Luận văn Các mô hình trồng trọt và chăn nuôi trong mùa lũ năm 2004 tại huyện Chợ Mới, An Giang

nghiệm trong sản xuất của chính đồng ruộng của họ. Tuy nhiên, trình độ học vấn của nông hộ còn rất thấp. Vì vậy, nhiều nông dân sẽ rất bảo thủ, khó chấp nhận kỹ thuật mới và sợ rủi ro. Hình 3: Tỉ lệ (%) hộ có kinh nghiệm sản xuất của các mô hình canh tác tại Chợ Mới, An Giang 33,4 27,8 33,5 5,6 62,5 31,3 6,3 0 93,4 0 6,6 0 90 3,36,7 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 T ỉ l ệ (% ) h ộ Lúa Màu Bò Bò - Bắp ≤10 năm 11-20 năm 21-30 năm >30 năm Mô hình Bảng 5 cho thấy số nhân khẩu trung bình trên một nông hộ là 4,89 người ở mô hình lúa, 4,13 người ở mô hình màu, 4,20 người ở mô hình chăn nuôi bò, 5,34 người ở mô hình bò - bắp. Qua 4 mô hình trên ta thấy, số người trên nông hộ ở mức trung bình, điều này sẽ không tạo áp lực về nhân khẩu. Số nam giới chiếm 55,2%, nữ giới chiếm 44,8% ở mô hình lúa; ở mô hình màu số nữ giới bằng với số nam giới; ở mô hình chăn nuôi bò, số nam giới chiếm 52,4%, số nữ giới chiếm 47,6%; ở mô hình bò - bắp, số nữ giới chiếm 53,1%, số nam giới chiếm 46,9%. Tỉ lệ nam nữ trên nông hộ chênh lệch nhau không nhiều. Số lao động trung bình của nông hộ là 2,67 người ở mô hình lúa, 2,19 người ở mô hình màu, 2,73 người ở mô hình bò, 4,70 người ở mô hình bò - bắp. Số lao động trung bình ở mô hình bò - bắp cao nhất, so với số nhân khẩu trung bình của nông hộ thì nguồn lực lao động của nông hộ ở mô hình bò - bắp dồi dào. Còn số lao động ở các mô hình còn lại thì ở mức trung bình. Bảng 5: Số nhân khẩu và số lao động trung bình trong nông hộ của các mô hình canh tác tại huyện Chợ Mới, An Giang Số nhân khẩu và lao động Lúa Màu Bò Bò - Bắp Số nhân khẩu (người) 4,89 4,13 4,20 5,34 Nam (%) 55,2 50,0 52,4 53,1 Nữ (%) 44,8 50,0 47,6 46,9 Số lao động (người) 2,67 2,19 2,73 4,70 Độ tuổi trung bình của các thành viên trong gia đình là 26,29 tuổi ở mô hình lúa, 23,54 tuổi ở mô hình màu, 24,08 tuổi ở mô hình chăn nuôi bò, 25,57 tuổi ở mô hình bò bắp. Số người có độ tuổi từ 16 - 55 tuổi chiếm 68,1% ở mô hình lúa, 62% ở mô hình màu, 64,6% ở mô hình chăn nuôi bò, 67,5% ở mô hình bò - bắp, từ đây cho thấy lao động trong nông hộ tương đối dồi dào, đây là độ tuổi có sức mạnh và rất năng động là nguồn lực lớn cho sản xuất nông nghiệp của nông hộ (Bảng 6). Bảng 6: Tỉ lệ (%) thành viên trong nông hộ ở các độ tuổi khác nhau của các mô hình tại Chợ Mới, An Giang Đơn vị tính:% Tuổi Lúa Màu Bò Bò - Bắp ≤15 26,1 34 33,3 27,3 16-25 36,2 28 27,1 34,1 26-35 14,5 20 14,6 14,4 36-45 8,7 8 12,5 12,9 46-55 8,7 6 10,4 6,1 >55 5,8 4 2,1 5,3 Độ tuổi trung bình 26,29 23,54 24,08 25,57 Độ lệch chuẩn 16,21 16,15 14,76 15,13 4.2. Diện tích đất đai và tài sản nông hộ Hầu hết những hộ có đất nhiều là những hộ trồng lúa, rau, một số nông dân có đất vườn trồng cây ăn trái, tuy nhiên số lượng này ít. Mô hình lúa: Diện tích trung bình của nông hộ là 1,41 ha. Trong những hộ điều tra không có hộ nào có diện tích dưới 0,5 ha, diện tích từ 1,1 ha đến 1,5 ha chiếm tỉ lệ lớn nhất 38,9% số hộ, chiếm tỉ lệ nhỏ nhất là 11,1% số hộ có diện tích đất 1,5 - 2 ha. Số hộ có diện tích trên 2,0 ha chiếm 22,2% số hộ. Trong đó, diện tích phần lớn là để trồng lúa, còn phần nhỏ khác là diện tích nhà ở hay có những hộ có đất vườn nhưng diện tích này không lớn, hộ có diện tích đất vườn lớn nhất là 4000 m2 (Bảng 7). Mô hình rau màu: Diện tích đất trung bình của nông hộ là 0,41 ha. Tổng diện tích đất của những hộ này không quá 1 ha. Do có diện tích nhỏ nên họ chỉ canh tác rau màu. Số hộ có diện tích nhỏ hơn 0,5 ha chiếm tỉ lệ lớn nhất 68,8%, có 31,2% số hộ có diện tích từ 0,5 - 1 ha (Bảng 7). Mô hình chăn nuôi bò: Theo Bảng 7 thì diện tích trung bình của nông hộ là 0,31 ha, vì là những hộ chăn nuôi nên diện tích của nông hộ không nhiều, diện tích để xây chuồng trại chỉ là phần nhỏ, có thể xây sát nhà tiện chăm sóc, quản lý. Mô hình bò - bắp: Diện tích trung bình của nông hộ là 0,75 ha, phần lớn diện tích của nông hộ là trồng bắp. Nuôi bò là để tận dụng nguồn phụ phẩm và tăng thu nhập của nông hộ. Diện tích nông hộ dưới 0,5 ha chiếm 30% số hộ, diện tích từ 0,5 - 1 ha chiếm 50% số hộ, 13,4% số hộ có diện tích từ 1 - 1,5 ha, có 3,3% số hộ có diện tích từ 1,5 - 2,0 ha, chỉ có 3,3% số hộ có diện tích trên 2 ha (Bảng 7). Bảng 7: Tỉ lệ hộ (%) có tổng diện tích đất theo các mô hình tại Chợ Mới, An Giang Đơn vị tính: % Diện tích (ha) Lúa Màu Bò Bò - Bắp < 0,5 0 68,8 73,3 30,0 0,5-1 27,8 31,2 13,3 50,0 1-1,5 38,9 0 6,7 13,4 1,5-2,0 11,1 0 6,7 3,3 > 2 22,2 0 0 3,3 Tổng số hộ 18 16 15 30 Trung bình 1,41 0,41 0,31 0,75 Độ lệch chuẩn 0,77 0,26 0,45 0,72 Bảng 8 cho thấy hầu hết nông hộ đều có phương tiện sản xuất cần thiết như bình xịt. Trong sản xuất lúa và màu 100% nông hộ đều có bình xịt. Phương tiện như máy cày, xới, máy suốt chỉ có 11,1% nông hộ có, vì đây là những phương tiện sản xuất đắt tiền, hầu hết nông hộ đều thuê làm đất. Ngoài ra, còn có các phương tiện phục vụ cho đời sống nông hộ như: trên 50% số hộ có xe honda, xe đạp, ti vi, và một số nông hộ có các phương tiện khác như video, radio. Như vậy, đời sống của nông dân đã khá hơn góp phần giúp họ có khả năng tiếp cận với các phương tiện thông tin đại chúng, học hỏi kỹ thuật, các thông tin giá cả, thị trường để phục vụ cho sản xuất. Bảng 8: Tỉ lệ (%) số hộ có phương tiện sản xuất theo các mô hình canh tác tại Chợ Mới, An Giang Đơn vị tính: % Loại tài sản Lúa Màu Bò Máy cày, xới 11,1 0 0 Máy suốt 11,1 0 0 Bình xịt 100 100 53,3 Sân phơi 27,8 0 6,7 Kho trữ lúa 16,7 0 6,7 Xuồng 44,4 6,3 6,7 Máy bơm nước 33,3 81,3 13,3 TV 88,9 81,3 66,7 Radio 44,4 50 33,3 Đầu video 44,4 56,3 33,3 Xe honda 83,3 50 53,3 Xe đạp 88,9 100 66,7 Tổng số hộ 18 16 15 4.3. Nguồn thông tin cho sản xuất nông nghiệp Có 100% số hộ có thu nhận thông tin cho sản xuất nông nghiệp ở mô hình lúa, màu, chăn nuôi bò và 93,3% ở mô hình bò - bắp. Điều này cho thấy người dân đã chú ý rất nhiều đến các thông tin có liên quan đến sản xuất của mình. Những người thu nhận thông tin thường là chủ hộ và việc tiếp nhận thông tin cũng chưa được thực hiện thường xuyên. Người nông dân thu nhận thông tin chủ yếu từ những người nông dân khác như 61,1% ở mô hình lúa, 62,5% ở mô hình màu, 66,7% ở mô hình bò, 46,7% ở mô hình bò - bắp. Hầu hết những người nông dân chỉ thu nhận thông tin từ những nông dân khác hay người thân, khả năng thu nhận thông tin của họ còn hạn hẹp. Bên cạnh đó, người nông dân còn thu nhận thông tin từ bà con, ti vi, radio, các dịch vụ buôn bán vật tư nông nghiệp, nhưng tỉ lệ số hộ thu nhận thông tin từ kỹ thuật viên không nhiều, 27,8% ở mô hình lúa, chiếm tỉ lệ rất ít 3,8% ở mô hình màu, 26,7% ở mô hình bò, 20% ở mô hình bò - bắp, chủ yếu người dân dựa vào kinh nghiệm bản thân, do đó cần đẩy mạnh công tác khuyến nông, áp dụng những kỹ thuật mới vào trong sản xuất nhằm nâng cao hiệu quả canh tác. Ở những nông hộ chăn nuôi bò, do phần lớn mang tính tự phát nên họ không là thành viên của hợp tác xã, không được hưởng những quyền lợi từ hợp tác xã. Những hợp tác xã ở đây sẽ cung cấp các thông tin về kỹ thuật nuôi, các thông tin giá cả, thậm chí hợp tác xã có cả nhân viên thú y chăm sóc sức khỏe bò cho những xã viên (Bảng 9). Bảng 9: Tỉ lệ (%) nông hộ nhận các nguồn thông tin cho sản xuất nông nghiệp theo các mô hình canh tác tại Chợ Mới, An Giang Đơn vị tính: % Nguồn thông tin Lúa Màu Bò Bò - Bắp Không có thu nhận nguồn thông tin 0 0 0 6,7 Có thu nhận thông tin 100 100 100 93,3 Từ những nông dân khác 61,1 62,5 66,7 46,7 Bà con thân nhân 33,3 62,5 40,0 53,3 TV 72,2 25 33,3 46,7 Radio 16,7 0 13,3 23,3 Báo/tạp chí 11,1 0 0 10,0 Tổ chức chính phủ/kỹ thuật viên 27,8 3,8 26,7 20,0 Dịch vụ buôn bán vật tư nông nghiệp 22,2 31,3 0 3,3 Người nghiên cứu, thí nghiệm và điều tra 0 6,3 0 3,3 Hợp tác xã 11,1 6,3 0 0 Lãnh đạo địa phương 22,2 6,3 0 16,7 Các nguồn khác 5,6 18,8 6,7 0 Tổng số hộ 18 16 15 30 4.4. Kỹ thuật canh tác của các mô hình 4.4.1. Lúa Sau khi đê bao, Chợ Mới đã tiến hành tăng vụ. Vụ 3 (vụ Thu Đông) nông dân thường xuống giống vào khoảng tháng 6dl hoặc tháng 7dl, có hộ xuống giống vào tháng 8dl (Bảng 11). Theo kết quả điều tra ở Bảng 10, về cơ cấu giống, vụ 3 nông dân sử dụng nhiều giống lúa khác nhau. Tất cả các hộ đều sử dụng những giống lúa có thời gian sinh trưởng từ 90 - 120 ngày, trong đó có hộ sử dụng 2 giống lúa khác nhau trong 1 vụ. Giống 1490 được nông dân sử dụng nhiều nhất chiếm 38,89% số hộ, kế đó là giống Jasmine chiếm 27,28%, còn các giống CS2000, 2519, 2514, 2517, Tài nguyên, 50404 chỉ chiếm tỉ lệ ít. Bảng 10: Tỉ lệ (%) hộ sử dụng các giống lúa khác nhau ở mô hình lúa (vụ 3) tại Chợ Mới, An Giang Loại giống Số hộ Tỉ lệ (%) Jasmine 5 27,28 Tài nguyên 1 5,56 1490 7 38,89 2519 1 5,56 2514 2 11,11 2517 1 5,56 50404 2 11,11 CS2000 1 5,56 Tổng số 18 Theo Bảng 11, có 61,11% số hộ sạ giống bằng phương pháp sạ hàng với mật độ gieo sạ là 12 - 17 kg/1000m2, 38,89% số hộ vẫn sử dụng phương pháp sạ tay với mật độ gieo sạ là 20 - 25 kg/1000m2. Các công đoạn chuẩn bị đất như cày, xới, trục, trang bằng đất đều được làm bằng cơ giới, chỉ có tu sửa bờ ruộng được làm bằng tay. Thời gian cấy dặm thường trung bình là 18,42 ngày sau khi gieo sạ. Công tác tưới tiêu, nông dân đều mướn và được tính trên mỗi công sau cuối vụ. Bảng 11: Các hoạt động trong canh tác ở mô hình lúa (vụ 3) tại Chợ Mới, An Giang Hoạt động Số hộ (%) Phương pháp áp dụng Số lượng Thời gian Cày 55,56 Máy 18,90 NTKS Xới 100 Máy 15,56 NTKS Trang bằng 77,78 Máy 9,83 NTKS Tu sửa bờ ruộng 100 Tay 5,19 NTKS Cấy dặm 66,67 Tay 18,42 NSKS Gieo sạ (tháng dl) 6 - 8 Sạ tay 38,89 Sạ tay 20 - 25 kg/0,1ha Sạ hàng 61,11 Sạ hàng 12 - 17 kg/0,1ha Thu hoạch Máy 90 - 120 NSKS Phơi 100 Ghi chú: NTKS: Ngày trước khi sạ NSKS: Ngày sau khi sạ DL: Dương lịch Các nông hộ sử dụng phân bón rất đa dạng, lượng phân và loại phân cũng khác nhau tùy vào kinh nghiệm của nông hộ và loại đất nơi nông hộ canh tác. Trung bình nông dân bón phân 4 lần/vụ, có hộ chỉ bón 3 lần/vụ. Về loại phân, nông dân sử dụng phổ biến nhất là urê (100% số hộ sử dụng), trung bình nông dân sử dụng 134,23 kg/ha/vụ. Có 83,33% số hộ sử dụng phân DAP, trung bình nông dân bón 61,63 kg/ha/vụ. Ngoài ra, nông dân cũng sử dụng phân hỗn hợp NPK (16 - 16 - 8) với lượng trung bình 108,98 kg/ha/vụ. Ngày nay, nông dân cũng rất quan tâm đến kali, tất cả các hộ đều sử dụng phân KCl, trung bình nông dân bón 51,27 kg/ha/vụ (Bảng 12). Qua điều tra cho thấy, nông dân chỉ sử dụng phân bón hóa học, không có hộ nào sử dụng phân hữu cơ. Do đó, cần khuyến cáo nông dân sử dụng loại phân hữu cơ, đây là loại phân có tác dụng lâu dài, hơn nữa Chợ Mới là vùng đê bao khép kín nông dân canh tác 3 vụ trong năm, cần sử dụng phân hữu cơ để cải tạo đất. Bảng 12: Tỉ lệ (%) hộ sử dụng các loại phân bón khác nhau ở mô hình lúa (vụ 3) tại Chợ Mới, An Giang Phân Lượng (kg/ha) Tỉ lệ hộ (%) Urê 134,23 100 DAP 61,63 83,33 KCl 51,27 100 NPK (16 - 16 – 8) 108,98 55,56 Đối với công tác bảo vệ thực vật, tùy vào điều kiện tự nhiên của từng vụ, chế độ canh tác mà tình hình sâu, bệnh khác nhau. Thường ruộng lúa nông dân bị rầy, sâu đục thân, bệnh đạo ôn, lem lép hạt... Biện pháp phòng trị của nông dân bằng hóa học là chủ yếu, thường nông dân sử dụng các loại thuốc như Actara, Regent, Fuan, Vali, Tilt... Tuy nhiên, trong công tác bảo vệ thực vật, nông dân vẫn còn sử dụng những loại thuốc cấm như Thiodan, viên Mỹ. Tùy tình hình sâu bệnh mà số lần xịt thuốc nhiều hay ít. Tất cả các hộ điều tra đều sử dụng thuốc hóa học để diệt cỏ, họ cho rằng thuốc hóa học vừa cho hiệu quả cao lại ít tốn công so với nhổ cỏ bằng tay. Tùy vào điều kiện từng vụ và nguồn nhân lực nông hộ mà công tác chăm sóc đồng ruộng khác nhau. Các công tác cắt, suốt, nông dân đều mướn, nếu có công lao động nhà thì nông dân tự cắt nhưng hầu hết nông hộ do phải tập trung thời vụ nên không đủ nhân lực, vì vậy họ phải mướn thêm nhân công. Lúa sau khi hoạch được nông dân phơi khô từ 3 - 4 ngày tùy vào điều kiện thời tiết, không có hộ nào sử dụng phương pháp sấy. Năng suất trung bình của nông hộ tương đối cao 6,13 tấn/ha, có hộ đạt 7,6 tấn/ha. 4.4.2. Màu Về mô hình rau, chúng tôi chỉ chọn điều tra một loại rau là cải bẹ dúng. Đây là loại rau được canh tác phổ biến trong vụ 3. Nguồn giống nông dân chủ yếu mua tại địa phương, trung bình nông dân sử dụng lượng giống là 0,18 kg/ha. Loại giống cải bẹ dúng này có thời gian sinh trưởng là 35 ngày (Bảng 13). Về kỹ thuật trồng, kích thước liếp trung bình rộng 1,02 m, cao trung bình 0,33 m, chiều dài của liếp tùy vào diện tích của nông hộ. Hầu hết các nông hộ đều dùng nước tưới từ sông, hộ nào có phương tiện thì dùng máy bơm tưới nước, hộ không có phương tiện thì dùng thùng tưới. Mỗi ngày nông dân đều phải tưới nước, có hộ tưới mỗi ngày một lần, cũng có hộ tưới 2 lần/ ngày, có hộ 2 ngày mới tưới 1 lần. Nông dân thường sử dụng vôi hoặc tro để xử lý đất trước khi gieo trồng. Có hộ sử dụng thuốc để xử lý đất (Bảng 13). Bảng 13: Kỹ thuật canh tác của mô hình màu tại Chợ Mới, An Giang Kỹ thuật Cách xử lý Tên rau Cải bẹ dúng Thời gian sinh trưởng (ngày) 35 Lượng giống (kg/ha) 0,18 Kích thước liếp trồng (m) - Rộng 1,02 - Cao 0,33 Xử lý đất Vôi, tro, thuốc Tưới nước (lần/ngày) 1 Thời điểm bón phân (ngày) 10,15,20 Thời gian cách ly lần bón phân sau cùng đến thu hoạch (ngày) 4 - 13 Số lần phun thuốc BVTV 3 - 7 Năng suất (tấn/ha) 24,79 Về phân bón, nông dân sử dụng phân hóa học, loại phân sử dụng chủ yếu là urê, kế đến phân hỗn hợp là DAP hay NPK (16 - 16 - 8 hay 20 - 20 - 15), rất ít hộ sử dụng phân Kali, không có hộ nào sử dụng super lân. Thời gian cách ly lần bón phân sau cùng từ 4 đến 13 ngày. Nông dân bón phân cho rau vào giai đoạn 10, 15 và 20 ngày sau khi trồng. Về công tác bảo vệ thực vật, nông dân chủ yếu sử dụng thuốc hóa học. Các loại sâu hại thường gặp như sâu xanh da láng, bọ nhảy, sâu keo... Sâu hại xuất hiện vào giai đoạn 5 đến 10 ngày sau khi trồng. Các bệnh thường gặp như thối rễ, thối bẹ. Bệnh thối rễ, thối bẹ thường xuất hiện lúc cây gần thu hoạch, một số hộ dùng thuốc trị, có hộ thì nhổ bán luôn vì không biết cách trị. Số lần phun thuốc từ 3 đến 7 lần/vụ, có khi nhiều hơn nếu xịt mà sâu không giảm, thời gian cách ly phun thuốc đến khi thu hoạch là từ 7 đến 10 ngày. Với thời gian sinh trưởng ngắn mà số lần xịt thuốc nhiều như vậy, có hộ sử dụng cả những loại thuốc hạn chế sử dụng như Lannate thì liệu rau đó có đủ an toàn cho người sử dụng? Do đó, cần chú ý đến công tác khuyến nông khuyến cáo nông dân sử dụng những loại thuốc sinh học an toàn cho để bảo đảm chất lượng rau. Khuyến cáo nông dân hạn chế sử dụng thuốc hóa học, hay có thể triển khai mô hình trồng rau sạch, rau an toàn đến những hộ nông dân. Các loại cỏ thường xuất hiện như cỏ cú, cỏ bông, rau sam, rau bợ... Nông dân phòng trừ bằng cách nhổ bỏ vì diện tích nhỏ, và nông dân chăm sóc hằng ngày nên dễ phát hiện cỏ mà tiêu diệt, có hộ dùng thuốc hóa học xịt trước khi gieo trồng. Năng suất trung bình đạt 24,79 tấn/ha/vụ (Bảng 13). Trồng rau cần công chăm sóc nhiều, nhiều hộ nông dân còn rất bảo thủ, chỉ sản xuất theo kinh nghiệm bản thân, kỹ thuật còn thấp nên trong công tác phòng trừ sâu bệnh chưa được hợp lý, sử dụng thuốc không đúng (có hộ nói dùng phân bón để trị sâu, đây là một cách trị hết sức sai lầm, làm như thế sẽ làm cho sâu có điều kiện phát triển). 4.4.3. Chăn nuôi bò Nói chung, kỹ thuật chăn nuôi bò ở đây tương đối đơn giản. Người dân chọn lựa giống bò thịt để bò có tỉ lệ tăng trọng nhanh phù hợp với yêu cầu nuôi bò vỗ béo. Trước khi thả bò nuôi, nông dân tiến hành khử trùng chuồng trại bằng thuốc sát trùng, vôi. Bò được mua về phải được tiêm phòng để phòng các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như lỡ mồm long móng, tụ huyết trùng, phải đảm bảo thời gian tiêm phòng cho bò như tiêm phòng lỡ mồm long móng chỉ có tác dụng trong 6 tháng, còn bò được nuôi gần một năm, có hộ vì giá cả thấp có khi để tới 2 năm mới bán. Thức ăn chính của bò ở đây là cỏ, thân bắp, cần cho bò ăn đủ lượng thức ăn, đủ lượng nước, chất khoáng để bò tăng trọng nhanh, cũng như cần tắm chải cho bò. Nuôi bò cần chú ý đến bệnh, cần có biện pháp phòng trị kịp thời để không ảnh hưởng đến năng suất bò. 4.5. Hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp Các chi phí và thu nhập trong sản xuất nông nghiệp của nông hộ chỉ tính dựa trên giá cả tại thời điểm điều tra do ảnh hưởng bởi giá cả thị trường. Hơn nữa, các chi phí trong sản xuất của nông hộ không tính chi tiền lãi ngân hàng, mà tiền lãi được tính ở Bảng 20. 4.5.1. Hiệu quả kinh tế trong một vụ nuôi trồng theo từng mô hình canh tác Kết quả điều tra Bảng 14 cho thấy ở mô hình lúa: Trên mỗi ha đất canh tác, trong một vụ nông hộ đầu tư cho tiền phân, thuốc, giống là 2,4 triệu đồng, chí phí tiền thuê lao động cho làm đất, gieo sạ, ... là 2,8 triệu đồng, công lao động gia đình trên 1 ha đất canh tác được qui ra thành tiền là 0,5 triệu đồng. Như vậy, tổng chi phí đầu tư cho lúa là 5,7 triệu đồng/ha. Tổng thu là 13,0 triệu đồng/ha. Vậy trồng 1 vụ lúa vụ 3 trên 1 ha đất bình quân nông dân thu được lợi nhuận là 7,3 triệu đồng (có tính công lao động gia đình). Kết quả này cũng phù hợp với tổng kết của Phan Văn Ninh (2004), trong vùng đê bao khép kín tại xã Kiến Thành, Chợ Mới, mô hình sản xuất chủ yếu là lúa 3 vụ chiếm tỷ lệ 74%, trong đó diện tích sản xuất bình quân là 1,39 ha/hộ, giống lúa được sử dụng chủ yếu là OM 1490 và OM 2031, OMCS 2000 đạt hiệu quả kinh tế cao, bình quân lợi nhuận thu được từ 6,0 - 7,0 triệu đồng/ha (năng suất 4 - 5 tấn/ha, giá lúa 1800 - 1900 đồng/kg). Tỉ suất lợi nhuận trên vốn là 1,40 tức là người nông dân bỏ ra vốn 1 đồng thì thu lại lợi nhuận 1,40 đồng, chỉ số này sẽ thu hút người nông dân tham gia sản xuất lúa. Mô hình màu: Bình quân chi phí cho 1 vụ màu nông dân phải bỏ ra là 8,2 triệu đồng/ha, trong đó nông dân đầu tư cho tiền phân, thuốc, giống là 4,2 triệu đồng/ha, chi phí này cao gần gấp 2 lần so với đầu tư cho lúa, chi phí thuê lao động là 1,1 triệu đồng/ha, chi phí đầu tư cho công lao động gia đình (được qui đổi công lao động ra tiền) là 2,9 triệu đồng/ha, chi phí này cao hơn nhiều so với trồng lúa vì trồng màu người dân phải chăm sóc mỗi ngày, còn trồng lúa thì chỉ cần chăm sóc vào những giai đoạn nhất định mà không cần bỏ công chăm sóc từ sáng đến chiều như ở rau. Bình quân tổng thu của nông dân là 24,2 triệu đồng/ha. Như vậy, bình quân lợi nhuận trên mô hình canh tác rau là 16,0 triệu đồng/ha. Trồng rau, người dân phải bỏ ra một số vốn lớn nhưng lại thu nhiều lãi, hơn nữa trồng rau mau thu hồi vốn, có những loại rau trồng chỉ 25 - 30 ngày, hoặc 30 - 50 ngày. Điều đáng quan tâm ở đây là giá rau màu lên xuống thất thường, nên có nhiều người lỗ vì thu hoạch đúng lúc giá rau thấp, thậm chí có khi họ phải bỏ cả sản phẩm vì nếu thu hoạch sẽ lỗ thêm tiền công, hoặc kéo dài thời gian thu hoạch, điều này ảnh hưởng đến chất lượng và năng suất rau. Tỉ suất lợi nhuận trên vốn của trồng rau là 3,02 tức là nông dân phải bỏ ra 1 đồng vốn họ thu lợi nhuận là 3,02 đồng, như vậy họ sẽ lời gấp ba số vốn mà họ bỏ ra (Bảng 14). Bảng 14: Hiệu quả kinh tế trong một vụ nuôi trồng của 4 mô hình canh tác tại Chợ Mới, An Giang Đơn vị tính: triệu đồng Chỉ tiêu Lúa/ha/vụ Màu/ha/vụ Bò/vụ Bò - Bắp/ vụ Tổng chi: 5,7 8,2 20,5 42,9 - Chi phí vật tư 2,4 4,2 17,7 38,0 - Chi phí lao động 2,8 1,1 - 1,1 - Chi phí cơ hội + chi phí cho công lao động gia đình 0,5 2,9 2,8 3,8 Tổng thu 13,0 24,2 24,7 69,5 Lợi nhuận 7,3 16,0 4,2 26,6 Tỉ suất lợi nhuận / vốn 1,40 3,02 0,24 0,68 Mô hình chăn nuôi bò: Chăn nuôi bò đòi hỏi phải có nguồn vốn lớn vì chi phí mua con giống cao, nhưng nuôi bò chủ yếu là người dân lấy công làm lời mà không có thuê lao động. Họ có thể tự cắt cỏ quanh nhà để cho bò ăn, người nội trợ trong gia đình có thể tận dụng thời gian rãnh rỗi mà chăm sóc bò. Số con bò trung bình của là 3,2 con/hộ, bình quân chi phí cho tiền giống và thức ăn (những thức ăn tự kiếm cũng qui ra thành tiền) là 17,7 triệu đồng, công chăm sóc qui ra tiền là 2,8 triệu đồng. Như vậy, người dân sẽ lời được 4,2 triệu đồng, nông dân bỏ công ra sẽ thu được thêm một khoảng tiền là 2,8 triệu đồng. Ngoài ra, nếu người dân có sản xuất cây trồng khác như lúa, bắp, ... họ sẽ tận dụng các nguồn phụ phẩm cho bò ăn và vì thế sẽ tiết kiệm được thêm một khoảng tiền thức ăn nữa mà không phải bỏ phí đi nguồn phụ phẩm đó, như việc kết hợp chăn nuôi bò với trồng bắp, ngoài nguồn thu từ trái bắp, người dân có thể tận dụng thân bắp cho bò ăn. Tỉ suất lợi nhuận trên vốn là 0,24, để thu được 0,24 đồng lợi nhuận người dân đã bỏ ra 1 đồng vốn (Bảng 14). Chăn nuôi bò vỗ béo này, bình quân là 6 tháng sẽ bán nhưng có khi tới 12 tháng mới bán. Nên nhiều người cho rằng chăn nuôi là để bỏ ống tiết kiệm, và đây là tiết kiệm có lãi, mà số lãi này thu hút rất nhiều người (theo Phòng thống kê Chợ Mới thì số lượng bò đang phát triển, thiếu nguồn thức ăn, người dân phải trồng cả cỏ để cho bò ăn). Mô hình bò - bắp: Số con bò trung bình là 4,1 con/hộ, trung bình diện tích trồng màu là 0,39 ha/hộ. Theo Bảng 14 ta thấy tổng chi phí trung bình cho 1 vụ nuôi của nông hộ là 42,9 triệu đồng, trong đó công gia đình được qui ra thành tiền là 3,8 triệu đồng. Tổng thu từ mô hình bò - bắp là 69,5 triệu đồng. Lợi nhuận trung bình cho 1 vụ nuôi của nông hộ là 26,6 triệu đồng. Tỉ suất lợi nhuận trên vốn là 0,68, nếu nông dân bỏ ra 1 đồng vốn sẽ thu được 0,68 đồng lợi nhuận. Mô hình kết hợp bò - bắp thu lợi nhuận cao hơn mô hình bò vì nông dân thu thêm một khoảng lợi nhuận từ bắp, mô hình bò - bắp có lợi hơn mô hình bò đối với những nông hộ vì thiếu thức ăn mà trồng cỏ nuôi bò. Việc trồng cỏ để nuôi bò sẽ phí phạm nguồn tài nguyên đất, mà cỏ chỉ sử dụng cho bò ăn, không thu được thêm nguồn sản phẩm như ở bắp. Theo Dương Ngọc Thành (2004), cây bắp non năng suất bình quân 1 tấn/ha, nông dân có thể thu lời khoảng 5 triệu đồng/ha. Đặc biệt phụ phẩm như lá, vỏ bi, thân được bà con sử dụng làm thức ăn nuôi bò. 4.5.2. Hiệu quả kinh tế trong một năm sản xuất của nông hộ Trong nông hộ ngoài sản suất chính ra, nông dân còn sử dụng ruộng đất và nguồn lực lao động của nông hộ để sản xuất thêm những mô hình khác. Ví dụ như ngoài sản suất lúa, nông dân còn sản xuất màu, cây ăn trái hay chăn nuôi để tăng thêm nguồn thu nhập cho gia đình, cải thiện đời sống. Mô hình lúa: Tính trung bình cho một năm trên nông hộ tổng chi phí cho sản suất nông nghiệp là 35,2 triệu đồng, trong đó chi phí cho sản xuất lúa là 18,9 triệu đồng, sản xuất màu là 4,6 triệu đồng, chăn nuôi là 8,5 triệu đồng, cây ăn trái là 3,2 triệu đồng (Bảng 15). Tổng thu nhập bình quân của nông hộ tính trên một năm là 178,2 triệu đồng. Trong đó thu nhập từ nông nghiệp là 90,6 triệu đồng, chiếm 50,84% tổng thu nhập, thu nhập từ lúa là 49,1 triệu đồng, từ màu 12,0 triệu đồng, từ chăn nuôi là 11,5 triệu đồng và 18,0 triệu đồng từ cây ăn trái. Ngoài ra, có một số nông hộ có máy cày hay máy xới ngoài việc phục vụ sản xuất của gia đình, mỗi năm họ còn thu thêm một khoản tiền từ việc cho thuê máy là 44,4 triệu đồng, chiếm 24,92% tổng thu nhập, hay từ các hoạt động phi nông nghiệp chiếm 4,04%, tức 7,2 triệu đồng và từ các nguồn khác 36,0 triệu đồng chiếm 20,2% (Bảng 15). Như vậy, trung bình trong một năm mỗi nông hộ thu được nguồn lợi nhuận là 143,0 triệu đồng, tỉ suất lợi nhuận là 4,06 (Bảng 15). Nguồn lợi nhuận của nông hộ cao như vậy là do ngoài thu nhập từ sản xuất nông nghiệp, những hộ trồng lúa còn thu từ những nguồn khác gần 50% thu nhập, đây là nguồn thu lớn góp phần cải thiện đời sống của nông hộ. Bảng 15: Hiệu quả kinh tế của nông hộ trong một năm của mô hình Lúa vụ 3 tại Chợ Mới, An Giang Đơn vị tính: triệu đồng Chi phí Tổng thu % thu Nông nghiệp 35,2 90,6 (50,84) + Lúa 18,9 49,1 + Màu 4,6 12,0 + Chăn nuôi 8,5 11,5 + Cây ăn trái 3,2 18,0 Phi nông nghiệp 7,2 (4,04) Làm thuê trong nông nghiệp 44,4 (24,92) Thu nhập khác 36,0 (20,20) Tổng 35,2 178,2 Lợi nhuận 143,0 Tỉ suất lợi nhuận 4,06 Số trong ngoặc là phần trăm (%) Mô hình màu: Theo số liệu bảng 16, tổng chi phí bình quân của một nông hộ trong một năm là 28,6 triệu đồng cho sản xuất nông nghiệp, chi phí cho sản xuất màu là 12,1 triệu đồng, ngoài ra còn cho sản xuất lúa là 3,0 triệu đồng, cho chăn nuôi là 11,5 triệu đồng, cho cây ăn trái là 2,0 triệu đồng. Tổng thu nhập trung bình của nông hộ trong một năm là 102,0 triệu đồng, thu nhập từ sản xuất nông nghiệp là 86,7 triệu đồng chiếm 85,0% tổng thu nhập, thu nhập từ phi nông nghiệp là 12,3 triệu đồng chiếm 12,06% tổng thu nhập, thu nhập từ làm thuê trong nông nghiệp là 3,0 triệu đồng chiếm 2,94% tổng thu nhập. Như vậy, trung bình một năm nông hộ thu được lợi nhuận là 73,4 triệu đồng, tỉ suất lợi nhuận là 2,56, tức là 1 đồn