Luận án Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành trái cây Việt Nam

hành sản xuất một số trái cây của Thái Lan và thấp hơn Trung Quốc (Đồ thị 3.4). Thái Lan có giá thành sản xuất thấp hơn của chúng ta là bởi vì: năng suất trái cây của họ cao hơn, nông nghiệp Thái Lan đƣợc chính phủ hỗ trợ giống, vật tƣ, kỹ thuật, phân bón, thuế xuất nhập khẩu và công tác quy hoạch tốt. 85 Đồ thị 3.4 Giá bán một số loại trái cây tƣơi tại thị trƣờng các nƣớc năm 2011 Ghi chú: Giá trên tại thị trường của các nước đã quy đổi sang VNĐ theo tỷ giá liên ngân hàng 2011. Nguồn: Bộ môn nghiên cứu Thị trường - Viện nghiên cứu cây ăn quả Miền Nam năm 2012. Tóm lại, trái cây của Việt Nam đã bước đầu chiếm lĩnh được thị trường trong nước và đang chiếm lĩnh một số thị trường xuất khẩu. Tuy nhiên, nỗ lực cải thiện chất lượng sản phẩm, tăng năng suất và giảm giá thành sản xuất cho trái cây Việt Nam gia nhập thị trường cần phải được quan tâm hơn nữa. b) Giá bán sản phẩm dứa chế biến tại thị trường một số nước năm 2011 Các quốc gia nhƣ Trung Quốc và Thái Lan, hiện đang cùng sản xuất ra những loại sản phẩm trái cây nhiệt đới và ôn đới. Xét trên góc độ giá sản phẩm, các sản phẩm trái cây tƣơng tự của Việt Nam thƣờng cao hơn những quốc gia này. Năm 2011, giá bán dứa khoang 30 OZ của Việt Nam là 16.200 đồng/hộp, trong khi đó, giá bán của Thái Lan là 15.500 đồng/hộp và giá bán của Trung Quốc là 15.000 đồng/hộp (Bảng 3.30). Nguyên nhân chính dẫn đến việc giá bán sản phẩm cao là do chi phí vỏ lon, hộp đựng sản phẩm quá cao, chiếm tới 30%/tổng giá thành sản phẩm. Bảng 3.30 Giá bán một số sản phẩm dứa chế biến của Việt Nam và một số nƣớc năm 2011 STT Loại sản phẩm Đơn vị Việt Nam Thái Lan Trung Quốc 1 Dứa khoanh 30 OZ (0,85kg/hộp) 1.000đ/hộp 16,2 15,5 15,0 2 Dứa khoanh 20 OZ (0,56kg/hộp) 1.000đ/hộp 12,5 11,7 11,0 3 Nƣớc dứa lon 8.1 OZ (0,25kg/lon) 1.000đ/Lon 5,4 5,0 4,4 4 Dứa lạnh IQF 1.000đ/tấn 26.612 26.000 25.300 5 Nƣớc dứa cô đặc 60BX - 65BX 1.000đ/tấn 41.100 40.500 39.800 Ghi chú: Giá trên tại thị trường của các nước đã quy đổi sang VNĐ theo tỷ giá liên ngân hàng 2010. Nguồn: Tổng công ty rau quả nông sản Việt Nam năm 2010 86 Như vậy trong điều kiện hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, sản phẩm trái cây của Việt Nam sẽ chịu sức cạnh tranh mạnh mẽ từ nhiều quốc gia. Do đó, để nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm trái cây Việt Nam cần có nhiều việc phải làm. Trong đó các doanh nghiệp cần phải nâng cao dây chuyền công nghệ để tự chủ động sản xuất ra những sản phẩm phục vụ cho ngành sản xuất trái cây như bao bì, nhãn mác... để hạ giá thành sản phẩm. 3.4 Các nhân tố ảnh hƣởng đến nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành trái cây Để có giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành trái cây, cần phải nghiên cứu các nhân tố ảnh hƣởng đến năng lực cạnh tranh của ngành trái cây. Có nhiều nhân tố ảnh hƣởng đến NLCT của ngành trái cây, có thể chia thành hai nhóm sau: nhân tố liên quan đến khu vực đầu tƣ tƣ nhân và nhân tố liên quan đến khu vực đầu tƣ công. 3.4.1 Nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh ở khu vực đầu tư tư nhân 3.4.1.1 Nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của hộ sản xuất trái cây a) Trình độ chuyên môn của chủ hộ Trình độ chuyên môn của chủ hộ sản xuất trái cây, có ảnh hƣởng tới kết quả và hiệu quả sản xuất kinh doanh của hộ. Số liệu của bảng 3.31 cho thấy nếu chủ hộ sản xuất trái cây chƣa qua đào tạo chuyên môn về sản xuất trái cây, thì năng suất trái cây thấp hơn và giá thành cao hơn so với chủ hộ có trình độ công nhân kỹ thuật, trung cấp và đại học. Trong sản xuất nông nghiệp nói chung, sản xuất trái cây nói riêng, phần lớn các hộ còn làm theo kinh nghiệm truyền thống, tức là thế hệ trƣớc truyền lại kinh nghiệm cho thế hệ sau, đó cũng là một cách làm tốt cần đƣợc phát huy, tuy nhiên cách làm đó lại hạn chế đƣợc tiếp cận đến những phƣơng pháp sản xuất mới, hiện đại cho năng suất và chất lƣợng cao hơn. Vì vậy cần phải tiếp tục mở lớp đào tạo và các lớp về khuyến nông để nâng cao chuyên môn cho chủ hộ chƣa qua đào tạo kiến thức chuyên môn về sản xuất trái cây. 87 Bảng 3.31 Năng suất và giá thành 1 số trái cây năm 2010 phân theo trình độ chuyên môn của chủ hộ Loai trái cây Trình độ chuyên môn Năng suất (tấn/ha) Tỷ lệ % Giá thành (1.000đ/kg) Dứa Chƣa qua đào tạo 33,6 (0,6) 95,7 1,52 (0,3) Công nhân kỹ thuật 33,8 (0,6) 96,3 1,52 (0,2) Trung cấp 34,5 (0,7) 98,3 1,51 (0,2) Đại học 35,1 (0,9) 100,0 1,48 (0,1) Thanh long Chƣa qua đào tạo 23,3 (1,0) 87,3 4,21 (0,3) Công nhân kỹ thuật 24,5 (1,2) 91,8 4,13 (0,2) Trung cấp 24,9 (1,4) 93,3 4,10 (0,1) Đại học 26,7 (1,6) 100,0 3,93 (0,1) Chôm chôm Chƣa qua đào tạo 14,0 (0,6) 94,6 4,17 (0,3) Công nhân kỹ thuật 14,3 (0,6) 96,6 3,96 (0,3) Trung cấp 14,6 (0,7) 98,6 4,05 (0,2) Đại học 14,8 (0,9) 100,0 3,86 (0,1) Ghi chú: Số trong bảng là năng suất, giá thành, của từng loại trái cây theo trình độ chuyên môn. Số trong ngoặc là độ lệch chuẩn bình quân, tỷ lệ % so với trình độ đại học (100%) Nguồn:Tổng hợp số liệu điều tra năm 2011. b) Điều kiện kinh tế đến sản xuất kinh doanh của hộ sản xuất trái cây Điều kiện kinh tế của hộ có ảnh hƣởng đến kết quả và hiệu quả sản xuất kinh doanh. Những hộ có điều kiện kinh tế khá trở lên, thƣờng đầu tƣ đầy đủ và kịp thời những điều kiện để sản xuất trái cây, nhƣ đầu tƣ mua giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, thuê nhân công... từ đó đem lại năng suất và sản lƣợng cao hơn so với hộ nghèo và trung bình (Bảng 3.32). Bảng 3.32 Năng suất và sản lƣợng 1 số trái cây phân theo các nhóm hộ có tình trạng kinh tế khác nhau 2010 Loai trái cây Phân theo kinh tế Năng suất (tấn/ha) Tỷ lệ % Sản lƣợng (tấn) Tỷ lệ % Dứa Giàu 34,5 (0,9) 100,0 81,5 (43,9) 100,0 Khá 34,2 (0,8) 99,1 54,9 (41,7) 67,4 Trung bình 33,7 (0,8) 97,7 34,9 (20,2) 42,8 Nghèo 32,3 (0,6) 93,6 27,8 (18,6) 34,1 Thanh long Giàu 26,6 (1,6) 100,0 61,3 (24,2) 100,0 Khá 24,7 (1,3) 92,9 27,0 (21,6) 44,0 Trung bình 22,8 (1,1) 85,7 21,2 (19,4) 34,6 Nghèo 21,3 (1,0) 80,1 18,6 (18,2) 30,3 Chôm chôm Giàu 15,1 (0,9) 100,0 36,0 (14,5) 100,0 Khá 14,8 (0,7) 98,0 20,1 (12,8) 55,8 Trung bình 13,8 (0,6) 91,4 12,8 (12,2) 35,6 Nghèo 12,1 (0,6) 80,1 8,2 (12,0) 22,8 Ghi chú: Số trong bảng là năng suất, sản lượng, của từng loại trái cây phân theo kinh tế hộ. Số trong ngoặc là độ lệch chuẩn bình quân, tỷ lệ % so với hộ giầu (100%) Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra năm 2011. 88 Vì vậy để phát triển sản xuất kinh doanh cho hộ nghèo, Nhà nƣớc và các cấp chính quyền địa phƣơng cần phải tạo điều kiện cho hộ nghèo đƣợc tiếp cận tới các nguồn vốn, để hộ đầu tƣ cho sản xuất nhƣ mua giống, vật tƣ, chăm bón... thì mới cho năng suất cao và sản lƣợng lớn. b) Ảnh hưởng từ khuyến nông Khuyến nông có ảnh hƣởng rất quan trọng đến nâng cao năng lực cạnh tranh của hộ. Hoạt động cơ bản của khuyến nông là các chủ hộ đƣợc tham gia vào các chƣơng trình tập huấn, trình diễn và chia sẻ thông tin về thị trƣờng. Do đó, có sự khác nhau rõ rệt về năng suất và giá thành giữa hộ thƣờng xuyên và chƣa thƣờng xuyên tham gia hoạt động khuyến nông. Qua bảng 3.33 cho thấy chủ hộ trồng chôm chôm chƣa thƣờng xuyên tham gia khuyến nông thì năng suất chỉ bằng 94,6% và giá thành lại cao hơn so với hộ có thƣờng xuyên tham gia khuyến nông. Bảng 3.33 Năng suất và giá thành 1 số trái cây năm 2010 phân theo mức độ tham gia hoạt động khuyến nông của các hộ TT Loại trái cây Tham gia Năng suất Tỷ lệ Giá thành khuyến nông (tấn/ha) % (1.000đ/kg) 1 Dứa Có thƣờng xuyên 34,4 (0,9) 100,0 1,4 (0,1) Chƣa thƣờng xuyên 33,6 (0,6) 97,6 1,5 (0,3) 2 Thanh long Có thƣờng xuyên 26,6 (1,6) 100,0 3,9 (0,2) Chƣa thƣờng xuyên 23,1 (1,0) 86,8 4,2 (0,3) 3 Chôm chôm Có thƣờng xuyên 14,9 (0,9) 100,0 3,9 (0,2) Chƣa thƣờng xuyên 14,1 (0,6) 94,6 4,2 (0,3) Ghi chú: Số trong bảng là năng suất, giá thành, của hộ có hoặc chưa thường xuyên tham gia khuyến nông. Số trong ngoặc là độ lệch chuẩn bình quân, tỷ lệ % so với hộ có thường xuyên. Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra năm 2011. c) Nguồn cung cấp giống Năng lực cạnh tranh của hộ sản xuất trái cây còn phụ thuộc và nguồn cung cấp giống. Giống cây có tốt thì mới cho năng suất và chất lƣợng trái cây cao. Số liệu ở bảng 3.34 cho thấy giống do Viện nghiên cứu và doanh nghiệp cung cấp thì cho năng suất cao, giá thành hạ hơn và giá bán cao hơn so với hộ sử dụng giống tự sản xuất hoặc mua ở chợ. 89 Bảng 3.34 Năng suất và giá thành, giá bán 1 số trái cây năm 2010 phân theo nguồn cung cấp giống khác nhau TT Loại trái cây Nguồn cung Năng suất Tỷ lệ Giá thành Giá bán cấp giống (tấn/ha) % (1.000đ/kg) (1.000đ/kg) 1 Dứa Viện nghiên cứu 35,6 (0,9) 100,0 1,4 (0,1) 3,5(0,5) Doanh nghiệp 34,6 (0,8) 97,2 1,5 (0,3) 3,4 (0,3) Tự sản xuất 33,5 (0,6) 94,1 1,5 (0,3) 3,2 (0,2) 2 Thanh long Viện nghiên cứu 26,6 (1,6) 100,0 4,0 (0,2) 10,4 (0,8) Tự sản xuất 23,4 (1,0) 88,0 4,2 (0,3) 9,8 (0,7) Mua ở chợ 19,6 (1,0) 73,7 4,5 (0,3) 9,1 (0,4) 3 Chôm chôm Viện nghiên cứu 15,6 (0,9) 100,0 4,0 (0,2) 10,0 (0,6) Tự sản xuất 14,9 (0,7) 95,5 4,1 (0,3) 9,8 (0,5) Mua ở chợ 14,1 (0,6) 90,4 4,4 (0,3) 9,8 (0,5) Ghi chú: Số trong bảng là năng suất, giá thành, giá bán của từng loại trái cây theo nguồn cung cấp giống. Số trong ngoặc là độ lệch chuẩn bình quân, tỷ lệ % so với Viện nghiên cứu. Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra năm 2011. Thanh long, giống mua ở chợ có năng suất chỉ bằng 73,7%, giá thành lại cao hơn so với giống mua ở Viện nghiên cứu, nếu là giống do hộ tự sản xuất thì năng suất bằng 88% so với giống mua ở Viện nghiên cứu. Do đó, cần tạo điều kiện để các chủ hộ tiếp cận đƣợc nguồn giống do các Viện nghiên cứu hoặc doanh nghiệp cung cấp thông qua các mô hình trình diễn, các buổi tập huấn do các cán bộ khuyến nông triển khai về cách trồng và chăm sóc trái cây. d) Chất lượng sản phẩm trái cây đã đạt VietGAP Chất lƣợng sản phẩm là tiêu chí quan trọng để quyết định năng lực cạnh tranh trong sản xuất và kinh doanh trái cây. Để có chất lƣợng tốt, ngoài có giống tốt nhƣ phân tích ở trên, thì ngƣời sản xuất phải tuân theo quy trình sản xuất đó là quy trình sản xuất theo thực hành sản xuất nông nghiệp tốt (VietGAP). Ở các địa phƣơng sản xuất trái cây, đặc biệt là dứa, thanh long và chôm chôm bƣớc đầu đã và đang triển khai, sản xuất trái cây theo quy trình VietGAP. Do đó, có sự khác nhau cơ bản giữa các nhóm hộ đƣợc tham gia tập huấn và hƣớng dẫn làm theo VietGAP so với nhóm hộ chƣa tham gia VietGAP (Bảng 3.35). 90 Bảng 3.35 Năng suất và giá bán 1 số trái cây năm 2010 phân theo mức độ tham gia áp dụng VietGAP Loại quả Tập huấn về VietGAP Năng suất (tấn/ha) Tỷ lệ Giá bán (1.000đ/kg) Giá trị % Giá trị Dứa Có 34,3 (0,9) 100,0 3,5 (0,5) Không 33,0 (0,6) 96,2 3,2 (0,2) Thanh long Có 25,7 (1,6) 100,0 10,9 (0,8) Không 24,1 (1,0) 93,8 9,5 (0,4) Chôm chôm Có 14,8 (0,9) 100,0 10,6 (0,6) Không 14,4 (0,6) 97,3 9,3 (0,5) Ghi chú: Số trong bảng là ảnh hưởng của VietGAP đến năng suất và giá bán trái cây. Số trong ngoặc là độ lệch chuẩn bình quân, tỷ lệ % so với hộ có tham gia VietGAP. Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra năm 2011. Như vậy, các địa phương cần phải đẩy mạnh việc hướng dẫn người sản xuất trái cây, hiểu và áp dụng quy trình VietGAP, tuy nhiên hiện nay số hộ sản xuất trái cây theo quy trình VietGAP là còn rất ít, chưa được triển khai rộng trên các địa phương. 3.4.1.2 Nhân tố ảnh hưởng đến thương lái a) Đặc điểm của thương lái Thƣơng lái là một mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị SXKD trái cây. Đặc điểm của thƣơng lái có ảnh hƣởng rất lớn đến tình hình kinh doanh trái cây của thƣơng lái. Có đến ¾ thƣơng lái là nam giới, tuổi trung bình là 44 tuổi, 67,5% thƣơng lái có trình độ trung học phổ thông, 70% số thƣơng lái làm nghề chuyên nghiệp và số năm làm nghề của thƣơng lái từ 1 đến 25 năm (Bảng 3.36). Bảng 3.36 Một số chỉ tiêu cơ bản của các thƣơng lái trái cây năm 2010 TT Chỉ tiêu Chung (n=66) Thƣơng lái dứa Ninh Binh (n=7) Thƣơng lái dứa Bắc Giang (n=5) Thƣơng lái thanh long Bình Thuận (n=30) Thƣơng lái chôm chôm Đồng Nai (n=24) 1 Giới tính Nam 75 73,3 76,7 80 70 Nữ 25 26,7 23,3 20 30 2 Tuổi Thấp nhất 29,3 31 29 28 29 Trung Bình 44,1 44,7 43,8 43,7 44 Cao nhất 55,3 55 55 56 55 3 Trình độ học vấn Tiểu học 8,3 6,7 6,5 6,9 13,3 Trung học cơ sở 24,2 20 24,7 28,7 23,3 Trung học phổ thông 67,5 73,3 66,7 66,7 63,3 4 Trình độ nghề Chuyên nghiệp 70 66,7 60 76,7 76,7 Không chuyên 30 33,3 40 23,3 23,3 5 Số năm làm nghề 1-25 3-25 1-15 3-20 3-22 Ghi chú: Số liệu trong bảng là tỷ lệ phần trăm số người trả lời ph ng vấn theo nội dung, trên tổng số mẫu được điều tra. Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra năm 2011. 91 Điều này chứng tỏ rằng nghề thƣơng lái đã xuất hiện từ khá lâu, hầu hết các thƣơng lái chƣa qua trƣờng lớp đào tạo nào, nhất là nghiệp vụ quản lý và nghiệp vụ kinh doanh. Vì vậy, để nâng cao năng lực cạnh tranh của thƣơng lái, mỗi thƣơng lái cần đƣợc đào tạo nâng cao về trình độ chuyên môn về cách thu mua, bảo quản các sản phẩm trái cây, cũng nhƣ trình độ quản lý để phục vụ tốt hơn, đóng góp vào sự phát triển của ngành trái cây. b) Vốn kinh doanh Để mua đƣợc trái cây của ngƣời sản xuất, thƣơng lái phải có một lƣợng vốn lớn để ứng trƣớc cho ngƣời sản xuất. Ngay từ đầu vụ thƣơng lái đã phải đến nhà vƣờn thoả thuận với chủ hộ sản xuất trái cây, thống nhất cách mua trái cây, định giá, số lƣợng, sau đó thƣơng lái tạm ứng trƣớc giống, vật tƣ, phân bón, tiền mặt nếu nhà vƣờn có yêu cầu. Nhu cầu bình quân lƣợng vốn mà thƣơng lái mới đáp ứng đƣợc là 45% tổng nhu cầu số vốn. Số còn lại phải đi vay ở thị trƣờng tự do. Phần lớn thƣơng lái vay vốn của tƣ thƣơng chiếm 51,7% với lãi suất cao. Ở một số nơi thƣơng lái đã đƣợc các doanh nghiệp sản xuất và chế biến trái cây tạm ứng trƣớc vốn. Tuy nhiên, nguồn này cũng chỉ chiếm 13,3% (Bảng 3.37). Bảng 3.37 Tỷ lệ đáp ứng vốn tự có so với nhu cầu của các thƣơng lái, với tỷ lệ vốn vay theo các nguồn vốn khác nhau 2010 TT Các chỉ tiêu Chung (n=66) Thƣơng lái dứa Ninh Binh (n=7) Thƣơng lái dứa Bắc Giang (n=5) Thƣơng lái thanh long Bình Thuận (n=30) Thƣơng lái chôm chôm Đồng Nai (n=24) 1 Vốn tự có của thƣơng lái 45,0 45,0 35,0 55,0 45,0 2 Nơi vay vốn của thƣơng lái 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 - Vay ngân hàng 19,2 26,7 13,3 20,0 16,7 - Vay tƣ nhân 51,7 50 56,7 56,7 43,3 - Vay các tổ chức tín dụng 15,8 10 20 16,7 16,7 - Công ty ứng trƣớc để mua hàng 13,3 13,3 10,0 6,7 23,3 Ghi chú: Số liệu trong bảng là tỷ lệ phần trăm số người trả lời theo các nội dung ph ng vấn trên tổng số mẫu điều tra. Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra năm 2011. c) Phương tiện vận chuyển Qua khảo sát thực tế cho thấy, phƣơng tiện vận chuyển của thƣơng lái chủ yếu bằng ô tô, xe máy, ghe xuồng, tuỳ vào địa hình cụ thể của từng địa phƣơng. Có 92 tới 76,7% số thƣơng lái vận chuyển trái cây bằng ô tô, còn lại là vận chuyển bằng xe máy và ghe xuồng (Bảng 3.38). Bảng 3.38 Tỷ lệ thƣơng lái sở hữu các loại phƣơng tiện vận chuyển ở các tỉnh năm 2010 TT Các chỉ tiêu Chung (n=66) Thƣơng lái dứa Ninh Binh (n=7) Thƣơng lái dứa Bắc Giang (n=5) Thƣơng lái thanh long Bình Thuận (n=30) Thƣơng lái chôm chôm Đồng Nai (n=24) 1 Phƣơng tiện vận chuyển của thƣơng lái 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 - Ôtô tải chở hàng 76,7 70,0 76,7 83,3 76,7 - Xe máy, ghe xuồng 23,3 30,0 23,3 16,7 23,3 2 Sở hữu phƣơng tiện ôtô 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 - Của thƣơng lái 50,8 36,7 40,0 66,7 60,0 - Đi thuê ngoài 49,2 63,3 60,0 33,3 40,0 Ghi chú: Số liệu trong bảng là tỷ lệ phần trăm số người trả lời theo các nội dung ph ng vấn trên tổng số mẫu điều tra. Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra năm 2011 Số thương lái vận chuyển trái cây bằng xe máy chủ yếu là những người làm thương lái không chuyên nghiệp, họ chỉ tranh thủ lúc mùa vụ thu hoạch mới đi làm thương lái, thời gian còn lại họ làm những nghề khác. Hiện mới có 50,8% số phương tiện vận tải là sở hữu của thương lái, còn lại là đi thuê ngoài, điều này làm cho chi phí vận chuyển cao và giảm năng lực cạnh tranh của thương lái. 3.4.1.3 Nhân tố ảnh hưởng đến doanh nghiệp a) Nhân lực Nhân lực là có ảnh hƣởng rất lớn đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp, bởi vì họ là ngƣời trực tiếp làm ra các sản phẩm có chất lƣợng cao cho doanh nghiệp. Bảng 3.39 cho thấy quy mô và trình độ nguồn nhân lực của các doanh nghiệp. Quy mô của các doanh nghiệp còn nhỏ, trình độ ngƣời lao động ở các doanh nghiệp chƣa thật sự tốt. Đội ngũ cán bộ gián tiếp có trình độ đại học mới chỉ là 46,5% tính chung cho cả hai nhóm, còn lại là cao đẳng và trung cấp, trong khi đó có tới 54,1% là cán bộ quản lý cho thấy bộ máy quản lý tƣơng đối cồng kềnh và có thể có sự chồng chéo trong quản lý. 93 Bảng 3.39 Số lƣợng cán bộ gián tiếp và trực tiếp của các công ty năm 2010 TT Các chỉ tiêu Nhóm có lãi Nhóm chƣa có lãi DOVECO VEGETIGI BAVECO KIVECO SL CC % SL CC % SL CC % SL CC % I/ Cán bộ gián tiếp 121 100,0 110 100,0 56 100,0 37 100,0 1. Phân theo chuyên môn 121 100,0 110 100,0 56 100,0 37 100,0 - Cán bộ phòng ban 43 35,5 48 43,6 36 64,3 27 73,0 - Cán bộ kỹ thuật 78 64,5 62 56,4 20 35,7 10 27,0 2. Phân theo trình độ 121 100,0 110 100,0 56 100 37 100,0 - Trung cấp 18 14,9 27 24,5 15 26,8 13 35,2 - Cao đẳng 35 28,9 36 32,7 13 23,2 10 27,0 - Đại học 67 55,4 47 42,7 28 50,0 14 37,8 - Trên đại học 1 0,8 0 II/ Công nhân trực tiếp 979 940 0 100,0 52 0 Công nhân chế biến 230 256 100,0 52 Công nhân nông nghiệp 749 684 III/ Tổng cộng 1100 100,0 1050 100,0 156 100,0 89 100,0 Ghi chú: Số liệu trong bảng là nguồn nhân lực và tỷ lệ phần trăm cơ cấu so với từng loại. Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra năm 2011. Trình độ chuyên môn của khối cán bộ gián tiếp có sự khác biệt giữa nhóm doanh nghiệp có lãi và nhóm doanh nghiệp chƣa có lãi. Nhóm doanh nghiệp hoạt động có lãi năm 2010 có tỷ lệ cán bộ quản lý phòng ban từ 35% đến 43%, còn lại là cán bộ kỹ thuật. Ngƣợc lại, nhóm doanh nghiệp hoạt động chƣa có lãi năm 2010 có tỷ lệ cán bộ quản lý trong các phòng, ban từ 65% đến 75%. Đặc biệt, nhóm doanh nghiệp có kết quả kinh doanh có lãi thì tỷ lệ cán bộ gián tiếp có trình độ từ cao đẳng trở lên chiếm trên 75%. Ngƣợc lại, nhóm doanh nghiệp có kết quả kinh doanh có lãi thì tỷ lệ cán bộ có trình độ cao đẳng trở lên chỉ chiếm dƣới 70%. Như vậy, đội ngũ cán bộ quản lý của các doanh nghiệp sản xuất chế biến trái cây đang trong tình trạng, vừa thừa, vừa thiếu, tỷ lệ cán bộ quản lý và cán bộ kỹ thuật chưa hợp lý. Điều này dẫn tới không ít khó khăn trong quá trình tổ chức sản xuất và kinh doanh của các doanh nghiệp. b) Nguồn vốn kinh doanh Hầu hết các doanh nghiệp sản xuất trái cây đều trong tình trạng thiếu vốn để sản xuất, buộc các doanh nghiệp phải đi vay bằng nhiều nguồn khác nhau. Trong khi đó, nhu cầu sản xuất kinh doanh lại cần rất nhiều vốn nên các doanh nghiệp vay ngân hàng thƣơng mại là chủ yếu, có doanh nghiệp vốn vay gấp 3 đến 4 lần vốn 94 điều lệ. Đây là một tiềm ẩn đầy rủi ro trong kinh doanh (Bảng 3.40). Bảng 3.40 Số lƣợng nợ phải trả và vốn chủ sở hữu của các công ty 2007 và 2010 Đơn vị: Tỷ đồng Chỉ tiêu Nhóm có lãi Nhóm chƣa có lãi DOVECO VEGETIGI BAVECO KIVECO 2007 2010 2007 2010 2007 2010 2007 2010 I.. Nợ phải trả 144,6 162,0 135,5 152,5 75,3 95,0 25,2 39,5 1. Vay ngân hàng 133,2 152,0 128,0 146,0 69,7 90,5 23,7 38,5 - Vay ngắn hạn 101,0 112,0 86,0 95,0 46,0 58,0 15,7 26,5 - Vay dài hạn 32,2 40,0 42,0 51,0 23,7 32,5 8,0 12,0 2. Vay từ nguồn khác 11,4 10,0 7,5 6,5 5,6 4,5 1,5 1,0 II_ Nguồn vốn CSH 42,0 43,5 22,0 23,8 12,0 12,0 25,5 25,0 1. Nguồn CĐ đóng góp 40,0 40,0 20,0 20,0 12,0 12,0 25,0 25,0 - Vốn Nhà nƣớc 13,7 13,7 15,5 15,5 10,5 10,5 20,0 20,0 - Vốn của CĐ 26,3 26,3 4,5 4,5 1,5 1,5 5,0 5,0 2. Tự bổ sung 2,0 3,5 2,0 3,8 0,5 Tổng nguồn vốn 186,6 205,5 157,5 176,3 87,3 107,0 50,7 64,5 Ghi chú: Số liệu trong bảng thể hiện vốn và nguồn vốn của các công ty. Nguồn: Tổng công ty rau quả nông sản cung cấp, năm 2011. Nguồn vốn sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp đƣợc hình thành từ nguồn nợ phải trả và nguồn vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp. Nhìn chung, nguồn vốn sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp đều tăng từ năm 2007 đến 2010, chứng tỏ các doanh nghiệp đã có sự cố gắng trong việc mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh của mình. Tuy nhiên, các doanh nghiệp đều phụ thuộc nhiều vào các nguồn vốn đi vay. Tỷ lệ vốn nợ phải trả của các doanh nghiệp luôn chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng nguồn vốn của doanh nghiệp và có xu hƣớng tăng dần lên từ năm 2007-2010. Nguồn vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp chỉ tăng một lƣợng rất nhỏ tử năm 2007-2010. Điều này cho thấy cơ cấu vốn của các doanh nghiệp chƣa hợp lý. Do đó, khả năng tự chủ về vốn trong sản xuất kinh doanh còn thấp, số vốn kinh doanh phụ thuộc quá nhiều vào vốn vay nên dễ gặp rủi ro trong sản xuất kinh doanh. c) Công nghệ sản xuất Công nghệ dây chuyền sản xuất có ảnh hƣởng rất lớn đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp. Thực tế khảo sát ở các doanh nghiệp chuyên sản xuất, chế biến trái cây cho thấy: hầu hết các dây chuyền sản xuất của các doanh nghiệp đều đã 95 bị cũ kỹ và lạc hậu. Nếu cứ vẫn sản xuất trên các dây chuyền này thì trong những năm tiếp theo các doanh nghiệp sẽ gặp nhiều khó khăn. Bởi vì, khi bán sản phẩm cho ngƣời tiêu dùng nƣớc ngoài họ kiểm tra rất chặt chẽ sản phẩm từ khâu sản xuất đến vệ sinh an toàn thực phẩm, những máy móc sản xuất ra các mặt hàng phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng của con ngƣời và sẽ ảnh hƣởng trực tiếp đến sức khoẻ của con ngƣời, hiện nay dây chuyền của các doanh nghiệp phần lớn đã sử dụng trên 10 năm (Xem bảng 3.14). d) Khả năng phát triển thị trường Thị trƣờng tiêu thụ sản phẩm có ảnh hƣởng rất lớn đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp. Doanh nghiệp nào tiêu thụ đƣợc nhiều sản phẩm trên các thị trƣờng thì doanh nghiệp đó có năng lực cạnh tranh tốt. Trên thực tế các doanh nghiệp sản xuất, chế biến trái cây đã tiếp cận tƣơng đối tốt với thị trƣờng nƣớc ngoài, bởi lẽ có tới 90,0% sản phẩm chế biến của các doanh nghiệp đƣợc tiêu thụ ở nƣớc ngoài thông qua con đƣờng xuất khẩu. Tuy nhiên, thị trƣờng ở đây đƣợc hiểu là thị trƣờng cả trong nƣớc và nƣớc ngoài. Nhiều khi các doanh nghiệp quá tập trung vào xuất khẩu mà bỏ quên thị trƣờng trong nƣớc, nên sản phẩm trái cây nhập khẩu có cơ hội chiếm lĩnh thị trƣờng trong nƣớc (Xem sơ đồ 3.1). Chính vì vậy nên việc mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm, các doanh nghiệp cần quan tâm hài hoà giữa thị trường trong nước và thị trường nước ngoài, nếu không chính các doanh nghiệp trong nước lại thua ngay trên sân nhà. 3.4.1.4 Liên kết giữa hộ sản xuất trái cây với thương lái và doanh nghiệp Liên kết trong sản xuất trái cây giữa hộ sản xuất trái cây với doanh nghiệp có ảnh hƣởng rất lớn đến tình hình sản xuất và kinh doanh của các bên, bởi vì giữa hộ và doanh nghiệp có mối quan hệ hữu cơ với nhau. Sản phẩm đầu ra của hộ lại là nguyên liệu đầu vào của doanh nghiệp. Bảng 3.41 cho thấy tính chung giữa các địa phƣơng, có 45,1% số hộ có liên kết với doanh nghiệp. Đây là một kết quả quá thấp chƣa đáp ứng đƣợc mong đợi của cả các bên. Lý do hộ liên kết với doanh nghiệp là do ở những địa phƣơng này các hộ nhận đất khoán của các doanh nghiệp và giá mua của các doanh nghiệp ổn định, những địa phƣơng khác các hộ không nhận đất khoán thƣờng ít liên kết với các doanh nghiệp, phần lớn bán sản phẩm trái cây cho thƣơng lái. 96 Bảng 3.41 Tỷ lệ số hộ tham gia liên kết theo lý do họ tham gia liên kết năm 2010 TT Chỉ tiêu Chung (n=837) Dứa Thanh long Chôm chôm Ninh Bình (n=94) Bắc Giang (n=46) Tiền Giang (n=86) Kiên Giang (n=127) Bình Thuận (n=112) Long An (n=92) Tiền Giang (n=96) Đồng Nai (n=184) Số hộ có liên kết với doanh nghiệp 45,1 100,0 11,8 100,0 16,3 21,0 25,0 21,3 22,5 1 Đƣợc bao tiêu sản phẩm 23,9 100,0 11,8 41,3 21,3 4,0 4,0 11,3 3,8 2 Hỗ trợ đầu vào (giống, vật tƣ) 25,0 77,6 17,6 33,8 18,8 21,0 15,0 11,3 6,3 3 Giá cả ổn định 100 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 4 Đƣợc DN tập huấn kỹ thuật 9,6 22,4 8,2 10,0 12,5 3,0 3,0 15,0 5,1 Ghi chú: Số liệu trong bảng là tỷ lệ phần trăm số người trả lời theo các nội dung ph ng vấn trên tổng số mẫu điều tra. Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra năm 2011. Kết quả khảo sát cho thấy 54,9% số hộ không liên kết với doanh nghiệp là vì 5 lý do cơ bản sau đây: sản lƣợng ít không ổn định, giá doanh nghiệp mua thấp hơn giá thị trƣờng, doanh nghiệp không ký hợp đồng với hộ, chủ yếu hộ liên kết với thƣơng lái và do hộ chƣa cần đến sự hỗ trợ về giống, vốn của doanh nghiệp (Bảng 3.42). Giá thu