Luận văn Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn huyện Củ Chi, thành phố Hồ Chí Minh

ại địa bàn huyện Củ Chi cũng có chiều hướng gia tăng và diễn biến phức tạp, đặc biệt nổi lên là tội phạm ma túy và các tội về chiếm đoạt tài sản. Các đối tượng tội phạm này thực hiện việc tranh giành địa bàn với tội phạm địa phương rất quyết liệt làm bất ổn tình hình trị an, trật tự, làm ảnh hưởng mạnh đến đời sống của người dân tại các khu dân cư. Hệ quả để lại là sự mất an ninh trật tự, tạo sự hoang mang của người dân trên địa bàn. Trước thực trạng tệ nạn xã hội có chiều hướng tăng nhanh chính quyền thành phố nói chung và lãnh đạo huyện Củ Chi nói riêng đã ban hành nhiều chính sách, chỉ đạo các đơn vị, địa phương coi trọng phát huy việc giáo dục, tuyên truyền ý thức chấp hành pháp luật trong mỗi gia đình với nhiều hình thức đa dạng như: Cấp ủy, chính quyền và các ban, ngành địa phương xây dựng quy chế phối hợp, tổ chức tuyên truyền vận động đến từng hộ gia đình, từng cá nhân. 34 Phát huy vai trò của những gia đình giàu truyền thống cách mạng để nêu gương, tuyên truyền, vận động, cảm hóa các đối tượng. Tổ chức tập huấn cho cán bộ cơ sở, sinh hoạt tuyên truyền cho các gia đình tại câu lạc bộ đoàn thể, phát hành tài liệu cấp phát đến hộ gia đình. Theo đó, các cấp chính quyền, lực lượng chức năng tổ chức vận động từng hộ ký cam kết, gia đình không có tội phạm và không có người thân tham gia vào các tệ nạn xã hội. Trước tình hình tội phạm ngày càng trẻ hóa, sự phối hợp tốt giữa nhà trường - gia đình - xã hội trong giáo dục, phòng chống tội phạm trong học sinh, sinh viên là rất cần thiết, kết hợp thực hiện phong trào "Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc" với các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước... bằng những biện pháp, chỉ tiêu cụ thể, qua đó nâng cao ý thức cảnh giác, trách nhiệm của nhân dân trong đấu tranh phòng chống tội phạm. Các địa phương thường xuyên rút kinh nghiệm, phát hiện, xây dựng, nhân rộng nhiều mô hình hiệu quả, như “Tổ, hội an toàn”; “Câu lạc bộ gia đình hạnh phúc”... Việc áp dụng pháp luật hình sự nói chung và các tình tiết giảm nhẹ TNHS nói riêng (Điều 46 BLHS 1999) có ảnh hưởng đến hiệu quả phòng ngừa, đấu tranh trên địa bàn huyện Củ Chi thể hiện qua các số liệu, tác giả trình bày và phân tích về nội dung của các tình tiết giảm nhẹ TNHS và mức độ ảnh hưởng theo BLHS năm 1999. Bảng 2.1 Số liệu xét xử các vụ án hình sự của Tòa Án nhân dân huyện Củ Chi từ năm 2013 đến năm 2017 Năm số vụ án thụ lý số vụ án xét xử số vụ án chưa giải quyết 2013 278 276 02 2014 296 294 02 2015 354 351 03 2016 321 321 0 2017 230 229 01 Tổng cộng 1479 1471 08 Nguồn: Báo cáo tổng kết của Tòa án Nhân dân huyện Củ Chi từ năm 2013 đến năm 2017 35 Trong phần phân tích nội dung của từng tình tiết giảm nhẹ TNHS, tác giả đặc biệt tập trung vào việc lý giải cơ sở giảm nhẹ TNHS của mỗi tình tiết giảm nhẹ TNHS và thực tiễn áp dụng: “Người phạm tội đã ngăn chặn, làm giảm bớt tác hại của tội phạm” tại (điểm a khoản 1 Điều 46 BLHS 1999). Ngăn chặn tác hại của tội phạm là khi người có hành vi phạm tội đang trong quá trình thực hiện hành vi phạm tội hoặc sau khi hành vi phạm tội đó đã được thực hiện, người phạm tội tự mình nhận thức được hoặc có sự tác động khách quan nên bằng những khả năng có thể để ngăn chặn hành vi phạm tội, không để cho hậu quả từ tác hại của hành vi phạm tội xảy ra. Làm giảm bớt tác hại của tội phạm là khi người có hành vi phạm tội đang trong quá trình thực hiện hành vi phạm tội hoặc sau khi hành vi phạm tội đó đã được thực hiện, người phạm tội tự mình nhận thức được hoặc có sự tác động khách quan nên bằng những khả năng có thể để giảm bớt tác hại của hành vi phạm tội, không để cho hậu quả từ tác hại của hành vi phạm tội xảy ra ở mức độ lớn nhất. Đây là trường hợp người phạm tội đã thực hiện hành vi phạm tội, nếu không có lý do tác dộng nào khác vào hành vi phạm tội thì tác hại xảy ra đúng với bản chất của hành vi. Nhưng vì tác động nào đó, người có hành vi phạm tội đã tự chủ động ngăn chặn không để cho hành vi phạm tội đúng như bản chất ban đầu xảy ra hoặc làm hạn chế mức độ tác hại của bản chất hành vi phạm tội. Việc tác động nhằm ngăn chặn hay hạn chế bản chất hành vi phạm tội này đã làm giảm bớt mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội. Việc làm giảm bớt mức độ nguy hiểm này có thể thực hiện trong quá trình diễn biến hành vi phạm tội hay ngay cả khi hành vi phạm tội đã được thực hiện. Việc người có hành vi phạm tội tự chủ động ngăn chặn làm giảm bớt tác hại, mức độ nguy hiểm phải xảy ra thực tế trong quá trình thực hiện hành vi phạm tội, tình tiết này mới được xem xét là tình tiết giảm nhẹ TNHS. Thiệt hại và tác hại không phải bao giờ cũng là một, có sự tác hại là thiệt hại cụ thể có thể xác định được như tính mạng, sức khỏe, tài sản... nhưng có sự tác hại 36 không phải là thiệt hại có thể đánh giá cụ thể được như ảnh hưởng đến tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội,... Để xác định một tình tiết được xem là tình tiết giảm nhẹ TNHS, dưới góc độ của nhà làm luật và người thực thi pháp luật cụ thể là HĐXX phải xem xét rõ hành vi đã tác động đến việc ngăn chặn, làm giảm bớt tác hại của hành vi phạm tội. Người có hành vi phạm tội tự chủ động ngăn chặn hay có tác động làm giảm bớt tác hại của bản chất hành vi phạm tội. Điều đó có thể tự xuất phát từ trong nhận thức của bản thân người có hành vi phạm tội hoặc có người nào đó đã tác động đến nhận thức của nười có hành vi phạm tội. Trường hợp người có hành vi phạm tội nhận thức được mức độ nguy hiểm và tác hại của bản chất hành vi phạm tội và nhờ vả hay yêu cầu người khác cùng tác động để ngăn chặn, làm giảm bớt tác hại của hành vi phạm tội tình tiết này vẫn được xem xét là tình tiết giảm nhẹ TNHS. Căn cứ theo quy định trong pháp luật hình sự, có quy định cụ thể về tình tiết này là hành vi “đã ngăn chặn, làm giảm bớt”, không yêu cầu người có hành vi phạm tội phải “tự ngăn chặn, làm giảm bớt”. Nên việc xem xét, đánh giá giá trị tình tiết này không có sự khác biệt vào hành vi tự chủ động ngăn chặn, làm giảm bớt thiệt hại của người có hành vi phạm tội hay có sự tác động của người nào đó để ngăn chặn, làm giảm bớt thiệt hại . Trong vụ án có đồng phạm nếu người đồng phạm can ngăn, khuyên bảo hoặc có hành động ngăn cản mà người thực hiện tội phạm nghe theo thì cả hai đều được áp dụng tình tiết giảm nhẹ này. Nếu hành vi can ngăn, khuyên bảo hoặc có hành động ngăn cản, mặc dù người thực hiện tội phạm không nghe nhưng hành vi can ngăn, khuyên bảo hoặc có hành động ngăn cản có tác dụng làm cho tác hại được giảm bớt thì người có hành vi can ngăn, khuyên bảo hoặc có hành động ngăn cản được áp dụng tình tiết giảm nhẹ này. Cơ sở giảm nhẹ TNHS của tình tiết này phụ thuộc vào kết quả ngăn chặn, hạn chế được tác hại của tội phạm và thái độ chủ quan của người phạm tội đối với 37 việc ngăn chặn, làm giảm bớt tác hại của tội phạm, hậu quả để lại được xác định thấp hơn so với hậu quả khi không có sự ngăn chặn làm giảm bớt hành vi phạm tội. “Người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả” tại (điểm b khoản 1 Điều 46 BLHS 1999). Người phạm tội phải tự nguyện (không do ép buộc, cưỡng chế) sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả. Cũng được coi là tự nguyện nếu do người khác tác động (khuyên bảo) hay theo yêu cầu của người bị thiệt hại mà người phạm tội sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả. Sửa chữa là tác động đến vật thể bị hư hỏng có thể trở lại tình trạng gần như ban đầu gồm khả năng sử dụng và tính thẩm mỹ do chịu tác động của hành vi phạm tội gây ra. Bồi thường là dùng tiền bạc hay tài sản để khắc phục cho những thiệt hại chịu tác động do chính hành vi phạm tội gây ra. Khắc phục hậu quả là khắc phục tác hại của hành vi phạm tội gây ra mà không thể sửa chữa và bồi thường bằng tài sản được. Bất kỳ hành vi phạm tội nào cũng gây tác hại về vật chất hay tinh thần cho người bị tác động của hành vi phạm tội đó, để lại cho xã hội nhiều hệ quả nặng nề khó giải quyết. Các thiệt hại có thể là thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tài sản... Căn cứ theo quy định của pháp luật, người có hành vi phạm tội gây thiệt hại cho người khác sẽ bị cơ quan pháp luật có thẩm quyền yêu cầu phải sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả. Tuy nhiên, để buộc người phạm tội bồi thường cần một quá trình tố tụng mà thiệt hại cần được khắc phục, sửa chữa kịp thời. Vì vậy, người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả sớm thì không chỉ cần thiết cho việc khôi phục sự bình thường của các quan hệ xã hội bị tội phạm xâm hại mà còn thể hiện thái độ của người phạm tội đã nhận thức được hành vi sai lầm của mình, mong muốn sửa chữa, khắc phục hậu quả. Người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả là trường hợp người phạm tội đã tự mình hoặc tác động đến người thân của mình tìm mọi cách đền bù, khắc phục các thiệt hại do hành vi phạm tội của mình gây ra như: sửa chữa tài sản bị hư hỏng, trả lại tài sản đã chiếm đoạt, bồi thường các khoản tổn phí về thuốc men, viện phí 38 Căn cứ theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 46 BLHS, cả 3 tình tiết “sửa chữa, bồi thường, khắc phục hậu quả” về bản chất có nhiều điểm tương đồng gần giống nhau nên được quy định trong cùng một điểm. Trong thực tế khi áp dụng 3 tình tiết này, chúng ta phải lưu ý nếu người có hành vi phạm tội chỉ đồng ý tự nguyện sửa chữa những vật chất bị thiệt hại mà không đồng ý việc bồi thường hay không đồng ý khắc phục hậu quả. Trường hợp này chỉ được xác định là tự nguyện sửa chữa thiệt hại. Trường hợp người có hành vi phạm tội vừa đồng ý tự nguyện sửa chữa, vừa đồng ý tự nguyện bồi thường, vừa đồng ý tự nguyện khắc phục hậu quả do tác động của hành vi phạm tội, cần xem xét có cả ba tình tiết giảm nhẹ TNHS nếu hành vi phạm tội chỉ mang tính chất xâm phạm trực tiếp đến một khách thể và không để lại hậu quả nghiêm trọng. Người có hành vi phạm tội muốn được hưởng tình tiết giảm nhẹ TNHS này, phải tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả của hành vi phạm tội. Trường hợp do người khác tác động khuyên bảo mà người có hành vi phạm tội thực hiện hành vi sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả. Trường hợp người có hành vi phạm tội đang bị giam giữ không tự mình thực hiện hành vi sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do tác động của hành vi phạm tội được mà có sự tác động đến gia đình, người thân thực hiện việc bồi thường thay cho mình. Trường hợp do tác động của cơ quan pháp luật (ép buộc, cưỡng chế) người có hành vi phạm tội mới thực hiện hành vi sửa chữa, bồi thường, khắc phục hậu quả thì không được xem là tình tiết giảm nhẹ TNHS. Nghị quyết số 01/2006/NQ-HĐTP ngày 12/5/2006, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn việc áp dụng 3 tình tiết giảm nhẹ này, cụ thể như sau: Bị cáo là người từ đủ 14 tuổi nhưng chưa đủ 15 tuổi khi phạm tội và cha, mẹ của họ đã tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của bị cáo gây ra; 39 Bị cáo là người từ đủ 15 tuổi nhưng chưa đủ 18 tuổi khi phạm tội và cha, mẹ của họ đã tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của bị cáo gây ra, nếu bị cáo không có tài sản; Bị cáo (không phân biệt là người đã thành niên hay người chưa thành niên) hoặc cha, mẹ của bị cáo chưa thành niên đã tự nguyện dùng tiền, tài sản để sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của bị cáo gây ra, nhưng người bị hại, nguyên đơn dân sự hoặc người đại diện hợp pháp của họ từ chối nhận, nếu số tiền, tài sản đó đã được giao cho cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan thi hành án hoặc cơ quan có thẩm quyền khác quản lý để thực hiện việc sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của bị cáo gây ra; Bị cáo (không phân biệt là người đã thành niên hay người chưa thành niên) hoặc cha, mẹ của bị cáo chưa thành niên xuất trình được chứng cứ chứng minh là họ đã tự nguyện dùng tiền, tài sản để sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của bị cáo gây ra, nhưng người bị hại, nguyên đơn dân sự hoặc người đại diện hợp pháp của họ từ chối nhận và họ đã đem số tiền, tài sản đó về nhà cất giữ để sẵn sàng thực hiện việc bồi thường khi có yêu cầu; Bị cáo không có tài sản để bồi thường nhưng đã tích cực tác động, đề nghị cha, mẹ hoặc người khác (vợ, chồng, con, anh, chị, em, bạn bè) sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả và những người này đã thực hiện việc sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của bị cáo gây ra; Bị cáo không có trách nhiệm sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của mình gây ra (ví dụ việc bồi thường thiệt hại thuộc trách nhiệm của chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ) nhưng đã tự nguyện dùng tiền, tài sản của mình để sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả hoặc đã tích cực tác động, đề nghị cha, mẹ, hoặc người khác sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả (nếu bị cáo không có tài sản để bồi thường) và những người này đã thực hiện việc sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của bị cáo gây ra. 40 Như vậy, trường hợp người chưa thành niên phạm tội mà người đại diện hợp pháp tự nguyện thực hiện thay việc sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả, tình tiết sẽ được xem xét là tình tiết giảm nhẹ TNHS đối với người phạm tội khi xét xử. Hành vi tự nguyện, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả phải được thực hiện và đã hoàn tất trước khi vụ án được xét xử. Hành vi tự nguyện, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả phải được thực hiện và đã hoàn tất ở thẩm quyền cấp xét xử nào thì cơ quan xét xử có thẩm quyền ở cấp đó mới được áp dụng. Cơ sở pháp lý để xem xét tình tiết này là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, đánh giá trên việc người có hành vi phạm tội tự nhận thức tự nguyện thực hiện hay do tác động của người khác dẫn đến người có hành vi phạm tội đồng ý thực hiện và mức độ sửa chữa, bồi thường, khắc phục hậu quả đối với những thiệt hại do chính tác động của hành vi phạm tội gây ra. Hoặc do người khác tự nguyện thực hiện thay việc sửa chữa, bồi thường, khắc phục hậu quả những thiệt hại do chính tác động của người có hành vi phạm tội gây ra. “Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” tại (điểm c khoản 1 Điều 46 BLHS 1999). Trường hợp người có hành vi phạm tội vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là thực hiện hành vi phản kháng, chống trả lại từ tác động của một hành vi nào đó trực tiếp ảnh hưởng đến bản thân hoặc người thân của người có hành vi phòng vệ. Nhưng việc phòng vệ này vượt quá mức độ cho phép, hay hành động phòng vệ này vượt quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất sự việc. Đồng thời hành động phòng vệ này đã xâm hại đến lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức và gây nguy hiểm cho xã hội. Người có hành vi phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng, là người đang trực tiếp chịu tác động của hành vi khác hay đang bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Đảng và Nhà nước, cá nhân, tổ chức khác. 41 Người bị hại là người có hành vi xâm hại tác động trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của người có hành vi phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng, của Đảng và Nhà nước, cá nhân, tổ chức khác. Trường hợp người bị hại chưa thực hiện hành vi xâm phạm hoặc đã thực hiện xong hành vi xâm phạm, mà người có hành vi phòng vệ mới thực hiện hành vi phòng vệ thì trường hợp này không thuộc trường hợp phòng vệ chính đáng. Trường hợp người bị hại thực hiện hành vi xâm phạm nhưng tính chất và mức độ không nguy hiểm hay không đáng kể đến quyền và lợi ích hợp pháp của người có hành vi phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng, của Đảng và Nhà nước, cá nhân, tổ chức khác, thì việc phản kháng, chống trả trong trường hợp này không được coi là phòng vệ. Mức độ thiệt hại mà người bị hại gây ra từ hành vi xâm phạm ảnh hưởng dưới nhiều dạng như: (tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự, tinh thần, vật chất, ...). Nhưng thiệt hại từ hành vi của người phạm tội vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng gây ra là tính mạng, sức khỏe và tài sản của người có hành vi xâm phạm. Hành vi chống trả của người phạm tội vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi rõ ràng vượt quá mức cần thiết. Bản chất của hành vi này không phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm từ hành vi xâm hại của người bị hại. Để đánh giá hành vi của người phạm tội vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng, có phải là hành vi chống trả vượt quá mức cần thiết phải căn cứ vào tính chất và mức độ từ hành vi xâm phạm của người bị hại, không gian, thời gian, địa điểm nơi xảy ra sự việc và phân tích đánh giá các yếu tố khách quan, chủ quan, mối quan hệ giữa các bên có liên quan... Động cơ của người có hành vi phạm tội vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng có phải là để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Đảng và Nhà nước, của bản thân, cá nhân, tổ chức khác không. Mặt khác người có hành vi phạm tội vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng không có ý thức, mục đích phạm tội trong quá trình phòng vệ. Điều kiện khách quan, chủ quan, thời gian, địa điểm không có để giữ bình tĩnh, suy nghĩ sáng suốt để 42 lựa chọn, đưa ra phương pháp giải quyết tốt nhất, hay lựa chọn phương tiện phòng vệ thích hợp. Thời gian là yếu tố mang tính quyết định, với một người chưa được đào tạo, chưa từng gặp trường hợp nào tương tự thì sẽ không có kinh nghiệm để đánh giá và giải pháp xử lý đúng tính chất, mức độ nguy hiểm từ hành vi xâm phạm của người bị hại, đặc biệt trong những trường hợp bị bất ngờ. Từ góc độ phân tích và đánh giá của cơ quan lập pháp xem xét tình tiết vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là tình tiết giảm nhẹ đặc biệt về mức độ nguy hiểm của hành vi tội phạm. Cơ sở xem xét, đánh giá tình tiết này phụ thuộc bản chất hành vi vào mức độ vượt quá giới hạn cho phép của hành vi phòng vệ. Tình tiết phạm tội vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng được các nhà chuyên môn và cơ quan xét xử đánh giá là có ảnh hưởng lớn đến quyết định xét xử. “Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết” tại (điểm d khoản 1 Điều 46 BLHS 1999). Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết là người có hành vi phạm tội bị tác động từ một tình huống nguy cấp nào đó, vì muốn ngăn chặn, làm giảm bớt tác hại hay tránh nguy cơ đang thực tế đe dọa ngay tức khắc đến các quyền, lợi ích hợp pháp của Đảng và Nhà nước, của bản thân, cá nhân, tổ chức khác mà không có sự lựa chọn nào khác là phải thực hiện hành vi phạm tội gây ra thiệt hại để tránh thiệt hại sắp xảy ra, nhưng bản chất và mức độ thiệt hại gây ra vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết. Trường hợp trong tình thế cấp thiết gây thiệt hại nhưng không bị xem là vượt quá giới hạn và không phải chịu trách nhiệm hình sự khi đáp ứng đủ các điều kiện sau: Trong tình huống nguy hiểm đang bị đe dọa, hậu quả thiệt hại cao và ngay thời điểm sự việc diễn ra. Trường hợp sự việc chưa xảy ra hay đã kết thúc mới thực hiện hành vi gây thiệt hại thì hành vi này không được xem là vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết. Tình huống nguy hiểm phải mang tính trực tiếp và thực tế xảy ra, nếu không trực tiếp và thực tế không mang tính nguy hiểm cấp thiết gây ảnh hưởng đến tính 43 mạng, sức khỏe, tài sản, an ninh quốc gia..., mà chỉ theo sự phỏng đoán hay suy nghĩ của riêng cá nhân người thực hiện hành vi thì không đươc xem là vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết. Hành vi gây ra một thiệt hại mới để giảm tránh mối nguy hại của mối nguy hại ban đầu là tình thế bắt buộc không có sự lựa chọn nào khác tốt hơn để giải quyết sự việc phải đáp ứng được điều kiện: Thiệt hại mới phải có giá trị thấp hơn thiệt hại đang diễn ra, ý nghĩa của hành vi gây thiệt hại mới là xử lý những nguy hiểm sắp diễn ra, nếu không dùng biện pháp này thì không còn giải pháp nào để giải quyết và hậu quả xảy ra vô cùng to lớn. Cơ sở giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phụ thuộc vào cường độ của nguồn nguy hiểm và mức độ thiệt hại trên thực tế. Mục đích của người thực hiện hành vi, mối quan hệ giữa các bên liên quan. “ Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vì trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra” tại (điểm đ khoản 1 Điều 46 BLHS 1999). Người có hành vi phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra. Hành vi trái pháp luật do người bị hại hoặc người khác gây ra không nhất thiết phải là hành vi vi phạm pháp luật có tính chất nghiêm trọng. Mối quan hệ giữa người bị hại và người khác gây ra kích động cho người có hành vi phạm tội phải có liên quan đến nhau. Hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra phải mang tính trực tiếp xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân hay người thân của người có hành vi phạm tội. Tình tiết này được xem xét, đánh giá khi là tình tiết giảm nhẹ TNHS khi đáp ứng đủ các điều kiện: Có tác động từ hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra. Hành vi trái pháp luật đó trực tiếp tác động làm ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân hay người thân của người có hành vi phạm tội. Trường hợp người có hành vi phạm tội vì bị kích động về tinh thần là tâm lý của người này đang bị tác động mạnh và khả năng nhận thức và điều khiển hành vi 44 bị giảm sút không còn đủ lý trí để suy nghĩ trước khi thực hiện hành vi, đặc biệt là do sự tác động của ngoại cảnh diễn ra quá nhanh và được đưa lên cao trào, không có đủ thời gian để kiểm soát suy nghĩ và hành động. Người có hành vi phạm tội hành động phạm tội trong tình trạng không làm chủ được bản thân, lý trí và cảm xúc đang bị kích động từ hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác, dẫn đến sự hạn chế nhận thúc và mất khả năng kiểm soát, điều khiển hành vi nên thực hiện hành vi phạm tội. Người có hành vi phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra khi có đủ các điều kiện sau: Trạng thái tinh thần đang trong tình trạng bị kích động do chịu tác động trực tiếp từ hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra; Có hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra và có tác động trực tiếp làm kích động tinh thần của người có hành vi phạm tội; Tác động từ hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra không chỉ giới hạn trong phạm vi tác động trực tiếp bản thân người có hành vi phạm tội, mà còn được mở rộng phạm vi tác động đối với những người có quan hệ huyết thống, người có quan hệ thân thiết với người có hành vi phạm tội. Tác động từ hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra tình trạng bị kích động về tinh thần là nguyên nhân chính làm cho người bị kích động thực hiện hành vi phạm tội. Trường hợp hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra tác động đến người khác không có liên quan bất kỳ đến người có hành vi phạm tội. Người có hành vi phạm tội trong trường hợp này không được xem là phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra. Pháp luật không công nhận việc người có hành vi phạm tội vì bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra cho cá nhân, tổ chức không có mối quan hệ thân thiết với người có hanhfi vi phạm tội . 45 Cơ sở để xem xét giảm nhẹ TNHS phụ thuộc vào tính chất và mức độ tác động từ hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác gây ra, dẫn tới mức độ bị kích động và tâm lý, phản ứng của người bị kích động và bản chất hành vi phạm tội. “Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra” tại (điểm e khoản 1 Điều 46 BLHS 1999). Người có hành vi phạm tội do hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra, vì điều kiện khách quan chi phối dẫn đến việc phạm tội và bản chất của hành vi phạm tội không phải do chủ đích của người thực hiện hành vi phạm tội. Có thể do hoàn cảnh khó khăn nhất thời đưa tâm lý người đó vào sự quẫn bách không thể suy nghĩ và có hướng giải quyết tốt nhất, dẫn đến nhất thời thực hiện hành vi phạm tội để giải quyết khó khăn trước mắt. Hoàn cảnh đặc biệt khó khăn xuất phát từ điều kiện tự nhiên như thiên tai, lũ lụt, hạn hán,... từ hậu quả của chiến tranh để lại Đây không phải lỗi của người có hành vi phạm tội tự tạo ra. Trường hợp hoàn cảnh đặc biệt khó khăn do chính bản thân người có hành vi phạm tội tạo ra thì trong trường hợp này người có hành vi phạm tội không được xem xét là “Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra”.