.53 lần. Tương ứng, kỳ luân chuyển HTK của nhóm DN Tôn mạ - Ống thép giảm từ 108.43 ngày năm 2010 xuống 101.98 ngày năm 2018. Tuy nhiên, kỳ luân chuyển HTK như vậy vẫn ở mức cao, cần chú ý giảm số ngày tồn kho trong tương lai. - Theo quy mô VKD Xét theo quy mô VKD, các nhóm DN có sự phân hoá tương đối rõ rệt trong tốc độ luân chuyển HTK. Cụ thể: Nhóm DN quy mô nhỏ luôn có tốc độ luân chuyển HTK lớn nhất và có xu hướng tăng khi số vòng quay HTK tăng từ 6.09 lần năm 2010 lên 7.32 lần năm 2018, số ngày kỳ luân chuyển HTK giảm từ 59 ngày năm 2010 xuống 49 ngày năm 2018. Nhóm DN quy mô trung bình có tốc độ luân chuyển HTK đứng thứ hai, nhanh hơn mức trung bình các DN trong mẫu nghiên cứu, tăng từ 4.44 lần (năm 2010) lên 4.84 lần (năm 2018). Thậm chí đã có thời điểm, tốc độ luân chuyển HTK của nhóm DN quy mô trung bình đạt mức 5.51 lần (năm 2012). Tương ứng với việc cải thiện số vòng quay HTK, kỳ luân chuyển HTK của nhóm cũng đã giảm xuống mức 74 ngày (năm 2018). 102 Biểu đồ 2.22: Vòng quay và Kỳ luân chuyển HTK của các DN ngành thép trong mẫu theo quy mô VKD Nguồn: Tính toán của tác giả Nhóm DN quy mô lớn có tốc độ luân chuyển HTK thấp nhất và có xu hướng giảm, từ 4.13 vòng quay HTK năm 2010 xuống 3.25 vòng năm 2013. Tuy nhiên, giai đoạn 2014 - 2018, vòng quay HTK của nhóm đã cải thiện dần và tăng lên 3.92 vào năm 2018, từ đó cũng giảm được kỳ luân chuyển xuống 91 ngày. Dù tốc độ luân chuyển HTK của nhóm này thấp hơn mức trung bình của các DN trong mẫu nhưng nhìn chung là ổn định và có dấu hiệu cải thiện. Như vậy, nhìn một cách tổng thể trong giai đoạn nghiên cứu, quy mô tồn kho tăng lên đáp ứng yêu cầu mở rộng thị trường của các DN ngành thép, tốc 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Nhóm Quy mô lớn 4.13 3.81 3.40 3.25 3.39 3.53 3.42 3.57 3.92 Nhóm Quy mô trung bình 4.44 4.74 5.51 5.04 4.58 4.49 4.42 4.43 4.84 Nhóm Quy mô nhỏ 6.09 7.39 7.13 6.85 6.39 6.20 7.00 7.44 7.32 Toàn ngành 4.52 4.54 4.36 4.11 4.03 4.09 4.05 4.14 4.48 2 3 4 5 6 7 8 VÒNG QUAY HTK 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Nhóm Quy mô lớn 87.17 94.49 105.88 110.77 106.19 101.98 105.26 100.84 91.84 Nhóm Quy mô trung bình 81.08 75.95 65.34 71.43 78.60 80.18 81.45 81.26 74.38 Nhóm Quy mô nhỏ 59.11 48.71 50.49 52.55 56.34 58.06 51.43 48.39 49.18 Toàn ngành 79.65 79.30 82.57 87.59 89.33 88.02 88.89 86.96 80.36 0.00 20.00 40.00 60.00 80.00 100.00 120.00 KỲ LUÂN CHUYỂN HTK 103 độ luân chuyển vốn tồn kho tuy giảm nhẹ nhưng nhìn chung ổn định. Do đó, có thể nhận định hiệu quả sử dụng vốn tồn kho tương đối tốt, mặc dù đây là giai đoạn nền kinh tế, đặc biệt là thị trường BĐS, có nhiều biến động, tác động lớn đến nhiều DN trong ngành. Thực tế có những thời điểm tiêu thụ HTK ngành thép gặp nhiều khó khăn, nguyên nhân sâu xa là do các DN chạy đua đầu tư quá mức so với quy hoạch của Nhà nước, dẫn đến cung một số mặt hàng thép vượt cầu quá lớn, dư thừa công suất, lãng phí nguồn lực của nền kinh tế. Có giai đoạn thép giá rẻ từ Trung Quốc tràn sang lấn át tiêu thụ của các DN thép trong nước. Cạnh tranh từ những DN thép lớn kết hợp với việc thép Trung Quốc giá rẻ dẫn đến tình trạng bán phá giá thép trên thị trườngvà kết quả nhiều DN thua lỗ, ăn mòn VCSH. Trong tình hình đó, những DN nào có VCSH mỏng sẽ lâm vào tình trạng kiệt quệ tài chính và phá sản, có thể đến như Thép Vạn Lợi, Thép Đình Vũ, Thép Sông Hồng... Việc tồn kho được tiêu thụ ổn định với mẫu nghiên cứu là do những chính sách bảo hộ ngành thép của Bộ Công thương giúp giảm nhập khẩu thép từ Trung Quốc, dành thị trường nhiều hơn cho các DN trong nước, kết hợp với việc năng lực sản xuất thép trong nước vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu tiêu thụ. Tiềm năng đầu tư mở rộng cho các DN sản xuất thép tại Việt Nam vẫn rất lớn, nhất là mảng thép dẹt. 2.2.2. Hiệu quả sử dụng vốn về nợ phải thu 2.2.2.1. Cơ cấu và quy mô nợ phải thu * Cơ cấu nợ phải thu Nhìn vào biểu đồ ta thấy, chiếm tỷ trọng phần lớn trong tổng nợ phải thu ngắn hạn là phải thu ngắn hạn khách hàng. Điều này chứng tỏ phần lớn các khoản nợ phải thu ngắn hạn xuất phát từ hoạt động bán chịu cho khách hàng, được sử dụng như một biện pháp đẩy mạnh tiêu thụ sản phẩm và nâng cao năng lực cạnh tranh. Đi vào số liệu chi tiết, các khoản trích lập dự phòng nợ phải thu khó đòi có quy mô khá nhỏ so với tổng nợ phải thu, cho thấy phần lớn nợ phải 104 thu khách hàng có chất lượng tốt và công tác thu hồi nợ ổn định, không có dấu hiệu phát sinh nợ khó đòi ở mức độ nghiêm trọng. Phần lớn nợ phải thu ngắn hạn xuất phát từ hoạt động bán chịu cho khách hàng nên chính sách bán chịu của DN có ảnh hưởng trọng yếu đến chỉ tiêu kỳ thu tiền bình quân. Biểu đồ 2.23: Cơ cấu nợ phải thu của các DN ngành thép trong mẫu giai đoạn 2009 - 2018 Nguồn: Tính toán của tác giả Khoản mục chiếm tỷ trọng lớn thứ hai trong tổng nợ phải thu ngắn hạn là trả trước cho người bán, dao động từ 9.73% - 25.16% trong giai đoạn nghiên cứu. Đây phần lớn là các khoản trả trước cho nhà cung cấp nguyên vật liệu hoặc thiết bị, với mục đích chính là phục vụ cho hoạt động sản xuất. Riêng năm 2017, khoản trả trước cho người bán có sự tăng mạnh tỷ trọng phần lớn do Tập đoàn Hòa Phát trả trước cho nhà cung cấp thiết bị liên quan đến đại dự án thép Dung Quất. Giá trị khoản trả trước cho người bán của Tập đoàn Hòa Phát CN 2017 là 4,007 tỷ đồng, tăng mạnh so với mức 705 tỷ đồng CN 2016. Như vậy, phần lớn nợ phải thu ngắn hạn là nằm ở phải thu ngắn hạn khách hàng và trả trước cho người bán, là những khoản mục phục vụ trực tiếp cho hoạt động 83.15 77.44 87.02 80.24 87.15 81.45 80.10 72.21 61.47 82.32 10.76 19.79 10.31 9.73 10.88 12.22 9.76 15.62 26.16 11.92 6.09 2.78 2.67 10.03 1.97 6.33 10.14 12.17 12.37 5.76 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Phải thu ngắn hạn khách hàng Trả trước cho người bán Các khoản phải thu khác 105 SXKD, cho thấy vốn về nợ phải thu được sử dụng đúng mục đích, phần nợ phải thu khác chiếm tỷ trọng không đáng kể. Đi sâu vào các nhóm DN phân theo Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực, hay phân theo Quy mô VKD, thì cơ cấu nợ phải thu cũng theo đặc trưng chung của toàn mẫu, trong đó, phải thu khách hàng luôn chiếm tỷ trọng phần lớn. * Quy mô nợ phải thu Biểu đồ 2.24: Quy mô và tăng trưởng nợ phải thu của các DN ngành thép trong mẫu giai đoạn 2009 - 2018 Nguồn: Tính toán của tác giả Nhìn chung, nợ phải thu của các DN ngành thép có sự biến động theo xu hướng tăng lên nhẹ trong khoảng 2009 - 2015, từ 7,029 tỷ đồng lên 9,970 tỷ -40% -20% 0% 20% 40% 60% 80% 0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Quy mô các khoản phải thu Tốc độ tăng trưởng các khoản phải thu ĐVT: Tỷ đồng -100% -50% 0% 50% 100% 150% 200% 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8 Tăng trưởng khoản phải thu ngắn hạn khách hàng Tăng trưởng khoản trả trước cho người bán 106 đồng. Đặt trong bối cảnh doanh thu tăng trưởng khá cao trong giai đoạn này cho thấy luân chuyển nợ phải thu tương đối tốt, sự gia tăng quy mô nợ phải thu như vậy là hợp lý, đóng góp tích cực vào việc mở rộng thị trường cho DN. Bắt đầu từ năm 2016 thì quy mô nợ phải thu tăng mạnh và đạt mức cao nhất vào năm 2017 với 23,395 tỷ đồng, sau đó giảm xuống 18,150 tỷ đồng năm 2018, sự gia tăng mạnh của nợ phải thu ngắn hạn đòi hỏi phải đi sâu phân tích làm rõ. Tăng trưởng nợ phải thu ngắn hạn khách hàng đạt 35.54% năm 2016 và 30.14% năm 2017. Nguyên nhân của sự gia tăng nợ phải thu mạnh trong hai năm này là do Tập đoàn Hoa Sen, Nam Kim, Tôn Đông Á, Sơn Hà đưa vào hoạt động một loạt các nhà máy công suất lớn, sản lượng bán hàng tại các thị trường mới còn ở mức thấp, do vậy các DN này cấp tín dụng nhiều hơn cho các đại lý để mở rộng thị trường. Cũng trong giai đoạn này, trả trước cho người bán cũng có sự tăng trưởng mạnh, tương ứng 137% năm 2016 và 156% năm 2017, nguyên nhân xuất phát từ Tập đoàn Hòa Phát, Pomina ứng trước tiền mua thiết bị các dự án đầu tư mới cho các nhà sản xuất và mua nguyên vật liệu. Xét cụ thể từng nhóm DN ta thấy: Biểu đồ 2.25: Quy mô nợ phải thu của các DN thép trong mẫu phân theo Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực giai đoạn 2009 - 2018 Nguồn: Tính toán của tác giả 0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000 14,000 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Nhóm Thép xây dựng Nhóm Tôn mạ - Ống thép Nhóm Thép không gỉ Nhóm Thương mại thép ĐVT: Tỷ đồng 107 Theo tiêu chí Lĩnh vực KD - Sản phẩm chủ lực, dựa vào biểu đồ 2.25, tỷ trọng nợ phải thu của nhóm Thép xây dựng luôn lớn nhất trong quy mô nợ phải thu toàn bộ các DN trong mẫu nghiên cứu. Do vậy, sự biến động nợ phải thu của nhóm này chi phối và hoàn toàn trùng khớp với xu thế biến động của nợ phải thu toàn ngành.Nhóm Tôn mạ - Ống thép có tỷ trọng n