Luận văn Ảnh hưởng của văn hóa tộc người Hmông, Dao tới hoạt động du lịch tuyến Hà Nội - Sa Pa

- Sa Pa Ăn sáng, trưa, tối 05h30 Hướng dẫn viên đón khách tại điểm hẹn khởi hành đi Sa Pa. 11h 30 Khách ăn trưa tại Lào Cai. Sau bữa trưa khách tiếp tục hành trình đi tham quan vãn cảnh đền Mẫu Lào Cai, cột mốc biên giới Việt - Trung, cửa khẩu biên giới Việt - Trung. Sau đó khách lên xe khởi hành đi Sa Pa 16h00 Khách nhận phòng khách sạn. Sau đó khách nghỉ ngơi. 18h30 Khách ăn tối tại nhà hàng. Sau bữa tối, khách dạo chơi. Ngày 2 Sa Pa - Cát Cát - Hàm Rồng Ăn sáng, trưa, tối 08h00 Sau bữa sáng tại khách sạn, hướng dẫn viên đưa khách đi tham quan bản Cát Cát. 11h30 Khách ăn trưa tại nhà hàng với những món ăn đặc trưng của vùng 14h00 Khách tiếp tục hành trình tham quan khu du lịch Hàm Rồng với vườn hoa lan và các loài hoa của Sa Pa. Nghe ca nhạc dân tộc tại nhà văn hóa khu du lịch. 17h30 Khách ăn tối tại nhà hàng, với những món ăn đặc trưng của Sa Pa. Sau bữa tối khách tham dự và giao lưu với những chàng trai, cô gái người Hmông tại sân trung tâm trước cửa nhà thờ Sa Pa. Ngày 3 Sa Pa - Lao Chải - Tả Van - Sa Pa. Ăn sáng, trưa, tối 07h30 Khách ăn sáng tại khách sạn, sau đó xe và hướng dẫn viên của công ty và hướng dẫn viên người Hmông cùng du khách tới Lao Chải, Tả Van. Hướng dẫn viên sẽ đưa khách tham quan ngôi nhà của người Hmông và tìm hiểu những tập tục qua kiến trúc bên 37 trong của ngôi nhà. Đồng thời du khách sẽ cùng ăn cơm với người dân ở đây. Bữa cơm do chính chủ nhà nấu ăn để phục vụ du khách. 14h00 Khách tiếp tục hành trình trekking tới xã Tả Van. Khách sẽ tham quan các ngôi nhà của người Giáy và những phong tục của người Giáy. 16h45 Chia tay HDV người Hmông, xe đón khách về thị trấn. 18h00 Khách ăn tối tại nhà hàng. Sau bữa tối khách tự do dạo chơi Ngày 4 Sa Pa - Tả Phìn - Lào Cai - Hà Nội Ăn sáng, trưa, tối 07h00 Khách làm thủ tục trả phòng và ăn sáng tại khách sạn 08h00 Khách khởi hành đi Tả Phìn Tới thôn Sả Xéng (nằm ở trung tâm xã Tả Phìn) là địa bàn sinh sống của cộng đồng người Dao đỏ. Du khách tham quan chợ thổ cẩm Tả Phìn và tham quan một số cơ sở thêu thổ cẩm của đồng bào. Sau đó hướng dẫn viên đưa khách đi thăm quan hang động Tả Phìn, các vườn hoa lan - một địa điểm cung cấp số lượng hoa lan lớn của huyện Sa Pa. Sau khi tham quan xong, hướng dẫn viên đưa khách đi tắm thuốc lá của người Dao đỏ do người dân bản địa làm. 11h00 Khách lên xe khởi hành đi Lào Cai. 12h00 Khách ăn trưa tại Lào Cai. Sau bữa trưa, khách lên xe khởi hành về Hà Nội 17h30 Tới điểm đón ban đầu, hướng dẫn viên chia tay đoàn và hẹn gặp lại. Thông qua lịch trình trên của các công ty du lịch, có thể thấy các công ty đã khai thác được tối đa những yếu tố văn hóa của cộng đồng Hmông, Dao trong việc thiết kế chương trình và đặc biệt là đã tạo điều kiện cho hướng dẫn viên là người Hmông tham gia hướng dẫn đoàn để cô gái Hmông giới thiệu về 38 bản sắc văn hóa của tộc người mình. Cũng trong chương trình này, chúng tôi thấy những món ăn đặc trưng của Sa Pa đã có mặt và gia đình của người thiểu số cũng xuất hiện trong chuỗi dịch vụ của chương trình này. Bên cạnh đó, để phục vụ cho khách quốc tế đi tuyến Hà Nội - Sa Pa, các công ty thiết kế một chương trình riêng dành cho khách du lịch là người nước ngoài. Chúng tôi tìm hiểu qua những chuyến khảo sát tại Sa Pa. Chương trình Hà Nội - Sa Pa 4 ngày 5 đêm dành cho khách quốc tế Đêm 1 Hà Nội – Lào Cai – Sa Pa 18h00 Hướng dẫn viên đón khách tại điểm hẹn khởi hành đi Ga Trần Quý Cáp. 20h30 Khách lên tàu SP1 khởi hành đi Lào Cai lúc 21h00. Ngày 1 Lào Cai - Sa Pa - Cát Cát - Hàm Rồng Ăn sáng, trưa, tối 05h30 Khách tới Lào Cai, xe ôtô và hướng dẫn viên đón khách khởi hành đi Sa Pa. 06h30 Khách làm thủ tục nhận phòng tại khách sạn, sau đó ăn sáng tại khách sạn. 08h00 Khách đi thăm quan tuyến Cát Cát - Hàm Rồng 11h45 Khách ăn trưa tại nhà hàng và nghỉ trưa tại khách sạn 13h00 Hướng dẫn viên và xe đưa khách đi tham quan Thác Bạc, Cầu Mây và Bãi đá cổ. 18h00 Khách ăn tối tại nhà hàng. Sau bữa tối, khách tự do dạo chơi. Ngày 2 Sa Pa - Lao Chải (hoặc Tả Phìn) Ăn sáng, trưa, tối 07h00 Khách làm thủ tục trả phòng và ăn sáng tại khách sạn, sau đó hướng dẫn viên của công ty cùng hướng dẫn viên của người Hmông đưa khách tới Lao Chải (hoặc Tả Phìn). Tới Lao Chải (hoặc Tả Phìn), địa điểm trung tâm mà du khách đến là thôn Lý, 39 xã Lao Chải (hoặc thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn), là địa bàn sinh sống của người Hmông (hoặc Dao đỏ). Và cũng là địa điểm kinh doanh du lịch sôi động nhất xã Lao Chải (hoặc Tả Phìn). Khách vào nhà nghỉ của đồng bào ở và cùng trải nghiệm với cuộc sống gia đình của người Hmông (hoặc Dao). Khách ăn trưa, tối tại gia đình người Hmông (hoặc Dao) và nghỉ đêm tại homestay. Ngày 3 Lao Chải (hoặc Tả Phìn) Ăn sáng, trưa, tối Khách tự do trải nghiệm với người Hmông (hoặc Dao) ở đây. Ngày 4 Lao Chải (hoặc Tả Phìn) Ăn sáng, trưa, tối 15h Xe và hướng dẫn viên đưa khách khởi hành đi Lào Cai. 20h00 Khách lên tầu SP2 khởi hành về Hà Nội. 06h00 Xe và hướng dẫn viên của công ty đưa khách tại ga Trần Quý Cáp khởi hành về về khách sạn, kết thúc chương trình, chia tay khách. Qua hai chương trình trên (chương trình cho khách nước ngoài và chương trình cho khách Việt Nam) chúng tôi thấy có sự khác biệt rất rõ rệt đó là, khách du lịch Việt Nam thì thích theo lịch trình của nhà tổ chức và các điểm tham quan cũng chỉ đi trong ngày, còn nơi ăn ngủ nghỉ chính ở thị trấn. Còn khách quốc tế thì thích tự do tìm hiểu hơn là theo một lịch trình sẵn có. Khách du lịch quốc tế họ thích ở với cộng đồng Hmông, Dao hơn là ở khách sạn để được trải nghiệm cuộc sống thường ngày của đồng bào bản địa. Vì vậy dịch vụ ngủ bản thích hợp và được khách quốc tế lựa chọn nhiều hơn là khách trong nước. 40 2.2. Khai thác các giá trị văn hóa tộc người Hmông, Dao trong hoạt động du lịch của địa phương 2.2.1. Khai thác dịch vụ Homestay Trong hai địa bàn mà chúng tôi khảo sát, thì thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn có nhiều gia đình kinh doanh dịch vụ nhà nghỉ trọ cho khách du lịch (homestay). Tính đến hết tháng 12 năm 2015 thì thôn Sả Xéng có 15 gia đình kinh doanh dịch vụ cho khách nghỉ trọ, trong đó có 05 gia đình là người Kinh còn lại là đồng bào Dao đỏ kinh doanh [36]. Nhà cửa được khai thác làm dịch vụ homestay mang đặc trưng về không gian sinh hoạt gia đình của người Dao đỏ, do du khách đến thôn, thường muốn được tham quan và tìm hiểu về kiến trúc và ý nghĩa của ngôi nhà và nếp sống của các thành viên trong gia đình người Dao đỏ. Tuy nhiên, có một điểm lưu ý là, theo quy định của địa phương, các gia đình kinh doanh dịch vụ cho khách nghỉ trọ đều phải xây dựng những công trình phụ như: nhà vệ sinh, nhà bếp, nhà tắm nhằm đảm bảo chất lượng vệ sinh cho khách du lịch lưu trú tại gia đình. Bên cạnh đó, gia đình phải xây dựng các chuồng trại để nhốt gia súc không thả rông, bố trí sắp xếp lại các vật dụng sinh hoạt trong gia đình để phục vụ khách du lịch đến ăn, ngủ, nghỉ. Nhìn chung, khách du lịch thích tìm hiểu tập tục và không gian văn hóa trong ngôi nhà của đồng bào, nên thường vào tham quan nhà qua lời thuyết minh về giá trị văn hóa của ngôi nhà do các hướng dẫn viên giới thiệu. Hoạt động này đã mang lại lợi nhuận đáng kể cho các gia đình kinh doanh nghỉ trọ. 2.2.2. Khai thác giá trị nghề thổ cẩm truyền thống Nghề thổ cẩm đã có từ rất sớm của cả hai cộng đồng ở hai địa bàn nghiên cứu. Trước đây sản phẩm làm ra chỉ phục vụ cho cuộc sống thường ngày. Khi hoạt động du lịch diễn ra, thì đồng bào sản xuất bán cho khách du lịch, mang lại hiệu quả kinh tế cao cho các hộ gia đình. Các gia đình Hmông ở thôn Lý, xã Lao Chải thì có dệt trực tiếp các mặt hàng thổ cẩm và làm nguyên 41 liệu cho các cộng đồng khác mua vải thổ cẩm về thêu. Còn đồng bào Dao đỏ ở thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn thì có dệt nhưng ít hơn và chủ yếu mua vải dệt về để thêu. Sản phẩm làm ra từ nghề thêu này là quần áo, mũ, túi xách, các con vật nhồi bông, chiếc khăn, ví nam nữ, vỏ gối đầu, thảm chải nhà... Đây là những mặt hàng phổ biến được bầy bán trên khắp các khu phố ở thị trấn Sa Pa và các điểm du lịch. 2.2.3. Bán các sản phẩm thể hiện sắc thái văn hóa tộc người Bán trực tiếp hoặc gián tiếp cho khách du lịch là loại hình hoạt động thu lại được nhiều lợi ích kinh tế nhất từ khách du lịch. Lực lượng tham gia vào loại hình này là những người bán hàng rong ở hai địa bàn nghiên cứu và những người ở hai địa bàn nghiên cứu đến thị trấn Sa Pa bán hàng rong hoặc bầy bán tại ven các phố du lịch của thị trấn. Thành phần là những người phụ nữ và trẻ em (bao gồm người già, trẻ tuổi, trẻ em trai và gái). Do mặt hàng thổ cẩm đều là những sản phẩm đòi hỏi nhiều công sức và thời gian nên lượng hàng thổ cẩm có sẵn ngày càng hiếm, những người bán hàng và bán hàng rong đã nhanh chóng chuyển sang việc đi mua lại các sản phẩm thổ cẩm của những người trong thôn hoặc ở xa hơn không có điều kiện thường xuyên lên chợ bán hàng hoặc không có thời gian, điều kiện để làm và bán hàng cho khách du lịch các sản phẩm như áo, mũ, túi các sản phẩm từ thổ cẩm hợp thị hiếu của khách. Do nhu cầu về hàng thổ cẩm tăng, đồng bào nhiều người đã không giữ hoa văn truyền thống (vì cầu kì và tốn nhiều thời gian) mà cố gắng tạo ra các sản phẩm đơn giản và thời gian ngắn hơn. Một số gia đình đã đi thu mua quần áo thổ cẩm cũ mang về chỉnh sửa lại để về bán cho khách du lịch hoặc bán lại cho những người bán hàng trực tiếp ở thị trấn Sa Pa. Những sản phẩm mà những người tham gia bán hàng là hàng thổ cẩm bao gồm quần áo, dây thắt lưng, túi, viền cổ áo, mũ thổ cẩm, khăn, ví, vỏ gối, vỏ chăn, thảm, các con vật nhồi bông... sau đó đến các sản phẩm đặc trưng khác 42 như khèn, sáo, trang sứt có sắc thái tộc người... một số khác bán các cây lan, cây cảnh, cây thuốc chữa bệnh, chim các loại mà gia đình họ săn bắt được... 2.2.4. Dịch vụ hướng dẫn khách du lịch leo núi Trong số khách du lịch tới Sa Pa, có nhiều người dự tính tới đây nhằm leo núi, chinh phục đỉnh Phan Xi Păng (loại hình này chủ yếu là khách du lịch người nước ngoài). Loại hình này do những người đàn ông Hmông có sức khỏe tốt tham gia đảm nhận, là những người thổ dân nắm chắc địa bàn, có kinh nghiệm leo núi dày dặn, trong khi những người dẫn đường cho khách từ thị trấn hoặc các công ty du lịch ở dưới Hà Nội lên không thể đáp ứng nhu cầu về loại hình này của khách nên phải nhờ tới những người dân ở đây. Việc hợp tác giữa công ty du lịch và người dẫn đường leo núi theo hình thức hợp đồng miệng, công ty du lịch trả tiền trực tiếp. Công việc này thường là nam giới khỏe mạnh và có kinh nghiệm leo núi, thông thạo tuyến đường đi lên Phan Xi Păng. 2.2.5. Mở quán bán hàng Đồng bào Hmông, Dao ở hai địa bàn nghiên cứu nhiều gia đình có thu lợi từ du lịch bằng việc mở quán bán hàng phục vụ khách tại thôn. Hoạt động này xuất phát từ nhu cầu của khách đối với các sản phẩm đặc trưng của điểm du lịch. Phần khác nhằm đáp ứng nhu cầu giải khát và các vật phẩm tiêu dùng tại điểm tham quan như nước uống, bánh kẹo cũng được bầy bán. Tuy nhiên, thu nhập từ loại hình này không cao vì mức tiêu thụ của khách không nhiều: “Tôi bán hàng ở đây đã được bẩy năm, khách từ thị trấn đi tuyến du lịch này, hàng ngày có nhiều khách đi qua đây, nhưng đa phần du khách họ vào nghỉ chân, họ chỉ mua nước uống, một số thì mua ít bánh kẹo (kẹo cao su, bánh cho trẻ em trong bản), còn những gia đình có khách ngủ lại thì khách họ cũng chỉ mua ít mì tôm, thuốc lá, chứ ít khách mua hàng lưu niệm.” (Chị L.L.M, sinh năm 1968, thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn) 2.2.6. Đưa khách đi tham quan Dịch vụ này khá phát triển đối với các em gái người Hmông, Dao. Mỗi lần các em đưa khách đi tham quan (ít thì một buổi sáng, nhiều thì cả ngày, hai 43 ngày) các em được nhận lại số tiền công là 250 nghìn đồng đến 300 nghìn đồng từ công ty du lịch hoặc chủ các khách sạn mà các em đã có mối quan hệ. Với khoản thu nhập này, các em có thể chi trả cho ăn uống, cho sinh hoạt hàng ngày, tiết kiệm lại các em có một khoản tương đối cao (tính trung bình một tháng em L.S.P đi dẫn khách được 15 ngày, (các ngày còn lại em L.S.P làm tại nhà hàng ở phố Cầu Mây thu nhập tính theo tiếng) 15 ngày này nhân với mức thu nhập trung bình là 250 nghìn đồng một ngày dẫn em L.S.P có thu nhập từ 3.700 nghìn đồng đến 4000.000 đồng một tháng chưa tính các khoản thu nhập khác (tip của khách, hoa hồng từ các cơ sở dịch vụ ăn, mua sắm). Trước đây các em đi theo khách bán hàng rong rồi dần dần thạo tiếng anh và hiểu được nhu cầu khách cần gì khi đi tham quan du lịch, các em đã nhanh chóng làm cộng tác viên hướng dẫn cho khách du lịch với các khách sạn và các công ty du lịch trên địa bàn thị trấn (phần lớn là phục vụ cho khách nước ngoài). Các công ty du lịch ở Hà Nội lên ngày nay đều có hướng dẫn viên của công ty đi theo đoàn (vì đoàn lên Sa Pa bằng ô tô) lên nhu cầu cần hướng dẫn viên là các em người Hmông, Dao là khá ít, nếu có thì chỉ có các công ty lớn và các đoàn khách Việt Nam có nhu cầu là hướng dẫn viên bản địa thì các em mới được tham gia dẫn đoàn (thường là các tuyến xuống Lao Chải, Tả Van hay Tả Phìn). Dịch vụ cho khách du lịch chụp ảnh: cộng đồng tộc người Hmông, Dao luôn là đối tượng chính mà khách du lịch đến Sa Pa muốn tìm hiểu. Hầu hết du khách đều muốn có những hiện vật kỉ niệm về họ bằng cách mua những sản phẩm của họ hoặc chụp ảnh với họ và có cho tiền họ sau khi chụp ảnh, dần dần đây trở thành một dịch vụ kiếm tiền khá tốt cho cộng đồng, nhất là những em bé. Nhiều cô gái Dao đỏ ở thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn đã chủ động mặc những trang phục đẹp của đồng bào mình ra thị trấn để cho khách có nhu cầu chụp hình để hưởng lợi từ dịch vụ này. 44 Cung cấp lương thực, thực phẩm cho khách du lịch: trong hai thôn nghiên cứu, ở đây đồng bào thường xuyên cung cấp ngô nếp non, khoai cho các hộ kinh doanh đồ nướng ở thị trấn. Đồng thời cũng cung cấp rau củ quả, các sản phẩm từ thịt cho các hộ kinh doanh ngoài thị trấn tạo nguồn thu nhập ổn định cho đồng bào. Cung cấp nhân công lao động: với sự phát triển lớn mạnh của Sa Pa, hai địa bàn nghiên cứu đã có nhiều người tham gia làm việc tại các khách sạn, nhà hàng ngoài thị trấn nhằm tăng thêm thu nhập. Đồng thời, trong thời gian gần đây, nhiều công trình, dự án đang xây dựng ở thị trấn, là cơ hội việc làm cho nhiều người trong cộng đồng Hmông, Dao. 2.3. Trải nghiệm của khách du lịch về văn hóa tộc người Hmông, Dao ở địa bàn nghiên cứu 2.3.1. Khách quốc tế Khách quốc tế bắt đầu đến Sa Pa từ năm 1993 với số lượng lớn, lựa chọn của khách qua đêm là các làng bản của đồng bào các tộc người thiểu số, chính quyền địa phương đã kiểm soát hoạt động này và dần dần hình thành nên những quy tắc đối với gia đình mở dịch vụ kinh doanh nhà nghỉ trọ (homestay) cho khách du lịch để đảm bảo tính an toàn cho du khách ngủ lại bản. Từ đó việc hoạt động kinh doanh homestay được siết chặt hơn và du khách yên tâm khi ngủ lại bản. Chúng tôi có thực hiện các cuộc khảo sát trên địa bàn hai thôn nghiên cứu với du khách quốc tế. Trong cuộc khảo sát này chúng tôi được sự cộng tác giúp đỡ của các bạn là hướng dẫn viên hướng dẫn các du khách tham quan, ngủ nghỉ tại địa bàn nghiên cứu. Cuộc phỏng vấn thứ nhất với khách du lịch có quốc tịch Thái Lan. Qua cuộc trò chuyện với du khách này, chúng tôi thấy du khách nước ngoài rất thích tham dự những nghi thức văn hóa của cộng đồng nơi mình đến, địa điểm chọn ngủ lại là một ngôi nhà của người Dao, tuy không sang 45 trọng nhưng nó là nơi tổ chức sinh hoạt gia đình của người Dao. Và được du khách lựa chọn. “Tôi có được dự một nghi lễ cấp sắc của một gia đình gần đây. Lúc đi ở ngoài đường tôi thấy gia đình họ dán nhiều giấy màu ở cửa tôi có hỏi bạn hướng dẫn viên về điều đó và có ý muốn được xem. Lúc đó bạn hướng dẫn viên vào hỏi và gia đình ấy đồng ý cho ngồi xem. Sau đó tôi và gia đình tôi ngồi trong nhà gia đình đó xem họ làm lễ. Tôi có hỏi và được biết (anh Chong Akkharadet có biết tiếng Việt Nam) đây là nghi lễ được diễn ra ở hầu hết các đàn ông người Dao đỏ từ tuổi 13”. (CHONG AKKHARADET, 37 tuổi, du khách đến từ Thái Lan) Cuộc phỏng vấn thứ hai của chúng tôi là một du khách quốc tịch Mỹ, sinh năm 1971. Chủ đề chúng tôi muốn hỏi ở đây đề cập đến thông tin trước khi đến Sa Pa và những ấn tượng khi du khách đến Sa Pa. “Dao, tôi thấy thân thiện và mến khách. Họ nhiệt tình khi đưa chúng tôi đi tham quan hang động và họ kể cho tôi nghe về cuộc sống của họ, công việc họ làm và gia đình họ. Đồng bào ở đây họ đi theo nhiều quá, gia đình tôi vừa xuống xe ô tô là họ đã tới cửa chào đón và mời mua hàng. Tôi thấy cách bán hàng của họ khá nhanh nhẹn, chớp nhoáng đã có mặt và họ thân thiện dẫn chúng tôi đi tham quan và nói chuyện với chúng tôi”. (JOEL KENDALL, 45 tuổi, du khách quốc tịch Mỹ). Qua cuộc phỏng vấn lần hai, chúng tôi thấy cả khách trong nước và nước ngoài đều đánh giá hành vi bán hàng của đồng bào làm khách không mặn mà khi mua hàng hay cảm thấy phiền khi đến điểm tham quan mà họ cứ mời chào. Còn khi chúng tôi sang phỏng vấn đoàn khách ở bên thôn Lý, xã Lao Chải để xem những cảm nhận của khách du lịch ra sao và rồi xem hiện tượng có tương tự như bên thôn Sả Xéng, xã Tả Phìn không. Chúng tôi ở một nhà người Hmông kinh doanh dịch vụ homestay tại thôn, theo quan sát của chúng tôi thì ngoài kinh doanh homestay ra, thì gia chủ có bán hàng lưu niệm và cũng trưng bầy một bộ khung cửi để dệt, nhưng chúng tôi thấy khung cửi này không dùng để dệt nữa, mà thay vào đó là chức năng cho khách tham quan. Điều này cho chúng tôi biết, họ đã thích ứng tốt với dịch vụ du lịch và biết cách phục vụ khách du lịch để tăng thêm thu nhập cho gia đình. 46 2.3.2. Khách nội địa Trước đây, lượng khách lên Sa Pa bị hạn chế nhiều bởi phương tiện giao thông từ Hà Nội tới Sa Pa, nhưng vài năm gần đây, khi cao tốc Nội Bài - Lào Cai đi vào hoạt động, dòng khách về Sa Pa ngày một đông, không chỉ có các ngày nghỉ lễ mà Sa Pa đã trở thành du lịch cuối tuần của các du khách khắp nơi đến Sa Pa. Điều này có tác động không nhỏ tới cảnh quan du lịch của Sa Pa và đời sống của đồng bào các tộc người thiểu số ở đây cũng ảnh hưởng, nhất là hai nhóm cộng đồng Hmông, Dao. Cộng đồng Hmông, Dao là tộc người chiếm số lượng đông nhất của huyện Sa Pa. Là chủ thể của du lịch văn hóa Sa Pa. Chịu tác động chi phối từ hoạt động du lịch đem lại. Để tìm hiểu cảm nhận của du khách Việt Nam về Sa Pa thì chúng tôi có nhiều cuộc phỏng vấn với các nhóm khách, các đoàn khách từ các vùng miền trong cả nước tới Sa Pa xuất phát từ Hà Nội. Nhóm khách đến từ các tỉnh phía Bắc: Hàng năm, có nhiều đoàn khách từ các tỉnh phía Bắc đến thăm quan, nghỉ dưỡng tại Sa Pa. Việc theo dõi và phỏng vấn đầy đủ các nhóm khách từ các tỉnh thành phía Bắc là điều không thể thực hiện được. Do đó, chúng tôi lựa chọn phỏng vấn một số đoàn khách có tính lựa chọn ngẫu nhiên. “Mình vẫn thích tham dự chợ tình của các em thanh niên người dân tộc ở đây múa ô và thổi khèn cùng với những điệu nhảy thể hiện hình thức giao duyên. Nhiều lúc mình cũng thích tham gia cùng nhảy múa với các em ấy, trước đây thì mình thấy các em thanh niên nam nữ này có một số em thì đang “biểu diễn”còn một đến hai em thì cầm mũ đi xung quanh nơi khách đứng xem để xin tiền. Còn năm nay (08-10/1/2016) thì thấy các em thanh niên đó lịch sự hơn đó là các em ấy làm một cái thùng bằng nhôm kính để du khách khi xem các em biểu diễn thì cho tiền các em vào thùng đó”. (N.H.Q, 32 tuổi, du khách từ Hải Phòng) Theo nhiều cuộc quan sát của chúng tôi thì những đêm “chợ tình” tối thứ sáu và thứ bẩy hàng tuần được diễn ra ở sân trung tâm trước nhà thờ đa phần là các em thiếu niên là học sinh từ lớp sáu đến lớp tám được chia làm nhiều nhóm (khoảng bốn đến năm nhóm) và nhảy múa với khèn và ô. Những kĩ thuật này các em đã được học từ rất 47 sớm (khi chúng tôi quan sát một buổi sinh hoạt tập thể của các em học sinh cấp một xã Tả Phìn thì thấy các em lớp một, lớp hai đã biết nhảy múa theo truyền thống của đồng bào mình). Các em thường rủ nhau đến thị trấn vào các tối cuối tuần để cùng nhau nhảy múa và kiếm tiền bằng sức lao động của mình một cách chính đáng. Cùng vấn đề này, chúng tôi có cuộc phỏng vấn với anh T.B.M một cán bộ đoàn thanh niên ở thành phố Hà Nội lên Sa Pa du lịch. Trong cuộc phỏng vấn, chúng tôi muốn biết du khách cảm nhận về văn hóa tộc người Hmông, Dao ở Sa Pa trong hoạt động du lịch và anh T.B.M cho biết “Về đồng bào Hmông, Dao thì cảm nhận lúc đầu của mình thì rất thương họ, họ nghèo quá vì cuộc sống mưu sinh cho nên họ phải đi ra đây bán hàng kiếm sống thêm. Thương các em thiếu nhi bé tí đã phải đi bán hàng kiếm sống. Nhưng càng lên thì lại càng thấy cách bán hàng của họ tạo cảm giác khó chịu, khi mà bám theo cù nhầy việc mua hàng, giờ thì trẻ con lại có hiện tượng xin tiền nữa. Không cho thì tội, mà cho rồi đảm bảo lúc sau lại có khoảng chục em ra xin. Đi thưởng thức đồ nướng cùng bạn bè, các em cũng ra xin xiên thịt hay cái gì đó nó cũng gây phản cảm với khách du lịch.Chợ tình thì giờ không phải là chợ tình nữa rồi bạn ạ, các bạn thanh niên ra biểu diễn xin tiền là chính, chứ không hẳn là nơi để các đôi nam nữ họ tìm hiểu nhau nữa rồi. Lên Sa Pa chắc đi ba ngày hai đêm là quá đủ rồi. Mình nghĩ nếu ở Lao Chải và Tả Phìn có đội văn nghệ phục vụ khách du lịch không chỉ mình mà còn nhiều khách du lịch khác đều rất thích thú, bạn xem các tiết mục của các bạn dân tộc luôn thu hút được khách du lịch điển hình ở Hàm Rồng và Cát Cát lúc nào cũng đông nghịt khách du lịch vào xem”. (T.B.M, sinh năm 1984, du khách đến từ Hà Nội) Nhóm khách đến từ các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên: Du khách ở khu vực miền Trung và Tây Nguyên là những du khách sống ở vùng có khá nhiều đồng bào các tộc người thiểu số, về văn hóa các tộc người sinh sống trên địa bàn không còn xa lạ với du khách. Tuy không tộc người nào giống tộc người nào, mỗi một đồng bào thiểu số là một kho tàng văn hóa khác nhau, tạo nên tính hấp dẫn vùng miền. Theo khảo sát của chúng tôi, nhóm khách này ít có nhu cầu đi du lịch ở Sa Pa với nhiều lý do khác nhau, trong đó lý do cảnh quan và khí hậu có sự tương đồng với Sa Pa (chủ yếu là ở Tây Nguyên) nhóm khách chọn đi Sa Pa một phần là do thị hiếu muốn đến Sa Pa xem “chợ tình” muốn được leo Phan Xi Păng, 48 còn lại là nhu cầu đi đến Sa Pa để biết. Trong số nhiều vị khách mà chúng tôi có dịp trò chuyện, ý kiến của một du khách đến từ Đà Nẵng có tính tiêu biểu. “Người dân tộc họ bán từ sớm cho đến tối khuya, không biết họ bán được bao nhiêu tiền một ngày, nhưng nhìn họ, trời lạnh mà không có nhiều đồ ấm. Những người bán hàng cả người già và trẻ nhỏ đều ngồi ở dọc hai ven đường với cái lạnh cắt da cắt thịt mà họ vẫn ngồi ở đó để mong bán được hàng, mong bán được cái gì đó để kiếm thêm qua ngày. Nhìn họ ngồi co ro trong cái lạnh, mà vẫn ngủ được trong tư thế ngủ gật gù, một lúc sau có một nhóm khách đi qua, họ thấy cảnh như vậy thương đứa bé, họ cho tiền và họ cũng muốn mua giúp em nữa. Khi bán hàng mắt em bé đó vẫn nhắm miệng thì nói giá sản phẩm, khi khách hỏi lại thì em nhìn sản phẩm và nói lại giá bán. Không cần mặc cả, vị khách trong nhóm đó, sẵn sàng trả em bé đó với giá tiền mà em báo. Đi được một đoạn cô thấy có hai chị em người Hmông đang ngồi bán hàng, chị bế em trên tay và ngồi trên một bậc ven đường của nhà hàng để ngồi bán, trong cảnh chị thì há hốc miệng mắt thì nhắm em bé trên tay thì cũng nằm ngủ không kém gì chị”. (Cô N.T.N.L, 53 tuổi, du khách đến từ Đà Nẵng) Nhóm khách đến từ các tỉnh phía Nam: Theo khảo sát của chúng tôi trong luận văn này, thì khách du lịch với những người lần đầu tiên đến Sa Pa thì trong tâm trí họ muốn đến xem và tìm hiểu bản sắc văn hóa dân tộc Hmông, Dao và phiên chợ của vùng cao. Còn đối với những du khách đến Sa Pa lần thứ hai và lần thứ ba thì điều mong muốn của họ khi đến Sa Pa là khí hậu và cảnh quan rừng núi của Sa Pa chứ không phải là yếu tố văn hóa tộc người Hmông, Dao ở đây nữa, mà trong tâm thức của họ đã hình thành sau chuyến đi đến Sa Pa lần đầu tiên là cảnh những người bán hàng rong lẽo đẽo bám theo họ mời họ mua hàng khi họ không có nhu cầu mua hàng thì họ vẫn bám theo đến khi mua bằng được thì họ không theo nữa. Còn đối với những người khách họ thấy người bán rong bám theo họ mời bán hàng và họ có mua một phần vì thương người bán rong, một phần là mua cho xong không để họ bám theo nữa “Hàng của người bán rong mẫu mã không đẹp, không phải là hàng thổ cẩm bản địa mà hàng có xuất xứ từ Trung Quốc hoặc từ những tỉnh dưới xuôi mang lên bán buôn cho họ với mẫu mã có sắc thái tộc người”. (Theo chị T.P.M, 37 tuổi,du khách đến từ thành phố Hồ Chí Minh) 49 Tuy nhiên, việc mua bán giữa khách du lịch và người bán rong không dừng lại ở đó mà khi bám theo đoàn