Luận văn Đặc điểm truyện ngắn Bùi Hiển

ùch sống lúc này phải khác, phải có tiện nghi tối thiểu”[58, tr.226]. Từ việc làm của đứa con trai, ông Nghiễm cảm thấy lớp trẻ bây giờ có cách nghĩ, cách làm khác thế hệ của ông. Theo ông, họ là những người dám nghĩ, dám làm “Thanh niên bây giờ chúng nó giao thiệp rộng, linh hoạt năng động, biết lo làm thêm kiếm tiền, chứ không lì sì như mình ngày xưa ngồi tám tiếng ở cơ quan, ăn uống tùng tiệm, ba cọc ba đồng ”[58, tr.227]. Truyện ngắn của Bùi Hiển cũng phản ánh lối sống vị kỷ, nhỏ nhen, tính toán của một số cá nhân. Cuộc sống mới đã tác động mạnh mẽ đến đời sống tình cảm của con người. Một số người còn so đo, tính toán thiệt hơn ngay cả trong tình cảm vợ chồng. Thậm chí, có những người chồng đã đối xử tàn tệ với vợ. Cũng bàn về khía cạnh này, nhà văn Nguyễn Kiên (Truyện Giấc mơ thăng tiến) đã đưa ra cái nhìn khá sắc bén. Nhưng cách kể chuyện của Nguyễn Kiên không được khách quan“...Phải tỏ ra mình là chủ chứ. Mình là người chủ chốt của gia đình, là cây cột cái. Mình còn lo những việc lớn: công tác, sự nghiệp. Cô ấy đánh máy, già đời cũng không quá cái lương tối đa dăm sáu chục. Nhưng mình sẽ đảm bảo cho cô ấy một đời sống an nhàn, sung túc. Một sự đảm bảo có điều kiện, tất nhiên. Cô ấy phải có nhiệm vụ toàn tâm toàn ý phục vụ con người và sự nghiệp của chồng. Coi như một thứ họp đồng giữa hai bên, hợp lý và sòng phẳng. Phải kín đáo làm cho cô ấy nhận ra điều đó”( Truyện Hào hiệp – Bùi Hiển )[58, tr.188]. Nhìn chung, cách viết của Bùi Hiển độc đáo hơn, bởi nhà văn vừa đóng vai trò người kể chuyện vừa hóa thân vào nhân vật. Bên cạnh những con người luôn bị tác động sâu sắc của lợi ích vật chất, cũng còn đó rất nhiều những con người luôn sống cởi mở, quan tâm đến người khác. Đó là trường hợp của mẹ con anh Quảng – hàng xóm tốt bụng của ông Nghiễm “ Một hiện tượng quá ư đặc biệt giữa thời buổi này. Cứ như thể những chuyện rối ren lộn xộn ngoài đời đã bị ánh sáng cặp mắt to màu hạt dẻ với lòng trắng xanh bóng lên sàng lọc, không để lại chút vướng bận gì trong trí não anh chàng. Quảng lễ tránh đường cho mọi người khi giáp mặt ở cầu thang. Thỉnh thoảng đi học về ghé xe đạp vào chợ mang về cho ông bó rau, miếng thịt : “Mẹ cháu bận bán hàng, bảo cháu mang về trước bác nấu nướng cho tươi”[58, tr.219]. Không chỉ đề cập đến những vấn đề có ý nghĩa cá nhân, gia đình nhà văn Bùi Hiển còn đưa ra vấn đề có tầm khái quát về dân tộc, Tổ quốc. Trước đây khi đất nước có chiến tranh chính sức mạnh đoàn kết, ý chí, lòng tự hào dân tộc đã giúp con người Việt Nam chiến thắng kẻ thù xâm lược. Giờ đây khi đất nước đã hoà bình, con người Việt Nam được tiếp cận với khoa học kỹ thuật và đã sáng chế ra những công trình khoa học có giá trị. Dù đất nước ta còn nghèo, nhưng vẫn có những nhà bác học sống và làm việc với lương tâm và trách nhiệm. Họ sống và làm việc vì tương lai của đất nước. Trước sau họ vẫn là những người tài năng và đức độ. Lời nói của bác học vật lý Nguyễn Thiện Việt Hùng đã chứng minh rõ điều đó: “Tôi đã nói với ngài rằng cái máy này chỉ là một trò chơi giải trí. Máy cũng chỉ nhằm phục vụ cho đồng bào tôi thôi ” [58, tr.290]. Nhà văn còn có lòng tin tuyệt đối về phẩm chất của con người Việt Nam. Theo ông dù trong xã hội còn tồn tại biết bao cái ác, cái xấu xa, đen tối nhưng vẫn còn đó những tấm lòng cao cả luôn phấn đấu, cống hiến tài năng, trí tuệ cho đất nước, tổ quốc. Họ không vì những cám dỗ vật chất mà bán rẻ: danh dự, lòng tự trọng của một người dân Việt Nam. Truyện ngắn Cỗ máy thiên niên kỷ của Bùi Hiển đã đề cập đến những công trình khoa học được nhà bác học vật lý Nguyễn Thiện Việt Hùng phát minh. Đặc biệt là cỗ máy mang ký hiệu ST – CL/ III được nhân vật Frank Ostwald quan tâm và tìm mọi cách mua cho bằng được bằng sáng chế ấy. Theo nhà bác học Việt Hùng, ông sáng chế ra máy chỉ với mục đích thật giản đơn: “Giúp người ta tự biết mình và tự sửa mình”[58, tr.292]. Bất chấp những lời ngon ngọt, tâng bốc, ngã giá cao, rồi tìm mưu mẹo để chê bai, hạ thấp giá trị của máy, nhà bác học Việt Hùng vẫn bình tĩnh, khiêm tốn nêu rõ quan điểm kiên định của mình “Tôi không hề có tham vọng sáng chế của tôi sẽ còn công dụng đến một nghìn năm. Tôi chỉ ước mong, vào cái năm đáng ghi nhớ mở đầu thế kỷ và thiên niên kỷ này, đồng bào tôi có ý thức tự nhắc nhở mình sống tốt hơn Tôi cũng nói lời cuối cùng : chiếc máy sẽ mãi mãi thuộc quyền sở hữu của riêng tôi ”[58, tr.296 –297]. Truyện ngắn của Bùi Hiển còn đề cập đến tinh thần trách nhiệm của mỗi công dân. Theo ông ý thức bảo vệ, gìn giữ, tiết kiệm của công cần được truyên truyền giáo dục sâu rộng trong mọi người. Bởi chỉ có sự tự giác ở mỗi cá nhân mới góp phần bảo vệ tài sản chung của cộng đồng, nhà nước. Câu chuyện kể trong truyện ngắn Cái bóng cọc của Bùi Hiển rất thật, phản ánh đúng tâm tư, tình cảm của những con người sống có ý thức trách nhiệm cao. Đó là bài học quý giá về tiết kiệm, tránh lãng phí của công. “Chỉ cái tiếng nước róc rách ấy mà suốt đêm anh không sao nhắm mắt được. “Người mình tằn tiện quen, cứ cảm thấy làm thế nó phao phí, ruột cứ bồn chồn xốn xang”[58, tr.61]. Như vậy, trong hoàn cảnh đất nước hòa bình con người luôn phải đối diện với các vấn đề: tình cảm riêng tư, đạo đức, quan hệ, ý thức, trách nhiệm, nhân cách con ngườiChính qua những cách ứng xử, giải quyết những vấn đề ấy trong truyện ngắn Bùi Hiển giúp ta hiểu hơn những trăn trở, suy tư của một nhà văn có tâm huyết với con người, xã hội, đất nước. Nói tóm lại, truyện ngắn của Bùi Hiển là kết quả của quá trình tìm tòi, sáng tạo của nhà văn. Những vấn đề mà tác giả đưa vào truyện ngắn đều ý nghĩa xã hội to lớn. Trước Cách mạng tháng Tám, nhà văn đã đề cập đến các vấn đề: cuộc vật lộn gay go, quyết liệt của những ngư dân trước biển cả và cuộc sống tẻ nhạt, nhẫn nhục, mòn mỏi của viên chức và dân nghèo thành thị Sau Cách mạng tháng Tám, vấn đề mà nhà văn quan tâm đó là: phong trào xây dựng hợp tác xã trên quê hương Nghệ An và ý thức, trách nhiệm, nhân cách của con người trong thời đại mới Chương 2 : ĐẶC ĐIỂM VỀ NGHỆ THUẬT 2.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật. Bùi Hiển cho rằng việc xây dựng nhân vật là một trong những vấn đề chính của việc viết truyện ngắn ( bên cạnh việc: xây dựng cốt truyện và bố cục). Nhà văn Tô Hoài lại cho rằng: “Nhân vật là nơi duy nhất tập trung hết thảy, giải quyết hết thảy trong một sáng tác”[34, tr.127]. Và ông đã nói về kinh nghiệm của mình như sau: “Riêng tôi, tôi thấy: mỗi ý muốn sáng tác tới, có khi một ý chung tới trước, có khi hình ảnh một vài nhân vật tới trước, điều đó không nhất định thành luật lệ”. Đối với Bùi Hiển, cảm hứng viết truyện ngắn có thể hình thành từ một vài đặc điểm của nhân vật tình cờ bắt gặp: “ ta gặp trong cuộc sống một con người có những nét riêng biệt nào đó, ta thấy cái tính cách người đó có mang một ý nghĩa gì có thể viết ra, thế là ta cũng có thể sáng tạo ra một câu chuyện, lấy người ấy làm nhân vật hoạt động trong chuyện để làm nổi bật tính cách người ấy lên và làm nổi rõ ý nghĩa câu chuyện”[22, tr.25]. Như vậy chúng ta thấy giữa việc xây dựng cốt truyện và xây dựng nhân vật có liên quan chặt chẽ với nhau. Đúng như lời nhà văn Bùi Hiển từng nói “Truyện ngắn lấy một khoảnh khắc cuộc đời một con người mà dựng lên. Có khi nhân vật đặt trước một vấn đề phải băn khoăn suy nghĩ, lựa chọn, quyết định. Có khi chỉ là một cảnh sống và làm việc bình thường, trong đó nhân vật biểu lộ ý chí, tình cảm của mình. Có khi có những hành động mãnh liệt, những tình tiết éo le. Có khi chỉ là một tâm trạng, một nỗi buồn vui, một ý tình chớm nở. Nhưng phải chọn khoảnh khắc mà nhân vật thể hiện đầy đủ nhất (trong khía cạnh cần thể hiện)”[50, tr.19]. Cuộc sống thực tế vốn dĩ phong phú, đa dạng và mỗi con người có hoàn cảnh sống khác nhau. Cho nên nhà văn khi xây dựng nhân vật phải chọn lọc những đặc điểm cho phù hợp. Đặc điểm của mỗi nhân vật có thể được hình thành từ nhiều yếu tố khác nhau: thành phần giai cấp, hoàn cảnh sống, hoàn cảnh xã hội, mối quan hệ bạn bè, nghề nghiệp, lứa tuổi, tâm sinh lí Nhưng phần lớn cái nét khác nhau của các nhân bộc lộ ở vị trí, vai trò mà nhân vật đóng trong truyện quyết định. Và nhân vật chỉ bộc lộ rõ tính cách thông qua hoàn cảnh và hành động. Có nhân vật chỉ được nhà văn phác hoạ vài nét đơn giản, nhưng lại giúp chúng ta biết được cuộc đời nhân vật, số phận nhân vật. Nhà văn là người hiểu biết nhân vật một cách sâu sắc, chi tiết. Và qua việc xây dựng nhân vật: cụ thể là qua tính cách và hành động của các nhân vật, nhà văn muốn kí thác một nội dung tư tưởng nào đó. Đồng thời nhà văn cũng muốn bộc lộ thái độ biểu dương hay phê phán về nhân vật. Nhưng để vấn đề đưa ra bớt đơn điệu, khô khan, gò bó thì nhà văn phải xây dựng cho được những nhân vật sống động, tự nhiên, gần gũi mà mang một ý nghĩa giáo dục nhất định. Bùi Hiển đã xây dựng những mẫu nhân vật cho riêng mình: “những nhân vật chủ yếu của tôi đều có nguyên mẫu trong đời sống. Đó là những con người mà tôi quen biết, tôi hiểu họ đến một mức nào đó khiến có thể dựng, không những các nét bề ngoài mà cái tâm lý cốt yếu bên trong, và khi đặt họ vào một tình huống mới do mình tưởng tượng, thì tôi có thể đoán biết họ sẽ ăn nói, xử sự ra sao” [50, tr.20]. Hầu hết các nhân vật trong các truyện ngắn của nhà văn đều là những con người hiện thực đang sống, sinh hoạt, lao động, chiến đấu hàng ngày xung quanh mà nhà văn đã từng gặp, từng hiểu biết về họ. Nhà văn đã xây dựng được nhân vật một cách cụ thể, sinh động bởi: “Nhân vật của tôi trong hàng loạt truyện ngắn là những con người có thật trong cuộc sống quanh tôi. Đó là kết quả của sự quan sát chân thật và tự nhiên”[11, tr.226]. Những truyện ngắn trong tập Nằm vạ của nhà văn Bùi Hiển đều xuất phát từ vốn sống thực tế, từ những chuyện trong làng quê ông, từ những người thân thuộc quanh ông. Theo lời nhà văn thì “Hầu hết là chuyện của làng tôi và cũng có nhiều nhân vật là người họ hàng. Nhân vật ông lão chài trong Chiều sương có nguyên mẫu là ông dượng tôi. Nhân vật chị Đỏ trong Nằm vạ là con ông bác Và nhiều câu chuyện và nhân vật đều có thật như các truyện Kẻ hô hoán, Ma đậu, Thằng Xin Và tất nhiên là tôi cũng hư cấu, xây dựng thêm”[11, tr.141-142]. Và nhà văn còn thừa nhận: “Nói đến sáng tạo văn học là nói đến hư cấu và dàn dựng. Các thực tế chỉ đóng góp chi tiết cho tác phẩm”[11, tr.225]. Đánh giá cao vai trò của văn học trong việc bồi dưỡng tâm hồn nhân cách con người, Bùi Hiển đã vận dụng trong việc tái tạo những nguyên mẫu từ đời sống thực tế xung quanh thành những hình tượng nhân vật mang nội dung tư tưởng cao. Mỗi nhân vật trong truyện ngắn của Bùi Hiển ít nhiều biểu đạt một số vấn đề bức xúc của nhà văn trong cuộc đời, trong xã hội. Bùi Hiển có cách chọn lựa nhân vật riêng. Mỗi nhân vật của Bùi Hiển “là một cái gì thống nhất, nhưng đồng thời cũng là một cái gì phức tạp, vì có nhiều mâu thuẫn bên trong”[22, tr.33]. 2.1.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật thông qua thái độ và hành động Nhân vật của Bùi Hiển hiện lên thật gần gũi, giản dị, khoẻ mạnh có phần gồ ghề, gân guốc. Mỗi nhân vật của Bùi Hiển có những đặc điểm ngoại hình riêng, cá tính, phẩm chất riêng không bị lẫn lộn. Bùi Hiển có nhiều truyện ngắn viết về làng, về những “con người lớn lên cùng sóng gió, nắng cát điều kiện tự nhiên và sinh hoạt vất vả. Đó là điều kiện để tôi viết Ông Ba Bị dân chài”[11, tr.226]. Bùi Hiển đã diễn giải về cách xây dựng nhân vật này như sau: từ câu chuyện đùa tếu, người vợ sợ hãi từ chối anh chồng nửa đêm mò vào buồng vợ, chị ta giả đò kêu cướp mọi người đổ xô chạy đến chỉ thấy vẻ mặt ngơ ngác xen lẫn ngại ngùng của anh chồng. Và “Từ nguyên mẫu một anh hàng xóm dị tướng tôi lách ra thành hai nhân vật. Nhân vật đầu là tiếng nói đời sống, tiếng cười quê mùa, nhân vật Ba Bị. Còn để diễn tả vẻ hiền lành, chân thật nhằm an ủi số phận những người xấu xí, phần lớn tôi dựng truyện bằng cách râu ông nọ cắm cằm bà kia sao cho hợp lí . Đó chính là cách thức tôi thường xử lí trong sáng tạo nhân vật và nguyên mẫu”[11, tr.226]. Đối với người dân chài, thiên nhiên có ảnh hưởng rất lớn đến dáng vẻ và tính tình của họ. Biển cả dữ dằn và phóng khoáng đã tạo cho dân biển khí chất quật cường, quyết liệt và một nhân sinh quan khỏe khoắn. Chính vì thế nhiều người cho rằng cách miêu tả của Bùi Hiển có đường nét tạo hình và cách giải quyết đôi khi dữ dội. Có thể kể đến các truyện như : Bạc, Thằng Xin, Anh Ba Bị dân chài Ở truyện ngắn Bạc, nhân vật bác Xã và ông Phó được tập trung miêu tả qua hành động. Đặc biệt nhà văn đã tái hiện lại sinh động cuộc đánh nhau giữa hai nhân vật. “Thốt nhiên ông Phó đứng dậy, nắm cái cút lia mạnh vào mặt kẻ địch. Bác Xã nghiêng mình tránh kịp. Cái cút đập vào cột tre, vỡ toang Bác Xã vụt hất tung cái bàn: ông Phó bị bàn thúc tới ngã ngửa ra, cái chõng theo đà trượt về sau. Ông gượng dậy rất nhanh. Hai người bíu lấy nhau. Bác Xã nắm được cổ ông Phó vít xuống ghì chặt giữa hai bắp đùi, nắm tay lại tha hồ đấm : bác đấm như mưa vào hông, vào bụng, vào chân đối thủ; ông Phó hục hặc đầu rất mạnh cố gỡ. Bác Xã vẫn thắng thế, giáng nắm túi bụi lên mình ông Phó. Ông này gỡ được đầu ra, vừa định đứng thẳng người dậy, thì lại bị một quả đấm vào hông, chỗ mạng mỡ. Ông “ực” một tiếng, lảo đảo, hơi há miệng. Mắt ông mờ đi, rồi mềm như bún, ông sụp đổ xuống đất, nằm quị im lặng. Bác Xã dừng lại, hai bàn tay còn nắm. Bác đá hất mình ông Phó cho bật ngửa ra, thân hình ông này giật nẩy rồi từ từ đổ xuống Bác Xã hất tay mụ, khiến áo bác rách tọac một đường dài, đọan bác bỏ đi ”[58, tr.9-10- 11]. Đọan văn sử dụng nhiều động từ mạnh, diễn tả những hành động dứt khóat, quyết liệt giữa các nhân vật. Cuộc ẩu đả ngày một gay cấn, chỉ khi một trong hai người mất khả năng chống đỡ thì sự việc mới chấm dứt. Như vậy, với việc chú trọng miêu tả hành động của nhân vật, nhà văn đã góp phần xây dựng nên tính cách của nhân vật. Qua việc tái hiện lại những động tác đánh nhau dữ dội ấy, nhà văn muốn cảnh báo: con người khi không làm chủ được bản thân, có thể làm bất cứ việc gì kể cả đánh chết kẻ có hiềm khích với mình, dù đó là sự việc đã xảy ra trước đây. Nhà văn Bùi Hiển khi xây dựng nhân vật ít quan tâm đến việc miêu tả ngọai hình, trang phục của nhân vật. Mỗi nhân vật chỉ được phác họa vài nét tiêu biểu, nhằm hỗ trợ cho việc xây dựng tính cách nhân vật. Điều này cũng khiến chúng ta phân biệt được nhân vật trong truyện ngắn của Bùi Hiển với nhân vật trong truyện ngắn Tô Hoài. Cả hai nhà văn trên đều viết về nhân vật đi làm thuê, nhưng nhân vật của Tô Hoài (Truyện Khách nợ - Tô Hoài) được chú trọng miêu tả hình dáng và trang phục, còn nhân vật của Bùi Hiển lại được giới thiệu chủ yếu từ đặc điểm tính cách. Từ cách giới thiệu đó, nhân vật lão Năm Xười của Bùi Hiển gây được sự chú ý của người đọc hơn bởi cái nét tính cách rất riêng thể hiện qua: giọng nói, tiếng cười, cả cái tài vặt khó trộn lẫn. “ chị nghe tiếng lão Năm Xười từ nhà trên đưa xuống. Lão nói to lạ thường, giọng ồm ồm, thỉnh thoảng lại cười ha hả rất dài. Lão có tài đổi giọng đặc biệt. Có lần vào nhà lão chị đã bị một bữa hết hồn khi nghe tiếng chó sũa gâu gâu; mãi sau nó mới ló mặt ra, một cái mặt người rỗ chằng”(Truyện Ma đậu - Bùi Hiển) Nhà văn Bùi Hiển rất ít khi tập trung miêu tả về ngoại hình của nhân vật. Chỉ khi nào muốn lý giải những hành động, tính cách của nhân vật, nhà văn mới phác họa vài đặc điểm nổi bật về ngoại hình của nhân vật. Khi miêu tả anh Đỏ trong truyện Nằm vạ, nhà văn chỉ chú ý đến “lần da đen” và “thân hình vạm vỡ”. Người anh chài đang bó trong cái áo có “Ống áo chịt vào hai cổ tay đen, và tà ngắn đập cũn cỡn trên đầu gối”. Anh xuất hiện trước đám đông với “ mớ tóc rối trên trán” và “cử chỉ ngây ngô”. Khi trông thấy anh Đỏ trong bộ dạng như thế, chị Đỏ không nhịn được cười khiến anh thêm ngượng nghịu “ thủ hai bàn tay dưới áo, rồi chắp lại, rồi gãi đầu, rồi mân mê khuy áo”[54, tr.58] Còn miêu tả ông Lý nhà văn chỉ cần hai câu văn nhưng vẫn gây được sự chú ý của người đọc: “Ông Lý bước vào, xúng xính trong áo lương rộng và lẹp kẹp đôi giày da. Khuôn mặt phì nộn tươi nở như một cái hoa, mà nhụy là cái mũi đỏ chóe, to lạ lùng và đâm lỗ chỗ như da trái bưởi”[54, tr.55-56] Khi xây dựng nhân vật, Bùi Hiển thường thiên về miêu tả hành động. Có lẽ vì thế tính cách của nhân vật có điều kiện bộc lộ rõ nét nhất. Đây là điều khiến nhân vật của Bùi Hiển khác với nhân vật của Tô Hòai, Kim Lân. Các nhà văn này lại chú trọng về hình thức đối thọai hay nói cách khác là cho nhân vật bộc lộ tính cách qua lời nói. Ở truyện Nằm vạ, anh Đỏ vốn là một anh chài khỏe mạnh, bản tính thật thà nhưng lầm lì, ít nói. Anh vụng về trong giao tiếp, khi nóng giận đối xử với vợ thật thô lỗ khiến chị Đỏ buồn lòng. Tính cách nhân vật được nhà văn khắc họa chủ yếu qua các hành động. Anh Đỏ không nén được sự giận dữ đã túm lấy chị Đỏ ném xuống đất và còn đạp cho mấy cái “Anh Đỏ chẳng nói chẳng rằng, vứt mảng lưới anh đang vá, xông tới túm lấy vợ trong hai bàn tay sắt, lôi xềnh xệch vào buồng; đọan anh ném vợ xuống đất, như ném một đống giẻ rách Anh đạp vào mông vợ mấy cái, đọan bỏ ra”( Truyện Nằm vạ – Bùi Hiển ). Tính cách của nhân vật của Tô Hoài (Truyện Nhà nghèo – Tô Hòai) chủ yếu bộc lộ qua lời nói. Trong cơn nóng giận, anh chồng dùng lời xấu xa nhất để mắng vợ, dọa vợ. Cách miêu tả của nhà văn thật sắc sảo. Nhà văn Kim Lân ( Truyện Cơm con- Kim Lân) khi xây dựng tính cách nhân vật thường để nhân vật bộc lộ qua lời nói. Cách viết có phần đơn giản, nhà văn cho nhân vật chính thể hiện tính cách qua đối thoại. Sau Cách mạng tháng Tám, truyện ngắn của Bùi Hiển càng được đánh giá cao. Ngòi bút của ông đã đáp ứng được yêu cầu về đặc trưng thẩm mỹ của văn xuôi nghệ thuật giai đọan này. Tác giả đã đi sâu vào phân tích và miêu tả tinh tế, chi li các đối tượng và các phương diện của nghệ thuật. Khi xây dựng hình tượng, nhà văn không chỉ dùng lối kể chuyện hoặc tường thuật hành động và sự việc xảy ra một cách đơn giản, mà cố gắng khắc họa đến từng chi tiết mọi biểu hiện chiều sâu của nó. Hãy xem cách diễn tả động tác của bà cụ đong bán dầu dừa và phong thái của o Nết mua dầu, chải tóc ngay giữa chợ được nhà văn Bùi Hiển vẽ lại bằng những đường nét thật tỉ mỉ, sinh động gây được ấn tượng mạnh mẽ nơi người đọc. “Bà cụ cầm cái gáo nhỏ xíu làm bằng hột quả vải khóet rỗng, thong thả khuấy tròn trong liễn dầu đặc sánh, múc một gáo rót vào trong chén. Màu dầu dừa xanh ngọc thạch óng lên trong chiếc chén hạt mít men trắng tinh. Bà nhà hàng cầm gáo khẽ chao lên mặt liễn dầu, rồi giơ hơi cao cái gáo, để cho một dòng nhỏ li ti, như một sợi dây xanh óng ả, lất phất tuôn vào chén Bỗng dưng, rất là bất ngờ, chị giơ hai tay khỏanh ra sau đầu, xổ cái búi tóc tròn nặng. Mớ tóc đen dày sổ bật ra, trải xòa gần khắp tấm lưng béo lẳn và buông chấm đất. Chị lấy ngón tay trỏ chấm vào chén dầu, thoa lên tóc rồi móc túi lấy một cái lược nhựa vàng, khẽ nghiêng đầu chải. Chị chải thong thả, mắt nghé nhìn cảnh mua bán chung quanh. Mớ tóc dưới nhát lược dần dần mượt óng lên, từ đọan sau gáy trở xuống gợn từng đợt sóng ánh màu nâu biếc. Rồi cũng rất nhẹn như khi xổ tóc, mấy ngón tay chị ngút ngoắt như múa vén mớ tóc lên búi lại. Tay chị nắn đi nắn lại búi tóc cho tròn và cân, rồi chị găm luôn chiếc lược nhựa vàng lên gốc búi”[54, tr,340- 41]. Qua đọan văn người đọc như đang được đối diện với các nhân vật, được quan sát từng động tác của nhân vật. Phải là người có tài quan sát và miêu tả, nhà văn mới có thể ghi lại được những câu văn gợi hình, gợi cảm như thế. Hay nói cách khác nhân vật nhân vật của Bùi Hiển được khám phá ở góc độ động, luôn thay đổi cử chỉ, hành động. Mỗi nhân vật của Bùi Hiển đều có những nét đặc điểm ngoại hình riêng. Nhưng nhà văn chỉ chú trọng tìm ra cái cử chỉ, điệu bộ riêng biệt nhất. Nhớ về o Nết người con gái mới quen nhưng đã để lại trong Sảng một sự quý mến, Sảng nhớ nhất: “Hai bàn tay tròn lẳn nâng bát nước chè một cặp mắt ngước nhìn lên như muốn nói: “Anh Sảng, tôi biết rõ tên anh rồi nờ Cái ngón tay út chìa ra cong cong ”[54, tr.278]. Nói về người vợ đã mất của Sảng, tác giả thích nhất vẻ dịu dàng, kín đáo của người con gái Thừa Thiên: “ Ngón tay út chìa ra cong cong, hai bàn tay nhỏ sẽ sàng nâng chén đậu hũ đặt lên mặt bàn chất cao một đống vở học trò. Một cặp mắt ngước nhìn âu yếm Tà áo dài đen uyển chuyển, chiếc đòn gánh dẻo mềm khẽ đu đưa trên vai. Tiếng guốc lanh canh của người vợ xa dần, xa dần, ”[54, tr.347-348]. Đôi khi nhân việc giải thích một vấn đề có liên quan đến hồn cảnh, số phận, tính cách của nhân vật, nhà văn đưa vào những lời miêu tả về ngọai hình. Đó là trường hợp truyện ngắn Đợi, Chiếc lá, Ác cảm Khi miêu tả một người con gái tật nguyền tên Đợi, nhà văn chỉ phác họa vài nét khái quát: “chị phụ nữ khô khẳng” và “cách nói già dặn, tương phản với dáng người bé choắt như của đứa trẻ khỏang mười một mười hai”[54, tr.394-396] Hoặc miêu tả mấy đứa con chị Mịnh tác giả chỉ cần dùng vài từ “ đứa nào đứa nấy tròn như hạt mít”[54, tr.394] . Khi cần nhấn mạnh đặc điểm ngoại hình của một người, Bùi Hiển chỉ cần dùng một câu văn. Chẳng hạn như trường hợp nhà văn miêu